Icipandwa 1
Kasesema wa Kale no Bukombe bwa Muno Nshiku
1, 2. (a) Mibele nshi iya bulanda iyaba mu calo lelo? (b) Finshi umulashi wa ku United States umo asosele ku kulangilila ifyo asakamikwe pa bantunse abaleya balebipilako?
NANI muno nshiku uushifuluka ukuti amafya ya bantunse yakafumishiwepo? Lelo, imiku iingi ifyo tufuluka taficitika! Tufwaya umutende, lelo twashingwana ne nkondo. Twalitemwa ifunde ne cibote, lelo twalifilwa ukulesha ubupuupu, ukulalana kwa kupatikisha, no bukomi kabili ifi filenininako fye. Tulafwaya ukucetekela abanensu, lelo tulafilwa ukusha ifiibi ukwabula ukukoma. Twalitemwa abana besu kabili tulesha ukubafunda ifisuma, lelo ilingi tulamona uko bakopa imisango ibi iya banabo, catuponya na pa musao.
2 Kuti twasuminishanya na Yobo, uwatile ubumi bwa muntu ubwipi “bwafula amacushi.” (Yobo 14:1, Baibolo wa ba Diocese of Mbala, 1971) Cilemoneka kwati shino nshiku nacibipisha, pantu abantunse baleya balebipilako ukucila ifyo cali kale. Umulashi wa ku United States umo atile: “Ukuumana kwa fyalo nomba kwalipwa, lelo ku ca bulanda, icalo nomba cisangwike apa kusandulukila icilandushi no bukatu bwa mishobo, ubwa mitundu, no bwa mipepele. . . . Natusundula nga nshi imibele isuma ica kuti abana kukula nomba nabafulunganishiwa, nabafuupulwa kabili bali mu bwafya icine cine. Ico tulelobolola cili bafyashi abalekelesha abana, ukulekana, ukucusha abana, ukwimita bwaice bwaice, ukuleka amasukulu, ukubomfya imiti ikola, no kufulisha kwa lukaakala mu bwikashi. Cili kwati ing’anda yesu yashansha no kupusuka icinkukuma cikalamba ica Kuumana kwa fyalo, nomba yaingililwa no bubenshi.”
3. Libuuku nshi ilya mu Baibolo maka maka ilipeela isubilo lya ku ntanshi?
3 Lelo, tatwashala fye mu mbilibili. Imyaka napamo 2,700 iyapitapo, Lesa alipuutilemo umuntu umo uwa ku Middle East ukuti aseseme ukusesema ukwatukuma mu nshila yaibela. Ifyo alandile fyalilembwa mwi buuku lya mu Baibolo ilyainikwa ishina lyakwe—e kuti Esaya. Bushe Esaya ali nani, kabili mulandu nshi twingasosele fyo ukusesema kwakwe, ukwalembelwe mupepi ne myaka 3,000 iyapita, kwaba lubuuto ku bantu bonse lelo?
Umulungami mu Nshita Shayafya
4. Bushe Esaya ali nani, kabili ni lilali abombele nga kasesema wa kwa Yehova?
4 Mu cikomo ca kwiswila ice buuku lyakwe, Esaya ailondolola ati ni “mwana Amose,”a kabili atweba ukuti ali ni kasesema wa kwa Lesa “mu nshiku sha kwa Usia, Yotamu, Ahasi, na Hisekia, ishamfumu sha kwa Yuda.” (Esaya 1:1) Kanshi ninshi Esaya atwalilile bukasesema ku luko lwa Yuda pa myaka nangu 46, napamo ukutendeka ku kupwa kwa kuteka kwa kwa Usia—muli ba 778 B.C.E.
5, 6. Bushe imibele ya mu lupwa lwa kwa Esaya ifwile yali shani, kabili mulandu nshi?
5 Finono twaishiba pa bumi bwa kwa Esaya nga twalinganya ku fyo twaishiba pali bakasesema bambi. Twalishiba ukuti alyupile kabili umukashi wakwe alemwita ati “kasesema mwanakashi.” (Esaya 8:3, NW) Icitabo ca kwa McClintock na Strong ica Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature, citila ili shina lilangilile fyo icupo ca kwa Esaya “calyampene bwino bwino no kumfwana sana no mulimo wakwe.” Napamo kuti caba no kuti muka Esaya na o ali ni kasesema nga filya caleba ku banakashi bambi aba bukapepa aba mu Israele.—Abapingushi 4:4; 2 Ishamfumu 22:14.
6 Esaya no mukashi bakwete abana napamo babili, abainikwe amashina yakwata ubupilibulo ukulingana no kusesema. Sheari-yashubu ibeli, alishindike wishi Esaya ilyo atwele ubukombe bwa kwa Lesa ku Mfumu ibifi Ahasi. (Esaya 7:3) Cilemoneke fyo kuli Esaya no mukashi wakwe, ukupepa Lesa kwali cintu ca mu lupwa kabili ico cintu icisuma ico abaupana ilelo bengambulako!
7. Londololeni ifyo ifintu fyali mu Yuda mu nshiku sha kwa Esaya.
7 Esaya no lupwa lwakwe baliko lintu mu Yuda mwali inshita shayafya. Kwali ukukangana mu fya mitekele, mu filye mwaiswile amafisakanwa, no bumbimunda bwaonawile imipepele. Utupili twakupilwe ku fipailo fya balesa ba bufi. Nangu fye ishamfumu shimo shaletwala ukupepa kwa cisenshi pa ntanshi. Ku ca kumwenako, Ahasi alilekelele abantu bakwe balepepa utulubi e lyo no mwine alepepako no ‘kupisha abana bakwe mu mulilo’ nge lambo lya ntambi kuli lesa wa bena Kanaani Moleke.b (2 Ishamfumu 16:3, 4; 2 Imilandu 28:3, 4) E lyo fyonse fi fyalecitwa ku bantu abapingene icipingo ca bucibusa na Yehova!—Ukufuma 19:5-8.
8. (a) Bushe imicitile ya Shamfumu Usia na Yotamu yali shani, kabili bushe abantu baleshumfwila? (b) Ni shani fintu Esaya alangishe ukushipa pa kati ka bantu bacipondoka?
8 Lelo ica kutasha cali ca kuti, bamo mu nshiku sha kwa Esaya pamo ne shamfumu shimo, baleesha ukutwala ukupepa kwa cine pa ntanshi. Pali aba pali Imfumu Usia, iyacitile “cawama mu menso ya kwa Yehova.” Lelo na mu kuteka kwa iko, abantu “baleipaila amalambo no kufutumwine fye fungo mu misansama.” (2 Ishamfumu 15:3, 4) Imfumu Yotamu na yo yacitile “icawama mu menso ya kwa Yehova.” Lelo, abantu “bacili balelufyanya.” (2 Imilandu 27:2) Mu nshita yonse Esaya alebomba bukasesema, imibele yonse ukusanshako ne ya ku mupashi mu Yuda yali fye cimbi cimbi. Ilingi line abantu balesuulako fye ku shamfumu shaleesha ukubapindulwila ku kucite cisuma. Kwena, ukutwala ubukombe bwa kwa Lesa ku bantu abomankonso nga ba te kuti ube mulimo wayanguka. Lelo, lintu Yehova aipwishe ati: “Nani uo ndetuma? Nani aletuila?” Esaya tapoosele ne nshita. Abilikishe ati: “Moneni, ine; ntumeni.”—Esaya 6:8.
Ubukombe bwe Pusukilo
9. Ishina lya kwa Esaya lipilibula nshi, kabili ici caikatana shani ne co ibuuku lyakwe lilandapo?
9 Ishina lya kwa Esaya lipilibula “Ukupususha kwa kwa Yehova,” kabili kuti twatila ici cine e cintu ubukombe bwakwe bwalelandapo sana. Ca cine ukuti ukusesema kwakwe kumo kwali kwa pa bupingushi. Lelo icapulamo sana caba lipusukilo. Esaya aleshimika imiku iingi ifyo mu kuya kwa nshita Yehova ali no kulubula abena Israele ukufuma muli bunkole ku Babele, ukuleka abali no kushalapo ukubwelela ku Sione no kuyemfya cipya cipya icalo nga fintu cali kale. Ukwabula no kutwishika Esaya afwile alisekelele apakalamba ukukwata ishuko lya kusesema pa lwa kubweshiwa kwa Yerusalemu untu atemenwe no kulemba uko kusesema!
10, 11. (a) Mulandu nshi twingafwaila ukwishiba ibuuku lya kwa Esaya na lelo? (b) Ni shani fintu ibuuku lya kwa Esaya litulosha kuli Mesia?
10 Nomba bushe ubu bukombe bwa kupingula no kupususha butukumine shani ifwe? Ica nsansa ca kuti ukusesema kwa kwa Esaya te kwa kunonsha fye ubufumu bwa kwa Yuda ubwa mikowa ibili. Lelo, ubukombe bwakwe bwaba no bupilibulo bwaibela mu nshiku tulimo. Esaya alondolola bwino bwino ifyo Ubufumu bwa kwa Lesa nomba line buli no kuleta amapaalo yawamisha pano nse. Ni pali ci epo iciputulwa cikalamba ica fyalembwa fya kwa Esaya filandila sana pali Mesia walaiwe, uuli no kuba Imfumu ya Bufumu bwa kwa Lesa. (Daniele 9:25; Yohane 12:41) Kanshi te ca mankumanya fye ukuti amashina Yesu na Esaya yakwata ubupilibulo bwapalana sana apantu ishina Yesu lipilibula “Yehova Lipusukilo.”
11 Kwena, Yesu aishilefyalwa ninshi palipita imyaka 700 ukufuma mu nshiku sha kwa Esaya. Lelo ukusesema kulanda pali Mesia ukwa mwi buuku lya kwa Esaya kwalilande fingi kabili kwalilungika nga nshi ica kuti caba kwati uwalembele ali nsangwapo ilyo Yesu ali pe sonde. Ulandapo umo atile pali uyu mulandu, ibuuku lya kwa Esaya inshita shimo litwa “Ilandwe Lyalenga Busano.” Teti tupape kanshi umulandu ibuuku lya kwa Esaya e buuku Yesu na batumwa bakwe bayambwile sana ku kulenga Mesia eshibwe bwino bwino.
12. Mulandu nshi tufwaisha ukusambilila ibuuku lya kwa Esaya?
12 Esaya alondolola mu kuyemba “imyulu ipya ne calo cipya” umo “Imfumu ikabe mfumu ku bulungami,” na bacilolo bakatekela ku bupingushi. (Esaya 32:1, 2; 65:17, 18; 2 Petro 3:13) E co ibuuku lya kwa Esaya litulenga ukuba ne subilo lya kusansamusha ilya Bufumu bwa kwa Lesa, ubukatekwa na Mesia Yesu Kristu. Mwandi ico cintu cilatukoselesha inshita yonse ukulalinda mu nsansa “ukupususha [kwa kwa Yehova]”! (Esaya 25:9; 40:28-31) E co natufwaishe ukubebeta ubukombe bwacindama ubwa mwi buuku lya kwa Esaya. Ilyo tulebubebeta, ukucetekela twacetekela ifyo Lesa alaya kukakoshiwa nga nshi. E lyo likatwafwa ukukusha ukushininwa kwesu ukwa kuti cine cine Yehova ni Lesa we pusukilo lyesu.
[Amafutunoti]
a Amose wishi kwa Esaya, te ulya Amose uwali kasesema ku kutendeka kwa kuteka kwa kwa Usia kabili uwalembele ibuuku lya mu Baibolo ilitwa Amose.
b Bamo basoso kuti ‘ukupisha mu mulilo’ napamo kwali fye lutambi lwa kusangulula. Lelo amashiwi yashingulukako cimoneka kwati yalangilila ukupeele lambo ukwa cine cine. Takwaba ukutwishika ukuti abena Kanaani pamo na bena Israele bapondweke balikwete icibelesho ca koca abana nga malambo.—Amalango 12:31; Amalumbo 106:37, 38.
[Akabokoshi ne Cikope pe bula 7]
Bushe Esaya Ali Nani?
UBUPILIBULO BWE SHINA: “Ukupususha kwa kwa Yehova”
ULUPWA: Alyupile, na bana napamo babili
UKO ALEIKALA: Ku Yerusalemu
IMYAKA ABOMBELE: Imyaka nangu 46, ukufuma napamo mu 778 B.C.E. ukufika pa numa ya 732 B.C.E.
ISHAMFUMU SHA YUDA MU NSHIKU SHAKWE: Usia, Yotamu, Ahasi, Hisekia
BAKASESEMA BA MU NSHIKU SHAKWE: Mika, Hosea, Odede
[Icikope pe bula 6]
Kuli Esaya no mukashi wakwe ukupepa Lesa kwali cintu ca mu lupwa