Icipandwa 14
Yehova Ateyanya “Icilubula ca pa Bengi”
1, 2. Bushe Baibolo ilondolola shani imibele yabamo abantunse, kabili ni nshila nshi imo fye iya kufuminamo?
“IFIBUMBWA fyonse filetetela no kukomenwe fumo capamo.” (Abena Roma 8:22) Ayo e mashiwi umutumwa Paulo abomfya ku kulondolola imibele ya bulanda twabamo. Ukulingana na bantunse, cimoneka kwati takwaba apa kufumina mu bucushi, ulubembu, ne mfwa. Lelo Yehova tengafilwa ukucite cintu nge fyaba abantunse. (Impendwa 23:19) Lesa wa bupingushi alitupeela inshila ya kufumina mu kucululuka kwesu. Iyi nshila itwa icilubula.
2 Icilubula e bupe bwakulisha ubo Yehova apeela abantunse. E cingatulubula ku lubembu ne mfwa. (Abena Efese 1:7) E shinte lye subilo lya mweo wa muyayaya, nampo nga ni ku muulu nelyo mu paradise pe sonde. (Luka 23:43; Yohane 3:16; 1 Petro 1:4) Lelo bushe cine cine icilubula cinshi? Citusambilisha shani ubulungi bwa kwa Yehova ubwapulishamo?
Ifyo Cali pa Kuti Icilubula Cikabilwe
3. (a) Mulandu nshi icilubula cakabiilwe? (b) Mulandu nshi Lesa ashafumishepo fye ubupingushi bwa mfwa pa bana ba kwa Adamu?
3 Icalengele ukuti icilubula cikabilwe lubembu lwa kwa Adamu. Pa kukanaumfwila Lesa, Adamu ashiliile abana bakwe ubupyani bwa kulwala, ubulanda, ukukalipwa, ne mfwa. (Ukutendeka 2:17; Abena Roma 8:20) Lesa tali no kukuntukilwa fye no kufumyapo ubupingushi bwa mfwa. Acite fyo nga alisuulile ifunde lyakwe line ilitila: “Icilambu ca lubembu ni mfwa.” (Abena Roma 6:23) Kabili Yehova asuulako ku fipimo fyakwe ifya bupingushi, mu bubumbo bonse nga mwali icimfundawila no kubulwe funde!
4, 5. (a) Ni shani fintu Satana abepeshe Lesa, kabili mulandu nshi Yehova amwenene ukuti nacilinga ukwasuka ubo bufi? (b) Cinshi Satana atungile pa lwa babomfi ba busumino aba kwa Yehova?
4 Nga fintu twamwene mu Cipandwa 12, ukupondoka kwa mu Edene kwaletele ne fikansa fyakakala. Satana alyonawile ishina lisuma ilya kwa Lesa. Cali kwati aletila Yehova wa bufi kabili ni kateka wa lucu umunkalwe uushapeele ifibumbwa fyakwe ubuntungwa. (Ukutendeka 3:1-5) Pa kucita icamoneke kwati kufufya ubufwayo bwa kwa Lesa ubwa kwisusha isonde ku bantu abalungami, Satana na kabili atile Lesa ni cifilwafilwa. (Ukutendeka 1:28; Esaya 55:10, 11) Yehova asuulako fye kuli uku kusonsomba, ifibumbwa fyakwe ifya mucetekanya nga fyalisuulile imitekele yakwe.
5 Satana abepeshe na babomfi ba kwa Yehova aba busumino no kutunga ati Balemubombela fye ukuti bamwenemo no kuti nga bacushiwa, teti batwalilile aba busumino kuli Lesa. (Yobo 1:9-11) Iyi milandu yali iyacindama nga nshi ukucila ubwafya bwalimo abantunse. Yehova amwene ukuti nacilinga ukwasuka Satana pa bufi bwakwe. Lelo Lesa kuti apwisha shani iyi milandu e lyo no kupususha abantunse?
Icilubula—Icalinganako
6. Mashiwi nshi yamo ayabomfiwa mu Baibolo ku kulondolola inshila ya kwa Lesa iya kupusushishamo abantunse?
6 Inshila ya kwa Yehova iya kupwishishamo ubwafya yali iya nkumbu nga nshi kabili iya mulinganya icine cine—takwali umuntunse nangu umo uwali no kwelenganya iyo nshila. Lelo yali iyayanguka icipesha amano. Iyi nshila yakwata amashina pamo nga ukuwikisha, na icikonsolwelo. (Amalumbo 49:8; Daniele 9:24; Abena Galatia 3:13; Abena Kolose 1:20; AbaHebere 2:17) Lelo napamo ishiwi lilondolola bwino ni lilya Yesu umwine alandile. Atile: “Umwana wa muntu taishile ku kupyungilwa, lelo ku kupyungila, no kupeelo mweo wakwe icilubula [iciGriki, lyʹtron] ca pa bengi.”—Mateo 20:28.
7, 8. (a) Bushe ishiwi “icilubula” mu Malembo lyalola mwi? (b) Ni mu nshila nshi umo icilubula cisanshamo icalinganako?
7 Bushe icilubula cinshi? Ishiwi lya ciGriki ilyabomfiwa pano lyafuma kwi shiwi lipilibula “ukulekako, ukukakula.” Ili shiwi lyalebomfiwa ku kulondolola indalama shalelipilwa pa kuti bakakule umufungwa baikete mu nkondo. Pa kwangushako kanshi kuti twatila, icilubula cintu cilipilwa pa kukaabulamo icintu cimbi. Mu Malembo ya ciHebere, ishiwi lyapilibulwa “icilubula” (koʹpher) lyafuma kwi shiwi ilipilibula “ukufimba.” Ku ca kumwenako, Lesa aebele Noa ukuti afwile ‘ukumasa’ (ishiwi ilipilibula ukufimba) icibwato na kofere. (Ukutendeka 6:14) Ici catwafwa ukumfwikisha ukuti ukulubula kupilibula no kufimba imembu.
8 Na kabushe, icitabo ca Theological Dictionary of the New Testament cisoso kuti ili shiwi (koʹpher) “lyonse lipilibula icayana,” nelyo icalinganako. E ico, inkupiko ya pa cipao ca cipingo yalemoneka iyalingana ne cipao cine. Mu nshila imo ine, pa kulubula, nelyo ukufimba pa lubembu, umutengo ulingile ukulipilwa uwalingana, nelyo uwingafimba umupwilapo, pa bubi bwafumine muli ulo lubembu. E mulandu wine Ifunde lya kwa Lesa ku bena Israele lyalondolwelele ati: “Umweo pa mulandu wa mweo, ilinso pa mulandu wa linso, ilino pa mulandu wa lino, iminwe pa mulandu wa minwe, ulukasa pa mulandu wa lukasa.”—Amalango 19:21.
9. Mulandu nshi abantu ba busumino bapeleele amalambo ya nama, kabili ni shani fintu Yehova alemona ayo malambo?
9 Abantu ba busumino ukufuma kuli Abele ukuya ku ntanshi balepeela amalambo ya nama kuli Lesa. Pa kucite fyo, balelanga ukuti balishiba ati babembu no kuti balekabila ukulubulwa, kabili balelanga ukuti balitetekele ubulayo bwa kwa Lesa ubwa kubalubula ukupitila mu “bufyashi” bwakwe. (Ukutendeka 3:15; 4:1-4; Ubwina Lebi 17:11; AbaHebere 11:4) Yehova alitemwinwe ku malambo ya musango yo kabili apeele aba bakapepa ukuba abalungama pa ntanshi yakwe. Nalyo line, aya malambo ya nama, yali fye ciikatilo. Inama te kuti shifimbe pa membu sha muntu icine cine, pantu shalicepa pa muntu. (Amalumbo 8:4-8) E co Baibolo isosela ati: “Pantu umulopa wa ng’ombe shilume ne mbushi te kuti usende imembu.” (AbaHebere 10:1-4) Yalya malambo yali fye cilangililo, ce lambo lya cilubula iline line ilyali no kwisa.
“Icilubula Calinganako”
10. (a) Ni kuli ani kalubula ali no kulingana, kabili mulandu nshi? (b) Mulandu nshi ilambo lyalekabilwa lya muntunse fye umo mpo?
10 Umutumwa Paulo atile, “muli Adamu e mo bonse bafwila.” (1 Abena Korinti 15:22) Kanshi icilubula cali no kuba ca mfwa ya muntu uwalingana bwino bwino na Adamu—umuntunse uwapwililika. (Abena Roma 5:14) Takwali icibumbwa cimbi icali no kulinganya umulingo wa bupingushi. Muntunse fye uwapwililika, uushapingwilwa ukufwa imfwa yaletwa na Adamu, e wingapeela “icilubula [calinganako, NW]”—icalingana bwino bwino na Adamu. (1 Timote 2:6) Te kuti cikabile imyanda mishila ya bantunse ukupeelwa ilambo pa kuti umo umo afwile umuntu no muntu uwafuma muli Adamu. Umutumwa Paulo alondolwele ukuti: “Ulubembu lwaingilile mu muntu umo [Adamu] pano isonde, ne mfwa yaingilile mu lubembu.” (Abena Roma 5:12) Kabili “apo ni mu muntu e mwaishiile imfwa,” Lesa ateyenye ukuti ukulubulwa kwa bantunse kwishile “mu muntu.” (1 Abena Korinti 15:21) Acitile shani ifyo?
11. (a) Bushe kalubula aali no ‘kusondela shani umuntunse imfwa’? (b) Mulandu nshi Adamu na Efa bashali na kunonkelamo mu cilubula? (Moneni utulembo twa pe samba.)
11 Yehova ateyenye ukuti umuntu wapwililika aitemenwe ukupeela umweo wakwe nge lambo. Ukulingana na Abena Roma 6:23, “icilambu ca lubembu ni mfwa.” Pa kupeela umweo wakwe nge lambo, uyu kalubula aali no “[kusondela] umuntu onse imfwa.” Nelyo kuti twatila, ali no kulipila icilambu ca lubembu lwa kwa Adamu. (AbaHebere 2:9; 2 Abena Korinti 5:21; 1 Petro 2:24) Ukulingana na mafunde ici cali no kufumamo ifikalamba. Pa kufubalisha ubupingushi bwa mfwa pa bana ba kwa Adamu aba cumfwila, icilubula cali no kupwisha amaka ya lubembu ukufika fye na pa kashongotwelo.a—Abena Roma 5:16.
12. Langilileni fintu ukulipila inkongole imo kwinganonsha abantu abengi.
12 Ku kulangilila: Elenganyeni ukuti mwikala mwi tauni umo abengi babomba ku kampani kakalamba. Imwe na bena mupalamano benu mulafola bwino kabili mulekala bwino. Lelo ifintu fyayaluka ilyo akampani baisala. Mulandu nshi baisalila? Maneja wa kampani atemwa amafisakanwa, kabili akampani kawa. Ukwabula ukwenekela mwaba amalofwa, kabili imwe na bena mupalamano benu mwafilwa ukulasonkela ifya kusonkela. Abena mwenu, abana, na bo mwakongolako indalama bonse baculilamo ku mulandu na mafisakanwa ya muntu umo. Bushe kuli umwa kusengulwila? Ee! Umukankaala atila alacitapo cimo. Naishiba indalama ubwingi ako kampani kengapanga. Na kabili alangulukilako ababomfi balya abengi ne ndupwa shabo. E ico ateyanya ukuti akalipile inkongole shonse no kwisula kalya kampani. Ukufumyapo isho nkongole kwailulula ababomfi abengi ne ndupwa shabo pamo na bantu babakongweshe fimo. E fyo caba na ku kufumyapo inkongole sha kwa Adamu, kulanonsha imintapendwa ya bantu.
Nani Ateyanya Icilubula?
13, 14. (a) Ni shani fintu Yehova ateyanishishe abantunse icilubula? (b) Ni kuli ani icilubula calipilwa, kabili mulandu nshi uko kulipila kukabilwa?
13 Ni Yehova fye e wingateyanya “Umwana wa mpaanga . . . uulesendo lubembu lwa ba pano isonde!” (Yohane 1:29) Lelo Lesa tatumine fye malaika uuli onse ku kulubula abantunse. Lelo, atumine Uwali no kwasuka ukufika kuli kapeleko ku kutunga kwa kwa Satana pa lwa babomfi ba kwa Yehova. Cumi, Yehova apeele ilambo lyapulamo pa kutuma Umwana wakwe uwafyalwa eka, uwali “ica kupekelwa cakwe.” (Amapinda 8:30) Umwana wa kwa Lesa mu kuitemenwa, “aisangwile uwa fye” ukufuma mu buntu ali nabo mu muulu. (Abena Filipi 2:7) Yehova mu cipesha amano akuushishe ubumi no buntu bwa Mwana wakwe uwa ku muulu ibeli ukwisa mwi fumo lya kwa nacisungu umuYuda, Maria. (Luka 1:27, 35) Mu buntunse, aali no kwitwa Yesu. Lelo nga kulingana na mafunde, kuti aitwa Adamu wa cibili, pantu alilingene mu kupwililila na Adamu. (1 Abena Korinti 15:45, 47) Kanshi Yesu kuti aituula ukuba ilambo lya cilubula ca bantunse ababembu.
14 Ni kuli ani cilya cilubula cali no kulipilwa? Amalumbo 49:7 yalandilapo fye ayati icilubula cali no kulipilwa “kuli Lesa.” Lelo bushe Yehova te mwine uwateyenye ukuti kube icilubula? E o, lelo ici tacipilibula ukuti icilubula caba kukaabushanya kwa fye fye—kwati kubuula indalama mwi tumba limo no kubika mu libiye. Tufwile ukumfwikisha ukuti icilubula te kukaabushanya fye kwa fintu, lelo kukaabushanya ukulingana na mafunde. Pa kuteyanya ukuti icilubula cilipilwe, te mulandu na fintu aali no kuipusula ubukulu, Yehova akomaile pa fyo akakatila ku bupingushi bwakwe ubwapwililika ukwabula ukupungaila.—Ukutendeka 22:7, 8, 11-13; AbaHebere 11:17; Yakobo 1:17.
15. Mulandu nshi calekabilwa ukuti Yesu acule no kufwa?
15 Muli shinde wa mu 33 C.E., Yesu Kristu mu kuitemenwa ainashishe ku kucululushiwa ukwatungulwile ku kulipila icilubula. Alisumine ukwikatwa pa milandu ya bufi, ukupingulwa, no kupoopelwa ku cimuti ca kuputunkanishiwilwapo. Bushe cine cine calekabilwa ukuti Yesu acule fyo? Ee, pantu ifikansa pa lwa bumpomfu bwa babomfi ba kwa Lesa fyalingile ukupwishishiwa. Kwena, Lesa talekele ukuti Yesu ilyo aali akanya epaiwe kuli Herode. (Mateo 2:13-18) Lelo ilyo Yesu akulile, aali na maka ya kushipikisha ukusansa kwa kwa Satana ukwa bukatu pantu ali naishiba bwino bwino umulandu walipo.b Pa kutwalilila “uwa [cishinka, NW], uwabula akabi, uushakowela, uwapaatuka ku babembu” te mulandu no kusungwa buluku buluku, Yesu ashininkishe apabuuta ukuti Yehova alikwata ababomfi abatwalilila aba busumino na lintu baleeshiwa. (AbaHebere 7:26) E mulandu wine kanshi, pa nshita ya kufwa, Yesu abilikishe kucimfya kucimfya ati: “Nacipwa.”—Yohane 19:30.
Ukupwisha Umulimo Wakwe Uwa Kulubula
16, 17. (a) Ni shani fintu Yesu atwalilile umulimo wakwe uwa kulubula? (b) Mulandu nshi calekabilwa ukuti Yesu amoneke “ku cinso ca kwa Lesa pa mulandu wa ifwe”?
16 Yesu aali talapwisha umulimo wakwe uwa kulubula. Pa bushiku bwa citatu pa numa ya mfwa yakwe, Yehova alimubuushishe ukufuma ku bafwa. (Imilimo 3:15; 10:40) Pa kucita ici cintu ca lulumbi, Yehova alambwile Umwana wakwe pa mulimo abombele mu busumino e lyo no kumupeela ishuko lya kupwisha umulimo wakwe uwa kulubula, ukubomba nga Shimapepo Mukalamba uwa kwa Lesa. (Abena Roma 1:4; 1 Abena Korinti 15:3-8) Umutumwa Paulo alondolwele ati: “Kristu ilyo aishile shimapepo . . . , apabulo mulopa wa mbushi no wa bana ba ng’ombe, kano umulopa wakwe umwine, aingilemo fye limo Umwashila, no kumone cilubula ca muyayaya. Pantu Kristu taingile umwashila umwacitilwe ku minwe ya buntu (umwapala fye umwine mwine); lelo aingile mu muulu mwine, ku kumonekela nomba ku cinso ca kwa Lesa pa mulandu wa ifwe.”—AbaHebere 9:11, 12, 24.
17 Kristu tali na kusenda umulopa wakwe uwa cine cine ukwingila mu muulu. (1 Abena Korinti 15:50) Lelo asendele ico ulya mulopa waiminineko: e kutila ukulingana na mafunde, asendele umutengo wa bumi bwakwe ubwa buntunse ubwapeelwe ilambo. E ico apeele umutengo wa bulya bumi pa cinso ca kwa Lesa ku kuba icilubula ca pa bantunse ababembu. Bushe Yehova alipokelele lilye lambo? Ee, kabili camonekele pa Pentekoste wa 33 C.E., ilyo umupashi wa mushilo wapongolwelwe pa basambi 120 mu Yerusalemu. (Imilimo 2:1-4) Nangu ca kuti cilya cintu cali ca kucincimusha, icilubula e lyo fye catendeke ukuleta ubunonshi bwawamisha.
Ifyo Icilubula Citunonsha
18, 19. (a) Mabumba nshi yabili ayanonkelamo mu kuwikishanya ukwaletwa no mulopa wa kwa Kristu? (b) Bunonshi nshi bwaba mu cilubula ku ba mwi “bumba likalamba” ndakai na ku ntanshi?
18 Muli kalata Paulo alembeele abena Kolose, alondolwele ati Lesa abekelwe muli Kristu ku kuwiikisha ku Mwine ifintu fyonse ukupitila mu kucito mutende mu mulopa wa kwa Yesu uwasuumiwe pa cimuti ca kucushiwilwapo. Paulo alondolwele no kuti muli uku kuwiikisha mwaba amabumba yabili ayapusana, e kutila, “ifya mu muulu” ne “fya pano nse.” (Abena Kolose 1:19, 20; Abena Efese 1:10) Ilyo ibumba lya ntanshi lyabamo Abena Kristu 144,000 abapeelwa isubilo lya kuba bashimapepo mu muulu no kuteka isonde nge shamfumu na Kristu Yesu. (Ukusokolola 5:9, 10; 7:4; 14:1-3) Ukupitila muli aba, umulimo we lambo lya cilubula panono panono uli no kubomba pa bantunse ba cumfwila pa myaka 1,000.—1 Abena Korinti 15:24-26; Ukusokolola 20:6; 21:3, 4.
19 “Ifya pano nse” bantu abenekela ukuipakisha umweo wapwililika muli Paradise pe sonde. Ilembo lya Ukusokolola 7:9-17 lilondolola ukuti baba “ibumba likalamba” abali no kupusuka “Ubucushi bukalamba” ubuleisa. Lelo tabali no kupembela iyo nshita pa kuti baipakishe ifisuma ififuma mu cilubula. Balisamba kale “amalaya yabo, no kuyabuutusha mu mulopa wa Mwana wa mpaanga.” Apo balicetekela icilubula, na ndakai balepokelela ubunonshi bwa ku mupashi ukufuma kuli kulya kuteyanya kwa kutemwa. Balilungamikwa nge fibusa fya kwa Lesa! (Yakobo 2:23) Pa mulandu we lambo lya kwa Yesu, “[bapalamina] no kupama ku cipuna ca bufumu ica kusenamina.” (AbaHebere 4:14-16) Ilyo batena, balalekelelwa ukulekelelwa kwine kwine. (Abena Efese 1:7) Nangu line tabapwililika, bakwata kampingu wasanguluka. (AbaHebere 9:9; 10:22; 1 Petro 3:21) Kanshi ukuwikishiwa kuli Lesa, te cintu balesubila, lelo baliwikishiwa kale ino ine nshita! (2 Abena Korinti 5:19, 20) Mu kuteka kwa myaka 1,000, panono panono bali no ‘kulubulwa ku busha bwa kubola’ na kuli pele pele bakaba “mu buntungwa bwa bukata bwa bana ba kwa Lesa.”—Abena Roma 8:21.
20. Ni shani fintu ukutontonkanya pa cilubula kumukuma pa lwenu?
20 “Kube ukutootela kuli Lesa muli Yesu Kristu Shikulwifwe” pa kutupeela icilubula! (Abena Roma 7:25) Icilubula nga kumona fye pa muulu cimoneka icayanguka, lelo calishika nga nshi ica kuti cilatutiinya. (Abena Roma 11:33) Kabili ukupitila mu kwetetulapo mu kutasha, icilubula cilatufika pa mitima, ukutupalamika lyonse kuli Lesa wa bulungi. Na ifwe, kwati ni kemba wa malumbo, tulamona apa kutashisha Yehova “[uwatemwo] bulungami no bupingushi.”—Amalumbo 33:5.
[Amafutunoti]
a Adamu na Efa tabali no kunonkelamo mu cilubula. Ifunde lya kwa Mose lyalondolwele ici cishinte pa lwa waipeye umuntu ku mufulo ati: “Mwikabuula ica kukonsolwelo mweo wa wa misoka, apo wene ali no mulandu wa mfwa.” (Impendwa 35:31) Cintu cayeba ukuti Adamu na Efa bawamine ukufwa pantu balishibe pa kupondokela Lesa kabili bacitile fyo ku mumbo. Kanshi balipanishe icilolelo bakwete ica mweo wa muyayaya.
b Pa kusundula ulubembu lwa kwa Adamu, Yesu alingile ukufwa umukalamba wapwililika, te mwana munono iyo. Ibukisheni ukuti, ulubembu lwa kwa Adamu lwali lwa ku mumbo, alishibe bwino bwino ifyo lwakakeele ne fyali no kutumbukamo. E ico pa kuba “Adamu wa kupelelekesha” no kufimba pali lulya lubembu, Yesu ali no kusala ngo mukalamba no kupingulapo umwine ukuba na bumpomfu. (1 Abena Korinti 15:45, 47) Kanshi ubumi bwa kwa Yesu bonse ubwa busumino—ukusanshako ne mfwa yakwe iya kupeele lambo—fyali e “ca bulungami ca umo.”—Abena Roma 5:18, 19.
Amepusho ya Kutontonkanyapo
Impendwa 3:39-51 Mulandu nshi calingila ukuti icilubula cibe icalingana bwino bwino ku calufiwe?
Amalumbo 49:7, 8 Mulandu nshi tufwile ukutashisha Lesa pa kuteyanya icilubula?
Esaya 43:25 Ni shani fintu ili lembo liletwafwa ukumona ukuti ipusukilo lya bantunse te mulandu ukalamba Yehova ateyanishishe icilubula?
1 Abena Korinti 6:20 Pa mulandu wa cilubula, bushe imyendele yesu ne mikalile fifwile ukuba shani?
[Icikope pe bula 140]
“Icilubula calinganako pa mulandu wa bonse”