Icipandwa 32

Kuti Nacita Shani pa Kuti Ndeyangala Bwino?

Conga pa mashiwi yakonkapo nga cishinka nelyo nga bufi.

Baibolo ifunda ukuti . . .

Cilubo ukulayangala.

□ Cishinka □ Bufi

Amafilimu yonse ne fyo batambisha pa TV kuti fyakonaula.

□ Cishinka □ Bufi

Ukucinda konse fye kubi.

□ Cishinka □ Bufi

TUTILE naubombesha umulungu fye onse. Kabili tawile na ku sukulu pantu ni pa mpela ya mulungu. Naupwisha ukubomba ne milimo ya pa ng’anda. Kabili ucili na maka, pantu na kuba ifyo cawamina ukuba umwaice, maka. (Amapinda 20:29) Nomba ico ulefwaya, kulayangala fye.

Abanobe kuti bamona kwati Baibolo isambilisha ukuti taufwile ukwangala, no kuti yalikulesha ukucita ifingakusansamusha. Bushe ico cishinka? Natulande pa mashiwi twacilafwaya ukwishiba nga ya cishinka nelyo nga ya bufi ayali pe bula 263, kabili natumone ico Baibolo isambilisha pa kwangala.

● Cilubo ukulayangala.

Bufi. Baibolo itila ‘ukutukusha umubili kulaafwa.’ (1 Timote 4:8) Ishiwi lya ciGriki ilyo Paulo ababomfeshe pa kulanda ukuti “ukutukusha,” lipilibula ‘ukutukusha umubili nga filya aba fyangalo batukusha umubili’ kabili lyalola mu kuti ukwangalako. Pali lelo kwaliba ifyangalo ifingi, pamo nga ukucoofa incinga, ukubutuka ulubilo, ukuteya umupila wa ku makasa no wa ku minwe, kabili ifi fyonse fyangalo ifisuma ifitukusha umubili.

Bushe nomba calola mu kuti ufwile ukula-angala fye icangaleangale? Tala mona ico balelandapo mu cikomo cambwilwe pa muulu. Muli kalata iyo Paulo alembeele umulumendo Timote, atile: “Ukutukusha umubili kwafwa fye panono; lelo bukapepa bwafwa mu fintu fyonse, pantu muli bukapepa mwaliba isubilo lya kuba no bumi pali nomba e lyo na ku ntanshi.” Aya mashiwi ya kwa Paulo yaletwibukisha ukuti ico tufwile ukubikako sana amano, kucita ukufwaya kwa kwa Lesa. Pa kulangilila ukuti walicindamika sana bukapepa na lintu ulesala ifyangalo, ufwile ukuipusha ifipusho fyakonkapo fitatu:

1. Busanso nshi ubwingaba muli ici cangalo? Wikonka fye ifyo bambi balanda pali ico cangalo kabili wikonkelela ifyo abaice bambi balumbilisha ico cangalo. Ishiba bwino ifishinka. Nalimo kuti wafwaya ukwishiba ifyakonkapo: Bushe bantu banga abaicena ilyo baleangala ici cangalo? Finshi bacitapo pa kuti abantu belaicena? Pa kwangala ici cangalo finshi mfwile ukusambilila kabili finshi mfwile ukubomfya pa kuti nshi-icenene? Nangu ca kutila amasanso kuti yacitika mu cangalo fye conse, bushe icikalamba icaba muli ico cangalo kufwaya ukumona ifyo umuntu ashipa pa mulandu wa kuti muli ico cangalo mwaliba amasanso ya kuicena nelyo imfwa?

Ubumi bupe ubwafuma kuli Lesa, kabili mwi Funde lya kwa Lesa ilyo apeele abena Israele, umuntu nga aipaya umuntu munankwe ukwabula ukwishiba, balemukanda. (Ukufuma 21:29; Impendwa 35:22-25) E calengele abantu ba kwa Lesa balebika amano ku fintu pa kuti amasanso tayalecitika. (Amalango 22:8) Muno nshiku Abena Kristu na bo bene bafwile ukucindika ubumi.

2. Bushe abo nkala-angala na bo ici cangalo bantu abasuma? Nga ca kutila walicenjela mu fyangalo, abanobe na bakafundisha bobe kuti balakupatikisha ukuba mwi bumba lya fyangalo. Kuti limbi wafwaya fye no kuti ucite ifyo balekupatikisha. Umwina Kristu wacaice, uwe shina lya Mark atile, “Imona kwati abafyashi bandi balamfyenga pa kundesha ukuba mwi bumba lya fyangalo pa sukulu.” Lelo ukucila ukufwaya ukusembeleka abafyashi bobe ukuti basumine ifyo ulefwaya, tala tontonkanya pa fishinka fyakonkapo: Ilingi line musambilila ifyo fyangalo ninshi nawinuka ku sukulu. Nga bamona ukuti nawishiba sana ico cangalo, bakakweba ukuti ulepoosa inshita iikalamba ku cangalo. E lyo nga tauciishibe sana, ukalafwaisha ukupoosa inshita iikalamba pa kuti wishibe. E lyo kabili, ukalaumfwana sana na banobe abo ukaba na bo mwi bumba lya cangalo pantu bonse mukalafwaya ukusansamukila pamo nga mwacimfya no kumfwila pamo ububi nga bamucimfya.

Nomba uipushe auti: ‘Bushe kuti naba ne mibele isuma nga ndepoosa inshita iikalamba ku cangalo pamo na banandi abo nshipepa na bo?’ (1 Abena Korinti 15:33) ‘Bushe kuti natemwa ukulekelesha ifintu fyacindama pa kuti fye nkaleangala ici cangalo muli ili bumba?’

3. Bushe nkalapoosa inshita iikalamba ne ndalama ishingi pali ici cangalo? Baibolo itufunda ‘ukwishiba bwino bwino ifyacilapo ukucindama.’ (Abena Filipi 1:10) Pa kuti wingakonka uku kufunda, uipushe auti: ‘Bushe ici cangalo cikalampwila inshita ya kubelenga ifya ku sukulu nangu iya kubomba imilimo ya kwa Lesa? Ni ndalama shinga inkapoosa pali ici cangalo? Bushe indalama nkwete shikakumana pali ici cangalo?’ Ifi fipusho fyalakwafwa ukwishiba ifintu ifyacindama ifyo ufwile ukubikako amano.

● Amafilimu yonse ne fyo batambisha pa TV kuti fyakonaula.

Bufi. Baibolo yeba Abena Kristu ‘ukwikatisha icawama’ e lyo no ‘kutaluka ku musango onse uwabipa.’ (1 Abena Tesalonika 5:21, 22) Te mafilimu yonse ne fyo batambisha pa TV ifyapusana no ku kufunda.a

Ukuya ku kutamba filimu na banobe ni nshila isuma iya kwangalilamo na bo. Umukashana umwina South Africa, Leigh atile, “Nga ndefwaya sana ukutamba filimu imo, ndatumina umunandi umo, e lyo twaebako na banensu na bambi.” Ilingi line ili bumba e libalilapo ukutamba filimu. E lyo pa numa, abafyashi babo balabasenda ku matuuka uko bashitisha ifya kulya no kuyabashitila ifya kulya.

Amafilimu na ma TV kwena fya muno nshiku, lelo ifyo batambishamo fyena kale fyatampa, pantu bashimikamo fye amalyashi. Yesu alishibe sana ukushimika amalyashi ayalefika abantu pa mutima. Ica kumwenako, umulumbe wa mwina Samaria musuma utusambilisha pa fyo tufwile ukuba ne nkumbu ne mibele imbi iisuma.—Luka 10:29-37.

Na muno nshiku mwine abapanga amafilimu balasambilisha abantu imibele. Bafwaya ukuti abaletamba filimu batampe ukulapashanya abo baletamba, nangu ca kuti abalimo fipondo, nelyo abankalwe, nangu abantu abafwaisha ukuteka. E co, kanshi nga taucenjele, nalimo kuti wasanga ukuti nautemwa ifilecita mpulamafunde, walamona no kuti ifyabipa ifyo alecita fili fye bwino! Kuti wacita shani pa kuti tautemenwe mpulamafunde wa mu filimu?

Nga ulefwaya ukutamba filimu, ufwile ukuipusha we mwine ukuti: ‘Bushe nga natamba ifili muli iyi filimu fyalangafwa sana ukuba ne cikuuku?’ (Abena Efese 4:32) ‘Nelyo bushe kuti fyalalenga ukuti ndetemwa ifyabipa nga fyacitikila bambi?’ (Amapinda 17:5) ‘Bushe fyalalenga cilenkosela ‘ukupata ifyabipa?’ (Amalumbo 97:10) ‘Bushe fikalenga nkatemwe “incitatubi”?’—Amalumbo 26:4, 5.

Ifyo balelanda pali filimu ne fyo balelangisha ukuti e fyabamo kuti fyakwafwa ukwishiba ifyaba muli iyo filimu. Lelo te kwesha ‘ukutetekela fye fyonse ifyo waumfwa’ pa lwa filimu iyo ushishibe bwino. (Amapinda 14:15) Mulandu nshi? Pantu ifyo abantu bengalanda pali filimu kuti fyaba fintu baletontonkanya fye abene. Nga balelanda pali filimu nalimo te kuti balande pa fyabipa ifyaba muli iyo ine filimu. Umwaice uwe shina lya Koni atile, “Nomba nalishiba ukuti nga waishiba uwalumbuka sana muli filimu ilingi line kuti waishiba ne fingaba muli filimu yonse.”

Abena Kristu abaice banobe abaishiba amafunde ya mu Baibolo nalimo kuti baishiba nga ca kutila filimu isuma ukutamba. Lelo ico ushifwile ukulaba ca kuti, abantu batemwa ukulanda pa fintu ifyo batemenwe muli filimu. Bushe te kuti cibe bwino ukubepusha na pa fyabipa ifyabamo? Pa kwipusha wilapita mu mbali. Ica kumwenako fye, bepushe nga muli ulubuli, ubulalelale, nelyo abantu aba fiwa. Abafyashi bobe na bo bene kuti bakupandako amano yasuma. Umukashana Vanessa atile: “Ndepusha abafyashi bandi. Nga bansuminisha, e lyo nja mu kutamba.”

Ulebikako amano pa kusala ifya kutamba, cibe ni filimu nangu TV. Mulandu nshi? Pantu fyonse ifyo wasala ukutamba, filasokolola ifyaba mu mutima obe ne fyo watemwa. (Luka 6:45) Amafilimu wingasala ukulatamba e yengalangilila abantu wingatemwa ukula-angala na bo, ne milandile wingatemwa, e lyo no kwampana wingatemwa ukumona pa mwaume no mwanakashi. Kanshi wilatamba icitambetambe!

● Ukucinda konse fye kubi.

Bufi. Ilyo abena Israele bayabwike Bemba wa Kashika, bapusuka na ku bashilika abena Egupti, ilyo balesekelela, Miriamu e wali pa ntanshi ya banakashi bonse mu kucinda. (Ukufuma 15:20) Na kabili, mu mulumbe wa kwa Yesu uwa mwana walubile, ilyo abwelele kwali ukusekelela, “baleimba no kucinda.”—Luka 15:25.

Na muno nshiku mwine e fyo caba. Mu fyalo ifingi abakalamba na baice balatemwa ukucinda ilyo indupwa ne fibusa bali pa maliila. Na lyo line, balingile ukutekanya. Nangu ca kutila Baibolo tayalesha amaliila yalinga, lelo ilatusoka pa “ciwowo” nelyo ukuba ku “mitebeto ya fyongo.” (Abena Galatia 5:19-21; Byington) Kasesema Esaya atile: “We bulanda ku bashibuka ku macaca ukuti bafwaye ifya kunwa ifikola, abakokola ukufika icungulo bushiku ukuti umwangashi ubakole! Kabili pa mitebeto yabo pali nsango ne cilimba ca nsale, akaoma ka nyenjele ne cimpeeta, no mwangashi; lelo tabalolesha pa mulimo wa kwa Yehova, kabili umulimo wa minwe yakwe tabaumona.”—Esaya 5:11, 12.

Pali ilya mitebeto paleba “ifya kunwa fikola” kabili balelishapo ne nyimbo icilishelishe. Iyi mitebeto yaletendeka lucelocelo kabili yalepwa ubushiku. Mona kabili ifyo abalesangwako balecita, baalecita ifintu kwati nalimo Lesa takwaba! Kanshi te kuti tupape ico Lesa akanishe ilya mitebeto.

Nga bakwita ukuya ku mutebeto ukukaba ukucinda, uipushe we mwine ifi fipusho: ‘Bushe ni bani bakabako? Mibele ya musango nshi bakwata? Nani uukalamona ifyo umutebeto ukaba? Bakacita shani pa kuti ukende bwino? Bushe abafyashi bandi nabansuminisha ukuyako? Bushe kucinda kwa musango nshi uko bakalacinda?’ Ilingi line imicindile imo ilabimbula. Bushe ukucindako nelyo ukutambako amasha ya kubimbula, kuti kwakwafwa ‘ukufulumuka ubulalelale’?—1 Abena Korinti 6:18.

Inga ca kuti abanobe bakwita ukuya ku kucinda uko banwena ubwalwa ubushiku, kuti wacita shani? Mona ifyo Shon uwacaice alandile pa fyalecitika ilingi line nga aya ubushiku ku fikuulwa uko bacindila ilyo ashilaba Umwina Kristu. Atile: “Ilingi line kwaleba inyimbo ishabipa, ne micindile yalebipa sana, kabili na bantu abengi abalebako balekonkako fimo.” Ne co balekonkako ca kuti ilyo bafuma kuli ifi fikuulwa, basendeko bamo aba kucita na bo ubupulumushi. Ilyo Shon asambilile Baibolo ne Nte sha kwa Yehova, alyalwike. Cinshi asosele pa numa? Atile, “Te cisuma Abena Kristu ukuya kuli ifi fikuulwa.”

Cinshi Ufwile Ukubela Uwacenjela?

Uletipo shani, ni lilali cinganguka ukusansa umushilika, bushe ni lintu alelwa inkondo nelyo ni lilya aletuusha na banankwe? Kwena ni lilya aletuusha pantu takwete ne fya kuicingilila kabili kuti cayanguka sana ukumusansa. Na iwe nga uli ku sukulu nelyo ku ncito, e lyo ukonka sana amafunde. Taufwaya nangu panono ukucita icabipa. Lelo ilyo uletuusha na banobe e lyo kuba amatunko ayengi ayengalenga walaba ku mafunde.

Nga wakaana ifyangalo fimo pa mulandu wa kukonka amafunde ya mu Baibolo, abanobe bamo kuti balakuseka. Bamo pa bengalakuseka, nalimo kuti baba ni bamwana ba Nte. Lelo bakampingu wa abo baice balifwa, tababomba. (1 Timote 4:1, 2) Nalimo kuti balakweba no kuti walicilamo fye kabili ulayumfwa. Ukucila ukucitako ifyo abanobe balekupatikisha, ufwile fye ‘ukukwata kampingu musuma.’—1 Petro 3:16.

Icacindama sana te fyo abanobe bakumona lelo ni fintu Yehova akumona! Kabili abanobe nga balakucusha pa mulandu wa kucita ifisuma ifyo kampingu ilekweba, ninshi ufwile ukufwayako ifibusa fimbi. (Amapinda 13:20) Ico ufwile ukulaibukisha ca kuti, ni we we mwine we ulingile ukulaisunga lyonse, na lintu fye uleangala.—Amapinda 4:23.

BELENGELAPO NA FIMBI PALI ILI LYASHI MWI BUUKU 1, MU CIPANDWA 37

[Futunoti]

ILUMBO

“Sekelela we mulumendo ilyo ucili umulumendo, . . . wende na mu mibele ya mutima obe no kucita ifyo amenso yobe yalefwaya. Lelo wishibe ukuti pali conse ici Lesa wa cine akakupingwilapo.”—Lukala Milandu 11:9.

IFYO WINGACITA NI FI

Ipusha abafyashi bobe nga kuti batemwa ukwimika inshita cila mweshi iya kuti muleangalila pamo ngo lupwa mu nshita ya kuti muletamba TV.

NAWISHIBA . . . ?

Abena Israele balecinda no kwimba pa kupepa Lesa wa cine.—Amalumbo 150:4.

IFYO NDEFWAYA UKUCITA!

Nga balefwaya mbe mwi bumba lya fyangalo ifibako nga nainuka ku sukulu, ifyo nkalanda ni fi ․․․․․

Nga namona ukuti filimu ndetamba na banandi naibipa, ifyo nkacita ni fi ․․․․․

Ifyo ningatemwa ukwipusha abafyashi bandi pali ili lyashi ni fi ․․․․․

ULETIPO SHANI?

● Cinshi ico Abena Kristu bashilingile ukula-angalilako ifyangalo ifingaleta ubusanso?

● Kuti waishiba shani filimu nga ili bwino?

● Nga balikwipwishe ukuti ulondolole ukucinda kusuma kuti walondolola shani?

[Amashiwi pe bula 269]

“Nalitemwa ukucinda, nomba nalishiba ifyo cacindama ukukonka ifyo abafyashi balenjeba. Lelo ukucinda takwanteka ubusha.”—E fyalandile Tina

[Icikope pe bula 268]

Lilya umushilika aletuusha e lyo cishingafya ukumusansa. Na iwe lintu uleangala, e lyo imibele yobe iisuma ingonaika