“Icikuko ca Mutende”?
“ICIKUKO CA MUTENDE.” “Yangu, We Calo ca Mutende.” “Umutende Ulepuuka Konse Konse.” Iyi yali pa kati ka mitwe ikalamba iya mu nyunshipepala iyo iyatulumwishe bakabelenga mu kati ka mwaka wapwile nelyo ibili. Ukushinguluke calo, ukwaluka mu lyashi ukufuma ku cintefwila ne shamo ukuya ku kukwenekela ifisuma kwalepapusha. Cinshi calecitika?
Mu ca kupapusha, te kale sana impendwa ya kukansana kukalamba konse kwaishile ku mpela nelyo ukucefiwako mu kusumbana mu kati na nkati ka myeshi fye inono. Mu Africa, umutende ‘wapuulike’ mu Angola. Mu Central Asia, Soviet Union yafumishe imilalo ya iko mu Afghanistan. Mu Central America, ukulwa kwalitalele pa kati ka kamfulumende ya Nicaragua na bacipondoka ba Contra. Mu Southeast Asia, abena Vietnam basumine ukufuma mu Kampuchea. “Icikuko ca mutende” cafikile fye na ku Middle East lintu inkondo ya kufwaisho kusuumyo mulopa pa kati ka Iran na Iraq mu kupelako yalekele.
Nakalimo icacila na po ukulinga ukumona cali mibele ipya pa kati ka nko sha maka. Pa numa ya myaka 40 iya nkondo ya pa kanwa, cali icayafya ukusumina incitilo sha kuwikishanya, inumbwilo pa lwa buseko bwa bonse, no kusela kwa cine cine ukulola ku mutende pa kati ka Soviet Union na United States. Mu kulundapo, ukulingana na The Economist, Europe nomba nailangisha iciputulwa ca nshita calepesha icatwalilila ukwabule nkondo mu lyashi lyakwe ilya kale lyonse ilyalembwa. Mu cine cine, umutende uli mu lyashi.
Cinshi cilepilibula? Bushe bapolitishani bali apepi no kuleto “mutende ku nshita yesu”? Imyaka amakumi yasano na umo iyapitapo, aya mashiwi yasoselwe na minisita mukalamba uwa mu Britain Neville Chamberlain. Yashininkishe ukuba kupumya kwa bunkalwe lintu, inshita iipi pa numa, inkondo ya calo iya cibili yaimine. Bushe yali no kuba aya cine pa numa ya nshita imo?