Codex ya Washington iya Malandwe

MU DECEMBER 1906, Charles L. Freer, umukankaala wa fya milimo umwina America na kalonganika wa fya kulenga, ashitile bamanyunskripiti bamo aba kale ukufuma ku mu Arabu umusulwishi uwe shina lya Ali, mu Giza, Egypt. Ali asosele ukuti bafumine ku White Monastery mupepi na Sohâg, lelo cimoneka ukucilapo ukumonekesha ukuti basangilwe mu fitantala fya Monastery ya Vinedresser, mupepi ne nshishi yalenga butatu iya ku Giza pa Mawilo ya Naelo.

Freer apeelwe bamanyunskripiti batatu no “mwina wafitisha, uwa mpapa shalembwapo ishabola ishakosa kabili ishatotoboka ku nse nge fya kulambatikila.” Ici capiminwe amasentimita yamo 17 mu butali, amasentimita 11 mu kusalala, na masentimita 4 ukutikama kabili yashitishiwe pamo na bamanyunskripiti pa mulandu fye wa kuti shalundanishiwe kuli bene, te pa mutengo watungwa uuli onse uwa shene. Cali mibombele yasakamanisha, iyayafya ukupaatulula ubwingi bwakosa ubwa mabula yanaka, lelo mu kupelako 84 aya yene yaliletelweko, yonse ukufuma mu mwanda wa myaka uwalenga isano nelyo uwalenga mutanda C.E. codex ya makalata ya kwa Paulo.

Imo iya bamanyunskripiti batatu abashalako yali ya mabuku ya Amalango na Yoshua. Imbi yali ya Amalumbo, ukufuma ku bupilibulo bwa Greek Septuagint. Iyalenga butatu kabili iyacilapo ukucindama pali yonse, nangu cibe fyo, yali ni manyunskripiti iya Malandwe yane.

Iyi manyunskripiti yalekeleshako yakwata amabula 187 aya mpapa shalembwapo ishisuma, ukucilisha impapa sha mpaanga, ukulembwa mu filembo fyawila kumo mu ciGreek capikanishiwa (ifilembo fikalamba). Umwa kwiminina mwa limo limo fye, lelo kwalibako incende shimo ishafula pa kati ka masentensi. Impela isha manyunskripiti shalibolele icabipisha, lelo ubwingi bwa filembo fyalibakwa. Pa numa catwelwe ku Freer Gallery of Art of the Smithsonian Institution, mu Washington, D.C. Icaitwa Codex ya Washington iya Malandwe, yapeelwe icilembo ca kwishibikilwako “W.”

Impapa yapimwa ukubako mupepi na ku kupwa kwa mwanda wa myaka uwalenga ine nelyo mu kubangilila kwa mwanda wa myaka uwalenga isano C.E., ica kuti tacashalila sana kuli bamanyunskripiti batatu aba Sinai, Vatican, na Alexandrine. Amalandwe (ayakumanina ukufumyako amabula yabili ayaluba) yaba mu citwa ukukonkana kwa ku Masamba uwa kwa Mateo, Yohane, Luka, na Marko.

Ukubelenga kwa manyunskripiti kusokolola ukutumbinkanishiwa kwaibela ukwa misango ya fyalembwa, cimo na cimo ukupeela imbali ishikalamba, ishatwalilila. Cimoneka kwati cakopolwelwe ukufuma ku fiputusha fyapusunswike ifya bamanyunskripiti bafulilako, cimo cimo mu kuba no musango wapusanako uwa fyalembwa. Profesa H. A. Sanders atungenye ukuti ici pambi cibwelela ku numa ku kupakasa kwa kupumikisha ukwa Bena Kristu kuli Kateka Diocletian mu mwaka wa 303 C.E., ku untu ku cipope cakwe amakope yonse aya Malembo yapeele ukuti yocewe apabuuta. Twalishiba ukufuma ku fyalembwa fya lyashi lya kale ukuti bamanyunskripiti bamo balifishilwe pali ilya inshita. Cimoneka ukuti umuntu ushaishibikwa amakumi ya myaka pa numa akopolwele imbali shapusunswike isha bamanyunskripiti bapusanapusana ku kuletako icalembwa ca Codex ya Washington. Pa numa, ulubali lwa mabula amakumi yabili na yane aya kubalilapo aya kwa Yohane (Yohane 1:1 ukufika ku 5:11) yalilubile inshita imo kabili yali no kulembwa cipya cipya mu mwanda wa myaka uwalenga cinelubali C.E.

Kwaliba ukupusanapusana kwa kusekesha mu calembwa no kulundako kwaibela, lelo ukushipendelwako, kuli Marko icipandwa 16 uko nakalimo kwapangilwe nge fyebo fya mu mbali. Umutengo waibela uwa manyunskripiti walaala mu kumfwana kwa iko na mabupilibulo ya ciLatin ne ciSiria ifya kale. Ukufuutwa ukwalengelwe no kuponena kwa mafuta ya kandulo pa mpapa kulangilila ukuti calibomfiwe bwino.

Te mulandu no kupakasa no kukaanya ne nshita sha konaula, Baibolo yalibakilwa ifwe mu kupapusha mu misango ya bamanyunskripiti abengi. Ca cine, “icebo ca kwa [Yehova, NW] caikalilila pe.”—1 Petro 1:25; Ilumbo 40:8.

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 15]

Courtesy of Freer Gallery of Art, Smithsonian Institution