Impelelekesho Ileisa Iye “Buku lya Fya Bulwi fya kwa Yehova”

“Calisoswa mwi buku lya Fya bulwi fya kwa Yehova.”—IMPENDWA 21:14.

1, 2. Ni pa kashita nshi aka pa kale Yehova alangishe ku bena Egupti ukuti aali Lesa wa bulwi, kabili ni shani fintu acitile cene?

CILATESEKESHIWA panono ku bantu ilelo ukuti Lesa wa Baibolo, Yehova, muntu wa bulwi, musalifi ku bulwi. Ici cishinka calangililwe mu kumonekesha lintu alubwile abantu bakwe aba nshita sha pa kale ukufuma ku lumanimani mu Egupti. Farao asongelwe no mulwani ushimoneka uwa balya bantu, Satana Ciwa, ku kwesha ukubabomfya ukufika ku mfwa. Nomba, pa kumwensekesha cintu alelufya pa kuleka abena Israele ukuya abantungwa, Farao ne milalo yakwe iya fita basupile bene.

² Farao, nangu cibe fyo, tailwike ukuti Lesa wa bena Israele aali na maka ya kuba Lesa wa bulwi pa kulubula abantu Bakwe. Ilyo ilya milalo ya bena Egupti balepita apauma muli Bemba Wakashika mu kusupila kwa cilandushi, Lesa wa bena Israele baali mu busanso alibombelepo kabili alinwenseshe aba pa maceleta na ba pali bakabalwe, ukuleka amenshi yatuleme ukupongolokela mu nshila ya kufyukilamo ku bena Israele iyaiswike mu cipesha amano.—Ukufuma 14:14, 24-28.

3. Mu lwimbo lwabo ulwa kucimfya, abena Israele balondolwele Yehova nga musango nshi uwa kwa Lesa, lelo cishinka nshi inko sha lelo shisuulako?

³ Ababakwa pa cituntu ca ku kabanga ica Bemba Wakashika, abena Israele baanga baimbile ulwimbo lwa kucimfya, ukutonda Umupusushi wabo uwa ku mulu ukuti: “Ndeimbila Yehova, ico napulama apakalamba; kabalwe no watentemapo nabapoosa muli bemba. Ukukosa kwandi kabili ukulumba kwandi ni Yehova, kabili aisabe pusukilo lyandi; uyu ni Lesa wandi, ndemutootela, ni Lesa wa kwa tata, ndemutonda. Yehova musalifi ku bulwi: Yehova e shina lyakwe. Amaceleta ya kwa Farao, no mulalo wakwe, napoosa muli bemba; bamushika bakwe abasalwa nabebila muli Bemba Wakashika.” (Ukufuma 15:1-4) Palya pali Bemba Wakashika, Yehova ailangishe umwine ngo muntu wa bulwi uwa maka ya kucita imilimo ya kutambwa. Ici cishinka inko sha ku calo shalicisuula.

4, 5. Ilya mikowa 12 iyaleanga yatuntwike ukufuma ku cikolwe nshi ica bonse, kabili abele cibusa wa kwa ani uyu pa mulandu wa mibele nshi?

⁴ Kasesema Mose, uwatungulwile mu kwimba kwa lulya lwimbo lwapuutwamo, alandile ulwa kwa Yehova nga “Lesa wa kwa tata.” Abrahamu umuHebere aali cikolwe capulamo ica luko lwa kwa Israele. Ukufuma kuli wene, ukupitila muli Isaki na Yakobo na bana baume 12 aba kwa Yakobo, kwatuntwike imikowa 12 iya kwa Israele. Abrahamu aishininkishe umwine ukuba ica kumwenako cawama ica kwa kapepa wa kwa Yehova Lesa. Aali mwaume wa citetekelo cakosa nga nshi ica kuti lintu Yehova amwitile ukusha umushi wakwe mu Uri uwa bena Kaldi, mu kukanashimunuka alimine ukuya ku calo ico Yehova aali no kumulanga, uwacetekela ukuti Lesa aali no kufikilisha icilayo Cakwe ukucipeela kuli wene na ku bufyashi bwakwe.

⁵ Pa mulandu wa citetekelo ca kwa Abrahamu ica lulumbi, Yehova alaile ukupeela Abrahamu “ulubuto,” nelyo ubufyashi, muli ulo indupwa shonse isha pe sonde, ukusanshako indupwa sha lelo, shali no kuifwailo kupaalwa. (Ukutendeka 12:2, 3; 22:17, 18) Abrahamu aletelwe mu kwampana kwapalamisha ukwa musango uyo na Lesa wakwe ica kuti aishibikwe nga “cibusa wa kwa Yehova,” Lesa umwine wine ukwita icikolwe ca busumino “cibusa wandi.”—Yakobo 2:23, NW; Esaya 41:8, NW.

6. Nangu cingati aali mululumba wa mutende mu Calo ca Bulayo, ni shani fintu Abrahamu aishininkishe ukuba kalwa ucetekela muli Yehova?

⁶ Nangu cingati aleendauka ukupala umweni mu Calo ca Bulayo, Abrahamu ashininkishe ukuti aali na maka ya kubomba nga kalwa, umuntu wa bulwi. Pa kashita kamo ishamfumu shine ukufuma ku nse shaingilile Icalo ca Bulayo no kubutuka na Lote mwana munyina Abrahamu no lupwa lwa kwa Lote. Abrahamu, ukuseshiwa ne fikakilo fyakosa ifya lupwa, apangeshe aba mu babomfi bakwe abaume 318 ne fyanso, kabili capamo na bakukosha ukufuma ku bakwampana nankwe batatu aba cikaya, Anere, Eshekole, na Mamre, asupike aba kulaalilila. Ukucita ukusansa kwa kupumikisha pali bene ubushiku, Abrahamu ne mpuka yakwe bacimfishe aba kwingilila, nelyo cingati baali mulalo wacilishapo amaka. “Ukwipaye shamfumu” kwalicitike. (AbaHebere 7:1; Ukutendeka 14:13-17) Abrahamu apokolwele Lote no lupwa lwakwe no kubwesha fyonse ifyaibilwe.

7-9. (a) Ni shimapepo nshi Abrahamu atandalile, kabili lipaalo nshi apokeleko? (b) Ni shani fintu Abrahamu alangile ukuti afwaile ukucindamikwa fye na Lesa Wapulamo epela? (c) Nga fintu cashininkishiwe kuli Melkisedeke, ni nani uwapeele Abrahamu ukucimfya kwa fita?

⁷ Abrahamu alishibe ukuti umulimo wakwe uwa kukalakasha kwa fita washininkishe ukubo watunguluka mu kuba fye no kwaafwa kwa kwa Yehova Lesa, kabili pa lwendo lwakwe ulwa kucimfya ukubwelela ku mwabo, aali na maka ya kusumina apabuuta ico cishinka. Aishibe ukuti shimapepo wasuminishiwa uwa kwa Lesa wakwe aali no kusangwa mu musumba wa Salemu. E co kuli ulya musumba e ko aile. Ulubali lwa kupelako ulwa Ukutendeka icipandwa 14 lutweba ulwa cacitike lilya ukuti:

⁸ “Na Melkisedeke, imfumu ya Salemu, yafumishe icilyo no mwangashi: wene ali ni shimapepo wa kwa Lesa Uwapulamo. Kabili alimupaalile, no kutila, Abe uwapaalwa Abramu kuli Lesa Uwapulamo, Kelenganya wa mulu na pano isonde! Kabili abe uwacindikwa Lesa Uwapulamo, uwapeele ifibambe fyobe mu minwe yobe. Na o Abramu amupeele ica pe kumi ca muli fyonse. Ne mfumu ya Sodomu yatile kuli Abramu, Mpeeleni abantu, ne fipe mubuule mwe bene. Lelo Abramu atile ku mfumu ya Sodomu, Ndetumpwilo kuboko kwandi kuli Yehova Lesa Uwapulamo, Kelenganya wa mulu na pano isonde, ndelapa, ndeti, Te kuti mbuulepo ubushishi nangu lushinga lwa ndyato, nangu kantu kamo pali conse icili cobe, epali watila, Nincindamika Abramu! Te kuti mbuulepo, kano ico abalumendo balya; kabili icakaniko ca bantu twaile na bo, Anere, Eshekole, na Mamre, bene babuule icakaniko cabo.”—Ukutendeka 14:18-24.

⁹ Nga fintu ifi fikomo filanga, Melkisedeke, shimapepo wa cifumu uwa musumba wa Salemu, ashininkishe ukushininwa kwa kwa Abrahamu ukuti caali ni Lesa Uwapulamo e wamulwilileko ne milalo yakwe iya fita no kumupeela ukucimfya. Melkisedeke Shimapepo Imfumu tapumbwike ukufuma ku lubali lwa kwa Yehova mu mulandu.

Ibuku lya Fya Bulwi fya kwa Yehova

10. Kulumbula nshi ukwa kubalilapo ukwacitwa ukwa bulwi muli Baibolo, kabili mulandu nshi kwali kutendeka fye kwa mbuli sha kucimfya isha kwa Yehova?

¹⁰ Ubulondoloshi mu Ukutendeka 14 ubwa kwingililwa kwa Calo ca Bulayo no kucimfya kwa kwa Abrahamu ukwa ba kwingilila baipangasha ne fyanso e kulumbula kwa kubalilapo ukwa bulwi mu Malembo ya Mushilo. Muli ifyo, ukucila pa myanda ya myaka ine pa ntanshi ya uyu mulimo wa kukalakasha pali Bemba Wakashika, Yehova ailangishe umwine ngo muntu wa bulwi, “umusalifi ku bulwi.” Nalyo line, ico caali fye kutendeka. Ukucimfya kwacilishapo bukulu kabili ukwacilishapo kupwililila kwali no kukonkapo, ukusanshako ukwa kupelako muli uku “kusondwelela kwa micitile ya fintu.”—Mateo 24:3, NW.

11. Cinshi cili “ibuku lya Fya bulwi fya kwa Yehova,” lelo ni kwi kumbi ukwabako ubulondoloshi bwalembwa ubwapaka ubwa milimo yakwe iya kukalakasha iya fita?

¹¹ Ukulingana ne casoswa pa Impendwa 21:14, “ibuku lya Fya bulwi fya kwa Yehova” lyalilembelwe. Ici calembwa ca kushintililapo, nelyo ilyashi lya kale, ilya bulwi bwa kwa Lesa mu kwimininako abantu bakwe, nakalimo cakwete ukutendeka kwa ciko no ku kulwa mu kwimininako Abrahamu wa busumino. Mose aishibe ulwa ili buku lelo tatupeela ukulonsha kwalundwako pa lwa lyene. E ico, tatwaebwa ulwa nshila Yehova ailangilemo umwine ukuba umuntu wa bulwi mu kati ka ciputulwa ca nshita icafimbwa na lilye buku lya Fya bulwi fya kwa Yehova. Ukutula pa kulumbulwa kwa lilye buku, nangu cibe fyo, iciputulwa cikalamba ica Baibolo wa Mushilo caishile mu kulembwa, kabili ici citupeela ubulondoloshi bwalembwa ubwingi ubwa milimo ya kukalakasha iya fita iya kwa Yehova.

Melkisedeke Wacilapo Bukulu—Umuntu wa Bulwi

12. Melkisedeke acitile cikope Mulashi nshi uwacilapo bukulu uwa kwa Lesa Wapulamo, kabili lilumbo nshi ilyashikilwe na Davidi lyalungikwa kuli uyu nga shimapepo kabili umuntu wa bulwi?

¹² Pa numa lintu Abrahamu acimfishe Kedorelaomere ne shamfumu shali mu cipingo nankwe, Melkisedeke alimupaalile. Melkisedeke Shimapepo Imfumu mu busesemo acitile cikope Umo uwali no kuba Shimapepo Mukalamba uwa kwa Lesa Uwapulamo kabili no muntu wa bulwi uwa maka ukutungililwa na Lesa Wapulishamo. Ilumbo 110, ilyashikilwe pe samba lya kupuutwamo ne mfumu ya bulwi Davidi, lyalungikwa kuli uyu Umo uwakulisha ukucila pali Melkisedeke uwa ku Salemu lintu lisoso kuti: “Umulumbu wa bukose bobe Yehova akautambika ukufuma mu Sione, akatila, Ube no bufumu mu kati ka balwani bobe. Yehova nalapa, kabili takatelule, ati, Iwe uli shimapepo umuyayaya, uwa pa musango wa kwa Melkisedeke. [Yehova, NW] uuli pa kwa kulyo kobe akabongaule shamfumu mu kasuba ka bukali bwakwe.”—Ilumbo 110:2, 4, 5.

13. Mu AbaHebere ifipandwa 7 na 8, Umo uwacila pali Melkisedeke wa pa kale aishibikwa nga ani, kabili ni mu cifulo nshi icatumpuka uyu Umo aingilemo kabili mu kuba na musango nshi uwe lambo?

¹³ Kalemba wapuutwamo uwe buku lya AbaHebere asokolwele ukwishibikwa kwa Umo untu ayo mashiwi mu cituntulu yalungikweko lintu atile: “Yesu atwingilile e solwesolwe, pa kuba shimapepo mukalamba umuyayaya ku bukonkani bwa kuli Melkisedeke.” (AbaHebere 6:20) Mu cipandwa cakonkapo ica AbaHebere, ubukulu bwa kwa Melkisedeke wa pa kale bwalilondololwa. Lelo ubu bukulu bwa bushimapepo, nangu ni fyo, bwalicilwapo kuli Umo untu acitile cinshingwa, Yesu Kristu wabuushiwa, uwakatamikwa, uwaingile umwashila mwa Yehova Lesa umwine mu kuba no mutengo we lambo lyacindamisha ukucila pa cili conse cintu Melkisedeke Shimapepo Imfumu ya ku Salemu aali na maka ya kupeela.—AbaHebere 7:1–8:2.

14. Bushe Melkisedeke Wacilapo bukulu alisuminisha bashibutotelo ba Kristendomu ukwakana mu kutukuta kwa fita ukwa shiitwa inko sha Bwina Kristu?

¹⁴ Shimapepo wa cifumu Melkisedeke apaalile umuntu wa bulwi, Abrahamu wacimfya. Lelo ni shani pa lwa kwa Melkisedeke Wacilapo bukulu, Kasanga wa buKristu bwa cine? Bashibutotelo ba Kristendomu batunga ukwimininako Yesu Kristu mu kupaala imilalo ya shiitwa inko sha Bwina Kristu no kushipepela. Lelo bushe Shimapepo Mukalamba uwa kwa Yehova mu mulu alyafwilisha bashibutotelo ba Kristendomu muli ici? Bushe muli ifyo alipokelela icishingamo ca kupongololwa kwa mulopa konse ukwacitikako mu kati ka ciitwa Inkulo ya Bwina Kristu, ukusanshako umulopa uyo wasumiwe mu kati ka Nkondo sha Calo isha I na II? Napacepa! Tatalile pa nshita iili yonse asuminisha abasambi bakwe aba cine ukuicita abene beka ulubali lwa ici calo no kuilunda mu mibombele ya ciko iya fita iya kupongolola kwa mulopa.

Lesa Umuntu wa Bulwi Aicitile Shina Lyayemba

15, 16. Cinshi Yehova aicitile umwine lintu alwilile abantu bakwe ukubapokolola ukufuma mu Egupti?

¹⁵ Nehemia 9:10 alosha ku kulubula kwa kwa Yehova imikowa 12 iya kwa Israele ukufuma mu Egupti, ukusoso kuti: “No kupeele fishibilo ne fya kupapa muli Farao, na mu babomfi bakwe bonse, na mu bantu bonse ba mu calo cakwe; pantu mwaishibe ifyo baletusauka pali bene [abena Israele]. E fyo mwaicitile ishina, ifyo lili na buno bushiku.”—Linganyeniko Ukufuma 14:18.

¹⁶ Kasesema Esaya alosha ku mibele ya ili shina lintu alanda ulwa kwa Yehova nga “uwalengele ukuboko kwakwe [ukwayemba, NW] kuye ku kwa kulyo kwa kwa Mose, uwalepwile amenshi ku cinso cabo ku kuicitile shina lya muyayaya.” Kabili lintu alelanda kuli Yehova, atila: “E fyo mwatungulwile abantu benu, ku kuicitile shina [ilyayemba, NW].” (Esaya 63:12-14) Ukwipukisha kuli Yehova ukubomba na kabili mu kwimininako abantu bakwe, Daniele alandile kuli wene nga “mwe bafumishe abantu benu mu calo ca Egupti ku kuboko ukwakosa no kuicitile shina nge fyo cili buno bushiku.”—Daniele 9:15; Yeremia 32:20.

17. Ni nani Yehova akatuma ku kulwila mwi shina lyakwe, kabili cinshi muli ifyo akalanga inko shonse ilelo?

¹⁷ Mu nshita yalinga, Yehova Lesa akatuma Yesu Kristu, Melkisedeke Wacilapo bukulu, ngo muntu wa bulwi uwa maka. Ukupitila muli wene, Yehova akaicitile shina ukucila pa cili conse mu nshita yapita icalondololwa mwi buku lya Fya bulwi fya kwa Yehova nelyo mu Malembo ya ciHebere aya Baibolo wa Mushilo. Mu cipandwa ca kulekeleshako ice buku lyalenga bubili kwi buku lya kulekelesha ilya Malembo ya ciHebere, ukusansa kwa pa kati ka nko pali Yerusalemu kwalisobelwa. Lyene, ukulingana na Sekaria 14:3, “Yehova akafumina ku kulwa ne nko isho, nga filya alwa mu bushiku bwa bulwi.” Muli iyi nshila Lesa wa Baibolo akalanga inko shonse isha muno nshiku ukuti acili ni Lesa wa bulwi uwaliko mu nshiku sha kwa Israele wa pa kale.

18, 19. Ni Yerusalemu nshi akaba ca kulasapo ca kusansa kwakaluka ukwa nko?

¹⁸ Ici cili cilolelo icicili ku ntanshi yesu. Lelo ni Yerusalemu nshi akacula ukusansa kwakaluke fyo? Ubusesemo tabwafikilishiwe pali Yerusalemu wa kasuba ka kwa Sekaria. Ulya musumba waonawilwe ku fita fya bena Roma mu 70 C.E. Yerusalemu alikuulilwe cipya cipya, nangu cibe fyo, kabili ilelo amonwa ngo washila kuli Kristendomu pamo pene na ku luko lwa ku mubili ulwa Israel. Mu nkondo ya nshiku mutanda iya mu 1967, Israel wa ku mubili apokele Yerusalemu onse uwa pe sonde uwakuulwa cipya cipya. Nangu cibe fyo, takwabako ubushininkisho ubuli bonse ubwa kuti Yehova Lesa alibuulilemo ulubali ululi lonse mu kulwa lilya. Imfumu yakwe iyabikwa pa cipuna ca bufumu, Yesu Kristu, tateka muli Yerusalemu wa pe sonde, kabili taba na kabili “umusumba wa Mfumu nkulu,” uko e kuti, uwa kwa Yehova.—Mateo 5:35.

¹⁹ Iyo, uyu musumba ukalamba uwa bulashi uwa cilundwa ca ciYuda ica United Nations te Yerusalemu walumbulwa mu busesemo bwa kwa Sekaria. Ukucila, Sekaria alelosha kuli Yerusalemu untu tubelenga mwi buku lya AbaHebere. Mulya, Paulo alanda ku Bena Kristu basubwa kabili atila: “Mwapalamina ku lupili Sione, ku musumba wa kwa Lesa wa mweo, Yerusalemu wa mu mulu, na kuli bamalaika ba myanda mishila.” (AbaHebere 12:22) Uyu Yerusalemu wa mu mulu te umbi ukucila pa Bufumu bwa buMesia ubwa kwa Lesa, ubwaimininwako pe sonde ilelo ne mpuka inono iya Bena Kristu basubwa abateesa isubilo lya kuba bakateka banankwe aba kwa Yesu Kristu muli bulya Bufumu. Aba bakaba e ca kutontapo ca kusansa kwasesemwa.

20. Fyebo nshi Imfumu Hisekia asosele ku bantu bakwe abatiinishiwe ifya kushintililapo, kabili ni pa fyebo fya Mfumu nshi iyacila pali Hisekia Inte sha kwa Yehova ilelo bashintililapo?

²⁰ Nangu ni aba, nangu cibe fyo, atemwa ibumba likalamba ilya Bena Kristu abakwate subilo lya pe sonde abafuma mu nko shonse ku kuilunda kuli bene mu kupepa kwasanguluka tabalekabila ukutiina ica kufumamo ca uku kusansa. Lintu imilalo ya kupuutamo mwenso iya kwa Sankeribu, imfumu ya Ashuri, yaishile ku kulwisha Yerusalemu mu kati ka kuteka kwa Mfumu Hisekia, abena Israele baali mu busanso bapeelwe imimwene ya kutalalika imibele lintu Imfumu Hisekia asosele kuli bene ukuti: “Kuli yene kwabo kuboko kwa buntunse, lelo kuli ifwe kwaba Yehova Lesa wesu ku kutwafwa kabili ku kutulwila amabulwi yesu.” Ica kufumamo caali ca kuti “abantu bashintilile pa fyebo fya kwa Hisekia imfumu ya kwa Yuda.” (2 Imilandu 32:8) Inte sha kwa Yehova isha lelo, lintu batiinishiwa ne milalo ya luko iya iyi micitile ya calo, kuti bashintilila pa fyebo fyapalako ukufuma ku mfumu yakulisha ukucila Hisekia, Yesu Kristu.

21. (a) Mulandu nshi ifyebo fya kwa Yahasiele fikebukishiwa mu kati ka kusansa kuleisa pali Yerusalemu wa mu mulu? (b) Cinshi cikafumamo mu bulwi ubuli no kulwiwa?

²¹ Pali ilya nshita, ifyebo fya kupuutamo icitetekelo ifya kwa Yahasiele umwina Lebi fikebukishiwa: “Tamwakalwe muli ubu bulwi; mukaitantamike, mukeminine, no kumono kupususha kwa kwa Yehova, uwaba na imwe, mwe bena Yuda na Yerusalemu. Mwitiina, kabili mwitentuka. Mukafumine mailo ku kubakumanya; Yehova ali pamo na imwe.” (2 Imilandu 20:17) Ee, ukupulinkana ilya nshita yonse iya busanso, Yehova akaba na bantu bakwe. Ukucingililwa kwabo no kubakwa fikashintilila pa kubalwila kwakwe. Kabili ukulwa akalwa, ukupitila mu Mfumu yakwe umuntu wa bulwi, Yesu Kristu! Ica kufumamo? Ukulofiwa kwakukanashako ukwa kuteyanya kumoneka ukwa kwa Ciwa pe sonde.—Ukusokolola 19:11-21.

22. (a) Cinshi cikaba ukusondwelela kwa kucimfya ukwe buku lya Fya bulwi fya kwa Yehova, kabili cinshi Yehova akaicitila umwine muli iyo nshila? (b) Cinshi abatemwa ishina lya kwa Yehova bakaseshiwa ukucita ku kucimfya kwakwe?

²² Mwandi lishina lyayemba lintu Lesa akaicitila umwine ku kucimfya kwakwe ukwa kupuutamo mwenso muli uku “kulwa kwa bushiku bukalamba bwa kwa Lesa wa maka yonse” pa Har–Magedone! (Ukusokolola 16:14, 16) Icipandwa cipya, nga fintu cili, cikalundwako kwi buku lya Fya bulwi fya kwa Yehova. Kukaba kusondwelela kwa kucimfya, impelelekesho yacindama ukulosha kuli iyi micitile ya fintu. Ibuku lyonse fye likalanga ukuti Lesa Wa maka yonse tabala acimfiwa mu bulwi. Fintu mu kwanga abatemwa ishina lya kwa Yehova bakamutootela pa numa ya ico! Lyene, mu cine cine, icikomo ca kulekelesha ice buku lya Amalumbo cikapwishishiwa mu kucindamisha ukuti: “Lekeni icipema conse citashe Yehova. Aleluya!”—Ilumbo 150:6.

Ifipusho fya Kupitulukamo

◻ Cinshi abantu ba lelo batesekesha panono pa lwa kwa Lesa wa Baibolo, Yehova?

◻ Bulwi nshi Abrahamu alwile, kabili ni nani amupeele ukucimfya?

◻ Cinshi cili “ibuku lya Fya bulwi fya kwa Yehova”?

◻ Cinshi cikaba impelelekesho iye “buku lya Fya bulwi fya kwa Yehova,” kabili ikafumamo cinshi?