Twakushishe Abana Cinekonekonse mu Kusalapula kwa kwa Yehova
NGA FINTU CASHIMIKWA KULI OVERLAC MENEZES
“Bafikile pa ncinga ya kwikalapo babili.” Ifi e fintu Jornal de Resende yatendeke lipoti ya iko iye buula limo pa lupwa lwesu mu 1988, ilyo twalefuma mu Resende ukuya ku Lages ku kapinda ka ku kulyo aka Brazil.
LIPOTI yatwalilile ukuti: “Ukwabulo kutwishika, abakalamba bakebukisha aba baupana babili abacebwishe ukusakamana kwa Resende ku nshila yabo iya kutendekelako iyeni iya myendele: incinga mu kuba ne fulemu ilikulu ne fya kwikalapo fibili. Uwali ku ntanshi, uwaleensha, aali ni ‘namutekenya,’ Overlac Menezes; mu ca kwikalapo calenga bubili, umukashi wakwe, Maria José. Umwaka: 1956.”
Kalemba wa cipande aali mwaume we shina lya Arisio Maciel, kabili na o aali uwa kwangalila mukalamba uwa mulabasa wa radio uwa cikaya. Atukumenye umuku wa kubalilapo ku numa mu 1956 lintu umukashi wandi na ine twabombele mbali muli programu wa pa radio uwa cila mulungu uwa Watch Tower Society, Ifintu Ifyo Abantu Baletontonkanyapo. Mu cipande, ayambwile ine ngo walesosa ukuti mu kati ka kwikala kwesu “amayanda yonse mu Resende yalitandalilwe, umusebo no musebo.”
Bushe kuti watemwa ukwishiba fintu twaishile mu kwishibikwa ifyo mu Resende? Kabili fintu, ilintu twali kulya, twali na maka ya kukusha abana cinekonsekonse ‘mu kusalapula kwa kwa Yehova’ ilintu twaleafwilisha ukutandalila amayanda yonse mu Resende mu kuba ne mbila nsuma iya Bufumu?—Abena Efese 6:4.
Ukusambilila Inshila sha kwa Yehova
Mu January 1950, Maria Minc, umo uwa Nte sha kwa Yehova, atendeke ukusambilila Baibolo na nkanshi yandi Adeilde mu São Paulo. Nali ne myaka ya bukulu 16 pali iyo nshita kabili ninshi nalibatishiwa nga Katolika, lelo pa nshita imo nshabalile nja ku calici. Nangu ni fyo, nalyo line nasumine muli Lesa kabili nafwaile ukumubombela. E co ubushiku bumo, naile ku ŋanda ya kwa Adeilde ku kuyafwailisha pa lwa butotelo bupya alesambilila. Maria Minc alindaalike ukuilunda mwi sambililo, kabili pa muku wa kubalilapo mu bumi bwandi, namwene Baibolo. Mu kati ka masambililo yakonkelepo napapushiwe ukusambilila ukufuma muli Baibolo ukuti ishina lya kwa Lesa ni Yehova, ukuti bwangu bwangu isonde likaba paradise, ukuti umulilo wa helo no mutwala tafyabako, kabili ukuti umuntu takwata umweo umunshifwa. Abantu bandi banjebele ukuti: “Ukapena nga walabelengesha Baibolo!”
Nacitile ukulunduluka kusuma mwi sambililo lyandi ilya Baibolo kabili natendeke ukusangwa ku kulongana pa Ŋanda ya Bufumu iya Cilonganino ca Belém mu Sao Pãulo. Ukwenekela ukumona abakalamba beka fye ukusangwako, napapushiwe mu buseko ukusanga imisepela iingi iya mushinku wandi. Pa February 5, 1950, nabuulile ulubali mu mulimo wa kushimikila pa muku wa kubalilapo, kabili pa November 4 uwa ulya mwaka umo wine, nalangilile ukuipeela kwandi kuli Yehova ku lubatisho lwa mu menshi.
Mu kwangufyanya pa numa ya ico nasontelwe nga kalanda wa pa cintubwingi. Pali ilya nshita, ici capilibwile ukuti napeele amalyashi mu misebo na mu maparka pa kubomfya ica kulandilamo icabikilwe pa cela ca ku ntanshi ica cimbayambaya. Imibombele imbi yali mulimo wa magazini. Muli shilya nshiku twaleiminina pa fifutu fya misebo ne fyola fyesu ifya magazini, ukubilikisho kuti: “Watchtower na Awake! (Ulupungu lwa kwa Kalinda na Loleni!) Ifisabankanya Ubufumu bwa kwa Yehova!” Nshashalike bamagazini abengi, lelo nanonkele ubukose bwa kulanda pa cintubwingi.
Umulimo wa Nshita Yonse ngo Buyo
Ukusakamana kwandi bwangu bwangu kwaletelwe ku kucindama kwa mulimo wa bupainiya, nelyo imibombele ya kushimikila kwa nshita yonse. Uwafumine uwa April 1, 1950, The Watchtower yakwete icipande cakwete umutwe wa kuti “Bapainiya Bafulilako aba Mbila Nsuma.” Calondolwele ukuti: “Ukufwaya Ubufumu intanshi cipilibula ifyo umo kuti akwata ukucila pali fyonse mu muntontonkanya wakwe pa nshita shonse amabuseko ya Bufumu. Uwa musango uyo kuti alefwaya amashuko ya mu nshita ku kubomba mu kwimininako bwene, kabili te kulafwaya kuli pe na pe intanshi ukukabila kwakwe ukwa ku mubili no kutuulika ifintu fya ku calo ku kulinda inshita yakwe iya ku ntanshi.” Aya mashiwi yabyele umupashi wa bupainiya mu mutima wandi.
Bwangu bwangu, umukashana wayemba uwe shina lya Maria José Precerutti ayalwile ubumi bwandi mu nshila ikalamba. Alecito kulunduluka kusuma mwi sambililo lyakwe ilya Baibolo na baupana babili Inte, José na Dília Paschoal. Pa January 2, 1954, abele umukashi wandi uwatemwikwa, umunandi, cibusa, kabili kaafwa. Ubuyo bwakwe, na o wine, bwali kucita bupainiya. E co, pa kukoseleshiwa ne ca kumwenako ca bamishonari ukupala Harry Black, Edmundo Moreira, na Richard Mucha, twalombele ukwingila umulimo wa bupainiya. Elenganya ubuseko bwesu—no kusakamikwa—lintu twapokelele icasuko: “Ukutashiwa kobe ku kuba kangalila wa muputule nakusuminishiwa”!
Lintu napokelele icifulo candi ica kubalilapo ica muputule, nalipuminwe ku kusakamikwa. Umuputule wandi uupya wasanshishemo ifilonganino ikumi mu wali ilya nshita umusumba ukalamba uwa Brazil, Rio De Janeiro, ukusanshako fimo mupepi na Bethel. Iŋanda ya bamishonari iya Watchtower Bible School of Gilead yali mu cilonganino ca kubalilapo ico napeelwe ukutandalila. Pa myaka ya bukulu 22, nayumfwile uushafikapo nga nshi kabili nasosele kuli Munyina Mucha, pali ilya nshita uwaleangalila umulimo mu Brazil ukuti: “Cinshi ningasambilisha aba bantu?” Ayaswike ukuti: “Munyina, bomfya fye ukufunda ukufuma muli Baibolo no kuteyanya.” Kupanda amano kusuma mu cine cine!
Umwaka umo pa numa, Maria José alimite, kabili twali no kuleka umulimo wa muputule. Mu nsansa, nangu cingati ni fyo, twalitwalilile mu mulimo wa nshita yonse. Mu kwasuka ku kulomba kwa ndupwa shibili isha cina Finland, baEdviks na ba Leiniös, Sosaite yatutumine ukuyabombela ku Resende nga bapainiya baibela, icifulo icali mupepi ne cishabombwamo ica bekashi 35,000. Cali ni ba Leiniös abatupeele incinga ya kwikalapo babili iyalumbulwa mu cipande muli Jornal de Resende. Ukubomfya yene, twali na maka ya kubyala imbuto ishingi isha cine muli cilya cifulo ica mufundo, kabili twalitwalilile ukubombela kulya pa myeshi imo pa numa lintu umwana mwanakashi wesu Alice afyelwe mu 1956. Lintu twafumineko, bankashi babili, Anita Ribeiro na Marian Weiler, baishile ku kutapilisha ulubuto kabili ‘Lesa atwalilile ukumesha.’ Ilelo, Resende nakwata ifilonganino pabula no kucila pali bakasabankanya 700.—1 Abena Korinti 3:7.
Umo uwa bantu ba kubalilapo abo nakumenye mu Resende aali Manoel Queiroz. Ilintu nalelolela basi, nashalike ifitabo fibili kuli wene uko alebomba. Wene, kabili pa numa umukashi wakwe, Piedade, bacitile ukulunduluka kusuma kabili bonse babili balibatishiwe. Manoel abele eluda mu cilonganino kabili alitwalilile uwa busumino ukufika imfwa yakwe. Na kabili nasambilile na Álvaro Soares. Pa kulongana kwa kubalilapo kuntu asangilweko, alipapushiwe ukumona abantu fye mutanda abasangilwepo, lelo ilelo ni kangalila wa musumba mu Resende uko ukucila pe kana basangwa ku kulongana mu filonganino fyalekanalekana. Mu 1978, umwana mwaume wa kwa Álvaro Carlos aupile umwana mwanakashi wesu Alice. Ilelo, ukucila pali 60 aba mu lupwa lwa kwa Soares ni Nte.
Ukusha Resende kwapilibwile ukuti umulimo wesu uwa nshita yonse wakabushiwe no kukakililwako kumbi ukwa Bwina Kristu, ‘ukusunga abo aba mu ŋanda yesu.’ (1 Timote 5:8) Nangu cibe fyo, twatukwite ukusungilila umupashi wa bupainiya, ukusungilila umulimo wa nshita yonse ngo buyo bwesu. Nasangile ncito na kampani kamo mu São Paulo, kabili mu kati ka mwaka umo naendele ku mpela imo na imo ya mulungu amakilomita 300 ukuya ku Resende ku kwafwilisha ibumba lya bakasabankanya 15 kulya. Lyene, mu 1960, twabwelele ku Resende.
Ukukusha Abana—Ishuko Lyalundwako
Mu cituntulu tatwapekenye ukukwata abana bafule fyo, lelo balishile kwena, umo pa numa ya munankwe. Pa numa ya kwa Alice kwaliko Léo, lyene Márcia, Maércio, Pli̇́nio, André, kabili mu kupelako, mu 1976, bampundu, Sônia na Sofia. Umo umo apokelelwe nge “cikwatwa icafuma kuli Yehova.” (Ilumbo 127:3) Kabili umo umo akushiwe mu “kukonkomesha kwa kwa [Yehova, NW]” mu kuba no kwaafwa kwakwe.—Abena Efese 6:4.
Uyu tawali mulimo wayanguka, nangu cibe fyo. Pa nshita shimo twaponeshe filamba pa mulandu wa mpika. Lelo wali wa kulambula. Ni shani fintu twacitile pa kubakusha? Kwi sambililo lya lupwa, pa kubasenda ku kulongana na mu butumikishi bwa mwi bala ukufuma ku bunya bwabo, pa kulacite fintu capamo, pa kushininkisho kuti balikwete ukubishanya kusuma, pa kubapeela ukusalapula kwashangila, na pa kwimika ica kumwenako cisuma ifwe bene.
Imyaka inono iyapitapo, pali programu pa kulongana kukalamba mu Cruzeiro, São Paulo, twalipushiwe kuli kangalila wa muputule. Pa numa ya kulanda pa lwe sambililo lyesu ilya lupwa, kangalila wa muputule anjipwishe ukuti: “Lubali nshi umukashi obe abombele muli ici?” Ndeibukisha ukuti ifilamba fyaishile ku menso yandi, kabili nakwete ukuyumfwa kwa kuti nshali na maka ya kwasuka. Mulandu nshi? Pantu mu cine cine nalitesekeshe ulubali lwakatama luntu Maria José abombele mu kusungilila ulupwa lwesu ulwa teokratiki. Ukwabula ukwafwilisha kwakwe ukwa busumino, nga cali icayafya nga nshi mu cine cine!
Ukufuma fye pa kukobekelana kwesu, Maria José na ine twasambilile Baibolo capamo. Lintu abana baishileko, cabele kusonsomba kwine kwine ukutwalilila ne sambililo lyonse. Pa kwaafwa muli ici, umulungu umo umo pa cibi ca cakutalalikilako nalangilile inshita ye sambililo lya mulungu ukakonkapo ne fyebo fili no kulangulukwapo. Na kabili napangile ukupeelwa kwa mbali kwaibela ukulingana na fintu calekabilwa. Ku ca kumwenako, akasuba kamo Márcia na Pli̇́nio balelwa pe tebulo. E co akasuba kakonkelepo, basangile pa ca kutalalikilako ukupeelwa kwa lubali “Ifya kumfwana na bamunonko.” Pe sambililo lyakonkelepo, bonse babili balikwete ica kusosapo cabo kabili balipikulwile ukupusana kwabo.
Impika imbi yali ulucelo pa Mulungu lintu bakalume ilingi line baali no kusoso kuti baleyumfwa ukulwalisha ica kuti te kuti bafumine mu mulimo wa mwi bala. Léo na Pli̇́nio baali ncenshi mu kupanga fye ukukalipwa kwa mu mala na malwele yambi pa kusengauka ukutushindika mu mulimo wa kushimikila. Ilili lyonse lintu nakwete ukutwishika pa lwa nampo nga mu cituntulu balilwele, nasosele icintu cimo ukupale ci: ‘Nga ca kuti namulwalisha ica kuti te kuti muye mu mulimo, lyene kwena tamwabe bwino ica kulinga ukuteya umupila pa numa.’ Ilingi line, balekwata ukupola kwa mu kwangufyanya apakalamba.
Pa kashita kamo, twakabile ukubomba pa mibele mu kusakamanishisha. Lintu Léo aali ne myaka ya bukulu 11, aile mu kwangala mu mpanga ne Nte shinankwe, kabili ukwabulo kusuminishiwa ashitile kilogramu imo iya nama ya nkumba ku kulya. Pa numa, lintu twapokelele ukulipilishiwa, Maria José aipwishe Léo ukuti: “Bushe walilabile ukuti walishitile nama ya nkumba?” “Iyo,” e fyo ayaswike mu kukanaishiba. “Nshashitile.” “Cisuma,” e fyo asosele, “natuyelanda ku mwine we tuka.” Ilyo baleya kulya, icilafi ca kwa Léo calipwile. “Nomba naibukisha,” e fyo ayebelele, “nshakwete ndalama shakumanina, e co nashitile pa nkongole no kulaba ukulipila.” Nalilipile no kulomba umwine ukwingisha Léo incito, ukumuleka ukubomba ukufikila akwete indalama shakumanina ku kumbwesesha. Ico cali e kukandwa kwakwe. Cila lucelo pa nshita ya 4 okoloko, Leó aali e wa kubalilapo kufika pa ncito, kabili mu mweshi umo aali nabwesha kuli ine ubwingi bwa ndalama mu kukumanina.
Iŋanda yesu yaleisulamo lyonse na bapainiya, bakangalila benda, bamishonari, na ba pa Bethel. Inshita ikalamba tatwalekwata televisioni mu ŋanda, kabili ici calitwaafwile ukupanga ifibelesho fisuma ifye sambililo ne mibele ya Bwina Kristu. Cali ni muli iyi mibele e mo twakushishe abana besu. Yamo aya makalata batutumine pa numa bakula yashininkisha ukuti cabombele bwino.—Moneni umukululo pe bula 30.
Ukucita Bupainiya na Kabili!
Lintu ubwingi bwa bana besu bakulile, naibukishe icipande mu wafumine uwa March 1, 1955, uwa Watchtower uwakwete umutwe wa kuti “Bushe Ubutumikishi bwa Nshita Yonse Bobe?” Ici calandile mu lubali ukuti: “Bamo kuti pambi bakongamina ku kumona ubutumikishi bwa nshita yonse nge cishili ca bonse. Lelo muli ici balaluba, pantu pa mulandu wa mulapo wakwe uwa kuipeela Umwina Kristu onse alibo uwakakililwako ku kubomba inshita yonse kano nga ca kuti imibele intu takwetepo amaka yalenga ico icishingacitika.”
Ubushiku bumo nalipepele kuli Yehova ukunjiswilako umwinshi na kabili ukwingila mu mulimo wa nshita yonse. Ulupwa lwandi lwabombele pamo, kabili ifibusa fyalinkoseleshe. Ku kupapushiwa kukalamba, uwa kwangalila mukalamba uwa kampani uko nabombele pa myaka 26 asumine ukuleka ine ukubomba ulubali lwa nshita pa kuti ningabomba nga painiya wa nshita yonse. E ico mu nsansa nabuulile umulimo uo nali no kusha imyaka iingi nga nshi kale. Kabili batatu aba mu bana bakonkele ca kumwenako candi.
Twabombele pa myaka ibili mu Itatiaia, uko nali eluda pa myaka 15, kabili lyene twapingwilepo ukusela ukuyabomba uko ukukabila kwali ukwakulilako. Ici capilibwile ukwikalila indalama sha kulambuka ukufuma ku ncito ishinono, ukulingana mupepi na kamo muli tune aka malipilo yasuma. Nangu ni fyo, ukucetekela mu cilayo ca kwa Yesu muli Mateo 6:33, twalembele Sosaite pa lwa mapange yesu. Umulungu umo pa numa, twali mupepi no kuciluka ku buseko pa kupokelela icasuko cabo: “Cilemoneka ica kupelulula kuli ifwe ukutubululo kuti muselele ku musumba wa Lages. Te mulandu no bwingi bwa bantu ubwa buko ubwa cila pali 200,000, mulimo fye bakasabankanya 100 mulya mu filonganino finono fitatu. Kuti mwaba aba kwaafwa kukalamba muli cilya cifulo ca kubombelamo.”
Twaselele mu February 1988. Kabili kuno e kuntu tucili, ukucila amakilomita 1,000 ukufuma ku bana besu ne fibusa. Natupwisha fye umupepo wabipisha pali yonse mu myaka 20. Nine fye eluda mu cilonganino cesu, e co kuliko ifingi ifya kucita. Nalyo line, tuli abapaalwa, abapaalwa nga nshi. Ukucilisha ica kulengo kucankwa cili cifulo. Lintu twakonkonsha pa mwinshi, abantu batila: “Twapapata piteni!” Amasambililo ya Baibolo yantu yayanguka ukutampa. Tulapokelela ifintu fyalekanalekana ngo musangulo lintu indalama shabula, kabili twisa ku ŋanda na sopo, amafuta yanunkila, mbeelo, ifya kufwala fya tunya (ifya mwishikulu wesu), ingano, umusalu, ifisabo, umukaka wasasa, umwangashi, kabili nelyo fye aisikrimu. Inshita imo twapokelele utupuna twa mbao!
Ifisabo Ifileta Ifilambu Fyafumba
Ilelo, pa myaka ya bukulu 56, ndacincimushiwa ilili lyonse lintu nalanguluka ulupwa lwesu. Abana “tabafyalilwe mu cine.” Bafyalilwe mu ŋanda ya Bwina Kristu, kabili icine cali no kupampamikwa mu mintontonkanya yabo iyacaice ne mitima. Abo abaupile nelyo ukuupwa bacitile fyo “muli Shikulu.” (1 Abena Korinti 7:39; Amalango 6:6, 7) Ca cine, twalipangile ifilubo ne mpuso mu bupingushi. Inshita shimo twacitile ulufyengo. Pa kashita kamo, nafililwe ukwimika ica kumwenako cawamisha nelyo nalekeleshe icishingamo candi nga shibo kabili umulume. Lintu namwensekeshe cintu nacitile, nalombele ukweleela kwa kwa Yehova no mukashi wandi nelyo abana bandi, kabili natukwite ku kulungika icalubana.
Te mulandu no kukanapwililika kwesu, ulupwa—ulwaingilishiwako nomba na bashifyalefwe, banafyalefwe, na beshikulu—nalukwata mutanda ababa mu butumikishi bwa nshita yonse, baeluda bane, no mubomfi utumikila umo. Bonse ukufumyako fye abeshikulu balibatishiwa. Abana batatu abanono abacili na ifwe bapekanya umulimo wa nshita yonse ngo mulimo wabo. Cilambu nshi icacilapo bukulu umo engasubila? Ndi uwa kutasha kuli Yehova pa kututungulula mu kukusha abana besu mu kusalapula kwakwe. Tuli abacincimushiwa ukumona bene bacili balekonka ifisambilisho fyakwe. Kabili mpepa ukuti ifwe, pamo pene na bene, twikabala atwalukila pa mbali ukufuma mu nshila ya bumi.
[Akabokoshi pe bula 30]
Pa numa lintu bakulile, abana besu inshita shimo balumbulwile ukutasha mu makalata pa nshila twabakushishe. Pano palipo kunono ukwa kulandapo kwabo:
“Tata, beni abashininkisha ukuti imwe na Mayo mwacitile icawamisha ukufika pantu mwingapesha kuli ifwe, nangu cingati pambi mwalipangileko ifilubo—icintu cimo icicitika nga nshi kuli Carlos na ine mu kubomba pali kalume wesu Fabri̇́cio.”
Umwana mwanakashi Alice, 33, nyina wa bakalume babili.
“Tufwile ukusumina ukuti mwacitile ukubombesha kwaikatana pa kutukusha mu kukonkomesha kwa kwa Yehova. Kabili fintu tulemwenamo apakalamba ukufuma kuli kwene nomba!”
Umwana mwanakashi Márcia, 27, no mulume wakwe, uuli mu mulimo wa muputule.
Ndamwensekesha ukuti ishuko nkwete nomba nga talyabalile alicitika ukwabulo kwaafwa kuntu imwe babili mwampeele ku kwimika icitendekelo cashangila ica ku mupashi no kutemwa kwa kuli Yehova no mulimo wakwe.”
Umwana mwaume Maércio, 23, painiya waibela.
“André, shukila mu kukumanina ukwendela pamo na Tata no kubelesha. Te kwesha ukusuulako ukufunda kwakwe. Mukaba na maka ya kwaafwana. Ndi uwacilapo insansa nomba ukucila na kale lyonse.”
Umwana mwaume Pli̇́nio, 20, pa Bethel.
[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 26]
Foto: MOURA