Yehova Apaalile Umupampamina Wandi

NGA FINTU CASHIMIKWA NA RICHARD WUTTKE

“Ukafwa mu kati fye ka myeshi itatu!” “Cinshi ulepilibula?” “Ifyo e fintu dokota untu waipwishe mu Assis anjebele,” e fyayaswike munyina William.

LELO nafwaile ukuba umumi, te kufwa. Pa muku wa kubalilapo, napepele kuli Lesa ku kwaafwa. Mu nsansa, imyaka 46 pa numa, kuti nasosa ukuti nangu cingati dokota tasosele icaali impika yandi, ukubebeta kwakwe kwali cilubo. Ukutiinya, nangu cibe fyo, kwanengele ukutontonkanya pa lwa mifwaile yandi mu bumi no kukabila kwa kubombela Kabumba wesu.

Ulupwa pa Kusela

Ilyo nafyelwe pa November 11, 1921, abafyashi bandi baleikala mu Grosen, itauni linono mu Germany ya ku kabanga. Bafyalilwe mu Russia pamo nga bamululumba ba ku Germany. Lelo, lintu bumwaluka bwa Bolshevik mu 1917 bwaleteleko Komyunisimu, bena capamo na bafumine mu Germany balitamfiwe ukufuma mu calo kabili balufishe ifikwatwa fyabo fyonse. Pa numa ya lwendo lwaleepa ne shitima lya pa menshi ilya fipe, abafyashi bandi mu kuba na bana babo abanono balifikile pa mupaka wa Germany. Nangu cibe fyo, balileshiwe ukwingila kabili baali no kubwelelamo ku Russia. Kulya balikanininwe ukwingika cipya cipya, e co baali no kubwelelamo ku Germany. Pa numa ya myeshi ya kucula, mu kupelako balisuminishiwe ukwingila mu calo.

Lintu nali ne myaka ya bukulu ikumi, tata alifwile. Imyaka ibili pa numa, mu 1933, Hitler aishile mu maka, kabili napatikishiwe ukuilunda ku kabungwe ka Imisepela ya ciNazi. Mu kati ka kuteka kwa kwa Hitler, kwali impika ya bena Germany bafyalilwe mu fyalo fimbi, kabili kwali ubushinino bwa kuti Germany yaleipekanishisha ku nkondo na imbi. E co twapingwilepo ukukukila ku Brazil, pa kukoseleshiwa kuli bambi abaselele kale kale kulya. Twafikile mu Santos, Brazil, mu May 1936.

Pa numa ya kubomba imyeshi inono pa cilime ca kofi, twashitile ifarmu linono mupepi na Maracaí mu citungu ca São Paulo. Ilintu twalekuula iŋanda yesu, twali no kwikala mu ŋanda ya mutumikishi wa Lutheran. Atukoseleshe ukusangwa kwi calici lyakwe lelo lintu wene, kabili pa numa impyani yakwe, batendeke ukulanda pa mapolitiki mu malyashi yakwe, twalishile icalici.

Ukukumanya mu Kubalilapo Icine ca Baibolo

Caali ni mupepi ne yi nshita e lintu munyina anjebele pa lwa kubebeta kwa kutiinya ukwa kwa dokota. E co naile ku São Paulo ku kukwata imimwene ya bubili. Ilintu nali kulya, ulupwa naleikala na lo lwalitandalilwe na cibusa wabo, Otto Erbert. Aali ni umo uwa Nte sha kwa Yehova, kabili atendeke ukutushimikila. Nangu cibe fyo, ulupwa talwatesekeshe cintu alelanda, kabili umo ukukonka pa munankwe balishile umuputule, ukunsha no mutandashi wabo.

Otto alandile kuli ine mupepi na maawala yabili pa mitwe ya malyashi iya helo wa mulilo; bumunshifwa bwa mweo; Lesa wa cine, Yehova; Ubufumu bwakwe; ne subilo lya kwikala kuli pe na pe muli paradise pe sonde. We nshita ya ku ntanshi iyabembela alondolwele! Fintu caali icapusanako ukufuma ku fyo nasambilile mwi calici lya Lutheran! Mu kupelako, Otto aipwishe ukuti: “Bushe walisumina mu fisambilisho fya bufi ifya Kristendomu nelyo muli Baibolo?”

“Muli Baibolo,” e fyo nayaswike.

“Lyene sambilila yene!” e fintu acincishe, ukulundapo ukuti: “Nga ca kuti ulefwaya ukuumfwa ifyafulilako pa lwa yene, ukese no kumona.” Apantu nalitemenwe cintu naumfwile, ukucilisha pa lwa kwikala kuli pe na pe pe sonde, naile ku kumona wene ubushiku bwakonkelepo. Kulya kulanshanya kwa cibili kwalinshinine ukuti nalisangile ‘icine icilenga umutundu wa muntu uuntungwa.’ (Yohane 8:32) Nashele na katabo, Health and Life, no bwite kwi sambililo lya Baibolo mu ciGerman.

Ukwisusha Ukufwaisha Kwandi Ukwashika

Pali iyo nshita, napokelele ukundapwa kwa cipatala ukwalinga kabili nali na maka ya kubwelela ku ŋanda. Nasendele Otto Erbert pa kutusha. Mayo aali uwa nsansa pa kuti nalesambilila Baibolo, icitabo ico lyonse caali pe tebulo lyesu lelo tatwabalile atucibelenga. Pa numa Otto abwelele ku São Paulo, nalikwete isambililo lya Baibolo no lupwa lwandi mupepi ne nshita yonse iya bushiku, mu nshila yawamisha intu nali no kufikapo. Nali uwasekelela mu kucishamo lintu mayo, munyina Robert, na nkashi yandi Olga bonse bapokelele ubukombe bwa cine. Iŋanda yesu yaali lyonse icifulo ca pa kati ica mibombele ya kwangalila capamo, lelo mupepi na pa numa ya myeshi ibili iya kucitila kwesu ubunte, tamwali nangu umo. Umo uwa abo abaleisa ku ŋanda asosele ukuti: “Nga ca kuti mwatwalilila ne ci, mukapelela mu kuba imbutushi!”

Nangu cibe fyo, ukufwaisha kwandi ukwa kubombela Yehova kwatwalilile ukukula. Napokele impapulo ishingi, kabili nali no kubelenga bwino mu nshita ya bushiku. Lelo ifitabo fyonse fyali mu lulimi lwa ciGerman, kabili namwensekeshe ukuti nga ca kuti nali no kusambilisha bambi, nalingile ukusambilila iciPortuguese. E co, mu 1945, naselele ku São Paulo ku kusambilila iciPortuguese. Naikele na Otto Erbert, uyo pa numa aupile nkashi yandi Olga.

Capamo na bambi 50, natendeke ukusangwa ku kulongana mu Ŋanda ya Bufumu yeka fye mu São Paulo. Ico cilonganino cimo nomba calikula ukufika ku filonganino ukucila pali 510 mu São Paulo yakulisha, mu kuba na bakasabankanya ba Bufumu abacila pali 50,000. Pa January 6, 1946, nalibatishiwe mu cilangililo ca kuipeela kwandi ku kucito kufwaya kwa kwa Lesa. Ulya mwaka umo wine nasangilwe ku Kulongana kwa Teokratiki ukwa “Nko sha Buseko” mu São Paulo, ukulongana kwandi ukukalamba ukwa kubalilapo. We kucincimusha kuntu caali ku kumona abantu basangilweko pa Mulungu 1,700! Pali ili bungano nakumenye Otto Estelmann, uwankoseleshe, ukusoso kuti: “Richard, uli mwaice; uli uwa butuntulu busuma; e co ba painiya.”

Nalilangulwike pa butumikishi bwa nshita yonse intanshi, lelo nomba nacitile ifyo mu kukatama nga nshi. Capamo na bambi babili, naimike inshita imyeshi mutanda ku nshita ya ku ntanshi ku kutendeka. Ilyo inshita yafikile, naipwishe ukuti: “Bushe muli abaipekanya ukuya?” Takwali nangu umo uwa bene uwali no kuya. E co nabebele ifyo kwena nali no kutendeka. “Ukakwate mpika,” e fyo basokele. Lelo nakakatile ku kupingulapo kwandi. Pa May 24, 1947, napokelele ukupeelwa kwandi ukwa mulimo pamo nga painiya wa nshita yonse.

Iminshi Ipya iya Mulimo Yaisuka

Icifulo candi ca kubombelamo cali icikalamba, ukusanshako incende sha kwikalamo abantu ne sha makwebo isha São Paulo. Nashalike imyanda ya fitabo no tutabo umweshi umo umo. Ulucelo lumo naingile mu muputule ukalamba umo abaume abengi balebomba. Naile ku mwaume wa kubalilapo no kumutambika icitabo “The Truth Shall Make You Free.”

“Fitabo finga ukwete mu cola cobe?” e fyo aipwishe.

“Mupepi na 20,” e fyo nayaswike. Abuulile fyonse no kupeela cimo ku mwaume umo umo mulya. Caalwike ukuba iciyanda ca musumba!

Nangu cibe fyo, ubuseko bwandi ubukalamba nga nshi bwali mu kutungulula masambililo ya Baibolo aya mu ŋanda. Mu kati ka myaka ine, ca kutootela kuli Yehova, 38 muli abo nasambilile na bo balibatishiwe. Abafulilako batendeke ubutumikishi bwa nshita yonse. Pa kati kabo pali Afonso Grigalhunas, uwabombele ukucila pa myaka ikumi pamo nga painiya wa kwafwilisha, ukufikila imfwa yakwe mu 1988—kabili ukucite co mu kuba no kulu kwakwe ukwapangwa fye. Lyene kwali ulupwa lwa bena Ciuffa. Francisco, umwana, abombele pa myaka nga kangalila wenda, kabili nkashi yakwe Ângela, acili ni painiya.

Mu 1951 nalilaalikwe ukuba kangalila wenda. Ukupeelwa kwandi ukwa mulimo kwasanshishemo incende shikalamba isha fitungu fya Rio Grande do Sul na Santa Catarina. Amakana ya bantu aba ntuntuko sha ku Europe baikele mulya mu kapinda ka kulyo aka Brazil. Ukutandala ukwingi kwali pa bantu baba beka na mabumba, apantu kwali ifilonganino finono pali ilya nshita. Kwaliko imimana iingi lelo amalalo ayanono, ico capilibwile ukwabuka imimana inono mu kuba na sutikesi yandi nimpapa na taipi yandi ne cola mu minwe yandi. Imisebo tayasebelwe kabili yaiswilemo ifilindi. Ku kucingilila ifya kufwala fyandi ukufuma ku lukungu, nafwele umwingila wayanguka. Ici catungulwile bamo ukutontonkanya ukuti nali shimapepo wabo mupya, kabili baeseshe ukufyompa icisansa candi.

Ukucingilila Amabuseko ya Bufumu

Ilintu natwalilile ukusungilila impika shandi mu kulamuka, nakonkele ici cishinte: Nga ca kuti bambi kuti baikala ukutali ukutaluka ukufuma mu misumba, ukwenda muli utu tushila no kwabuka iyi mimana, mulandu nshi te kuti ncitile icapalako, ukucilisha apantu nkwete ubukombe bwa musango uyo ubwacindama ukutwala?

Impika sha musango wapusanako ilingi line shalimine mu matauni yanono. Ku ca kumwenako, inshita imo twapangile amapekanyo ukukwata ukulongana mwi sukulu lya cikaya mupepi na parka. Ku lubali lumbi ulwa parka kwali icikuulwa ca bwalwa ne calici lya ciKatolika. Lintu kafundisha taishile ku kwisula isukulu, napingwilepo ukupeela ilyashi mu parka. Mu kwangufyanya pa numa ilyashi lyatendeke, abaume mutanda baishile ukufuma mu cikuulwa ca bwalwa no kutendeka ukupunda no kuisunkawila lwa mubili. Twaishileishiba ukuti balilipilwe na shimapepo ku kucita ici.

Natendeke ukulanda mu kupongomoka, ukulanda mu kulungatika kuli bene. Balilekele, kabili umo asosele ukuti: “Alelanda pali Lesa. Ni shani fintu shimapepo engasoso kuti ali wa kwa Ciwa?” Ilyo shimapepo amwene ukuti abaume tabali na maka ya kulesha ukulongana, aninine muli motoka yakwe no kwensha ukushinguluka parka, ukupundo kuti: “Uuli onse uuli Katolika talingile ukusangwa kuli uku kulongana!” Takwali nangu umo uwaselele, kabili ukulongana kwatwalilile mu mutalalila.

Mu Mirante do Paranapanema, São Paulo, natandalile umukalamba wa bakapokola ku kulondolola umusango wa mulimo wesu no kwipusha ukubomfya iciyanda ku lyashi lya cintubwingi. Atupekanishishe ukubomfya iciyanda ca kalabu. Twamwebele ifyo twali no kupekanya na kabili amahandibilu ku kusabankanya ilyashi. “Ni mu lubali lwe tauni nshi mukalaananya yene?” e fyo aipwishe. Pa numa twamwebele, aipwishe yamo ukwananishiwa mu lubali na lumbi ulwe tauni. Pa Mulungu alishile ku lyashi, ukwisa capamo na bakapokola babili, nga fintu asosele, “ku kusungilila umuyano.”

“Bushe ulefwaya nkwite ku lyashi lyobe?” e fyo aipwishe.

“Kuti natemwa ico,” e fyo nayaswike, “lelo leka nondolole ifyo twita bakalanda besu.” Pa numa ya kunjita, aikele pa cisebele ku kukutika. Nsuminisheni, lyali libumba ilyaisunga bwino. Tatwakwete ubwafya kulya, pa mulandu wa bakapokola babili pa mwinshi kabili no mukalamba naikala pa cisebele!

Mu March 1956 nasontelwe pamo nga kangalila wa citungu no kubombela ukulongana mu Brazil yonse. Intamfu sha kwenda shali ishitali nga nshi. Pa nshita imo casendele inshiku shitatu ukufuma ku kulongana ukuya ku wakonkelepo. Mu lubali lwa kapinda ka ku kuso aka calo, ukwenda kwali pa nshita shimo na station wagon. Aya tayakwete mawindo, e co yalepisha umwela bwino, icaali litontonkanyo lisuma, apantu abayendo basanshishemo inkoko ne nkumba!

Gileadi Yakosha Umupampamina Wandi

We ca kucincimusha ico caali mu 1958 ukusangwa ku Watchtower Bible School of Gilead! Ikalasi lyesu lyapwile isukulu lulya lusuba mu kati ke bungano pa Yankee Stadium na Polo Grounds, uko 253,992 ukufuma mu fyalo fyapusanapusana 123 basangilwe ku lyashi lya cintubwingi. We kumoneka we! Lyene nabwelele ku Brazil, uwa mupampamina nga nshi ukucila kale lyonse ukutwalilila ukubilisha Ubufumu bwa kwa Yehova.

Mu 1962 naupile Ruth Honemann, uyo wabombele kale kale ukucila pa myaka mutanda nga mishonari mu Brazil. Ukutula pa cupo cesu nalitwalilila ukuipakisha amashuko yalundwako aya mulimo, ukutungulula amakosi mwi Sukulu lya Butumikishi bwa Bufumu ne Sukulu lya Mulimo wa Bupainiya, pamo pene no kubuulo butungulushi mu kutantikila amabungano ya luko na ya pa kati ka nko na mu kukuula Iŋanda ya Kulonganinamo iya kubalilapo mu São Paulo.

Pali ino nshita tuleipakisha ishuko likalamba nga nshi ilya ncito yesu iya teokratiki pamo nge filundwa fya lupwa lwa Bethel ya Brazil. Ukulolesha ku numa ukucila pa myaka 40 iya mulimo wa nshita yonse, 35 iya yene nga kangalila wenda, kuti nasose fyo yaba iyaisulamo insansa, imibombele ya kulambula. (Amapinda 10:22) Nalisambilila ifingi ukufuma mu kuteyanya kwa kwa Yehova, ukusanshako no kukabila kwa kulangisha inkumbu, ukuba cibusa te mukalamba, no kukanaba uwapamfiwa nga nshi ku kukanasakamana ukukabila kwa bambi. Mu kusondwelela, kuti natemwa ukusosa, ukucilisha ku bacaice, cintu Munyina Estelmann asosele kuli ine imyaka yapitapo ukuti: “Uli mwaice; uli uwa butuntulu busuma; e co ba painiya.”

[Icikope pe bula 29]

Iŋanda yesu iya nomba, Bethel ya Brazil