Bushe Amapange ku Mutelelwe wa pa Kati ka Nko Yakatunguluka?

“INKONDO ya pa Kanwa, iyamaninkisha icalo ukucila pa myaka 40, ilemoneka ukupwa ukupitila mu nkumbu sha kwa Lesa,” e filondolola One World, magazini ya WCC (World Council of Churches [Icilye ca Calo ica Macalici]). “Ifya kucitika fyacindama muli Europe wa pa Kati no wa ku Kabanga . . . filemoneka ukuba ifisuma ku mutende no mutelelwe mu Europe ne calo cashala,” e filundako kalemba wa Anglican John Pobee, uwa Programu ya Masomo iya Butotelo iya WCC.

Abeminishi ba WCC tabali beka mu kusuntinkanya Lesa na mapange ya muntu aya mutelelwe wa pa kati ka nko. Mu April 1991, mu kwangufyanya fye pa numa ya nkondo ya ku Gulf ya ku Persia, Papa John Paul atumine ubukombe ku wali iyo nshita kalemba mukalamba uwa United Nations Javier Pérez de Cuéllar umo asosele ukuti: “Bashikofu ba Macalici ya ciKatolika aya mu Middle East na ku Masamba nabakwata ukucetekela mu mulimo wa United Nations . . . Balesubila ukuti, ukupitila muli United Nations na mateyanyo yabelesha aya iko, ayo yantu inkondo ya nomba line yabiika mu mibele ya kukabila kwabipisha tabakafilwe ukusanga ukwibukila kwa pa kati ka nko no kwikatana ku mifwaile imo.”

Mu kulundako, Vatican yali ni imo iya Mabuteko 35 ayo yapangile no kusaina fyonse fibili Ukusuminishanya kwa 1975 ukwa Helsinki ne Calembwa ca Stockholm ica 1986. Lintu United Nations yabilishe 1986 ukuba “Umwaka wa pa Kati ka Nko uwa Mutende,” papa ayankwileko ukupitila mu kulaalika abeminishi ba mabutotelo yakalamba aya calo ku kwakana mu kusefya kwa “Ubushiku bwa Calo Ubwa Mapepo ya Mutende.” Mu October 1986, abeminishi ba baBuddha, abaHindu, abaShilamu, abaShinto, abaAnglican, abaLutheran, ba Orthodox ba ciGreek, abaYuda, na ba fisumino fimbi baikele capamo mu Assisi, Italy, kabili balikomboshenye ukupepela umutende wa calo.

Imyaka imo pa numa, mwi lyashi ilyo apeele mu Rome, Shikofu Mukalamba uwa Canterbury uwa Anglican aibukishe akashita kali pa mulu. “Mu Assisi,” e fyo asosele, “twamwene ukuti Shikofu wa Rome [papa] kuti alonganika Amacalici ya Bwina Kristu capamo. Kuti twapepela capamo, ukulandila capamo no kubombela capamo ku mutende no butuntulu busuma ubwa mutundu wa muntu . . . Pali uko kuitendekelako kwe pepo lya mutende wa calo nayumfwile ukuti nali pa ntanshi ya kwa Lesa uwatile ‘Moneni ndecita icintu cipya.’”

Amabutotelo yambi, nangu cingati tayaimininweko pa Assisi, nayo yaleenekela icisuma pa lwa mapange ya muntu aya mutelelwe wa pa kati ka nko. Icipande muli Die Kerkbode, magazini ya bulashi iye Calici lya Dutch Reformed ilya South Africa, casosele ukuti: “Tulekumanya apa kutanukila ukwingila mu muyano upya uwa calo. Icamoneke ukukanacitwa imyaka inono iyapitapo cilecitika pa ntanshi ya menso yesu yene. Ukuwikishanya kulecitika pa cisebele cakulilako ica calo pa kati ka Soviet Union na Masamba nacikwata ubucindami bwapabuka. Mu ciputulwa cesu ica calo, abantu abo lyonse balwishanya umo no munankwe kabili abalwani balapishanya balelanda kuli umo no munankwe, kabili ukucincisha ukulola ku ‘mutende’ kuleibuka mpanga yonse . . . Ukufuma ku mimwene ya Bwina Kristu, ukubombesha konse ku kuleta umutende pa kati ka bantu kulingile ukusengelwa. Kuti twapepela umutende mu nshita yesu.”

Bushe Lesa alepaala amapange ya muntu aya mutelelwe wa pa kati ka nko?

Cinshi Cintu Baibolo Isosa?

Lintu caisa ku kushintilila pa matukuto ya buntunse, Baibolo itambika ukusoka kwabula ukulamba ukuti: “Mwitetekela bakankaala, nangu mwana wa muntu uo takuli ukupususha muli wene; wafumo mupu wakwe, abwelela ku mushili wakwe, ubushiku bulya bwine yaloba amatontonkanyo yakwe.” (Ilumbo 146:3, 4) Ukulunduluka kwa ndakai ukulola ku mutende kuti pambi kwamoneka ukwa kukoselesha. Lelo tufwile ukuba abashininkisha. Amaka ya bantu yalipelela. Ilingi line, ifya kuponako fyalikulisha ukucila fintu abantu baba. Te kuti beluke ukukongama kwafisama, amaka yaba ku numa, ayo yafulunganya amapange yabo ayatantikwa bwino.

Imyaka imyanda cinelubali pa ntanshi ya nshita ya kwa Yesu, mu nshiku sha kwa kasesema Esaya, intungulushi sha ciYuda shalepekanishisha umutelelwe ukupitila mu fipangano fya pa kati ka nko mu kuba ne fyalo fyashingulukako mu nshila imo iyalinganishiwa ku cilecitika ilelo. Muli shilya nshiku nasho, intungulushi sha butotelo shaafwilishe cintu bapolitishani balecita. Lelo Esaya asokele ukuti: “Pandaneni amano, na ko kukafulunganiwa; soseni icebo, na co tacakeminine.” (Esaya 8:10) Ukupandana amano kwabo kwaalukile mu kufilwa kwabamo akayofi. Bushe icintu cimo cine kuti cacitika ilelo?

Ee, kuti cacitika, apantu ukupitila muli ulya kasesema umo wine, Lesa abilishe ukuti Alikwata inshila Yakwe umwine iya kuletelamo umutelelwe kwi sonde. Ukesa, te kupitila mu kuteyanya ukuli konse ukwa buntunse, lelo ukupitila mu ntuntuko ya mfumu ya bena Israele David. (Esaya 9:6, 7) Iyi Mpyani ya Mfumu David ni Yesu Kristu, uyo, lintu aipushiwe na Ponti Pilato, asuminishe ukuti aali Imfumu lelo asosele ukuti: “Ubufumu bwandi te bwa pano isonde.” (Yohane 18:36; Luka 1:32) Na kuba, Ubufumu bwa kwa Yesu bwali no kuba ubwa ku mulu. Kabili bwene—te United Nations nelyo uluko ululi lonse ulwa pe sonde ulwa bupolitiki—lwali no kuleta umutelelwe ubelelela, uwashintililwapo kuli lino isonde.—Daniele 2:44.

Yesu Kristu asobele ukuti Ubufumu bwakwe bwali no kutendeka ukuteka ukufuma mu mulu pa nshita lintu kwali no kubako “bulwi ne mpupilisho sha bulwi,” mu kuba no ‘luko ukwimino luko no bufumu ukwimino bufumu.’ Ukufikilishiwa kwa busesemo kwishibisha 1914 nge nshita lintu ico cacitike kabili ukulangilila imyaka ukutule lyo pamo ngo “kusondwelela kwa micitile ya fintu.” (NW)—Mateo 24:3, 6-8.

Cinshi cintu ici cipilibula? Ukuti inshita isheleko kuli uyu muyano wa ndakai uwa calo naicepa, kabili mu kwangufyanya ikapwa. Bushe ico ca kulenga ukusakamikwa nelyo ubulanda? Te fyo nga twaibukisha ubunkalwe, ulufyengo, ulumanimani, inkondo, no kucula konse ukwaishibisha iyi micitile ya fintu. Mu kushininkisha cikaba kwilulukwa ukuba pe samba lya kwa kateka pa lwa untu Icebo ca kwa Lesa, Baibolo, cisosa ukuti: “Pali wene pakekalo mupashi wa kwa Yehova, umupashi wa mano kabili uwa mucetekanya, umupashi wa kutubulula kabili uwa bumpalume, umupashi wa kwishiba kabili uwa katiina ka kuli Yehova.”—Esaya 11:2.

Umutelelwe wa Cine Cine pe Sonde

Mu cine cine, takwakabeko umutelelwe wa cine cine pe sonde ukufikila, pe samba lya Bufumu bwa kwa Lesa, ubusesemo bwa kwa Esaya bwafikilishiwa pa cipimo ca mu kusaalala kwa calo: “Ndelenge myulu ipya, ne calo cipya! Ifya ntanshi tafyakebukishiwe, tafyakabukuluke mu mutima.” (Esaya 65:17) Te mulandu no bwingi bwa mapepo intungulushi sha butotelo shitambika ukupepela ici calo, amapange ya buntunse aya mutelelwe wa pa kati ka nko te kuti yapyane inshila ya kwa Lesa iya kuletelamo umutende no mutelelwe.

Umutelelwe wa mu kusaalala kwa calo, uubelelela untu Ubufumu bwa kwa Lesa buletako ukaba uwa bukata. Pano pali fye bumo ubwa bulondoloshi busangwa muli Baibolo: “Bakasuke abafule mpanga shabo shibe baplao, na mafumo yabo yabe ifya kutungwilako imiti; uluko talwakasumbwile ku luko lunankwe ulupanga, nangu kusambilila kabili ubulwi. Bakekalo muntu onse mwi samba lya mwangashi wakwe, kabili mwi samba lya mukunyu wakwe, tapakabe na wa kututumya; pantu akanwa ka kwa Yehova nakasosa.”—Mika 4:3, 4.

Weka fye umutelelwe upeelwa na Lesa umwine e wingabelelela no kushintililwapo. E co, ukucila ukubika ukutetekela kobe mu bakankaala, mulandu nshi te kubikila ukucetekela kobe muli wene? Lyene ukasanga ukuti amashiwi ya kwa kemba wa malumbo ya cine: “Alishuka uo Lesa wa kwa Yakobo e kwafwa kwakwe, uo icilolelo cakwe cili kuli Yehova Lesa wakwe, uwacitile umulu na pano isonde, bemba na fyonse ifilimo. E ubake cishinka umuyayaya.”—Ilumbo 146:5, 6.

[Akabokoshi pe bula 7]

Icalici lya CiKatolika na Mapuolitiki ya pa Kati ka Nko

“Nangu cingati Kristu asosele ukuti ubufumu bwakwe ‘tabwali bwa pano isonde,’ bashibutotelo mu fifulo fyasumbuka na bupapa nge caimikwa balyakanamo apakalamba mu kushomboka kwa bupolitiki ukwa pa kati ka nko no kwa nko ukutula pa nshita ya kwa Konstantino.”—The Catholic Church in World Politics, kuli Profesa Eric Hanson uwa pa Jesuit Santa Clara University.