Ifyo Abena Kristu Bengaafwa Abakoloci

“TATUNENUKA; lelo nelyo ubuntu bwesu bwa ku nse boonaika, ubwa mu kati bwena bulengwa cipya cipya ubushiku no bushiku. . . . tatulolekesha ifimoneka, lelo ifishimoneka; pantu ifimoneka fya kashita fye, lelo ifishimoneka fya muyayaya.” E fyasosele umutumwa Paulo muli kalata wakwe uwa cibili ku bena Korinti.—2 Abena Korinti 4:16-18.

Mu nshita sha ku kale, abaume na banakashi aba busumino batontele amenso yabo pa fintu fishimoneka, ifyasanshishemo ifintu fyonse Lesa wabo, Yehova, aali nabalaya ukucita mu nshita yakwe iyalinga. Mwi buuku lya AbaHebere, Paulo alanda mu kusenamina aba musango yo, abasungilile icitetekelo cabo ukufikila inshita ya mfwa yabo—kabili bamo aba bene baikeleko ku kuba abakote nga nshi. Asonta kuli bene nge ca kumwenako kuli ifwe, ukusoso kuti: “Aba bonse bafwilile mu kutetekela, ukwabulo kupokelele fyalailwe; lelo bafimwenene ukutali no kufisekelela.”—AbaHebere 11:13.

Ilelo tuli abapalamisha nga nshi ku kufikilishiwa kwa aya malayo. Lelo twalikwata abalwala na bakoloci pa kati kesu abashiyumfwa abashininkisha ukuti pa lwabo bakekalako no kumona impela ya iyi micitile ya fintu ibifi. Nakalimo bamo aba aba na bo bene bakafwa mu busumino ukwabulo kumona amalayo yonse ukufikilishiwa mu kati ka nshita yabo iya bumi bwa ndakai. Ku ba musango yo amashiwi ya kwa Paulo pali 2 Abena Korinti 4:16-18, yali ya kukoselesha apakalamba.

Yehova alebukisha bonse aba bucishinka bakwe, ukusanshako abalwala na bakoloci. (AbaHebere 6:10) Abakote ba busumino balilumbulwa mu mucinshi mu fifulo ifingi muli Baibolo, na mwi Funde lya kwa Mose, ukulumbula kwaibela kulacitwa pa lwa mucinshi uli no kulangwa ku bakalamba. (Abena Lebi 19:32; Ilumbo 92:12-15; Amapinda 16:31) Pa kati ka Bena Kristu ba mu kubangilila, abakoloci balesungwa mu kuba no mucinshi. (1 Timote 5:1-3; 1 Petro 5:5) Ibuuku limo ilya Baibolo lyakwatamo ubulondoloshi bushaiwamina ubwa kusakamana kwa kutemwa no kuipeela bulilambo ukwa kukunta uko umwanakashi alangile ukulola kuli nafyala walekota. Ibuuku mu kulinga lyakwata ishina lya uyo mwanakashi, Ruti.

Kaafwa Waipeelesha

Ubumi bwali ubwatapata kuli Naomi walekota. Icipowe camupatikishe, capamo no lupwa lwakwe ulunono, ukusha ifibusa no bupyani ku numa mu Yuda no kwikala ku kabanga ka mumana wa Yordani mu calo ca Moabu. Kuno umulume wa kwa Naomi alifwile, ukumusha eka mu kuba na bakalume babo babili. Aba, mu kupita kwa nshita, balikulile no kuupa, lelo lyene na bo bene balifwile. Naomi alishilwe ukwabule mpyani ku kusakamana wene.

Aali uwakotesha ku kutendeka ulupwa lupya, kabili ubumi bwamoneke ukutambika ifinono nga nshi. Mu kubulwa akaso, afwaile ukubwekesha Ruti na Orpa, bamukamfwilwa ba bana baume bakwe, ku mishi ya banyinabo pa kuti bengayaupwa. Aali no kubwelelamo eka ku calo ca ku mwabo. Ilelo, nalyo line, abakote bamo bayumfwa abapopomenwa, ukucilisha nga ca kuti nabalufya abatemwikwa mu mfwa. Ukupala Naomi, kuti pambi bafwaya uwa kubasakamana, lelo tabafwaya ukuba icisendo.

Ruti, nangu cibe fyo, talekeleshe nafyala. Alitemenwe uyu mwanakashi mukalamba, kabili alitemenwe Yehova, Lesa uwapepelwe na Naomi. (Ruti 1:16) E co capamo balimine pa bulendo ukubwelela ku Yuda. Muli cilya calo, kwaliko imitantikile ya kutemwa pe samba lye Funde lya kwa Yehova iya kuti ababusu kuti basota, nelyo ukulonganya, icili conse icashilwe mu mabala pa numa ukulobolola kwapwile. Ruti, uwacepeleko, mu kuitemenwa aitambike ku kucita uyu mulimo, ukusoso kuti: “Shi lekeni nje.” Abombele ukwabulo kunaka ku kunonkelamo kwa bonse babili.—Ruti 2:2, 17, 18.

Ubusumino bwa kwa Ruti no kutemwa kwa kuli Yehova kwali kukoselesha kwakosa kuli Naomi, uwatendeke ukutontonkanya mu nshila yashininkishiwa kabili iyabamo kupelulula. Ukwishiba kwakwe ukwe Funde ne ntambi sha calo kwali ukwakabilwa nomba. Apeele ukupanda amano kusuma kuli kaafwa wakwe uwaipeelesha pa kuti umukashana, ukupitila mu cupo ca kupyana bukwe, enganonka cipya cipya ubupyani bwa lupwa no kukwata umwana mwaume ku kutwalilila umutande wa lupwa. (Ruti, icipandwa 3) Ruti ca kumwenako cawamisha kuli abo abapeela amalambo ku kusakamana abalwala nelyo abakalamba. (Ruti 2:10-12) Mu kati ka cilonganino ilelo, ifingi kuti fyacitwa mu kupalako ku kwaafwa abalwala na bakoloci. Shani?

Ukuteyanya Kwalikatama

Mu cilonganino ca Bwina Kristu ica mu kubangilila, umutande walisungilwe uwa bamukamfwilwa abali mu kukabila ukwaafwa kwa ku mubili. (1 Timote 5:9, 10) Mu nshila imo ine ilelo, mu milandu imo baeluda kuti bapanga umutande wa balwala na bakoloci abalekabila ukusakamana kwaibela. Mu filonganino fimo eluda alipushiwa ukusakamana ici nge cishingamo cakwe icaibela. Apantu abakoloci abengi, ukupala Naomi, tabakongamina ku kufwaya ukwaafwa, munyina wa musango yo akakabila ukulamuka mu kupimununa imibele kabili—mu nshila yacenjela kabili iyashilimuka—ashininkisha ukuti ifintu fikabilwa naficitwa. Ku ca kumwenako, kuti amona nga ca kuti Iŋanda ya Bufumu naikwata ukupayanya kwakumanina ku balwala na bakoloci. Nga cingabomba, kuti alanguluka imilandu ukupala apa kuninikila ifipuna fya mipeto, ifibombelo fyalinga ifya mu fimbusu, ifya kumfwilako ku bashumfwikisha, ne cifulo ca fipuna fyaibela. Uyu munyina kuti na kabili ashininkisha ukuti bonse abashili na maka ya kwisa ku Ŋanda ya Bufumu kuti baashima tepu wakopwamo ukulongana nelyo ukukutika kuli kwene ukupitila muli lamya.

Kuti na kabili kwabako ukukabila kwa kuteyanya imyendele ukuya ku kulongana na mabungano. Nkashi wa cikoloci umo alikwete impika pa mulandu wa kuti uwalemutwala ku kulongana lyonse taalipo. Ali no kutumina lamya abantu abengi pa ntanshi ya kusanga imyendele kabili mu kupelako aishileyumfwa ukuti aali cisendo. Ukutantika mu kuba na eluda uwingamona mu milandu yonse iya musango yo nga kwalyangwisheko ukulengwe nsoni kwakwe.

Uyu eluda kuti na kabili aipusha indupwa ishingi nga ca kuti kuti balekomboshanya mu kutandalila abakoloci. Muli iyi nshila abana bali no kusambilila ukuti ukusakamana abakoloci lubali lwa bumi bwa Bwina Kristu. Cisuma ku bana ukusambilila ukusunsa ici cishingamo. (1 Timote 5:4) Kangalila wa muputule umo alondolola ukuti: “Mu ca kukumanya candi, banono nga nshi abana nelyo abacaice abatandalila abakoloci nelyo abalwala mu kuitendekelako abene.” Nakalimo tabatontonkanya fye pa lwa cene, nelyo kuti pambi bayumfwa abashashininkisha ukulosha ku ca kucita nelyo ukusosa; abafyashi kuti babasambilisha ici.

Ibukisha, nangu cibe fyo, ukuti abakoloci abengi bakatasha ukwishibila libela ukuti cibusa aleisa. Ici cibapeela ubuseko bwalundwako ubwa kwenekela umutandashi. Nga ca kuti abatandashi baleta ifya kupembesula, pamo nga utumunkoyo nelyo ututumbuwa, kabili mu kwangufyanya bawamya ifipe pa numa ya ico, icisendo calundwako ku mukoloci cilasengaukwa. Abaupana babili abakoloci, abacili na maka yakumanina, balikwata ubushiku bumo lyonse cila mulungu ilyo besusha umuseke unono no kutendeka ukukonkana kwa kutandala ku bakoloci mu cilonganino. Ukutandala kwabo kulatashiwa apakalamba nga nshi.

Ku kumwenamo kwa bakoloci, ifilonganino ifingi fyakwata Isambililo lya Citabo pa Cilonganino ilitungululwa mu kati ka maawala ya mu kasuba. Pa cifulo cimo indupwa shimo na bakasabankanya abashimbe balipushiwe nga ca kuti bengaitemenwa no kuba na maka ya kwaafwa ibumba lya musango yo, kabili ica kufumamo cali libumba lye sambililo lya citabo uko abakoloci na bacaice bengaisakamana.

Tacilingile kushiwa kuli baeluda beka ukuitendekelako muli ulu lubali. Ifwe bonse tufwile ukuba abaibukila ulwa kukabila kwa balwala na bakoloci. Kuti twabaposha pa Ŋanda ya Bufumu no kusendako inshita ku kulanda na bene. Ubwite ku kubishanya kuti bwabo busuma. Nelyo kuti twabalaalika ukuya na ifwe ku kukokoloka nelyo fye pa cuti. Nte umo ilingi line asendele bakasabankanya bacikoloci muli motoka wakwe lintu aile ku nse ye tauni pa kutandala kwa pa ncito. Caliba icacindama ukwaafwa abakoloci ukutwalilila ukuyumfwa ababimbwamo. Mwisuminisha bene ukuitalushako, nga fintu Naomi aali uwakongamina ku kucita, icali no kwangufyanya imikotele nelyo ubulwele bwa bukote.

Abacaice abalemana nelyo abalwele na bo bene balakabila ukusakamana. Nte uwakwete bakalume balwala ubulwele bushipola batatu, babili abo kale kale abafwa, atile: “Kuti caba icakosa ku cilonganino ukutwalilila ukulanga ukusakamana lintu umo akwete ubulwele ubo butwalilila pa ciputulwa ca nshita catanunuka. Mulandu nshi te kupeelela bakasabankanya bashintililwapo abacaice umulimo wa kulanshanya ilembo lya bushiku no kubelenga icipandwa ukufuma muli Baibolo cila bushiku na cibusa wabo uuli mu busanshi? Abacaice, ukusanshamo bapainiya, kuti balekomboshanya.”

Lintu Imfwa Yamoneka Iishingasengaukwa

Ababomfi ba kwa Yehova lyonse balilolenkana ne mfwa mu kushipa, cibe ni pa mulandu wa kulwala nelyo ukupakasa. Lintu abalwalilila batendeka ukuyumfwa ukuti imfwa naipalama, caliba ica cifyalilwa kuli bene ukukumanya ukuyumfwa kwapusanapusana. Pa numa ya mfwa yabo, abantu babo nabo bene kuti bapita mu ciputulwa ca nshita ica kuiteulula, ubulanda, no kucisumina. E co caliba icisuma ilingi line ku muntu aletenda ukulanda mu kukakuka pa lwa mfwa, nge fyacitile Yakobo, Davidi, na Paulo.—Ukutendeka, ifipandwa 48 na 49; 1 Ishamfumu 2:1-10; 2 Timote 4:6-8.

Nte uuli ni shiŋanga wa miti ya mu cipatala alembo kuti: “Tufwile ukuba abakakuka pa lwa uyu mulandu. Nshatala nsangapo mu mulimo wandi ukuti calinonsha umulwele mu nshila iili yonse ukufisa icishinka ca kuti alwele ubwa kufwa.” Nangu ni fyo, tukabila ukumfwikisha cintu umulwele umwine alefwaya ukwishiba, na lintu wene alefwaya ukwishiba ici. Abalwele bamo mu kumfwika balango kuti bali abaibukila ulwa kupalamina kwa mfwa, kabili balakabila ukulanshanya amatontonkanyo yabo no kuyumfwa pa lwa ici. Bambi bamoneka ukupampamina pa kusubila, ne fibusa fyabo balabomba bwino ukusubila capamo na bo.—Linganyako Abena Roma 12:12-15.

Umuntu umo uupalamine ku mfwa kuti pambi aba uwanaka nga nshi nelyo uwafulunganishiwa ica kuti caba icakosa kuli wene ukupepa. Umulwele wa musango yo nakalimo akasansamushiwa pa kwishiba ukufuma mu Abena Roma 8:26, 27 ukuti Lesa alomfwikisho “kuteta ukushingasoswa.” Yehova alishiba ukuti pe samba lya kukanshika kwa musango yo umuntu kuti akwata ubwafya mu kusanga amashiwi ye pepo.

Lintu cingacitikako, calicindama ukupepa no mulwele. Munyina ashimiko kuti: “Lintu mayo alefwa kabili takwete na kabili amaka ya kulanda, alangishe pa kuikumbata ukuti alefwaya ifwe tupepe na wene. Pa numa ye pepo lyesu, twaimbile lumo ulwa nyimbo sha Bufumu, pantu mayo lyonse alitemenwe inyimbo. Pa kubalilapo, twaleiŋwiŋwinsha fye, kabili lyene mu mutalalila twaimbile amashiwi. Mu kulengama aliipakishe cene. Ukwabulo kutwishika, ishi nyimbo isho tusuntinkanya ku bumi bwesu nge Nte sha kwa Yehova shisanshamo ukuyumfwa ica kuti kuti caba mu mano yambi icakosa ukukulumbulula.”

Ukulanda no muntu alefwa kufwaya ukutemwa, ukucenjela, no kuyumfwa. Umutandashi kuti apekanya ifya kulandapo ifya kukuulilila kabili ifya kukosha icitetekelo, kabili alingile ukuba uwaibukila ukusengauka imilandile yapusanako pa lwa bantu bambi ne mpika shabo. Na kabili, ubutali bwa kutandala bulingile ukuteululwa ku kuba ubwalinga kabili pa nshita isuma. Nga ca kuti umulwele amoneka ukuba mu mibele ya kukanaishiba nangu kamo, cili bwino ukwishiba ukuti kuti nalyo line pambi aba na maka ya kumfwa icalandwa. E co ba uwasakamana pa lwa co ulesosa.

Icishingamo ico Twakana

Ukusakamana abalwala na bakoloci cishingamo cafina. Ku bapalamishe ku mulwele, ca kupinda, ponse pabili lwa ku mubili na lwa mu nkuntu. Balakabila kabili bawaminwa ukulangulukilako no kwaafwa ukufuma kuli bambi mu cilonganino. Abo abasakamana ifilundwa fya lupwa abalwala nelyo abasumina banabo balecita icalungama, nelyo cingati cipilibula ukuti balapuswa ku kulongana kumo nelyo ukuti ukwakanamo kwabo mu butumikishi bwa mwi bala kwabwelela pa nshi pa ciputulwa ca nshita. (Linganyako 1 Timote 5:8.) Bakakoseleshiwa ku mibele ya mutima iya kulangulukilako iya cilonganino. Pa nshita shimo shimo munyina nelyo nkashi kuti aba na maka ya kusakamana umulwele pa kashita kanono pa kuti kasakamana wa lyonse kuti asangwa ku kulongana nelyo ukuipakisha amaawala ya kupembesula ayanono mu mulimo wa kushimikila.

Kwena, nga ca kuti iwe pa lobe ni we ulelwala, kuti wacitako icintu cimo nobe wine. Ukubulwe subilo no kuyumfwa uwapelebela ukukuma ku kulwala kobe kuti kwakulenga uwakalifiwa, lelo ubukali bulapaatula umuntu no kutalusha bambi. Mu cifulo ca ico kuti waesha ukulumbulula ukutasha no kuba uubombela pamo. (1 Abena Tesalonika 5:18) Pepelako bambi abali mu kukalipwa. (Abena Kolose 4:12) Etetula pa cine cawamisha ica Baibolo, kabili lanshanya ici na batandashi. (Ilumbo 71:17, 18) Mu kuswatuka endela pamo no kulunduluka kwa kukosha icitetekelo ukwa bantu ba kwa Lesa. (Ilumbo 48:12-14) Tootela Yehova pali uku kulunduluka kwa nsansa. Ukwetetula pa milandu ya musango yo, ukupala akasuba kalewa ako kaletako ulubuuto lwacililako kusaama no kukabilila ukucila akasuba kali pa kati ka mutwe, kuti kwapeela inshiku sha kupelako isha bumi bwesu ukuyemba kwa kuko.

Tulingile bonse ukushomboka ku kusungilila isubilo ilyo, ukucilisha mu nshita sha kwesha, libaka umuntontonkanya wesu ukupala ica kucingo mutwe. (1 Abena Tesalonika 5:8) Caliba icisuma ukwetetula pe subilo lya kubuushiwa no mufula wa liko uwakosa. Kuti twalolesha ku ntanshi mu kuba no kwebekesha no kwenekela kwaswatuka ku bushiku lintu takwakabeko na kabili ubulwele nelyo ukunakuka pa mulandu wa mushinku wa bukalamba. Pali iyo nshita, uuli onse akayumfwa bwino. Nelyo bantu bafwa bakabwela. (Yohane 5:28, 29) Ifi “ifishimoneka” tufimona mu kuba na menso ya citetekelo cesu no mutima wesu. Wikatala aulufya icilolelo ca fyene.—Esaya 25:8; 33:24; Ukusokolola 21:3, 4.