“Liisheni Akanwa, Te Makasa”

Ukulolesha pa Myata ya Mishiikile iya Cishilano ca Cina Africa

“TABASHIIKA bafwa babo!” Iyi e numbwilo ilandwa mu kuseeka pa lwa Nte sha kwa Yehova mu West Africa. Nalyo line, calishibikwa bwino ukuti Inte, mu cine cine, balashiika abafwa babo.

Mulandu nshi abantu basoselo kuti Inte sha kwa Yehova tabashiika abafwa babo? Balasose fyo pa mulandu wa kuti Inte tababaka ubwingi bwa myata ya mishiikile iya cikaya iyaseeka.

Imyata ya Mishiikile iya Cishilano

Aliu ekala mu kamushi kanono pa Kati ka Nigeria. Lintu nyina afwile, abikwile mfwa kuli balupwa lwakwe kabili lyene atantike ukuti ilyashi lya mu Malembo lipeelwe mu ŋanda ya kwa nyina. Ukupeelwa kuli eluda mu cilonganino ca cikaya ica Nte sha kwa Yehova, ilyashi lyatontomeshe pa mibele ya bafwa ne subilo lya kukafyo mutima ilya kubuuka ilyaloshiwako muli Baibolo. Pa numa ye lyashi, nyina kwa Aliu alishiikilwe.

Balupwa balikalipe cibi. Kuli bene ukushiika takuba ukwakumanina ukwabula ukuceesha pa ŋanda ya cililo, ilingi line ukucitwa inshita ya bushiku pa numa umuntu afwa. Mu bwikashi bwa kwa Aliu ukuceesha pa ŋanda ya cililo kuba ni nshita ya kusefya, te ya kuloosha. Icitumbi cilasambwa, ukufwikwa ifyabuuta, no kulaalikwa pa busanshi. Abafwililwe beta bakemba, ukushita ubwalwa ne fikopo fya mwangashi wa tuncindu, kabili bapekanya ukuti cilume wa ŋombe nelyo imbushi apeelwe lambo. Lyene balupwa ne fibusa balafika ku kwimba, ukucinda, ukulya, no kunwa ukufikila amacaca ya bushiku bukonkelepo.

Mu kati ka iyi mitebeto, ifya kulya filabikwa ku makasa ya citumbi. Umushishi wa muntu wafwa, ingala sha ku minwe, ne ngala sha ku fikondo shilatetwa no kubikwa pa mbali ku “kushiika kwalenga bubili.” Kucitikako pa numa ya nshiku, imilungu, nelyo fye imyaka.

Pa bushiku bukonka pa kuceesha kwa pa ŋanda ya cililo, icitumbi cilashiikwa, nangu cingati icililo cilatwalilila pa mulungu umo nelyo ukucilapo. Pa numa, ukushiika kwalenga bubili kulacitikako. Ifipimfya fya mushishi, ingala sha ku minwe, ne ngala sha ku fikondo filafungwa mu nsalu yabuuta, iikakilwa kwi pulanga ilyalepa amamita 1.5 nelyo 1.8. Mu mulongo uleimba no kucinda, ipulanga lilasendwa ku nshishi no kushiikwa mupepi no luputa lwa uyo muntu. Na kabili, kulabako inyimbo ishingi, ukunwa, no mutebeto. Pa kupasa icililo, balalisha imfuti mu muulu umuku umo.

Apantu Aliu tasuminishe icili conse ica ifi fintu, alipeelwe umulandu wa kukanakwata umucinshi atemwa ku bafwa nelyo ku fishilano ifyo ficindika bene. Lelo mulandu nshi Aliu, Inte ya kwa Yehova, akaanine ukunakila ku fishilano? Pa mulandu wa kuti te kuti mu kusakamanishisha apokelele imfundo sha butotelo apo ifi fishilano fyashimpwa.

Ifisumino fya Cishilano Ifya Cina Africa

Ukupulinkana Africa onse, abantu basumina ukuti abantunse bonse bafumine ku bufumu bwa mipashi kabili bakabwelela kulya. AbaYoruba ba ku Nigeria batila: “Pe sonde ni pa cisankano, ilyo lintu ku muulu e ku mwesu.” Kabili insoselo ya baIgbo ya kuti: “Uuli onse uwaisa muli cino calo akabwelela ku myabo, te mulandu na fintu umo akokola pe sonde.”

Languluka imyata ilumbwilwe mu kubangilila. Imifwaile ya kuceesha pa ŋanda ya cililo ya kushindika umupashi. Ifya kufwala fyabuuta filangulukwa ukuba imifwalile yalinga ku bufumu bwa mipashi. Ukubika ifya kulya ku makasa kwalundanishiwa ku mfundo ya kuti icitumbi ciliila ku molu kabili cifwile ukuliishiwa pa kuti tacumfwile nsala pa lwendo lwa kuya ku calo ca fikolwe.

Mu kulundapo, abantu mu cinkumbawile basumina ukuti lintu umupashi wafuma mu mubili, ulashingashinga mupepi na ba mweo kabili taubwelela ku fikolwe ukufikila mu kupelako walekwako ukupitila mu kushiika kwalenga bubili. Kano fye nga ca kuti ukushiika kwalenga bubili kwacitwa, abantu batiino kuti umupashi ukakalipa no kukanda aba mweo ku malwele nelyo imfwa. Ukulisha kwa mfuti kuba “kutwala umupashi” ku muulu.

Nangu ca kuti imyata ya cililo yalipusanapusana apakalamba ukufuma ku cifulo ne cifulo mu Africa, imfundo ikalamba ilingi line ya kuti umupashi ulapusunsuka imfwa ya mubili. Imifwaile ikalamba iya kusefya iba kwafwilisha umupashi ukwankula ku “bwite bwa kuya ku myabo.”

Ifi fisumino ne fibelesho fyalikoseleshiwa ku fifundisho fya Kristendomu ifya bumunshifwa bwa mweo wa buntunse no kucindikisha kwakwe ukwa “batakatifu.” Ica kumwenako cili kulandapo kwa kwa shimapepo wa bashilika ba nkondo mu Swaziland uwasosele ukuti Yesu aishile, te kukonaula ifisumino fya cishilano, lelo ku kufikilisha fyene nelyo ukufiikasha. Apantu bashibutotelo ilingi line e batungulula pa mitantikile ya mishiikile, abantu abengi bayumfwa ukuti Baibolo ilasuminisha ifisumino fyonse ifya cishilano ne myata iyo yatuntuka muli bene.

Cintu Baibolo Isosa

Bushe Baibolo ilafwilisha ifi fisumino? Ukukuma ku mibele ya bafwa, Lukala Milandu 3:20 alondolola ukuti: “Fyonse fibili [abantunse ne nama] fileya ukuntu kumo; fyonse fibili fyafumine ku lukungu, na fyonse fibili fibwelela ku lukungu.” Amalembo mu kulundapo yatila: “Aba mweo bantu abaishibo kuti bakafwa, lelo abafwa bantu abashaishiba kantu nangu kamo, . . . Ukutemwa kwabo no kupata kwabo no kufinuka kwabo kwaliloba kale, . . . Takuli ica kucita nangu ca kwelenganya nangu kwishiba nangu mano ku Mbo uko uleya.”—Lukala Milandu 9:5, 6, 10.

Aya na malembo yambi yacilengo kumfwika ukuti abafwa te kuti batumone nelyo ukutumfwa nelyo ukutwaafwa nelyo ukutucena. Bushe ici tacileumfwana na cintu wamona? Kuti pambi walishibapo umuntu uwali umukankaala kabili uwakwete ubulashi uwafwa kabili uyo ulupwa lwakwe pa numa lwalicula, nangu ca kuti balicitile imyata yonse iya kusefya kwa pa cililo mu kukumanina. Nga ca kuti ulya muntu ali uwa mweo mu bufumu bwa mipashi, mulandu nshi tafwilishako ulupwa lwakwe? Te kuti acite ifyo pa mulandu wa kuti cintu Baibolo isosa ca cine—abafwa mu cine cine tababa no bumi, “balipokwa amaka mu mfwa,” na muli fyo tababa na maka ya kwaafwa uuli onse.—Esaya 26:14, NW.

Umwana wa kwa Lesa, Yesu Kristu, alishibe ci ukuba ica cine. Languluka icacitike pa numa ya mfwa ya kwa Lasaro. Baibolo ilondolola ukuti: “Atile [Yesu] kuli bene [abasambi], Lasaro umunensu nalaalo tulo; lelo ndeyamushibusha. E ico abasambi batile kuli wene, Mwe Shikulu, nga nalaalo tulo, akapuupuutuka. Lelo Yesu asosele imfwa yakwe.”—Yohane 11:11-13.

Mona ukuti Yesu apashenye imfwa ku tulo, ku kutuusha. Ashifika fye mu Betani, asansamwishe inkashi sha kwa Lasaro Maria na Marita. Ukuseshiwa ku cililishi, Yesu alililile filamba. Nalyo line, takuli apali ponse apo asosele nelyo ukucita icili conse icatubulwile ukuti Lasaro alikwete umupashi uwali ucili uwa mweo kabili uwalefwaisha ukwaafwa pa kuti wingafika ku calo ca fikolwe fya uko. Mu cifulo ca ico, Yesu acitile ico asosele ukuti aali no kucita. Ashibwishe Lasaro ukufuma mu tulo twa mfwa ukupitila mu kubuushiwa. Ici capeele ubushininkisho bwa kuti Lesa mu kupelako akabomfya Yesu ukubuusha abo bonse ababa mu nshishi sha cibukisho.—Yohane 11:17-44; 5:28, 29.

Mulandu Nshi uwa Kubela Abapusanako?

Bushe kwalibako icili conse icalubana mu kunakila ku myata ya pa cililo iyo yashimpwa pa fisumino fishili fya mu malembo? Aliu na mamilioni ya Nte sha kwa Yehova shimbi basumina ukuti kwalibako icalubana. Balishiba ifyo kuti caba icalubana—nelyo fye ica bumbimunda—kuli bene ukwafwilisha icibelesho icili conse ico mu kulengama icashimpwa pa fifundisho fya bufi kabili ifya kulufya. Tabafwaya ukupala bakalemba na baFarise, abo Yesu asenwike pa mulandu wa bumbimunda bwa butotelo.—Mateo 23:1-36.

Umutumwa Paulo asokele kabomba munankwe Timote ukuti: “Umupashi wasosa no kushikimika, ukuti mu nshita ishikakonkapo bamo bakafutukako ku citetekelo pa kwangwe mipashi ya kulufya, ne fisambilisho fya [fibanda, NW]; mu bumbimunda bwa basoso bufi.” (1 Timote 4:1, 2) Bushe imfundo ya kuti abafwa aba mutundu wa muntu baliba aba mweo mu bufumu bwa mipashi cisambilisho ca fibanda?

Ee, cisambilisho ca fibanda. Satana Ciwa, ‘wishi wa bufi,’ aebele Efa ukuti takafwe, ukulangilila ukuti akatwalilila ukuba uwa mweo mu munofu. (Yohane 8:44; Ukutendeka 3:3, 4) Ico tacali cimo cine no kusoso kuti umweo wa bumunshifwa ulatwalilila ukuba uwa mweo pa numa ya mfwa ya mubili. Nangu cibe fyo, Satana ne fibanda fyakwe batukuta ukwalula abantu ukufuma ku cine ca Cebo ca kwa Lesa pa kutwala pa ntanshi imfundo ya kuti ubumi bulatwalilila pa numa ya mfwa. Pa mulandu wa kuti basumina cintu Lesa asosa muli Baibolo, Inte sha kwa Yehova tabakanako mu mimwene ne fibelesho ifyo fyafwilisha ubufi bwa kwa Satana.—2 Abena Korinti 6:14-18.

Pa kusengauka ifibelesho fya mishiikile ifishili fya mu malembo, ababomfi ba kwa Yehova baliiletelo kupatwa kwa bamo abashakana imimwene yabo. Inte shimo shalipusulwa ubupyani bwa fipe. Bambi balisukulwa ku ndupwa shabo. Pamo nga Abena Kristu ba cine, nangu cibe fyo, beluko kuti icumfwila ca busumino kuli Lesa ciletako ukupatwa kwa calo. Ukupala abatumwa ba bucishinka aba kwa Yesu Kristu, baliba aba mupampamino “kunakila Lesa ukucilo kunakila abantu.”—Imilimo 5:29; Yohane 17:14.

Ilintu baleteesa icibukisho ca bafwa babo abalaala mu mfwa, Abena Kristu ba cine batukuta ukulanga ukutemwa ku ba mweo. Ku ca kumwenako, Aliu akuushishe nyina mu ŋanda mu mwakwe pa numa wishi afwile kabili alimulishishe no kumusakamana ubumi bwakwe bonse ubwasheleko. Lintu bambi basoso kuti Aliu tasakamene nyina apakalamba pa mulandu wa kuti tamushiikile ukulingana ne myata yaseeka, alosha kuli iyi nsoselo yaseeka pa kati ka bantu bakwe ukuti: “Liisheni akanwa kandi pa ntanshi tamulaliisha amakasa yandi.” Ukuliisha akanwa, nelyo ukusakamana umuntu ilintu acili uwa mweo, kwalicilapo kucindama pa kuliisha amakasa, icibelesho icilondolwelwe mu kubangilila kabili icalundanishiwa ku kuceesha pa ŋanda ya cililo pa numa umuntu afwa. Ukuliisha amakasa, na kuba, takunonsha uufwile nakalya.

Aliu epusha bakalengulula bakwe ukuti, ‘Cinshi mwingasalapo—ukuti ulupwa lwenu lumusakamane mu mushinku wenu uwa bukalamba nelyo ukuti bakwate ukusefya kushaikulila pa numa ya mfwa yenu?’ Abengi basalapo kusakamanwa ilintu bacili aba mweo. Na kabili balatasha ukwishiba ukuti nga ca kuti bafwa, bakakwata ilyashi lya cililo ilya mucinshi ilyashimpwa pali Baibolo no kushiikwa kwalinga.

Ico e cintu Inte sha kwa Yehova shitukuta ukucitila abatemwikwa ba shiko. Baliisha akanwa, te makasa.