Ukumwenamo mu Kutiina Lesa wa Cine
“Ine ndi Yehova Lesa obe, uukusambilisho kuti [umwenemo, NW], uukwensha mu nshila iyo ufwile ukuyamo.”—ESAYA 48:17.
1. Tuyofi nshi twali no kuleukwa ukupitila mu katiina ka bukapepa?
ADAMU alundulula akatiina ka bukapepa, nga kalimucilikile ku lubembu ulo lwatungulwile ku mfwa yakwe umwine iya ciyayaya na makana ya myaka aya bulanda ku ntuntuko shakwe. Uluko lwa pa kale ulwa kwa Israele alumfwila ukufunda kwa kwa Yehova ukwa kutiina wene no kumutemwa, lulya luko nga talwasendelwe mu kuululwa ku Babiloni, kabili nga tabakeene Umwana wa kwa Lesa no kusanguka aba mulandu wa kusumyo mulopa wakwe. Icalo ilelo acilatiina Lesa, takwingabako ukubola mu kamfulumende nelyo mu makwebo, takwingabako imisoka, takwingabako inkondo.—Amapinda 3:7.
2. Te mulandu ne mibele mu calo catushinguluka, mulandu nshi tulingile ukulundulwila akatiina ka kuli Yehova?
2 Ukukanasakamana na cintu icalo catushinguluka cilecita, nangu cibe fyo, ifwe pamo ngo muntu umo umo, nge ndupwa, kabili nge filonganino fya babomfi ba kwa Yehova kuti twamwenamo ukufuma mu kulundulula akatiina ka kuli Lesa wa cine. Ici caba mu kumfwana ne ca kucinkulako cintu Mose apeele ku luko lwa Israele ukuti: “Cinshi ico Yehova Lesa wenu alefwaya kuli imwe, kano ukutiina Yehova Lesa wenu, ukwenda mu mibele yakwe yonse, no kumutemwa, no kubombela Yehova Lesa wenu imitima yenu yonse ne myeo yenu yonse, ukubaka amafunde ya kwa Yehova . . . ku kuleka kuwame kuli imwe?” (Amalango 10:12, 13) Finshi fyaba e kumo kumo ukwa uko kumwenamo ukwisa kuli ifwe lintu twatiina Yehova, Lesa wa cine?
Amano—Ayaumo Mutengo Ukucila Golde
3. (a) Kumwenamo nshi kwapulamo kuntu twingapokelela? (b) Cinshi caba e bupilibulo bwa Ilumbo 111:10?
3 Ubunonshi bwapulamo bwaba mano ya cine cine. Ilumbo 111:10 libilisha ukuti: “Akatiina ka kuli Yehova e kutendeka kwa mano.” Cinshi cintu ico cipilibula? Amano yaba maka ya kubomfya ukwishiba mu kutunguluka ku kupikulule mpika, ukusoola ubusanso, no kufika pa mabuyo yamo. Cisanshamo ubupingushi busuma. Ukutendeka, ulubali lwa kubalilapo, icitendekelo ca mano ya musango yo, caba katiina ka kuli Yehova. Mulandu nshi? Pantu ububumbo bonse bwaba mulimo wa maboko yakwe. Bwashintilila pali wene. Apeele umutundu wa buntunse ukuisalila lelo te maka ya kuitungulwile nkasa mu kutunguluka pa mbali ya butungulushi bwakwe. (Yoshua 24:15; Yeremia 10:23) Kano fye nga twatesekesha ifyo fishinka fya citendekelo pa lwa bumi no kwikala mu kumfwana na fyene e lyo twingakwata ukutunguluka kubelelela. Nga ca kuti ukwishiba Yehova kwesu kwatupeela ukushininwa kushingatenshiwa ukwa kuti ukufwaya kwa kwa Lesa kwalishininkishiwa ukuti kukatunguluka no kuti ubulayo bwakwe na maka ya kulambula ubusumino fyalishininkishiwa, lyene akatiina ka bukapepa kali no kutukunta ku kubomba mano mano.—Amapinda 3:21-26; AbaHebere 11:6.
4, 5. (a) Mulandu nshi amasomo ya mulumendo aya ku yuniversiti yamushilile ukwabula amano ya cine cine? (b) Ni shani fintu uyu mwaume no mukashi wakwe pa numa banonkele amano yene yene, kabili ni mu nshila nshi ici cayalwilile ubumi bwabo?
4 Languluka ica kumwenako. Amakumi yanono aya myaka ayapitapo, umulumendo aleya ku University of Saskatchewan, mu Canada. Pa fyasanshiwe mu mutande wa fisambilisho paali biology, kabili alesambilishiwa icisambilisho ca kusanguka. Pa numa ya kupwisha amasambililo, abele uwaishibisha atomic physics, ukupokelela ukutumwa ku kutwalilila amasambililo yakwe pa University of Toronto. Ilyo alesambilila, amwene ubushininkisho bwa kusungusha ubwa muyano no kwelenganya mu mipangilwe ya maatomu. Lelo takwali fyasuko fyapeelwe ku fipusho pamo nga: Nani aelengenye conse ici? Lilali? Kabili mulandu nshi? Ukwabula ifyo fyasuko, bushe aali no kubomfya ubwishibilo bwakwe mano mano mu calo icali pali iyo nshita mu bulwi? Cinshi cali no kumutungulula? Ukupupa uluko? Ukufwaisha kwa filambu fya ku mubili? Mu cituntulu, bushe aali nanonka amano ya cine?
5 Tapalepele pa numa ya kupwisha isukulu, ulya mulumendo no mukashi wakwe batendeke ukusambilila Baibolo ne Nte sha kwa Yehova. Ukufuma mu Cebo cine ica kwa Lesa, batendeke ukupokelela ifyasuko ifyo bashakwete akatanshi. Baishileishiba Kabumba, Yehova Lesa. Ilyo balesambilila pa lwa kwa Mose pali Bemba Wakashika na pali Daniele na banankwe mu Babiloni, basambilile ubucindami bwa kutiina te bantu lelo Lesa. (Ukufuma 14:10-31; Daniele 3:8-30) Akatiina ka bukapepa aka musango yo ukwendela pamo no kutemwa kwa cine cine ukwa kuli wene fyatendeke ukubakunta. Mu kwangufyanya inshila yabo iya bumi yonse yalyalwike. Uyu mulumendo mu kupelako aishibe Umo uo imilimo yakwe aali nasambilila muli biology. Atendeke ukumfwikisha imifwaile ya Umo uo amano yakwe aali namona ukubelebeshiwa mwi sambililo lya physics. Mu cifulo ca kubomfya ubwishibilo bwakwe ku kupanga ifibombelo ifingonaula abantu banankwe, wene capamo no mukashi wakwe bafwaile ukwaafwako bambi ukutemwa Lesa no kutemwa abena mupalamano babo. Balembeshe umulimo wa nshita yonse nga bakabilisha ba Bufumu bwa kwa Lesa. Pa numa, baile ku Watchtower Bible School of Gilead kabili batuminwe ku nse ya calo nga bamishonari.
6. Nga ca kuti twalikwata amano ayashimpwa pa katiina ka kuli Yehova, fikonkelelo nshi ifya mimwene yaipipa tukasengauka, kabili cinshi tuli no kucita mu cifulo ca ico?
6 Kwena, te onse engaba mishonari. Lelo ifwe bonse kuti twaipakisha amano ayashimpwa pa katiina ka kuli Yehova. Nga ca kuti twalundulula ayo mano, mu kucincila tatwakaleingishamo amano ya pano nse aya bantu abo mu cituntulu baleelenganya fye cintu ubumi bwaba. Tukaibikilishako ku kusambilila Baibolo, iyapuutwamo ne Ntulo ya bumi, Yehova Lesa, uyo uwingatupeela ubumi bwa ciyayaya. (Ilumbo 36:9; Abena Kolose 2:8) Mu cifulo ca kuba abasha ba micitile ya makwebo ayo yaletelententa ukulola ku kubongoloka, tukasunga ukufunda kwa kwa Yehova ukwa kuba abateke mitima ku fya kulya ne fya kufwala, ilintu tulelenga ukwampana kwesu na Lesa icintu cakulisha mu bumi. (1 Timote 6:8-12) Mu cifulo ca kubomba kwati inshita yesu iya ku ntanshi yashintilila pa kutunguluka muli cino calo, tukasumina mu Cebo ca kwa Yehova lintu catweba ukuti pano isonde paleya no lunkumbwa lwa pako, lelo uucito kufwaya kwa kwa Lesa akekalilila umuyayaya.—1 Yohane 2:17.
7. (a) Ni shani fintu Amapinda 16:16 yatwaafwa ukukwata amano yashikatala aya fyakatamikwa? (b) Filambu nshi fiisa ukufuma mu kulenga ukufwaya kwa kwa Lesa ukuba ica kutontapo ubumi bwesu?
7 Amapinda 16:16 yalatukoselesha pa kulanda muli bucine ukuti: “Ukumona amano [amano ayatendeka na katiina ka kuli Yehova] kwawamo kucila golde, kabili ukumono mucetekanya e kwingasalwo kucila silfere.” Amano ya musango yo no mucetekanya fili no kutusesha ukulenga ukucita ukufwaya kwa kwa Lesa ica kutontapo ubumi bwesu. Kabili mulimo nshi untu Lesa aasekesha ku Nte shakwe muli ici ciputulwa ca nshita ica lyashi lya buntunse? Ukushimikila pa lwa Bufumu bwakwe no kwaafwa aba mitima ya bufumacumi ukusanguka abasambi ba cine cine aba kwa Yesu Kristu. (Mateo 24:14; 28:19, 20) Uyu waba mulimo uuletako ifilambu fya kwikusha kwa cine cine ne nsansa ishingi. Mu kuba no mulandu usuma, lyene, Baibolo itila: “[Wa nsansa, NW] umuntu uusanga amano.”—Amapinda 3:13.
Ica Kutubaka ku Kulufyanya
8. (a) Lumbula ukumwenamo kwa cibili ukwisako ukufuma mu kutiina Lesa. (b) Bubi nshi ubo tucingililwako? (c) Ni shani fintu akatiina ka bukapepa kasanguka amaka yakunta ayaluma?
8 Ukumwenamo kwa cibili ukufuma mu kutiina Lesa kwaba kwa kuti tulacingililwa ukufuma ku kucita icabipa. Abo mu kushika abacindika Lesa tabaipingwila abene icaba icisuma ne caba icabipa. Tabamona nge cabipa ico Lesa atila cisuma, nelyo ukulanguluka ifintu ifyo Lesa atila fibi ukuba ifisuma. (Ilumbo 37:1, 27; Esaya 5:20, 21) Mu kulundapo, umuntu uukuntwa na katiina ka bukapepa tapeleela pa kwishiba fye cintu Yehova atila cisuma na cintu atila cibi. Umuntu wa musango yo alitemwa cintu Yehova atemwa kabili alipata cintu Yehova apata. Pamo nge ca kufumamo, abomba mu kumfwana ne fipimo fya kwa Lesa. Muli fyo, nga fintu calondololwa pa Amapinda 16:6, “ku katiina ka kuli Yehova kuli ukufuma ku bubi.” Akatiina ka bukapepa aka musango yo kasanguka amaka yaluma ayakunta ku kuletako cintu umuntu pambi tengaba na maka ya kucita mu bukose bwakwe umwine.
9. Ni shani fintu ukufwaisha kwakosa ukwa kukanafulwisha Lesa kwasongele ukupingulapo kwa mwanakashi umo mu Mexico, kabili cinshi cafuminemo?
9 Nangu cingati akatiina ka bukapepa e lyo kaletendeka fye ukulunduluka mu muntu, kuti pambi kamukosha ukusengauka ukucita icintu ico engalangulushiwa ubumi bwakwe bonse ubwashala. Ku ca kumwenako, umwanakashi wali pa bukulu mu Mexico aipwishe umo uwa Nte sha kwa Yehova pa lwa kuponye fumo. Nte abelengele amalembo yafulilako ku mwanakashi kabili lyene ukupelululo kuti: “Kuli Kabumba, ubumi bwalicindama nga nshi, nangu fye bumi bwa abo abashilati bafyalwe.” (Ukufuma 21:22, 23; Ilumbo 139:13-16) Ukubebeta kwa fya cipatala kwatubulwile ukuti umwana wakwe pambi aali no kuba uwalemana. Lelo nomba, ukuseshiwa na cintu aali namona mu Cebo ca kwa Lesa, uyu mwanakashi apingwilepo ukukwata umwana. Dokota wakwe alikeene ukumumona na kabili, kabili umulume wakwe amutiinishe ukumutamfya, lelo aali uwashangila. Mu kupita kwa nshita, afyele umwana mwanakashi—umutuntulu, uwa butuntulu busuma, kabili uwayemba. Pa kuseshiwa no kutasha, afwaile ukwali baNte, kabili batendeke ukusambilila Icebo ca kwa Lesa na wene. Mu mwaka fye umo, wene pamo no mulume wakwe balibatishiwe. Pe bungano lya citungu imyaka inono pa numa, bali abacankwa ukukumanya Nte wa kubalilapo na kabili no kumulangisha umwana wabo mwanakashi uwa myaka ya bukulu ine uwacelebuka. Umucinshi walinga uwa kuli Lesa no kufwaisha kwakosa ukwa kukanamufulwisha mu cine cine kuti fyakwata ukusonga kwa maka mu bumi bwa umo.
10. Akatiina ka bukapepa kuti kakosha abantu ukuputukako ukufuma ku misango nshi iya kulufyanya?
10 Akatiina ka bukapepa kalatukosha ukulwisha ukulufyanya ukwingi. (2 Abena Korinti 7:1) Lintu kalundululwa mu kulinga, kuti kaafwa umuntu ukuleka imembu sha mu bumfisolo, ishaishibikwa fye kuli wene eka na kuli Yehova. Kuti kamwaafwa ukuputukako ku busha bwa kubomfya bubi bubi ifya kunwa fikola nelyo imiti ikola. Uwali kale uwakunkuma ku miti ikola mu South Africa alondolwele ukuti: “Lintu nalepokelela ukwishiba kwa kwa Lesa, nalundulwile na kabili akatiina ka kukanamucena nelyo ukumufulwisha. Nalishibe ukuti alemona, kabili nafulwike ukusuminishiwa ku cinso cakwe. Calinseseshe ku konaula imiti ikola iyo nakwete pa kuikumpila mu cimbusu.” Akatiina ka bukapepa kalyafwa amakana na bambi mu nshila shapalako.—Amapinda 5:21; 15:3.
Ica Kucingilila ku Kutiina Bantu
11. Ni ku citeyo nshi icaseeka kuntu akatiina katuntulu aka kuli Yehova kakatubakako?
11 Akatiina kalinga aka kuli Lesa na kabili kalatubaka ku kutiino muntu. Icinabwingi ca bantu balicushiwa ku kutiino muntu ku cipimo cikalamba nelyo icinono. Nangu fye batumwa ba kwa Yesu Kristu balimushile no kufulumuka lintu aiketwe ku fita mwi bala lya Getsemane. Pa numa, mu lubansa lwa kwa shimapepo mukalamba, ukulufyo kushikatala kabili mu kufyambatwa no mwenso, Petro akeene ifyo taali umo wa basambi ba kwa Yesu no kuti tamwishibe fye no kumwishiba. (Marko 14:48-50, 66-72; Yohane 18:15-27) Lelo abatumwa balyafwiwe ukunonka cipya cipya ukushikatala kwa ku mupashi. Pa lubali lumbi, mu nshiku sha Mfumu Yehoyakimu, Uria mwana Shemaya alicimfiwe ku mwenso nga nshi ica kuti ashiile umulimo wakwe nga kasesema wa kwa Yehova no kufulumuka mu calo, lelo alikeetwe no kwipaiwa nangu cibe fyo.—Yeremia 26:20-23.
12. (a) Ni ku kucingililwa nshi ukwa kukaanatiina umuntu uko Amapinda 29:25 yalosha? (b) Ni shani fintu ukutetekela Lesa kulundululwa?
12 Cinshi cingafwilisha umo ukucimfya ukutiino muntu? Pa numa ya kusoka ukuti “Ukututumo muntu kubike citeyo,” Amapinda 29:25 yalundako kuti: “Uutetekela Yehova akaba umwatalala.” Ukutetekela Yehova e cikalamba. Ukutetekela kwa musango yo kwashimpwa pa kwishiba ne fya kukumanya. Pa kusambilila Icebo cakwe, tulamona ubushininkisho bwa kulungama kwa nshila sha kwa Yehova. Tulabeleshanya ne fya kucitika ifilangisha ukushintililwapo kwakwe, ukushininkishiwa kwa malayo yakwe (ukusanshako ubulayo bwa kubuuka), ukutemwa kwakwe no kuluma kwa maka yakwe yapulishamo. Lyene lintu twabomba pali uko kwishiba, ukucita fintu Yehova akambisha na mu kushangila ukuleka cintu atusokako, tutendeka ukukumanya mu kuimwena fwe bene ukusakamana kwakwe ukwabamo kutemwa no kushintililwapo kwakwe. Tulamona pa lwesu ubushinino bwa kuti amaka yakwe yalabomba ku kupwilikisha ukufwaya kwakwe. Ukucetekela kwesu muli wene kulakula kabili, mu kuba no ko kucetekela, ukutemwa kwesu ukwa kuli wene no kufwaisha kwesu ukwacincila ukwa kusengauka ukumufulwisha kulakula. Ukutetekela kwa musango yo kukuulwa pa citendekelo cakosa. Cibomba nge ca kucinga ku kutiina umuntu.
13. Ni shani fintu akatiina ka bukapepa kengatwaafwa pa ncito yesu iya ku calo, pa ŋanda, na pa sukulu?
13 Ukutetekela kwesu muli Yehova, ukwendela pamo na katiina ka bukapepa, kukatulenga ukushangila ku calungama nga ca kuti uwatwingishe ncito atutiinya ukuti tuli no kulufye ncito pa kukaana ukwakana mu fibelesho fya bukwebo ifyabulo bufumacumi. (Linganyako Mika 6:11, 12.) Akatiina ka bukapepa aka musango yo kalenga amakana ayengi aya Bena Kristu ukutwalilila mu kupepa kwa cine lintu balolenkana no kukaanya ukufuma ku filundwa fya lupwa abashasumina. Na kabili kapeela imisepela abaya ku sukulu ubukose bwa kuishibisha abene nga Inte sha kwa Yehova, kabili kabakosha ku kubomba no kupumya ukufuma ku banabo ba pa sukulu abapeelula ifishinte fya Baibolo. Muli fyo, Nte umupungwe atile: “Cintu bene batontonkanya tacaba mulandu icine cine. Cintu Yehova atontonkanya e cacindama.”
14. Ni shani fintu ababomfi ba kwa Yehova basanguka bakacimfya nelyo ni lintu imyeo yabo yatiinishiwa?
14 Uko kushininwa kumo kwine kulakosha Abena Kristu ba cine ku kwikatilila mu kushangila ku nshila sha kwa Yehova nangu fye ni lintu ubumi bwabo bwatiinishiwa. Balishiba ukuti bafwile ukwenekela ukupakaswa ukufuma ku calo. Balishiba ukuti abatumwa balifopawilwe no kuti Yesu Kristu umwine alipuminwe no kwipaiwa ku babifi. (Marko 14:65; 15:15-39; Imilimo 5:40; linganyako Daniele 3:16-18.) Lelo ababomfi ba kwa Yehova balikwata ukucetekela kwakumanina ukuti kuti abakosha ku kushipikisha; ukuti mu kuba no kwaafwa kwa kwa Lesa kuti basanguka bakacimfya; ukuti ukwabulo kufilwa Yehova akalambula aba busumino—nga cingafwaikwa nangu fye ukupitila mu kubuuka ukwisa ku bumi mu calo cakwe icipya. Ukutemwa kwabo ukwa kuli Lesa ukwendela pamo na katiina ka bukapepa mu kuluma kubakunta ukusengauka ukucita icili conse icingamufulwisha.
15. Cinshi calengele Inte sha kwa Yehova ukusungilila bumpomfu bwabo mu nkambi sha kucushiwilwamo isha ciNazi?
15 Uku kukuntwa kwalengele Inte sha kwa Yehova ukushipikisha ubukalushi bwa mu nkambi sha kucushiwilwamo isha ciNazi muli ba 1930 na ba 1940. Baumfwilile ukufunda kwa kwa Yesu ukusangwa pali Luka 12:4, 5 ukwa kuti: “Ndetila kuli imwe, mwe banandi, mwilatiina abepayo mubili, na pa numa tabakwete cimbi ica kucita; lelo ndemulanga uo mutiine: Tiineni uyo ilyo aipaya akwata amaka ya kupoosa mu Gehena. Awe ndetila kuli imwe, E o mutiine.” Muli fyo, Gustav Auschner, Nte uwali mu nkambi ya kucushiwilwamo iya Sachsenhausen, pa numa alembele ukuti: ‘Ba SS bapikile August Dickmann no kutiinya ukupika ifwe bonse nga twakaana ukusaina ipepala ilya kukaana ubusumino bwesu. Tapaali nangu umo uwesu uwasaine. Umwenso ukalamba twakwete wali wa kufulwisha Yehova ukucila impolopolo shabo.’ Ukutiino muntu kutungulula ku kusuusuka, lelo akatiina ka kuli Lesa kalenga umo ukushangila ku cabe calungama.
Ukubakililo Bumi
16. Cinshi calengele Noa ukusungilila inshila yalungama mu makumi yonse aya myaka mpaka na kuli Mulamba, kabili cinshi cali e ca kufumamo kuli wene na ku ba mu ŋanda yakwe?
16 Noa aikele ukupula mu nshiku sha kulekelesha isha calo ca pa ntanshi ya lyeshi. Yehova aali napingulapo ukonaula icalo cibifi ica ilya nshita pa mulandu wa bubi bwa muntu. Pa nshita imo ine, nangu cibe fyo, Noa aali muli cilya calo icaiswilemo ulukaakala, bucisenene bwabipisha, no kukaanaangwako ukulola ku kufwaya kwa bulesa. Te mulandu no kushimikila kwa kwa Noa ukwa bulungami, “tabaishibe lyasukile ilyeshi lyaisa no kusenda bonse.” (Mateo 24:39) Lelo Noa tacilikilwe ukufuma ku mulimo untu Lesa abikile pa ntanshi yakwe. “Alicitile; umwabelele conse ico Lesa amwebele, e fyo acitile.” (Ukutendeka 6:22) Cinshi casungilile Noa ukukanapumbuka imyaka yonse mpaka fye na kuli Mulamba? AbaHebere 11:7 basuka ukuti: “Ni ku citetekelo e ko Noa, ilyo asokelwe kuli Lesa pa fintu ifyali ifishilamoneka, [alangishe akatiina ka bukapepa, NW].” Pamo nge ca kufumamo, wene no mukashi wakwe na bana bakwe abaume na bakashi babo balibakililwe ukupula muli Mulamba.
17. (a) Ukukanasakamana cintu abantu bambi balecita, cinshi ifwe tulingile ukucita? (b) Mulandu nshi abo abatiina Yehova babela e bantu ba nsansa icine cine?
17 Tuleikala mu ciputulwa ca nshita icapala mu mbali ishingi ku kasuba ka kwa Noa. (Luka 17:26, 27) Na kabili ukusoka kulepeelwa. Ukusokolola 14:6, 7 kulanda ulwa kwa malaika ukupupuka mu kati ka muulu uulomba abantu aba mu luko lonse no mukowa no lulimi ‘ukutiina Lesa no kumupeelo mucinshi.’ Ukukanasakamana cintu icalo cakushinguluka cilecita, umfwila ayo mashiwi, kabili lyene tambulwila ubwite kuli bambi. Ukupala Noa, bomba mu busumino no kulanga akatiina ka bukapepa. Ukucite fyo kuti kwatungulula ku kubakililwa kwa bumi bobe no bumi bwa bambi abengi. Ilyo twalanguluka ukumwenamo ukuipakisha abo abatiina Lesa wa cine, kuti twasuminishanya mu kukumanina na kemba wa malumbo wapuutwamo uwaimbile ukuti: “[Wa nsansa, NW] umuntu uuli na ’katiina kuli Yehova, uubekwa apakalamba mu mafunde yakwe!”—Ilumbo 112:1.
Ni Shani Fintu Wingaasuka?
◻ Kumwenamo nshi kumo kumo ukwapulamo ukwisa mu kutiina Lesa wa cine?
◻ Ni shani fintu amano ayashimpwa pa katiina ka bukapepa yengatucingilila?
◻ Mulandu nshi akatiina ka bukapepa katulengela ukufuma ku bubi?
◻ Ni shani fintu akatiina ka bukapepa katucingilila ukufuma ku kutiino muntu?
◻ Kwambukila nshi kuntu akatiina ka bukapepa kakwata pa filolelo fyesu ifya bumi bwa nshita ya ku ntanshi?
[Ifikope pe bula 16, 17]
“[Wa nsansa, NW] umuntu uuli na ’katiina kuli Yehova, uubekwa apakalamba mu mafunde yakwe!”—Ilumbo 112:1