Abena Amone—Abantu Ababweseeshe Ubukalushi Pa Cikuuku
UMUSUMBA wa muno nshiku uwa Amman, umusumba ukalamba uwa bufumu bwa baHashimu ubwa Jordan, e o twibukishishako abantu abaloba ukufuma pe sonde. Baleitwa abena Amone. Bushe baali bantu ba musango nshi, kabili lisambililo nshi twingasambilila ku kubongoloka kwabo?
Abena Amone batuntwike ku muntu umulungami Lote. (Ukutendeka 19:35-38) Apo Lote aali mwipwa kuli Abrahamu, kuti pambi watila Abena Amone baali bana ba ntuntuko imo ine na bena Israele. Ubufyashi bwa kwa Lote, nangu cibe fyo, bayalukile ku kupepa balesa ba bufi. Nalyo line, Yehova Lesa atwalilile ukusekelela muli bene. Ilyo abena Israele balepalamina ku Calo Calaiwe, Lesa abasokele ati: “Abana ba kwa Amone wibabamba, nangu kwimyo lubuli na bo: pantu nshakapeelepo icalo ca bana ba kwa Amone kuli iwe icikwatwa; pantu ku bana ba kwa Lote e ko nacipeele icikwatwa.”—Amalango 2:19.
Bushe abena Amone balitashishe pa cikuuku ca musango yo? Mu kupusanako, balikeene ukulango kuti Yehova alibapeelepo icili conse. Pa kusekelela kwabamo icikuuku uko Lesa abalangile bene babweseeshe ubukalushi bwabulo kutontolokako ukulola ku bantu ba kwa Lesa, abena Israele. Nangu cingati abena Israele bacindike ikambisho lya kwa Yehova no kukanabasokoosha, abena Amone na bamunyinabo abena Moabu bayumfwile abatiinishiwa. Kwena, abena Amone tabaimishe ubulwi bwa fyanso, lelo balambwile kasesema we shina lya Balaamu ukumulomba ukulapisha Israele!—Impendwa 22:1-6; Amalango 23:3-6.
Icintu iceni lyene calicitike. Baibolo ishimiko kuti Balaamu alifililwe ukulumbulule citiipu. Alandile fye ipaalo pali bene, ukusoso kuti: “Uwakupaala apaalwa, kabili uwakulapisha alapishiwa.” (Impendwa 24:9) Abo babimbilwemo, ukusanshako na bena Amone, balingile balisambilileko isambililo ilikalamba kuli ici ilya kuti: Lintu cabimbamo abantu ba kwa Lesa, aali uwaiteyanya ukunyantukilamo mu kubemininako!
Abena Amone, nangu ni fyo, batwalilile ukufwaye nshila sha kucincintililamo Israele. Mu kati ka nshita sha Bapingushi, Amone aumene akabi na Moabu na Amaleke no kusansa Icalo Calaiwe, ukwendelela ukufika fye na ku Yeriko. Ukucimfya kwabo takwatwalilile, nangu cibe fyo, pantu umupingushi umwina Israele Ehudi atamishe bakasansa. (Abapingushi 3:12-15, 27-30) Ukulaalike fyanso ukushashikatele kwaliko mpaka na mu nshiku sha Mupingushi Yefta. Pali iyo nshita uluko lwa kwa Israele lwali naluwila mu kupepo tulubi, e co Yehova alifumishepo ukucingilila kwakwe. Pa myaka mupepi na 18, Lesa muli fyo “abapoosele . . . mu minwe ya bana ba kwa Amone.” (Abapingushi 10:6-9) Na kabili abena Amone balicimfiwe icabipisha ilyo abena Israele balekele ukupepo tulubi no kukungana pe samba lya butungulushi bwa kwa Yefta.—Abapingushi 10:16–11:33.
Inshita ya kwa Israele iya kutekwa na bapingushi yapwile lintu imfumu ya ntanshi, Shauli yafwikilwe icilongwe. Tapalepele sana ukutula apo Shauli atendekele ukuteka, ubukalushi bwa kwa Amone na kabili bwalibalamwike. Imfumu Nahashi mu kupumikisha asanshile umusumba wa bena Israele uwa Yabeshe-gileadi. Lintu abaume ba mu musumba batumine inkombe ku kucito mutende, Nahashi umwina Amone abikilepo uku kupinda kwacishamo ukwa kuti: “Muli ici e mo ndepinganina ne mwe icipingo, mu kutonkola kuli imwe ilinso lyonse lya ku kulyo.” Kalemba wa lyashi lya kale Flavius Josephus asoso kuti ici cacitilwe pamo nge nshila ya kuicingilililamo, pa kuti “lintu amenso yabo aya ku kuso yafimbwapo ne nkwela, kuti baba ifinangwa umupwilapo mu bulwi.” Lelo, imifwaile ine ine iya ici cifwaikwa cakaluka yali kulanga umuseebanya kuli aba bena Israele.—1 Samwele 11:1, 2.
Na kabili abena Amone babweseeshe ubukalushi pa cikuuku ca kwa Yehova. Yehova tasuulileko fye kuli ici cintiinya cabipisha. “Umupashi wa kwa Lesa walompokele pali Shauli ilyo aumfwile ifyebo ifyo [ifya kwa Nahashi]; no mutima wakwe wapile icibi.” Pa kutungululwa no mupashi wa kwa Lesa, Shauli alonganike impuka ya baume ba bulwi 330,000 abaumine abena Amone umupwilapo ica kuti “basukile babulo kushalapo babili pamo.”—1 Samwele 11:6, 11.
Ukupoosesha amano ukwa bena Amone pa kuisekesha fye abene, ubunkalwe bwabo, no kufunuka kwabo mu kupelako fyabafishishe ku boni bwa mupwilapo. Nga fintu kasesema wa kwa Yehova Sefania asobele, basangwike “nga Gomora, . . . icapomoka ca muyayaya . . . pantu [baseebenye] no kuitakisha ukusuula abantu ba kwa Yehova wa milalo.”—Sefania 2:9, 10.
Intungulushi sha calo ilelo shilingile ukumona icacitikile Amone. Lesa mu nshila yapalako alilangilila inko icikuuku mu nshila imo pa kubasuminisha ukwikala pa cipuna ca makasa yakwe, pe sonde. Lelo mu cifulo ca kusakamana isonde, inko sha kaso shilelyonaula, ukufika fye no kutiinya uyu planeti ku bonaushi bwa manyukiliya. Mu cifulo ca kulanga icikuuku kuli bakapepa ba kwa Yehova pe sonde, ilingi line inko shilanga ubukalushi, ukubasansalika ku kupakasa kwa culukusu. Ico tusambilila ku bena Amone kanshi cili ca kuti Yehova tatekelesha ukubwesesha ubukalushi pa cikuuku cakwe. Kabili mu nshita yakwe iyalinga, akacitapo cimo, nga fintu fye acitile mu nshita sha pa kale.—Linganyako Ilumbo 2:6-12.
[Icikope pe bula 9]
Ifitantala fyashile abena Roma mu Amman, icifulo apabelele Raba, umusumba ukalamba uwa bena Amone
[Abatusuminishe]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Icikope pe bula 10]
Abena Amone baikele muli iyi ncende
[Abatusuminishe]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 8]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.