Isita Nelyo Icibukisho—Ni Cili kwi Ulingile Ukusefya?

ILYO amatundaca yalesalanganya ulubuuto pa citulu ca calo pa April 7, amamilioni bakasekelela ubushiku bwabo ubwashilisha mu mwaka—ubwa Isita. Pa nshita imo ilyo ishina lyabomfiwe ku ciputulwa ca nshita ica nshiku 120 ica mitebeto no kufunge ca kulya icaletendeka ne nshikunkulu iyaleitwa Septuagesima no kwisapwila pa caleitwa Ubushiku bwa Bene Batatu. Ilelo ishiwi lya Isita libomba fye ku bushiku bumo ubwa kwibukisha ukubuuka kwa kwa Yesu—Inshiku Nkulu ye Pasaka (Isita wa pa Mulungu).

Pa cungulo cimo pa bushiku bumo uyo wine mulungu ilyo Isita talafika, nangu cibe fyo, bambi amamilioni bali no kukumana ku kusefya Icibukisho ca mfwa ya kwa Kristu, icaishibikwa na kabili nga Umulalilo wa kwa Shikulu. Kwaba kusefya uko Yesu umwine aimike pa bushiku bwakwe ubwa kulekelesha pe sonde. Lyene aebele abasambi bakwe ukuti: “Citeni ici ku kunjibukisha.”—Luka 22:19.

Ni cili kwi ulingile ukusefya?

Ukwatula Isita

Ishina lya kuti Isita, ilibomfiwa mu fyalo ifingi, talisangwa mu Baibolo. Icitabo Medieval Holidays and Festivals citwebo kuti “ubu bushiku bwa mwikalwe bwainikwa ukulingana na Lesa mwanakashi uwa cisenshi uwa Matundaca kabili uwa Shinde, Eostre.” Nomba uyu wine lesa mwanakashi aali nani? Icitabo ca The American Book of Days casuka ukuti: “Eostre, ukulingana ne nshimi, e waiswileko ubwingililo bwa ciyanda ca Valhalla umusungilwa imyeo ya mpalume pa kupokelela Baldur, uwitwa Lesa Wabuuta, pa mulandu wa kusanguluka kwakwe na kabili uwitwa Lesa Kasuba, pa mulandu wa kuti icipuma cakwe calepeela ulubuuto ku mutundu wa muntu.” Ici citabo calundapo kuti: “Takwabako kutwishika kwa kuti Icalici mu nshiku fye lintu lyaletendeka lyapokelele imyata ya cisenshi iya kale no kuipeela ubupilibulo bwa ciKristu. Kwati fintu umutebeto wa Eostre walesefiwa ku kubukululwa kwa bumi muli shinde cali icayanguka ukulenga kwene ukuba kusefya kwa kubuuka ku bafwa ukwa kwa Yesu, untu ilandwe lyakwe baleshimikila.”

Ukupokelela kwa musango yo e kulanga umulandu mu fyalo fimo imyata ya pa Isita yaishileko, imyata pamo nga amani ya pa Isita, akalulu ka pa Isita, ne mikate yakaba iyalengwapo umusalaba. Ukukuma ku mwata wa kupanga imikate yakaba iyalengwapo umusalaba, “mu kuba ne cikokotolo ca pa muulu icatelela icakwate cishibilo ca . . . musalaba,” icitabo ca Easter and Its Customs cilondololo kuti: “Umusalaba wali cishibilo ca cisenshi akale sana ilyo tacilaba no bupilibulo bubelelela ubwafuma ku ficitika pa Good Friday, kabili umukate na bakeke fyalebikwapo ifishibilo fya musalaba mu nshita sha pa ntanshi ya buKristu.”

Tatusangapo nangu pamo mu Malembo apalumbulwa ifi fintu, kabili takwabako ubushinino ubuli bonse ubwa kuti abasambi ba mu kubangilila aba kwa Yesu balicetekele muli fyene. Na kuba, umutumwa Petro atweba ukuti ‘tulefuluka ishiba lya bumupashi ilyabulo bucenjeshi, ngo tunya utwafyalwa nomba, ukuti tukulileko ukufika ku kupusuka.’ (1 Petro 2:2) E co mulandu nshi amacalici ya mu Kristendomu yapokelele ifishibilo fyamonekesha ifya cisenshi ifya musango yo ukutwala mu fisumino fyabo ne fibelesho?

Icitabo icitila Curiosities of Popular Customs casuko kuti: “Yali mibombele ya lyonse kwi Calici lya mu kubangilila ukulenga ukusefya kwa cisenshi ukwa musango yo ukushilaloba uko bashali na maka ya kufumyapo ukukupeela ubupilibulo bwa kumoneka kwati kwa buKristu. Kuli Isita kwena ukuyalula kwali ukwayanguka nga nshi. Ukusekelela ukwalebako pa kutula kwa kasuba ka lyonse, na pa kubuukuluka kwa mimonekele ya fyabumbwa ukufuma ku mfwa ya mupepo, uku kwine kwaishileba e kusekelela pa kwima kwa Kasuba ka bulungami, pa kubuuka kwa kwa Kristu ukufuma ku nshishi. Fimo ifibelesho fya kusefya ifya cisenshi ifyalesefiwa mupepi na May 1 fyaliteulwilwe ukuti fileendela pamo no kusefya kwa Isita.” Mu cifulo ca kufumininako fye ku myata ya cisenshi iyaishibikwe na ku mpupo sha malele, intungulushi sha fya mapepo shalifitekeleshe no “kufilenga ukumoneka nge fya buKristu.”

Pambi kuti watwishika watila, ‘bushe mwalibamo ukucena ukuli konse muli co?’ Bamo batontonkanyo kuti tamwabamo kucena. “Lintu imipepele pamo nga iya buKristu yaisa ukufuma ku bantu bambi bambi, ilapokelela no ‘kusangulula’ imo iya mu myata ya bantu iyatuntuka ku mipepele yakokwesha,” e fyasosele Alan W. Watts, shimapepo wa baEpiscopal, mu citabo cakwe icitila Easter—Its Story and Meaning. “UbuKristu bulasoobolamo no kukakanyamo mu mapepo ifyo abantu basefya ifimoneka ukwimininako ifishinte fimo fine ifyaimikwa ifisambilishiwa ne Calici.” Ku bengi, icishinka ca kuti icalici lyabo lyalisuminisha iyi misefeshe no kuisunga nge ya mushilo e cilenga bene ukuipokelela. Lelo ifipusho fyacindama filesuulwako. Ni shani fintu Lesa ayumfwa pa lwa iyi myata? Bushe alitupeelako ifya kutungulula ifili fyonse ifya kukonka muli uyu mulandu?

Ukukwata Imimwene ya kwa Lesa

“Ubushiku bwa Isita, Umutebeto wa Kubuuka kwa kwa Shikulwifwe, e mutebeto wakulisha uwe Calici lya buKristu,” e fyasosele Christina Hole mu citabo cakwe ica Easter and Its Customs. Bakalemba bambi na bo balasumina. Robert J. Myers mu citabo cakwe icitila Celebrations alandapo kuti: “Takwabako inshikunkulu nelyo umutebeto uucitwa na Bena Kristu mu mwaka onse uwingalingana ukucindama na Easter Sunday.” Ico, nangu cibe fyo, cilemyako ifipusho. Nga ca kuti ukusefya Isita kwacindamishe fyo, mulandu nshi kushabelako ukukambisha kwa kulungatika muli Baibolo ukwa kulaisefya? Bushe kwalibako icalembwa icili conse icilango kuti abasambi ba mu kubangilila aba kwa Yesu balesefya Easter Sunday?

Tacili pa mulandu wa kuti Baibolo yalifilwa ukupeela ifya kutungulula pa cili no kusefiwa ne cishili no kusefiwa. Lesa alilungatike nga nshi pa kulanda pali ici ku luko lwa pa kale ulwa Israele, kabili nga fintu cilandilwepo mu kubangilila, amakambisho yaumfwika yalipeelwe aya kuti Abena Kristu baletwalilila ukusefya Icibukisho ca mfwa ya kwa Kristu. (1 Abena Korinti 11:23-26; Abena Kolose 2:16, 17) The Encyclopædia Britannica uwalembelwe mu kubangilila atwebo kuti: “Tamwaba kulangilila kwa kusefya umutebeto wa Isita mu Cipingo Cipya, nelyo mu fyalembwa fya Bashibo ba butumwa. Ukushila kwa nshita shaibela ni mfundo ishaliko mu mintontonkanya ya Bena Kristu ba kubalilapo. . . . Atemwa ni Shikulu nelyo abatumwa bakwe tabacincishe ukubaka uyu mutebeto nelyo uuli onse umbi.”

Bamo bayumfwo kuti ukusekelela kwa mitebeto ya musango yo ne nsansa isho ileta filenga yene ukuba iyalungama ukusefiwa. Kuti twasambililako, nangu cibe fyo, ukufuma ku kashita lintu abena Israele bapokelele icibelesho ca mipepele ica bena Egupti no kucipeela ishina lya kuti “mutebeto we lambo kuli Yehova.” Na bo bene “baikele ku kulya no kunwa” kabili “baimine ku kwangala.” Lelo incitilo shabo shakalifye Yehova Lesa apakalamba, kabili alibakandile icabipisha.—Ukufuma 32:1-10, 25-28, 35.

Icebo ca kwa Lesa caliba icaumfwika. Tapengabapo isenge pa kati ka “lubuuto” lwa fisumino fya cine e lyo ne “mfifi” ya mu calo ca kwa Satana; tapengabapo “ukuumfwana” pa kati ka kwa Kristu no kupepa kwa cisenshi. Twalyebwa ukuti: “E ico fumeni mwi bumba lyabo, mupaatukeko, e fyo asosa Shikulu, kabili mwiikatako ku cishasanguluka; na ine nkamusekelela.”—2 Abena Korinti 6:14-18.

Apantu kusefya kwa Cibukisho fye kweka—te Isita—e kwakambishiwa muli Baibolo ku Bena Kristu, kulingile ukusefiwa. E co ni shani twingakusefya mu musango wayana?

[Icikope pe bula 5]

“Umutebeto we lambo kuli Yehova” uwa bena Israele walikalifye Lesa apakalamba

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 2]

Pa nkupo: M. Thonig/H. Armstrong Roberts