Yona Asambilila pa lwa Nkumbu sha kwa Yehova

YEHOVA nakwatila kasesema wakwe Yona umulimo. Inshita ili mwanda wa myaka walenga 9 B.C.E., kabili Yeroboamu 2 e uteka Israele. Yona aafuma ku musumba wa mu Sebuluni, uwa Gati-hefere. (Yoshua 19:10, 13; 2 Ishamfumu 14:25) Lesa aletuma Yona ku musumba ukalamba uwa bena Ashuri uwa Ninebe, amakilomita 800 ukulola pa kati ka kapinda ka kuso na kabanga ka mushi wa ku mwabo. Ali no kusoka abena Ninebe ukuti Lesa ali no kubonaula.

Yona napamo atontonkenye ati: ‘Ine ukuya kuli ulya musumba no luko? Tabaipeelesha na kuli Lesa. Balya bena Ashuri balalukila ukusuumyo mulopa tabaingile na mu cipingo na Yehova nge fyacitile abena Israele. Mwe bantu, lulya luko ulubifi kuti lwamona ukusoka kwandi ukuti cintiinya kabili kuti basansa Israele! Iyo! Nshayeko. Nalatentemukila ku Yafa no kuyanine ngalaba ukuya ku ntunga yapusanininako—ku Tarshishi, ukuyafika na ku mpela ya Bemba Mukalamba. E fyo nalacita!’—Yona 1:1-3.

Ubusanso Pali Bemba!

Bwangu bwangu Yona afika mu Yafa pa lulamba lwa Mediterranean. Alipila indalama no kunina ingalaba yaleya ku Tarshishi, iyo ilingi iitontonkanishiwa ukuti ni Spain, amakilomita mupepi na 3,500 ku masamba ya Ninebe. Ilyo baimine ulwendo, uyu kasesema uwali nanaka atentemukile mu kati ka ngalaba no kusendama. Ilyo tabalaenda na sana, Yehova afwinta umwela uukulu pali bemba, kabili abenshe ngalaba balitiinine balakuuta umo umo ku mulungu wakwe ukuti wafwe. Ingalaba ilepooswa no kululunkaniwa na maka ica kuti ifipe fimo fyafwintwa muli bemba ku kwangushako ingalaba. Nalyo line, cilemoneka kwati balabunda, kabili Yona aumfwa uko umukalamba wa ba ngalaba uusakamikwe abilikisha ati: “Ni shani, we ulaalishe? Ima, kuuta ku mulungu obe. Nalimo umulungu obe uletwangwa, ukuti twiloba.” Yona abuuka no kuya pa muulu wa ngalaba.—Yona 1:4-6.

Abenshe ngalaba nomba basoshanya abati: “Aleni, tupendule, no kwishiba ni pa mulandu wa kwa ani ububi ubu bwatuponena.” Icipendwilo caikata Yona. Elenganya ifyo aumfwile umubili ukwenda lintu abenshe ngalaba batile: “Shi utwebe, ni shani umulimo obe? Ni kwi uko wafuma? Calo nshi ku mwenu, kabili uli wa mu bantu nshi?” Yona abeba ati muHebere uupepa “Yehova, Lesa wa mu muulu” no kuti aba na katiina ku “wacitile bemba no mulundu.” Bakumenye inkuuka pa mulandu wa kuti alefulumuka ku cinso ca kwa Yehova mu cifulo ca kumfwila no kutwala ubukombe bwa kwa Lesa ku Ninebe.—Yona 1:7-10.

Abenshe ngalaba baipusha abati: “Tucite shani kuli iwe, ukuti bemba atutalalile?” Ilyo bemba acililako ukululunkana, Yona atila: “Nsendeni no kumfwinta muli bemba, e lyo bemba alemutalalila; pantu ninjishibo kuti ni pa mulandu wa ine iyi nkuuka nkalamba yamuponena.” Apantu tabalefwaya ukufwinta umubomfi wa kwa Yehova muli bemba na mu kushininkisha afwe, aba baume baesha na maka ukuyafika ku mulundu. Pa kufilwa, abenshe ngalaba bakuutile abati: “Shi, mwe Yehova, shi twilobela mweo wa muntu uyu, kabili mwitushinga mulopa wa kaele; pantu imwe, mwe Yehova, mwacita ifyo mutemenwe.”—Yona 1:11-14.

Muli Bemba!

E lyo abenshe ngalaba bapoosele Yona mu menshi. Ilyo aleibila muli bemba walulunkana, bemba atendeke ukutekanya. Pa kumone fi, ‘abantu abo batiina Yehova ukutiina kukalamba; kabili baipaila Yehova ilambo, no kulape milapo.’—Yona 1:15, 16.

Ilyo amenshi yalekupa Yona, mu kushininkisha alepepa. Lyene ayumfwa aletelela mu bwingililo bwanakanaka ukwingila mu cipunda icakulilako. Ku ca kupapusha, acili alepeema! Ilyo akobolola ulusa ukufuma ku mutwe wakwe, Yona asanga ukuti ali mu cifulo iceni icine cine. Ici ni pa mulandu wa kuti “Yehova aliteyanishe icisabi cikalamba ku kumina Yona, na o Yona ali mu nda ya cisabi inshiku shitatu akasuba no bushiku.”—Yona 1:17.

Ipepo Lyafumaluka Ilya kwa Yona

Mu nda ya cisabi cikalamba, Yona akwatako inshita ya kupepa. Amashiwi yakwe yamo yamo yalipalanako ku malumbo yamo. Yona pa numa alilembele amapepo yakwe ukulumbulula ukupelelwa no kubipilwa. Ku ca kumwenako, kuli wene calemoneke fyo mu nda ya cisabi mwali no kuba e mu Sheol, inshishi yakwe. E co apepele ati: “Mu kumanama kwandi nalilila kuli Yehova, na o anjasuka; mu nda ya ku Mbo nakuutilo kunjafwa; mwaumfwe shiwi lyandi.” (Yona 2:1, 2) Inyimbo sha Buninino shibili—isho cimoneke fyo shaleimbwa na bena Israele ilyo baleya ku Yerusalemu ku mitebeto ya pa mwaka—shilumbulula amatontonkanyo yapalako.—Ilumbo 120:1; 130:1, 2.

Pa kutontonkanya ulwa kwibila muli bemba, Yona apepa ati: “[Mwe Yehova] mwampoosele mwi tenga, mu nda ya bemba, umulonga walinshingulwike, amatamba yenu yonse na mabimbi yenu yampitile pa muulu.”—Yona 2:3; linganyako Ilumbo 42:7; 69:2.

Yona aletiina ukuti alalufya ububile bwa bulesa pa mulandu wa kubulwe cumfwila no kuti takatale amona itempele lya kwa Lesa na kabili. Apepa ati: “Na ine natile, Nintamfiwa ku mulola wa menso yenu, nshakaloleshe libili itempele lyenu lya mushilo.” (Yona 2:4; linganyako Ilumbo 31:22.) Imibele Yona alimo ilemoneka iya bulanda nga nshi ica kuti atila: “Amenshi yalinkupile ukufika na ku mweo [ukubika ubumi bwakwe mu busanso], itenga lyalinshingulwike, ulusa [ifilimwa fya mu menshi] lwankobene ku mutwe.” (Yona 2:5; linganyako Ilumbo 69:1.) Elenganya akalanda ka kwa Yona, pantu alundapo ukuti: “Natentemukile ku mashinte ya mpili [mu nda ya cisabi], ku calo ico imipindo ya ciko [ukupala ilya iya nshishi] yanjisalila umuyayaya. Lelo mwaninike umweo wandi ukuufumya mu nindi [pa bushiku bwalenga shitatu], mwe Yehova Lesa wandi.”—Yona 2:6; linganyako Ilumbo 30:3.

Nangu ca kuti ali mu nda ya cisabi, Yona taletontonkanyo kuti: ‘Nimpopomenwa ica kuti nshingapepa.’ Mu cifulo ca ico, apepa ati: “Ilyo umweo wandi wafwile umutombo mu nda [pepi no kufwa], e lyo naibukishe Yehova [mu citetekelo, ngo Wakwata amaka ne nkumbu ifishingalinganishiwako], ne pepo lyandi lyafikile kuli imwe mwi tempele lyenu lya mushilo.” (Yona 2:7) Ukufuma mwi tempele lya mu muulu, Lesa alyumfwile Yona no kumupususha.

Mu kusondwelela Yona apepa ati: “Abayangwe fipupu fya fye [ukupitila mu kucetekela ifipasho fishipeema ifya milungu ya bufi] basuulo Wa luse wabo, lelo ine [mwe Yehova Lesa] ndemwipaile lambo kwi shiwi lya kutootela; ifyo nalapa [pali ifi napitamo nelyo pa tushita tumbi] ukumupeela nkafifisha. Ukupususha kwa kwa Yehova.” (Yona 2:8, 9; linganyako Ilumbo 31:6; 50:14.) Pa kwibukila ukuti ni Lesa fye eka e wingamutuula ku mfwa, uyu kasesema walapila (ukupala Ishamfumu Davidi na Solomone ishamutangilile) alosha ipusukilo kuli Yehova.—Ilumbo 3:8; Amapinda 21:31.

Yona Aumfwila

Pa numa ya kutontonkanyapo sana no kupepa sana, Yona ayumfwa alesunkilwa ukulola ku bwingililo acingililako. Mu kupelako, alukilwa ku mulundu. (Yona 2:10) Pa kuba uwa kutasha pa kutuulwa kwakwe, Yona aumfwila icebo ca kwa Lesa ica kuti: “Ima, kabiye ku Ninebe, umusumba ukulu, kabile kuli wene ne mbila intu ndekweba.” (Yona 3:1, 2) Yona atoola ubulendo bwa kuya ku musumba ukalamba uwa bena Ashuri. Lintu asanga ubushiku nga bushiku nshi, ailuka ukuti aali mu nda ya cisabi pa nshiku shitatu. Kasesema ayabukila umumana wa Yufrate pa cinshoko ca uko ica ku masamba, aenda ukulola ku kabanga ukucilinganya akapinda ka kuso aka Mesopotamia, afika ku mumana wa Hidekele, na mu kupelako afika mu musumba ukalamba.—Yona 3:3.

Yona aingila mu Ninebe, umusumba uukalamba. Apitana mu musumba ubushiku bumo kabili lyene abilisha ati: “Kucili inshiku amakumi yane [40], e lyo Ninebe ukawishiwa.” Bushe Yona mu cipesha amano apeelwa amaka ya kulanda ululimi lwa cina Ashuri? Tatwaebwa. Lelo nangu ca kuti napamo alelanda iciHebere no muntu umbi ukwilula, ukubilisha kwakwe kwafumamo cimo. Abena Ninebe batendeka ukutetekela Lesa. Babila ukuleko kulya kabili bafwale nsamu, ukutula ku bakalamba ukufika ku banono. Lintu ici cebo cafika ku mfumu ya Ninebe, yaima pa cipuna ca iko, yafuula ne cisalu ca iko ica bukankaala, yaifimba insamu, no kwikala mu mito.—Yona 3:4-6.

Fintu Yona asunguka! Imfumu ya Ashuri yatuma bakabila ne mbilingwa ya kuti: “Umuntu ne nama, iŋombe ne mpaanga, besondapo kantu, shiimema kabili shiinwa menshi; bafimbane insamu, balilile kuli Lesa no mukoosha. Kabili babwele umuntu onse ku mibele yakwe ibi, na ku lufyengo ululi mu minwe yakwe. Nani uwingeshiba nga Lesa engabwela no kulanguluka, nga engabwela ku cifukushi ca bukali bwakwe, no kuti twiloba?”—Yona 3:7-9.

Abena Ninebe baumfwila icipope ca mfumu yabo. Lintu Lesa amono kuti bayalulukako ku mibele yabo ibi, ayumfwile ubulanda pa lwa bubi ubo asosele ukuti ali no kucita kuli bene, e co tabucitile. (Yona 3:10) Pa mulandu wa kulapila kwabo, ukuicefya, ne citetekelo, Yehova apingulapo ukukanabapama ku bupingushi ubo abapangile.

Kasesema Wa Cintefwila

Inshiku 40 shapita tapali ne cacitikila Ninebe. (Yona 3:4) Ilyo ailuko kuti abena Ninebe tabaonaulwe, Yona abipilwa apakalamba kabili akalipa no kupepo kuti: “Shi, mwe Yehova, te ici nasosele ilyo nali ncili ku mwesu? Ni pali ici nabangilile ukufyukila ku Tarshishi, ico naliishibe ukuti muli Lesa wa kusenamina kabili uwa nkumbu, uukokolo kukalipa, kabili uwafulo luse, kabili uulanguluka pa bubi. Na nomba, mwe Yehova, shi mpokeni umweo; pantu caŋwamino kufwa ukucilo kuba no mweo.” Lesa amwasuka ne ci cipusho: “Bushe wawamya apo wafiitwa?”—Yona 4:1-4.

Pa kusose fyo, Yona afuma mu musumba bukali bukali. Aya ku kabanga, uko akuula ne nsakwe pa kuti engekala mu cintelelwe ukufikila amone icikacitikila umusumba. Yehova lyene, mu cililishi ‘ateyanya ulungu, ukuti lufuubilile Yona, ku kube cintelelwe pa mutwe wakwe ku kumupokolola ku kucula kwakwe.’ Fintu Yona asekelela pa lungu! Lelo Lesa ateyanya ukuti icinsenda cicelebulo lungu ilyo bwacele, kabili lwatendeka ukuma. Mu kwangufyanya lwasuka lwauminina. Lesa na kabili atuma umwela wa cikabilila uwa ku kabanga. Akasuba nomba kalotokela pa mutwe wa kwa kasesema, ica kuti abongoteka. Atwalilila ukulomba ukuti afwe. Ee, Yona mu kubwekeshabwekeshapo aletila: “Caŋwamino kufwa ukucilo kuba no mweo.”—Yona 4:5-8.

Nomba Yehova asosa. Aipusha Yona ati: “Bushe wawamya apo wafiitilwo lungu?” Yona ayasuka ati: “Nawamya apo nafiitwa, nangu mfwe.” Mu cishinka, Yehova nomba aeba kasesema ati: ‘Iwe walililo lungu ubulanda. Lelo tawalucucutikile nangu kulumesha; akantu akabapo ubushiku bumo kabili akaloba ubushiku bumo.’ Lesa mu kukonkanyapo apelulula ukuti: ‘Na ine, bushe nshilingile kulilila Ninebe ubulanda, umusumba ukulu, uo mwabamo abantu ukucila pali 120,000 abashaishiba ukupaatululo kwa kulyo kwabo ku kwa kuso kwabo, ne fitekwapo ifingi?’ (Yona 4:9-11) Icasuko calungama cintu cayeba.

Yona alapila kabili atwalililo uwa mweo ukufika na ku kulemba ibuuku lya mu Baibolo ilyainikwa ishina lyakwe. Ni shani fintu aishibe ukuti abenshe ngalaba balitiinine Yehova, ukuninika ilambo kuli Wene, no kulapa imilapo? Ukupitila mu kupuutwamo kwa bulesa nelyo napamo pe tempele ukufuma kuli umo uwa benshe ngalaba nelyo umuyendo.—Yona 1:16; 2:4.

“Iciishibilo ca kwa Yona”

Lintu bakalemba na baFarise baipwishe Yesu Kristu ukubapeela icishibilo, atile: “Inkulo ibifi kabili iya bucende ilefwaye ciishibilo; kabili iciishibilo tacakapeelwe kuli yene, kano iciishibilo ca kwa Yona kasesema.” Yesu alundileko no kuti: “Pantu ifyo Yona ali mu nda ya cisabi inshiku shitatu akasuba no bushiku, e fyo no Mwana wa muntu akaba mu nda ya calo inshiku shitatu akasuba no bushiku.” (Mateo 12:38-40) Inshiku sha ciYuda shaletendeka pa kuwa kwa kasuba. Yesu afwile pali Cisano akasuba, Nisani 14, 33 C.E. Icitumbi cakwe cabikilwe mu nshishi ilyo akasuba takalawa bulya bushiku. Nisani 15 yatendeke cilya cungulo bushiku no kupulinkana ukufika ukuwa kwa kasuba pa Cibelushi, ubushiku bwalenga 7 kabili ubwa kulekelesha ubwa mulungu. Pali ilya nshita Nisani 16 yalitendeke no kupulinkana ukufika ukuwa kwa kasuba pa bushiku ubo twita Umulungu. Kanshi, Yesu aali uwafwa kabili mu nshishi pa ciputulwa ca nshita ica Nisani 14, aali mu nshishi ubushiku bonse ubwa Nisani 15, kabili apoosele inshita ya bushiku bwa Nisani 16 mu nshishi. Lintu abanakashi bamo baishile ku nshishi pa Mulungu ulucelo, aali nabuushiwa kale kale.—Mateo 27:57-61; 28:1-7.

Yesu aali mu nshishi pa fiputulwa fya nshiku shitatu. Abalwani bakwe muli fyo balipokelele “iciishibilo ca kwa Yona,” lelo Kristu atile: “Abena Ninebe bakabuukila mu bupingushi pamo na ’ba nkulo iyi, no kubaseka; pantu balilapiile ku kubila kwa kwa Yona, kabili moneni, uwacila Yona ali pano.” (Mateo 12:41) Fintu caba ica cine! AbaYuda balikwete Yesu Kristu pa kati kabo—kasesema uwacilapo nga nshi pali Yona. Nangula ca kuti Yona aali cishibilo cakumanina ku bena Ninebe, Yesu ashimikile mu kuba no bulashi bwacilapo no bushinino bwa kumutungilila ukucila ifyacitile ulya kasesema. Nalyo line, abaYuda abengi tabasumine.—Yohane 4:48.

AbaYuda bonse ngo luko tabapokelele mu kuicefya Kasesema uwacila pali Yona, kabili Tabamutetekele. Ni shani pa lwa fikolwe fyabo? Na bo bene tabakwete citetekelo no mupashi wa kuicefya. Na kuba, cilemoneke fyo Yehova atumine Yona ku Ninebe pa kuti engalangisha ubupusano pa kati ka bena Ninebe balapila na bena Israele batalame mikoshi, ababulishe nga nshi icitetekelo no kuicefya.—Linganyako Amalango 9:6, 13.

Ni shani pa lwa kwa Yona umwine? Alisambilile ubukulu bwa nkumbu sha kwa Lesa. Mu kulundapo, ifyo Yehova ayankwile ku kuilishanya kwa kwa Yona pa lwa nkumbu shalangilwe ku bena Ninebe kulingile ukututalusha ku kuilishanya lintu Shifwe wa ku muulu atambulwila inkumbu ku bantu muli shino nshiku. Mu cituntulu, lekeni tulesekelela cila mwaka pantu amakana balaalukila kuli Yehova mu citetekelo kabili mu kuba ne mitima yaicefya.