‘Mufwile Ukuba Aba Mushilo Pantu Ine Ndi wa Mushilo’

“Muleba aba mushilo; pantu ndi wa mushilo, ne Yehova Lesa wenu.”—UBWINA LEBI 19:2.

1. Bantu nshi bamo abalangulukwa ku calo nga aba mushilo?

UBWINGI bwa fyakaniko fikalamba ifya mipepele ya mu calo balikwata bamo abo balanguluka ukuba aba mushilo. Mama Teresa uwalumbuka nga nshi mu India ilingi line amonwa ngo mutakatifu pa mulandu wa kuipeela kwakwe ku kwaafwa abapiina. Papa bamwita abati “Shifwe Mutakatifu.” Uwatendeke akabungwe ka ciKatolika aka muno nshiku aka Opus Dei, José María Escrivá, amonwa kuli baKatolika bamo bamo nga “icipasho ca butakatifu.” UbuHindu bwalikwata ba swami ba buko, nelyo abantu ba mushilo. Gandhi alicindikishiwe ngo muntu wa mushilo. BuBuddha bwalikwata abaume abashimbe aba mushilo abaipeelesha ku fya mapepo, no buShilamu bwaliba na kasesema wa buko uwashila. Lelo mu kulungatika cinshi cipilibula ukuba uwa mushilo?

2, 3. (a) Amashiwi ya “ica mushilo” na “bumushilo” yapilibula cinshi? (b) Fipusho nshi fimo ifilekabila ukwasukwa?

² Ishiwi “ica mushilo” lyalondololwa nga “1. . . . icayampana ku maka ya bulesa; icashila. 2. Icilangulukwa nelyo icalinga ukupepwa nelyo ukushinshimunwa . . . 3. Ukwikala ukulingana ne micitile ya fya mapepo nelyo iya fya ku mupashi iyakosa nelyo iyaikatilila nga nshi ku mibele isuma . . . 4. Icasontwa nelyo icapaatwilwa ku mifwaile ya fya mipepele.” Mu fyashingulukako ifyaba mu Baibolo, bumushilo cipilibula “ubusaka bwa mipepele nelyo ukusanguluka; ukushila.” Ukulingana no lupapulo lwa kuloshako ululanda pali Baibolo ulwa Insight on the Scriptures, “[ishiwi] lya kutendekelako ilya ciHebere qoʹdhesh lipeela itontonkanyo lya kupaatukako, ukupaatulwa, nelyo ukushishiwa kwa kuli Lesa, . . . imibele ya kuba uwabikwa pa mbali ku kubombela Lesa.”a

³ Uluko lwa Israele lwalikambishiwe ukuba ulwa mushilo. Ifunde lya kwa Lesa lyalondolwele ukuti: “Ni ne Yehova Lesa wenu; e ico ishisheni no kuba aba mushilo, pantu ine ndi wa mushilo.” Nani aali Intulo ya bumushilo? Ni shani abena Israele bashapwililika bengaba aba mushilo? Kabili lisambililo nshi twingasambililako ilelo mu kucincisha kwa kwa Yehova ukwa kuba aba mushilo?—Ubwina Lebi 11:44.

Fintu Israele Ayampene ne Ntulo ya Bumushilo

4. Ni shani fintu bumushilo bwa kwa Yehova bwalangililwe muli Israele?

⁴ Fyonse ifyayampene no kupepa Yehova Lesa ukwa kwa Israele fyali no kulangulukwa ukuba ifya mushilo no kusungwa nge fya mushilo. Mulandu nshi cabelele fyo? Ni pa mulandu wa kuti Yehova umwine e ntendekelo kabili e ntulo ya bumushilo. Ukulondolola kwa fintu Mose apekenye ihema lya mushilo ne fya kufwala ne fya kuyemfya kusondwelela na mashiwi ya kuti: “Kabili bacitile akapapatu ka pa cilongwe ca mushilo kuli golde uwalopolwa, no kulembapo ilembo, imishilile ya cikomeneno, ilya kuti, Uwa Mushilo Kuli Yehova.” Aka kapapatu ka golde walopolwa kalambatikwe pa citebo ca kwa shimapepo mukalamba, kabili kalepilibulo kuti apaatwililwe ku mulimo wa bumushilo bwaibela. Ilyo balemona ici cishibilo cashililwe uko calebengeshima mu lubuuto lwa kasuba, abena Israele lyonse balecinkulwako ulwa bumushilo bwa kwa Yehova.—Ukufuma 28:36; 29:6; 39:30.

5. Ni shani fintu abena Israele bashapwililika baali no kumonwa nga aba mushilo?

⁵ Ni shani fintu abena Israele bengaba aba mushilo? Kupitila fye mu kwampana kwapalamisha na Yehova na mu kumupepa mu kusanguluka. Balekabila ukwishiba kwalungikwa ukwa “Wa mushilo” pa kuti bengamupepela mu mushilo, mu busaka bwa ku mubili no bwa ku mupashi. (Amapinda 2:1-6; 9:10) Abena Israele kanshi baali no kupepela Lesa mu nkuntu yasanguluka no mutima wasanguluka. Umusango wa kupepa uuli onse uwa bumbimunda wali no kuselausha Yehova.—Amapinda 21:27.

Umulandu Yehova Asenukiile Israele

6. Ni shani fintu abaYuda mu kasuba ka kwa Malaki basungile itebulo lya kwa Yehova?

⁶ Ukuselaushiwa kwa kwa Yehova kwalangilwe mu kulengama lintu abena Israele baleleta ne mitima ibili kwi tempele amalambo yapelebela, ayalemana. Ukupitila muli kasesema wakwe Malaki, Yehova asenwike ifya kuninika fyabo ifya musango wabotelela ukuti: “Nshibekelwa muli imwe, e fyo Yehova wa milalo asosa, ne ca bupe ca mu minwe yenu nshapokelele; Lelo imwe mulipelula apo mutila, Itebulo lya kwa Shikulu cintu icatoolela, ne ca kulya cakwe cintu icasuulwa; kabili mutila, Moneni, te pa kutendusha! kabili muŋwinta ine; e fyo Yehova wa milalo asosa. Mulete mpofu ne isunkuta ne yalwala; e sho mulete ca bupe. Bushe ine mpokelele ico mu minwe yenu? e fyo Yehova asosa.”—Malaki 1:10, 12, 13.

7. Ni ncitilo nshi ishabula bumushilo shintu abaYuda balecita mu mwanda wa myaka uwalenga isano B.C.E.?

⁷ Malaki abomfiwe na Lesa ku kusenuka ifibelesho fya bufi ifya baYuda, nakalimo mu mwanda wa myaka uwalenga isano B.C.E. Bashimapepo baleimike ca kumwenapo cabipa, kabili imyendele yabo tayali ya mushilo nangu panono. Abantu, pa kukonka ubo butungulushi, baali aba bulamu mu kwikatilila ku fishinte, ukufika fye na ku cipimo ca kuleka abakashi babo, napamo pa kuti bengoopa abakashi baiceko aba cisenshi. Malaki alembele ati: “Yehova ali ni nte pa kati ka iwe no mukashi wa bulumendo bobe, untu iwe wafutika,b nelyo wene munobe kabili mukashi obe wa cipingo. . . . E ico yangweni mu mitima yenu, na ku mukashi wa bulumendo bobe wifutikako; pantu napata ukulekana, e fyo asosa Yehova, Lesa wa kwa Israele.”—Malaki 2:14-16.

8. Ni shani fintu bamo mu cilonganino ca Bwina Kristu bayambukilwako ku fyo abantu muno nshiku bamona ukulekana?

⁸ Muno nshiku, mu fyalo ifingi umo abantu balekana mu kwanguka, icipimo ca kulekana nacinina. Nangu fye cilonganino ca Bwina Kristu cine nacambukilwako. Mu cifulo ca kufwayo kwaafwa kwa baeluda pa kuti banshe ifipindami no kwesha ukulenga icupo cabo ukutunguluka, bamo babutukila fye ku kulekana. Ilingi line abana banono e bashala balecushiwa nga nshi mu nkuntu.—Mateo 19:8, 9.

9, 10. Ni shani fintu tulingile ukulanguluka pa fyo tupepa Yehova?

⁹ Nga fintu tumwene kale, pa kumona imibele yabipisha iya ku mupashi mu kasuba ka kwa Malaki, Yehova mu kwebekesha asenwike ukupepa kwa kwa Yuda ukwaeluka kabili alangile ukuti aali no kupokelela fye ukupepa kwasanguluka epela. Bushe ici tacilingile ukutulenga ukubelebesha pa musango wa kupepa kwesu ukwa kuli Yehova Lesa, Shikulu Mulopwe wa mu kubumbwa konse, Intulo ya bumushilo bwa cine cine? Bushe mu cituntulu tulebombela Lesa umulimo washila? Bushe tulaisunga fwe bene mu mibele ya busaka bwa ku mupashi?

¹⁰ Ici tacilepilibulo kuti tuli no kuba abapwililika, pantu tacingacitika, nelyo ukuti tuleilinganya kuli bambi. Lelo cilepilibulo kuti Umwina Kristu umo umo alingile ukulapeela Lesa ukupepa ukwawamisha ukulingana ne fyo mibele ya muntu umo umo yaba. Ici cilelosha ku mibele ya kupepa kwesu. Umulimo wesu uwashila ulingile ukuba uwawamisha—umulimo wa mushilo. Ni shani fintu ico cingacitwa?—Luka 16:10; Abena Galatia 6:3, 4.

Imitima Yasanguluka Itwala ku Kupepa Kwasanguluka

11, 12. Bushe imyendele yabula bumushilo ifuma kwi?

¹¹ Yesu mu kumfwika asambilishe ukuti icaba mu mutima kuti camonekela ku cintu umuntu asosa na cintu acita. Yesu asosele ku baFarise bailungamike, lelo abashali ba mushilo ukuti: “Mwe bana ba mafwafwa, kuti mwasosa shani ifisuma pa kuba ababifi? Pantu ku bwingi bwa fya mu mutima e fyo akanwa kasosa.” Pa numa alangilile ukuti incitilo sha bubifi shifuma ku matontonkanyo yabipa aya mu mutima, nelyo umuntu wa mu kati. Atile: “Ififuma mu kanwa, e fintu ifikowesho muntu. Pantu mu mutima e mufuma amatontonkanyo ya bubifi, imisoka, ubucende, ubulalelale, ukwiba, ubunte bwa bufi, imiponto: e fikowesho muntu.”—Mateo 12:34; 15:18-20.

¹² Ici citwaafwa ukumfwikisho kuti incitilo shabula bumushilo tashiishilako fye ishine sheka nelyo ukwabule shinte ilyaimikwa kale. Isho ncitilo e shifuma mu matontonkanyo ayakowesha ayasokama mu mutima—ulunkumbwa lwabelama kabili nalimo fye ne fya kwelenganya. Uyo e mulandu wine Yesu alandiile ukuti: “Mwalyumfwa ukuti casoselwe aciti, Wilacita bucende. Lelo ine ndemweba, nati, Onse uulolesho mwanakashi no kumufwaya, nacita nankwe ubucende mu mutima wakwe.” Mu mashiwi yambi, ubulalelale no bucende fyalilimbwa kale mu mutima ilyo kushilaba ukuficita. Lyene, lintu apa kuficitila pamoneka, amatontonkanyo yabula bumushilo yasanguka imyendele yabula bumushilo. Ubulalelale, ubucende, ukulaalana kwa ba bwamba bumo bwine, ukwiba, imiponto, no busangu fiba e fifumamo fimo ifimoneka.—Mateo 5:27, 28; Abena Galatia 5:19-21.

13. Fya kumwenako nshi fimo pa fyo amatontonkanyo yabula bumushilo yengatungulula ku ncitilo shabula bumushilo?

¹³ Ici kuti calangililwa mu nshila shalekanalekana. Mu fyalo fimo, ifikuulwa bateyelamo ifyangalo fya cela mushuke fiwile nge fishimu ku bwingi, na muli fyo ukupeela ishuko lyakulilako ilya kwangalako ifi fyangalo fya cela mushuke. Umo kuti pambi atunkwa ukwalukila kuli uku kupikulula kwa cimbepa ukwesha ukupwisha ubwafya bwakwe ubwa mu fya ndalama. Ukupelulula kwa kuikopeka kuti limbi kwapatikisha munyina ukukaana nelyo ukunashako ifishinte fya Baibolo ifyo aishiba.c Kuli bambi, ukukwata mu kwanguka fikope filangisho bwamba, nampo nga kupitila muli TV, amavidio, bakompyuta, nelyo mu fitabo, kuti kwatungulula Umwina Kristu ku myendele yabula bumushilo. Nga alekelesha fye ifya bulwi fyakwe ifya ku mupashi, ilyo akesaibukila, ninshi naponena na muli bucisenene. Lelo ilingi line ukushetukila mu lubembu kutendekela mu muntontonkanya. Ee, mu mibele yaba nge yi, amashiwi ya kwa Yakobo yalafikilishiwa aya kuti: “Umuntu onse atunkwa pa kulembulwa no kubelelekwa ku lunkumbwa lwakwe lwine; e lyo ulunkumbwa ilyo lwaimita lufyalo lubembu.”—Yakobo 1:14, 15; Abena Efese 6:11-18.

14. Ni shani fintu abengi bapuupuutuka ku myendele yabo iyabula bumushilo?

¹⁴ Icilete nsansa caba ca kuti, Abena Kristu abengi ababembuka pa mulandu wa bunake balalango kulapila, kabili baeluda balaba na maka ya kupuupuutula aba musango yo lwa ku mupashi. Nangu fye abengi abatamfiwa pa mulandu wa kukanalapila mu kupelako balakutuluka no kulimbwa cipya cipya mu cilonganino. Besa ku kwishiba fintu Satana mu kwanguka abacimfishe lintu basuminishe amatontonkanyo yabula bumushilo ukulimbe mishila mu mutima wabo.—Abena Galatia 6:1; 2 Timote 2:24-26; 1 Petro 5:8, 9.

Ubwafya bwa Kwishiba Amabunake Yesu

15. (a) Mulandu nshi tufwile ukwishibila amabunake yesu? (b) Cinshi cingatwaafwa ukusumino kuti twaliba na mabunake?

¹⁵ Tufwile ukubombesha ukwishiba umutima wesu wine mu kufumaluka. Bushe twaliba abaitemenwa ukulolenkana na mabunake yesu, ukusumina ukuti twaliyakwata, kabili lyene ukubombela pa kuyacimfya? Bushe tuli abaitemenwa ukwipusha cibusa wa bufumacumi ifyo twingawamyako, kabili lyene no kukutika ku kupanda amano? Pa kutwalilila ukuba aba mushilo tufwile ukwansha ukupelebela kwesu. Mulandu nshi? Pantu Satana alishiba amabunake yesu. Akabomfya ukubeleleka kwakwe ukwabamo bucenjeshi pa kutucincisha ukwingila mu lubembu na mu myendele yabula bumushilo. Ku micenjelo yakwe, alesha ukutupaatula ukufuma ku kutemwa Lesa pa kuti twiba na kabili abashishiwa kabili abengabomfiwa ku kupepa Yehova.—Yeremia 17:9; Abena Efese 6:11; Yakobo 1:19.

16. Bulwi nshi Paulo akwete?

¹⁶ Umutumwa Paulo aliikwatile amesho yakwe, nga fintu ailandile muli kalata wakwe uwa ku bena Roma ati: “Naishibo kuti muli ine e kutila mu mubili wandi tamwaikale cisuma; pantu ukufwayo kucite cisuma kwaba kuli ine, lelo ukucicita e ko nafilwa. Pantu icisuma ico mfwaya, nshicicita; lelo icibi ico nshifwaya, e co ncita. . . . Pantu ndesaminwe mbela ya kwa Lesa ku buntu bwa mu kati, lelo namone mbela imbi mu filundwa fyandi iilelwa ne mbela ya mutima wandi no kuntwala bunkole ku mbela ya lubembu iili mu filundwa fyandi.”—Abena Roma 7:18-23.

17. Ni shani fintu Paulo aishilecimfya mu kushomboka kwakwe na mabunake?

¹⁷ Nomba icishinka cakatama mu mulandu wa kwa Paulo cili ca kuti alishibe ukuti alikwete amabunake. Nangu ca kuti aliyakwete, aali na maka ya kusoso kuti: “Pantu ndesaminwe mbela ya kwa Lesa ku buntu [bwa bumupashi] bwa mu kati.” Paulo alitemenwe icisuma no kupato bubi. Lelo nalyo line alikwete ubulwi, ubulwi bumo bwine ubo ifwe bonse twakwatako—ubwa kulwisha Satana, icalo, no mubili. E co ni shani fintu twingacimfyo bulwi pa kuti twingatwalilila ukuba aba mushilo, ukupaatukako ukufuma kuli ici calo no kutontonkanya kwa ciko?—2 Abena Korinti 4:4; Abena Efese 6:12.

Ni Shani Twingatwalilila Ukuba Aba Mushilo?

18. Ni shani fintu twingatwalilila ukuba aba mushilo?

¹⁸ Bumushilo tabufikwapo mu nshila fye ya bulamu nelyo iya kuyobeka mu musamwe. Umuntu wa musango yo lyonse akalaipeelo bweleelo pa myendele yakwe no kwesha ukufutukisha bambi umulandu. Nakalimo tulekabila ukusambilila ukushingamwa cintu tucitile no kupusanako na bamo abatungo kuti ishamo lyalibakonka pa mulandu wa cikulilo ca lupwa nelyo ubupyani bwa mu mfyalo. Apatendekelo mulandu ni pa mutima wa muntu. Bushe alitemwo bulungami? bushe alafuluka bumushilo? alafwaisha ipaalo lya kwa Lesa? Kemba wa malumbo alengele ukukabila kwakwe ukumfwika ukwa kufwaya bumushilo lintu atile: “Fuma ku bubi, no kucite cisuma, fwayo mutende no kuusupila.” Umutumwa Paulo alembele ukuti: “Ukutemwa kwenu kubulwe bumyalumyalu; mube abapato bubifi, abalambatila ku busuma.”—Ilumbo 34:14; 97:10; Abena Roma 12:9.

19, 20. (a) Ni shani fintu twingakosha umuntontonkanya wesu? (b) Cinshi cintu isambililo lya pa lwesu ilifumamo cimo lisanshamo?

¹⁹ Kuti ‘twalambatila ku busuma’ nga twamwena imilandu mu nshila Yehova aimwenamo kabili nga twaliba no muntontonkanya wa kwa Kristu. (1 Abena Korinti 2:16) Ni shani fintu ici cingacitwa? Ukupitila mu kusambilila no kwetetula pa Cebo ca kwa Lesa lyonse. Kwena uku kufunda kwalipeelwa imiku iingi nga nshi! Lelo bushe tulakukatamika? Ku ca kumwenako, bushe mu cituntulu mulasambilila uno magazini, ukumona amalembo ya mu Baibolo, ilyo tamulaisa ku kulongana? Pa kusoso kuti ukusambilila tatulepilibula ukushila fye imilongo imo iya mashiwi muli paragrafu umo umo. Kuti mwaceba mu cipande cilesambililwa no kushila cene mu maminiti mupepi na 15. Bushe ico cilepilibulo kuti natusambilile co cipande? Na kuba, kuti casenda iawala ilituntulu nelyo yabili ku kusambilila no kufipa ukumwenamo kuntu icipande cimo na cimo cileta.

²⁰ Nakalimo tulekabila ukuisalapula fwe bene ukutalukako kuli TV pa maawala yanono umulungu umo na umo kabili mu cituntulu ukupeelako kusakamana kuli bumushilo bwa pa lwesu. Isambililo lya lyonse lilatukuula lwa ku mupashi, ukucincimuna umuntontonkanya ukulapingula ifintu mu kulungama—ukupingulapo ukutungulula ku “mibele ya mushilo.”—2 Petro 3:11; Abena Efese 4:23; 5:15, 16.

21. Cipusho nshi cishele icishilayasukwa?

²¹ Icipusho nomba cili ca kuti, ni mu mbali nshi na shimbi isha mibombele ne myendele umo twingaba aba mushilo nga Abena Kristu, nga fintu fye Yehova aba uwa mushilo? Icipande cikonkelepo cili no kupeela ifya kutontonkanyapo.

[Amafutunoti]

Bushe Muleibukisha?

Ni shani fintu Intulo ya bumushilo yaishibikwe muli Israele?

Ni mu nshila nshi ukupepa kwa bena Israele kwabelele ukwabula bumushilo mu kasuba ka kwa Malaki?

Ni kwi kutendekela imyendele yabula bumushilo?

Pa kuti tube aba mushilo, cinshi tufwile ukwishiba?

Ni shani fintu twingatwalilila ukuba aba mushilo?