Imyaka Ukucila Pali 50 iya ‘Kwabuka’

NGA FINTU CASHIMIKWA NA EMMANUEL PATERAKIS

Imyanda ya myaka 19 iyapitapo umutumwa Paulo apokelele ubwite ubweni ubwa kuti: “Mwise mwabukile ku Makedonia no kutwafwa.” Mu kuitemenwa Paulo alipokelele ili shuko lipya ilya “kuyabila . . . imbila nsuma.” (Imilimo 16:9, 10) Ilintu ine ukufuma apo napokelele ubwite tapalapita imyanda ya myaka 19, nangu ni fyo papita imyaka 50 apo nasuminine ‘ukwabukila’ mu fifulo fya kubombelamo ifipya mu kumfwana no mupashi wa pali Esaya 6:8 uwa kuti: “Moneni, ine; ntumeni.” Inyendo shandi ishafulisha shalengele banjinika ishina lya kuti Umutandashi wa Mutatakuya, lelo imilimo yandi tayapalene no butandashi fye. Imiku yafulilako, ilyo nafika mu muputule wa mu hotela, nalefukama no kutasha Yehova pa kuncingilila.

NAFYELWE pa January 16, 1916, mu Hierápetra, mu Crete, mu lupwa lwa ciOrthodox ulwashikeme mu kupepa. Ukutula fye lintu nali akanya Mayo alensenda ne nkashi shandi shitatu ku calici pa Mulungu. Tata wena, asalilepo ukulashala no kulaibelengela Baibolo pa ŋanda. Nalicindike tata—umuntu umufumacumi, umusuma, kabili uulekelela—kabili imfwa yakwe, lintu nali ne myaka 9, yanshile mu bulanda nga nshi.

Ndeibukisha ukuti lintu nali ne myaka isano, nalibelengelepo ilembo ku sukulu apalembelwe ati: “Fyonse ifyatushinguluka fibilisha ukubako kwa kwa Lesa.” Ilyo nalekula, nalishininwe nga nshi ulwa ici. E co, ilyo nafikile pa myaka 11, nasalilepo ukulemba ilyashi ilya mutwe wa kuti: “Ifyo yafule milimo iyo mwacita, mwe Yehova! fyonse ifyo mu mano e mo mwaficitila; pano isonde paisulapo ifibumbwa fyenu,” ukushimpwa pa Ilumbo 104:24. Ifipapwa fya mu bubumbo fyalencincimusha, nelyo fye fintu ifyayanguka pamo nge mbuto ishakwata utwa kululukilako pa kuti shileululwa ku mwela ukufuma ku cimuti cinyina. Ilyo papitile umulungu umo apo natwalile ilyashi lyandi, kafundisha alilibelengele kwi kalasi lyonse, lyene pa numa kwi sukulu lyonse. Pali ilya nshita, bakafundisha balelwisha buKomyunizimu kabili balitemenwe ukumfwa uko nali ndubulwila wa kuti Lesa e ko aba. Kumfwa kuli ine, natemenwe fye pa kuti nalumbulwile icisumino candi muli Kabumba.

Ifipusho Fyandi Fyayasukwa

Ncili ndebukisha bwino umuku wa kubalilapo nalolenkenepo ne Nte sha kwa Yehova mu kutendeka kwa ba1930. Emmanuel Lionoudakis ali aleshimikila mu matauni yonse ne mishi ya mu Crete. Nalipokeleko ututabo twafulilako, lelo nacebushiwe sana ku kakwete umutwe wa kuti Where Are the Dead? (Abafwa Bali Kwi?) Naletiina abafwa ica kuti nalifililwe no kwingila fye mu muputule umo tata afwilile. Ilyo nalebelenga aka katabo mu kubwekeshabwekeshapo no kwisaishiba cintu Baibolo isambilisha pa lwa mibele ya bafwa, naumfwile umwenso nakwete waya.

Umuku umo pa mwaka mu nshita ya lusuba, Inte shaleisa kwi tauni lyesu no kundetelako impapulo shafulilako isha kubelenga. Umuye nshiku ukumfwikisha kwandi ukwa Malembo kwalingilishiweko, lelo natwalilile ukulaya ku calici lya Orthodox Church. Nangu cibe fyo, icitabo Deliverance, e calengele njaluke. Calangilile bwino bwino ubupusano pa kati ka kuteyanya kwa kwa Yehova no kwa kwa Satana. Ukufuma pali yi nshita, natendeke ukusambilila Baibolo lyonse ne mpapulo ishili shonse isha Watch Tower Society isho nasanga. Apantu Inte sha kwa Yehova shalibindilwe mu Greece, nalesambilila ubushiku mu bumfisolo. Nalyo line, nali uwacincimushiwa nga nshi ku cintu nalesambilila ica kuti nalifililwe ukukanaebako bonse pa lwa cene. Bwangu bwangu bakapokola batendeke ukunonda nkolankola, ukwisa ku mwandi libili libili akasuba no bushiku ku kufwaya impapulo.

Mu 1936, nasangilwe ku kulongana umuku wa kubalilapo, ku Iráklion ukwalepele bamailoshi 75. Nalisansamwike nga nshi pa kukumanya Inte. Abengi bali fye abantuuntu fye, abalimi e bafulilepo, lelo e balengele nshininwe ukuti ici e cine. Ilyo line fye e lintu naipeele kuli Yehova.

Ulubatisho lwandi cintu ico nshakatale ndaba. Ubushiku bumo mu 1938, Munyina Lionoudakis asendele ine na basambi bandi aba Baibolo babili ukuya ku lulamba ninshi napafiita fititi. Pa numa ya kupepa, alitutubike mu menshi.

Ukwikatwa

Umuku wa kubalilapo fye ilyo naile mu kushimikila, ukulanda fye cishinka kwali ifya kucitika. Nakumene no munandi nali nankwe ku sukulu uwali nomba shimapepo, kabili twalanshenye fye nga te bwino. Lelo pa numa alondolwele ukuti umwabela ikambisho lya kwa shikofu, ali no kunseba banjikate. Ilintu twali mwi ofesi lya kwa mwine mushi tulepembelela bakapokola ukwisa ukufuma mu mushi wapalamineko, ibumba lyalibungene pa nse. E co nasendele Baibolo wa Cipingo Cipya uwa mu ciGriki uwali mwi ofesi no kutendeka ukupeela ilyashi kuli bene ukushimpwa pali Mateo icipandwa 24. Pa kubala tabafwaile ukukutika, lelo uyu shimapepo alibacilime. Atile: “Mulekeni asose, ni Baibolo wesu alebomfya.” Nalandile kuli bene pe awala limo na hafu. Muli fyo, ubushiku fye bwa kubalilapo ukuya mu butumikishi na kabili e bushiku napeele ilyashi lya cintubwingi ilya kubalilapo. Apantu ilyo napwishishe bakapokola bali tabalafika, mwine mushi na shimapepo bapingwilepo ukuti abaume bamo bambutushe ukufuma mu tauni. Ilyo nafikile fye pa cifutu ca musebo ica kubalilapo, nalifyontomweke ulubilo ulwine lwine pa kuti bempoola amabwe ayo balepoosa.

Ubushiku bwakonkelepo bakapokola babili, na shikofu, baishile ku ncito no kunjikata. Ku kapokola, nalishimikile kuli bene ukubomfya Baibolo, lelo apantu impapulo sha Baibolo nalebomfya tashabikilwepo inshimbi ya kwa shikofu iyalekabilwa ne funde, napeelwe umulandu wa kupanga insangu no kwananya impapulo shabindwa. Nalilekelweko ku kuyapembelela ubushiku bwa kulubulula.

Pa numa ya mweshi umo e lyo naitilwe ku kulubulula. Pa kuipokololako nalondolwele ukuti ico nalecita fye kumfwila ikambisho lya kwa Kristu ilya kushimikila. (Mateo 28:19, 20) Umupingushi misuula misuula ayaswike ati: “We mwana, Uwapeele ilyo ikambisho balimutanike. Nico fye ine nshikwete nsambu ya kukutanika na iwe wine.” Nangu cibe fyo, loya wacaice untu nshaishibe alimine ku kundubulwilako, ukusoso kuti apantu buKomyunizimu na bumukanalesa nabuseeka, icilye cilingile ukuitakisha pa kuti kuliko abalumendo abaipekanya ukusoselako Icebo ca kwa Lesa. Lyene alishile no kuntasha mu kufumaluka pa mulandu wa fyebo nalembele ifya kuipokololako ifyali mu minwe ya balashi. Apantu alitemenwe ukumona ukuti nali fye umwaice, aliipeele ukundubulwilako ukwabula ukundipilisha. Mu cifulo ca kunkaka imyeshi itatu iyalefwaikwa, napooselwe fye mu cifungo pa nshiku 10 no kulipila 300-drachma. Ukukaanya kwa musango yo kwakoseshe fye ukupingulapo kwandi ukwa kubombela Yehova no kusosela icine.

Pa kashita na kambi lintu naiketwe, umupingushi amwene ifyo nalelosha kuli Baibolo mu kwanguka. Aebele shikofu ukufuma mu ofesi, no kuti: “Mwabomba umulimo wenu. Musheni nalamukanda.” Lyene afumishe Baibolo wakwe, kabili akasuba konse twalandile pa lwa Bufumu bwa kwa Lesa. Ifintu fya musango yo fyankoseleshe ukutwalilila te mulandu na mafya.

Ukupingwilwa Ukwipaiwa

Mu 1940, nalitilwe ukuyalembwa ubushilika kabili nalembele kalata ukulondolola umulandu nakaanine ukulembwa ubushilika. Pa numa ya nshiku shibili naliketwe kuli bakapokola no kupumwa icabipisha. Lyene natuminwe ku cibansa ca bulwi mu Albania, uko nailelubulwishiwa ku cilye ca bashilika pa mulandu wa kukaana ukulwa. Abalashi ba bushilika batile tabalefwaya ukwishiba nampo nga ninungika nelyo iyo lelo icabasakamike cali fintu ica kumwenako candi cali no kwambukila abashilika bambi. Napingwililwe ukwipaiwa, lelo pa mulandu wa mpuso mu kulubulwisha, nalilulwikwe apakalamba, lintu ubupingushi bwayalwilwe ukuba imyaka 10 mu cifungo no kubombo mulimo wa lucu. Imyeshi inono iya bumi bwandi napoosele mu cifungo ca bashilika mu Greece mu mibele iyayafya nga nshi, ica kuti na nomba ndaculako ku fyafuminemo.

Nangula ni fyo, icifungo tacandeseshe ukushimikila. Nangu panono! Cali icayanguka ukutendeka ukulanshanya, apantu abengi balefwaisha ukwishiba umulandu umwikala mushi abelele mu cifungo ca bashilika. Kumo ukwa uku kulanshanya kwalengele ntendeke isambililo lya Baibolo no mulumendo wafumaluka mu lubansa lwa cifungo. Pa numa ya myaka 38 nalikumenye uyu muntu na kabili pa kulongana kukalamba. Aliilepokelela icine kabili aali ni kangalila mu cilonganino ku cishi ca Lefkás.

Lintu imilalo ya kwa Hitler yaingilile Yugoslavia mu 1941, twalikuushiwe ukuya ku kapinda ka kulyo ku cifungo ca Preveza. Ilyo twali pa lwendo, umulongo wesu walisanshilwe ku ndeke sha mabomba isha bena Germany, kabili fwe bafungwa tatwapeelwe ifya kulya. Lintu umukate unono nakwete wapwile, nalipepele kuli Lesa nati: “Nga kufwaya kwenu ukuti mfwe ku nsala ilyo mwalimpususha lilya napingwililwe ukufwa, lyene ukufwaya kwenu kucitwe.”

Ubushiku bwakonkelepo umushilika alinjitile pa mbali ilyo baletwita amashina, kabili ilyo asangile uko nafumine, no kwishiba abafyashi bandi, no mulandu nabelele mu cifungo, anjebele ukumukonka. Antwele uko abashilika basumbukako baliila ku tauni, ukunsontela pa tebulo lya mukate, chisi, ne mpaanga yaocewa, no kunjeba ukulyapo. Nalondolwele ukuti apantu abafungwa bambi 60 bali ne nsala, kampingu wandi te kuti ansuminishe ukulya. Uyu mushilika ayaswike ati: “Te kuti ndishe bonse! Wiso ali uwa bukapekape kuli ine. Ukulingana no buntu ningile ukucitila iwe icisuma te balya bambi.” Natile: “Nga ni fyo, nalabwelelamo fye.” Alikutumene pa kashita e lyo ampeele umufuko ukalamba ukuti nongemo ifya kulya ifingi ukufika pantu ningapesha.

Ilyo nabwelele ku cifungo, nabikile umufuko pa nshi no kutila: “Mwe baume, namuletelako ifi.” Cali fye nkuma ukuti icungulo cafumineko, bampeele umulandu wa kuti nine nalengele akalanda ka bafungwa bambi pantu nalikeene ukupepako Nacisungu Maria. Nangu ni fyo, uwa ciKomyunizimu umo alimpokolweleko. Nomba pa kumona ifya kulya, aebele bambi ati: “Ali kwi ‘Nacisungu Maria wenu’? Mwaleti tuli no kufwa pa mulandu wa uyu muntu, lelo e watuletela ifya kulya.” Lyene apilibukile kuli ine no kuti: “Emmanuel! Ale mwandi pepa no kupepa.”

Tapapitile ne nshita sana pa numa ya ico, umulalo wa bena Germany uwalepalamina walengele abalinshi ba cifungo ukufulumuka, ukulenga ukuti tulubuke. Naile ku Patras pa kuti ningasanga Inte shimbi ilyo nshilaya ku Athens ku mpela ya May 1941. Kulya nalishitileko ifya kufwala ne nsapato no kusambako pa muku wa kubalilapo ukucila pa mwaka umo. Inshita yonse abena Germany baingilile Greece, ilingi line balenjiminika ilintu naleshimikila, lelo tabatalile abantwala ku kapokola. Umo uwa bene atile: “Mu Germany tulepaya Inte sha kwa Yehova. Lelo muno tutontonkanya no kuti kanshi abalwani besu bonse nga bali Nte!”

Imibombele Ilyo Inkondo Yapwile

Nelyo Greece aonawilwe kale ku nkondo, kwatwalilile ukuba inkondo ya bana calo ukufuma mu 1946 ukufika mu 1949, ukulenga amakana ukufwa. Bamunyina balekabila ukukoselesha apakalamba pa kuti bengatwalilila abakosa pa nshita lintu ukusangwa fye ku kulongana kwali no kulenga bakwikate. Bamunyina bafulilako bapingwililwe ukwipaiwa pa mulandu wa kukanaibimbamo mu milandu ya calo. Lelo te mulandu ne ci, abengi balyankwileko ku bukombe bwa Bufumu, kabili cila mulungu kwalebatishiwa umo nelyo babili. Ukutendeka mu 1947, natampile ukubombela pa maofesi ya Sosaite aya mu Athens akasuba kabili ubushiku ukutandalila ifilonganino pamo nga kangalila wenda.

Mu 1948, cali buseko ukulaalikwa ukuyasangwa ku Isukulu lya Baibolo Ilya Gileadi Ilya Watchtower, mu United States. Lelo kwaliko ubwafya. Apantu nalisangilwe ne milandu ku numa, nalifililwe ukupoka ipasu. Nangu cibe fyo, umo uwa basambi bandi aba Baibolo aleumfwana na mushika umo. Pa mulandu wa uyu musambi, mu milungu fye inono, nalipokele ipasu. Lelo nalisakamikwe, lintu naiketwe ninshi kushele fye inshiku sha kupenda, pa mulandu wa kwananya Ulupungu lwa kwa Kalinda. Kapokola antwele ku mukalamba wa Bakapokola ba mu Calo mu Athens. Icampapwishe cibi cali kusango kuti aali ni umo uwa bena mupalamano bandi! Kapokola alondolwele umulandu anjikatile no kumutambika icipo ca bamagazini. Uyu mwina mupalamano wandi abuulile umwina wa bamagazini ba Ulupungu lwa kwa Kalinda ukufuma mwi desiki lyakwe no kunjeba ati: “Nshikwete magazini wa nomba line. Kuti nabuulapo bati?” Fintu nailulwikwe ukumona ukuboko kwa kwa Yehova mu milandu nge yi!

Ikalasi lyalenga 16 ilya Gileadi, mu 1950, cali ca kukumanya ca kwaafwa. Ilyo lyapwile, natuminwe ku Cyprus, uko mu kwangufyanya nasangile ukuti ukukaanya kwa bashimapepo kwali ukwakaluka kwati fye ni mu Greece. Ilingi line twalelolenkana na mabumba ya mpelwa mano sha mipepele ishasongelwe ku kulaluka kuli bashimapepo ba ciOrthodox. Mu 1953 ipasu lyandi ilya kwikalila mu Cyprus talyalembelwe cipya cipya, kabili natuminwe nomba ku Istanbul, Turkey. Kuno na ko, nshakokweleko. Ukukangana kwa bupolitiki pa kati ka Turkey na Greece kwapilibwile fyo, te mulandu ne fisuma ifyalefuma mu mulimo wa kushimikila, nali no kuya ku kubombela kumbi—ku Egypt.

Ilintu nali mu cifungo, naleibukisha Ilumbo 55:6, 7. Palya Davidi alumbulwile ukuti alefuluka ukufulumukila ku ciswebebe. Nshatalile ntontonkanyapo ukuti kasuba kamo ku ciswebebe e ko nali no kuba. Mu 1954, pa numa ya kufunshika ku kwenda ne shitima pa nshiku ishingi e lyo no bwato bwa pa mumana wa Nile, nasukile nafika uko naleya—Khartoum, mu Sudan. Cintu fye nalefwaya kusamba no kuyasendama. Lelo nalilabile ukuti akasuba kali pa kati. Amenshi, ayalesungilwa mwi tanki pa mutenge, yalimfopwele nkanda, ukunenga ukulafwala icimpompo pa myeshi yafulilako ukufikila inkanda yabwelelepo.

Ilingi line naleyumfwa uwatalalilwa kulya, neka pa kati na nkati ka Sahara, amakana ya bamailoshi ukufuma ku cilonganino capalamishe, lelo Yehova alentungilila no kumpeela ubukose bwa kutwalilila. Inshita shimo ukukoselesha kwalefuma uko nshaleenekela. Ubushiku bumo nakumene no mukalamba wa Ŋanda ya Babenye mu Khartoum. Tali uwaumina kumo, twalilanshenye bwino. Pa kwishiba ukuti intuntuko yandi ya buGriki, anjipwishe nga ningamwafwilishako ukuyapilibula ifilembo pa fipe fimo ifyapangwa ifya mu ŋanda ya babenye ifyasangilwe mu calici lya mu mwanda wa myaka uwalenga 6. Pa numa ya maawala yasano mu muputule wa pa nshi umwa cipuki, nasangile akabale akalembwapo ishina lya kwa Yehova, muli Tetragrammaton! Elenganyeni ifyo nasaminwe! Ku Bulaya caliseeka ukusanga ishina lya bulesa mu macalici, lelo pa kati na nkati ka Sahara cali ceni nga nshi!

Pa numa ya kulongana kwa pa kati ka nko mu 1958, napeelwe ukubomba nga kangalila wa calo ukutandalila bamunyina mu fyalo 26 ne fifulo fya mu Middle na ku Near East no kushinguluka Mediterranean. Ilingi line nshaleishiba ifyo nali no kufyumfyuntuka mu mibele yayafya, lelo lyonse Yehova alepayanya inshila.

Lyonse naletemwa sana ukumona ifyo ukuteyanya kwa kwa Yehova kusakamana Inte ababa mu fifulo fyaba fyeka mu fyalo fimo. Pa kashita kamo, nakumene na munyina wa cina India uwalebombela pa mukoti wa mafuta. Kwati aali e Nte fye eka muli cilya calo. Mu kabati alebika ifya kufwala mwali impapulo isho alepeelako ababomfi banankwe mu ndimi shalekanalekana 18. Nelyo fye ni muli cilya calo, umo imipepele yonse iyafuma ku nse yabindwa, munyinefwe talabile icishingamo cakwe ica kushimikila. Ababomfi banankwe balitemenwe nga nshi ukumona umwiminishi ukufuma uko uyu munyina apepa aisa ku kumutandalila.

Mu mwaka wa 1959 naletandalila Spain na Portugal. Pali yo nshita ifyalo fyonse fibili fyaletekwa na bashilika, no mulimo wa Nte sha kwa Yehova walibindilwe. Mu mweshi fye umo nali na maka ya kutungulula ukulongana ukucila pali 100, ukukoselesha bamunyina ukukananenuka te mulandu na mafya.

Nshali na Kabili Neka

Ukucila pa myaka 20, nali umushimbe ilyo nalebombela Yehova umulimo wa nshita yonse, lelo mu kupumikisha nalitendwa ukwenda neka no kubulwa ukwa kwikala kwashintililwapo. Cali ni pali yi nshita e lintu nakumene na Annie Bianucci, painiya waibela mu Tunisia. Twaupene mu 1963. Ifyo atemenwe Yehova ne cine, ukuipeelesha kwakwe ku butumikishi no kulamuka kwakwe ukwa kusambilisha, no bwishibilo bwakwe ubwa ndimi shafulilako fyali lipaalo line line mu mulimo wesu uwa bumishonari no wa mu muputule ku kapinda ka kuso na ku masamba ya Afrika na mu Italy.

Mu August 1965 ine no mukashi wandi twatuminwe ku Dakar, Senegal, uko nali ne shuko lya kuteyanya iofesi lya musambo linono mu Senegal. Icalo ca Senegal caishibikilwe ku kutekelesha imipepele yapusanako, ukwabula ukutwishika pa mulandu wa kwa Presidenti, Léopold Senghor, umo uwa Bakateka bamo bamo aba mu Afrika abalembeele Presidenti Banda uwa ku Malawi mu kutungilila Inte sha kwa Yehova ilyo kwali ukupakasa kwatapata mu Malawi muli ba1970.

Ipaalo lya kwa Yehova Ilicindamika

Mu 1951, lintu nafumine ku Gileadi ukuya ku Cyprus, nasendele basutukeshi 7. Pa kuya ku Turkey, nashele na basano. Lelo apantu naleenda nga nshi, nalingile ukubelesha ukwenda ne cipe ca makilogramu 20, umwaleba na mafaelo na taipi wandi umunono. Ubushiku bumo naebele Munyina Knorr, uwali pali ilya nshita presidenti wa Watch Tower Society nati: “Mulancingilila ku kutemwe fikwatwa. Munenga ukukwata fye ifipe fya makilogramu 20, kabili ndi uwaikushiwa.” Nshatalile njumfwa uwapusulwa pa kukanakwata ifikwatwa ifingi.

Ubwafya bukalamba nalekwata mu nyendo shandi bwa kwingila mu calo no kufuma. Kasuba kamo, mu calo umo umulimo wesu wali uwabindwa, umulashi wa pa mupaka uumone fileingila mu calo atendeke ukusokota mu mafaelo yandi. Ubu bwali busanso ku Nte sha muli cilya calo, e co nabuulile kalata wanembele umukashi wandi ukufuma mwi jeketi no kweba uyu mulashi ati: “Namona kwati mwalitemwa ukubelenga bakalata. Kanshi belengeni no yu uushili mu mafaelo uwanembeele umukashi wandi.” Alyumfwile nsoni, alombo bwelelo no kundeka mpite.

Ukutula mu 1982 ine no mukashi wandi twabomba bumishonari mu Nice, ku kapinda ka kulyo aka France. Pa mulandu wa kulwalilila, nshibombesha sana nga fintu nalebomba kale. Lelo ico tacilepilibula ukuti ubuseko bwesu bwalishibantukila. Twalimona ukuti ‘ukucucutika kwesu te kwa fye.’ (1 Abena Korinti 15:58) Nalikwata ubuseko bwa kumona abantu abengi abo nakwete ishuko lya kusambilila na bo pa myaka yapita pamo pene na ba mu lupwa lwandi ukucila pali 40 balebombela Yehova mu busumino.

Nshilangulushiwa nangu panono pa lwa kuipeela bulilambo uko ubumi bwandi ubwa ‘kwabuka’ bwapinda. Na kabushe, tapali bulilambo ubuli bonse ubwingalingana na cintu Yehova no Mwana wakwe, Kristu Yesu, batucitila. Lintu napituluka mu myaka yapitapo 60 ukutula apo naishibile cine, kuti natila Yehova alimpaala mu kupaka. Nga fintu Amapinda 10:22 yasosa, “ipaalo lya kwa Yehova lyene lilacindamika, kabili talundako ukulungulula.”

Ukwabulo kutwishika, “uluse” lwa kwa Yehova “lwawamo kucilo mweo.” (Ilumbo 63:3) Ilyo ubukote na mafya ya buko filefulilako, libili libili ndalumbulamo amashiwi ya kwa kemba wa malumbo mu mapepo yandi nati: “Mwe Yehova, muli imwe e mo nauba; mwileka nengwe insoni umuyayaya. Pantu ica kulolelako candi ni mwe, mwe Shikulu Yehova, ni mwe ca kutetekelako candi ukufuma ku bwaice bwandi: Mwe Lesa, mwansambilisha ukufuma ku bwaice; kabili ukufika kuli nomba nalongole fipesha amano fyenu. Na kabili ukufika ku bukote ne mfwi, mwe Lesa, mwindekelesha; nsuke nongole amaka yenu ku nkulo iileisa, na bumpalume bwenu kuli onse uukesabapo.”—Ilumbo 71:1, 5, 17, 18.

[Icikope pe bula 25]

No mwina mwandi, Annie, ilelo