Ukubombela pe Samba lya Kuboko kwa kwa Yehova Ukwa Kutemwa
NGA FINTU CASHIMIKWA NA LAMBROS ZOUMBOS
Nalolenkene no kusalapo kwakakala: ukusumina ukuba maneja wa kampani ka batata mwaice akabomba ne fya fikuulwa ne mpanga—na muli fyo ukupwisha ubwafya bwa fya ndalama ubwa lupwa lwesu—nelyo ukuba umutumikishi wa nshita yonse uwa kwa Yehova Lesa. Lekeni nondolole ifyalengele ukupingulapo uko napingwilepo mu kupelako.
NAFYALILWE mwi tauni lya Volos, mu Greece, mu 1919. Tata aleshitisha ifya kufwala fya baume, kabili twali aba lubanda. Lelo pa mulandu wa kubongoloka kwa fya bunonshi ukwa ku mpela ya ba 1920, capatikishe Tata ukubongoloka kabili alilufishe ubukwebo bwakwe. Naleyumfwa uwa bulanda inshita yonse nga namona ifyo alemoneka uwapelelwa pa cinso.
Pa nshita imo ulupwa lwesu lwaikele mu bupiina nakalya nakalya. Cila bushiku naleshako iawala limo ukufuma ku sukulu pa kuti ningayatantamina ubufubo. Nalyo line, te mulandu no bupiina bwesu twaleipakisha ubumi bwa lupwa ubwa mutalalila. Ubuyo bwandi bwali bwa kuba dokota, lelo ilyo nafikile pa myaka ya pa kati iya bupungwe nalilekele isukulu no kwingile ncito pa kuti ningaafwako ulupwa lwesu ukupusunsuka.
Lyene, mu Nkondo ya Calo iya Cibili, abena Germany na bena Italy balitaashishe Greece, kabili kwali icipowe cabipisha. Ilingi line nalemonako uko ifibusa fyandi na beshibishi balefwila mu musebo ku nsala—icintu cabipisha ukumona ico nshakatale ndaba! Inshita imo, ulupwa lwesu lwaikele inshiku 40 ukwabulo mukate, uwaba ica kulya cikalamba mu Greece. Pa kupusuka, ine no mukalamba wandi twaleya ku mishi yali lwa mupepi no kuyafwayako ifilashi ukufuma ku fibusa na balupwa.
Ubulwele Bwasanguka Ipaalo
Mu kutendeka kwa 1944, nalilwele nga nshi ubulwele bwapala ubwa kabali. Mu myeshi itatu iyo natekelwe mu cipatala, umufyala wandi andetele ututabo tubili no kutila: “Ukabelenge utu tutabo; ndeshininkisha ukatutemwa.” Ututabo, Who Is God? (Lesa Nani?) na Protection (Ukucingililwa), twasabankanishiwe na Watch Tower Bible and Tract Society. Pa numa ya kutubelenga, natendeke ukwebako abalwele banandi ifyalimo.
Ilyo nafumine mu cipatala, natendeke ukubishanya ne cilonganino ca Nte sha kwa Yehova ica Volos. Pa mweshi umo, nangula ni fyo, nalelwalila fye ku ŋanda, kabili pa maawala 6 ukufika kuli 8 cila bushiku, nalebelenga bamagazini ba Ulupungu lwa kwa Kalinda aba ku numa, pamo pene ne mpapulo shimbi ishasabankanishiwe na Watch Tower Society. Pali uyo mulandu, ukukula kwandi ukwa ku mupashi kwalyangufyenye nga nshi.
Ukupusuka Kwempe
Ubushiku bumo pa kati ka 1944, nalikele pa cipuna ca mu parka mu Volos. Mu kupumikisha ibumba lya bakapokola ilyaletungilila ukutaasha kwa Germany lyalishingile icifulo twalipo no kwikata bonse abalipo. Ifwe bonse mupepi na 24 twalisendelwe ukupulinkana mu musebo ukuya ku maofesi yakalamba aya baGestapo, ayabelele mu ciyanda ca butala bwa fwaka.
Ilyo papitile amaminiti yanono, naumfwile umo aleite shina lyandi ne lya muntu nalelanda nankwe mu parka. Mushika wa bashilika ba ciGriki alitwitile no kutwebo kuti lintu umo uwa balupwa lwandi amwene uko batusendele ku bashilika, amwebele ukuti twali Nte sha kwa Yehova. Mushika wa ciGriki lyene atwebele ati natulubuka kuti twaya ku myesu, kabili atupeele kardi wakwe uwa bulashi uwa kubomfya epali twaikatwa na kabili.
Ubushiku bwakonkelepo twaishileishiba ukuti abena Germany balipeyepo abengi pali balya baikete ku kulandula imfwa sha bashilika abena Germany babili abaipaiwe ku bena Greece balelwisha mu bumfisolo. Pa mbali ya kupokololwa ku mfwa, pali kalya kashita nalisambilile ubucindami bwa kukanaibimba mu milandu ya calo ukwa Bwina Kristu.
Mwi pukutu lya 1944, nalilangishe ukuipeela kwandi kuli Yehova ukupitila mu lubatisho lwa mu menshi. Mu lusuba lwakonkelepo, Inte shalitantike ukuti nkalebishanya ne cilonganino ca Sklithro icabelele mu mpili, uko nali no kuyapepemuka ukufikapo. Pali yo nshita ukukansana kwa bana calo ukwakonkele pa kutaasha Greece kuli Germany kwali kucili nakuluma. Caishileba ukuti mu mushi umo naleikala e mwali inkambi ya bashilika utupondo. Shimapepo wa muli uyo mushi na umbi umuntu umukali bampeele umulandu wa kuba inengu ya bashilika ba buteko kabili balengele ukuti bayendubulwisha ku cilye ca kuisonta fye ica bashilika ba tupondo.
Pali uku kulubulwisha kwa bufi bufi fye pasangilwe ne ntungulushi ya bashilika utupondo uwa muli ilya ncende. Lintu napwile ukulanda umulandu naleikalila muli ulya mushi no kulangisha ukuti, pamo ngo Mwina Kristu nshaibimbilemo nangu panono mu kukansana kwa bana calo, intungulushi yaebele bambi bonse ati: “Uukakumya muli uyu mwina musumba, nkamucita akantu!”
Pa numa nalibwelelemo kwi tauni lya ku mwesu ilya Volos uwakoselako mu citetekelo ukucila mu butuntulu bwa bumi.
Ukulunduluka kwa ku Mupashi
Mu kwangufyanya pa numa ya ico nasontelwe ukuba umubomfi wa ndalama mu cilonganino cesu. Te mulandu na mafya yalengelwe ne nkondo ya bana calo—ukusanshako ukwikatwa libili libili pa milandu twalepeelwa na bashimapepo iya kupanga insangu—ukubomba mu butumikishi bwa Bwina Kristu kwaleletela ine na bambi aba mu cilonganino cesu ubuseko bukalamba.
Lyene, ku kutampa kwa 1947, twalitandalilwe na kangalila wenda uwa Nte sha kwa Yehova. Uyu wali e muku wa kubalilapo ukutandalilwa ukukonka pa Nkondo ya Calo iya Cibili. Pali iyo nshita icilonganino cesu icalekula ica mu Volos calyakanishiwe ukufumamo fibili, kabili nalisontelwe ukuba kangalila wa kutangilila uwa cimo ica ifi filonganino. Amateyanyo ya bakapokola na ya bapupo luko yalekubanya icintiinya pa kati ka bantu. Bashimapepo balishukile iyi mibele. Basongele abalashi ukwalukile Nte sha kwa Yehova ukupitila mu kukubanya amaŋumfuŋumfu ya kuti twali baKomyunisti nelyo abaletungilila ibumba lya balefwaya ukusungilila imibele ya bupolitiki yalipo.
Ukwikatwa no Kupooswa mu Cifungo
Mu kati ka 1947, naliketwe mupepi ne miku 10 kabili nalubulwile mu filye imiku itatu. Inshita shonse nalesangwa uwabulo mulandu. Muli shinde wa mu 1948, nalipingwililwe ukukakwa imyeshi ine pa mulandu wa kupange nsangu. Nalipwishishe iyo myeshi ine mu cifungo ca mu Volos. Pali iyi nshita yonse impendwa ya bakabilisha ba Bufumu mu cilonganino cesu yalifulileko imiku ibili, kabili imitima ya bamunyina yaiswilemo ubuseko ne nsansa.
Mu October 1948, ilintu nalekumana na bambi 6 abaletungulula icilonganino cesu, bakapokola basano mu kupumikisha balingile mu ŋanda ne mfuti no kutwikata. Batutwele ku kapokola ukwabula no kulondolola umulandu batwikatile, kabili kulya twalipuminwe. Nalipuminwe pa menso kuli kapokola uyo inshita imo aali ni kapoosa wa nkonya. Lyene twapooselwe mu kalokoni.
Pa numa umukalamba wa bakapokola alinjitile mwi ofesi lyakwe. Lintu naiswile fye iciibi, alinsukushile ibotolo lya inki, ilyo lyampushile no kuyatobekela mu cibumba. Acitile fi ku kwesha ukuntiinya. Lyene ampeele ipepala na bopeni no kunkambisha ati: “Lemba amashina ya Nte sha kwa Yehova bonse aba mu Volos, no kundetela uyo mutande mailo ulucelo. Nga tawakacite fyo, ukeshibe fye na we mwine!”
Nshayaswike, lelo nshibwelela fye ku kalokoni, ine na bamunyina bambi twalipepele kuli Yehova. Nalembele fye ishina lyandi pa cipepala no kupembelela ukwitwa. Lelo nshaumfwileko icili conse kuli ulya kapokola. Ubushiku, imilalo ya bashilika abalwani balishile, kabili kapokola atungulwile abantu bakwe ukuyabalwisha. Mu kukangana kwakonkelepo, ulya kapokola alicenenwe icabipisha, kabili ukulu kwakwe kumo kwaliputwilweko. Mu kupelako, umulandu wesu walitwelwe ku cilye, kabili umulandu batupeele wa kuteekesha akabungwe ukwabulo kupoke nsambu. Ifwe bonse fye 7 twapingwililwe imyaka isano mu cifungo.
Apantu nalikeene ukusangwa ku Minsa ya pa Mulungu iya mu cifungo, nailekomenwa neka mu muputule. Pa bushiku bwalenga shitatu, nalombele ukuti ningalandako no mukalamba wa cifungo. Namwebele nati: “Mukwai mwe bakalamba, cilemoneka icishilimo amano ukukanda umuntu uuli uwaitemenwa ukupoosa imyaka isano mu cifungo pa mulandu wa cisumino cakwe.” Alikutumene no kutontonkanyapo, e lyo mu kupelako atile: “Ukutampa ubwa mailo, ukalabomba mupepi na ine muno mu ofesi.”
Mu kupita kwa nshita, napeelwe umulimo wa kwaafwa dokota wa mu cifungo. Ne ca kufumamo, nalisambilile ifya kusakamana ubutuntulu bwa bumi, icintu ico nomba icaba ica mulimo nga nshi mu myaka yakonkelepo. Ilintu nali mu cifungo, nalikwete amashuko ayengi aya kushimikila, kabili abantu batatu balyankwileko no kusanguke Nte sha kwa Yehova.
Pa numa ya kwikala mu cifungo mupepi ne myaka ine, mu kupelako nalifumishiwe mu cifungo no kukakilwa ku nse mu 1952. Ilyo papitile nshita, nailemonekela mu cilye ca ku Corinth pa mulandu wa kukanaibimba mu milandu ya calo. (Esaya 2:4) Kulya nalilindikwe panono mu cifungo ca bashilika, kabili ukushokana na kumbi ukwa kusansa kwalitendeke. Abashilika bamo baleletako ifintiinya ifipya, ukusoso kuti: “Nalakufumya umutima ku mwele no kuusansaula,” nelyo ati, “Wilaenekele fyo uli no kufwa mu kukapakapa kwe linso ku fipolopolo fye 6.”
Umusango Wapusanako uwa Bwesho
Mu kwangufyanya, nangu cibe fyo, nalibwelele ku ŋanda, ukubomba na kabili ne cilonganino ca Volos no kubombako incito ya nshita lubali. Bushiku bumo, napokelele kalata ukufuma ku musambo wa Watch Tower Society mu Athens, ukundaalika ukuyakanshiwa pa milungu ibili kabili lyene ukutendeka ukutandalila ifilonganino fya Nte sha kwa Yehova nga kangalila wa muputule. Pa nshita imo ine, batata mwaice, abashakwete mwana kabili abakwete akampani akakalamba akabomba ne fya fikuulwa ne mpanga, balefwaya ukuti mbe maneja wa aka kampani. Ulupwa lwesu lwali lucili mu bupiina, kabili iyi ncito nga yalipwishishe amafya yabo aya fya ndalama.
Natandalile batata mwaice no kulumbulula ukutasha kwandi pali ubu bwite, lelo nabebele nati nalipingwilepo ukupokelela umulimo waibela mu butumikishi bwa Bwina Kristu. Pa kumfwe fyo alimine, alindoleshe mu kutekanya, kabili mu kupumikisha alifumine mu muputule. Abwelele no bupe ubukalamba ubwa ndalama isho shali no kwafwilisha ulupwa lwesu pa myeshi yafulilako. Atile: “Senda, kabili ukashibomfye mu nshila ulefwailamo.” Ukufika no bwa lelo, ndafilwa ukulondolola ifyo nayumfwile pali kalya kashita. Cili kwati naumfwile ishiwi lya kwa Yehova lilenjeba ati, ‘Nausala ukusala kwalungama. Ndi na iwe.’
Mu kuba no kusuminishako kwa lupwa lwesu, nalimine no kuya ku Athens mu December 1953. Nangu ca kuti ni mayo eka e wasangwike Nte, bambi mu lupwa lwesu tabalelwisha imibombele yandi iya Bwina Kristu. Lintu naile ku musambo mu Athens, kwali ica kusungusha na cimbi icalempembelela. Nasangile telegramu ukufuma ku nkashi yandi, ukunjeba ukuti ukushomboka kwa kwa Tata ukwa myaka ibili ukwa kufwaya ukulapokelelako ifya kukumbusuka kwalitungulwike pali bulya bushiku. Cinshi cimbi ningalomba? Nayumfwile kwati ndi na mapindo, uwaiteyanya ukupupuka umulemba uutali mu mulimo wa kwa Yehova!
Ukucenjela
Mu myaka yandi iya kubangilila mu mulimo wa muputule, nali no kuba uwasakamanisha nga nshi pantu Inte sha kwa Yehova shalepakaswa icabipisha kuli bakateka na mabulashi ya mipepele. Ku kutandalila bamunyina ba Bwina Kristu, ukucilisha abaleikala mu matauni yanono ne mishi, naleenda amaawala ayengi ubushiku. Bamunyina, abo bafyumfyuntukile ubusanso bwa kwikatwa, balilongene no kupembelela mu kutekanya pa ŋanda imo ifi. Mwandi tushita twa kukoseleshanya kulya kutandala kwaletupayanshisha!—Abena Roma 1:11, 12.
Pa kusengauka ukwishibwa, inshita shimo naleifungushanya. Inshita imo nafwele ngo mucemi pa kuti ningapita apo bakapokola bacilike umusebo no kufika ku kulongana kwa bamunyina abo balekabila nga nshi ubucemi bwa ku mupashi. Pa kashita na kambi, mu 1955, ine na Nte munandi twaifungushenye nga bakashitisha wa garliki pa kuti bakapokola beba no mutunganya. Umulimo wesu wali wa kukumanya bamunyina ba Bwina Kristu bamo abalekelo kubomba mwi tauni linono ilya Árgos Orestikón.
Twalitantike ifipe fya kushitisha pa mushiika wa mu tauni. Nangu cibe fyo, kapokola wacaice uwalebombela iyo ncende alitendeke ukututunganya, kabili cila nshita nga apita, aletulolekesha. Mu kupelako, anjebele ati: “Taulemoneka ngo ushitisha garliki.” Pali kalya kashita, abakashana batatu balishile balefwaya ukushitako garliki. Uku ndesonta ku fipe naleshitisha, nabilikishe nati: “Uyu kapokola wacaice alya uyu wine garliki, kabili moneni ifyo alemoneka uwa maka kabili uwayemba!” Aba bakashana baloleshe kapokola no kuseka. Na o wine alimwentwile no kufumapo.
Lintu aile nashukile ishuko lya kuya kwi shitolo uko bamunyinefwe aba ku mupashi balebila ifya kufwala. Naipwishe umo uwa bene ukumbililako ibatani ilyo nasuswile ukufuma pe jaketi lyandi. Ilyo alebila, nalikontamineko no kumweba mu kapoopo nati: “Mfumine kwi ofesi lya musambo ku kwisamona imwe.” Pa kubalilapo aba bamunyina bali no mwenso, apantu tabakumenepo ne Nte shinabo pa myaka yafulilako. Nalibakoseleshe apakalamba kabili twalitantike ukuti tuyekumanina ku nshishi ya mwi tauni pa kuti tukalanshanye na kabili. Ku ca buseko, ukutandala kwali ukwa kukoselesha, kabili balitendeke na kabili ukupimpa mu butumikishi bwa Bwina Kristu.
Ukusanga Umwina Mwandi uwa Busumino
Mu 1956, imyaka itatu pa numa ya kutendeka umulimo wa kwenda, nakumenye Niki, umukashana wa Bwina Kristu uwatemenwe nga nshi umulimo wa kushimikila kabili alefwaisha ukupoosa ubumi bwakwe mu butumikishi bwa nshita yonse. Twalitemwene kabili twalyupene mu 1957. Naletwishika nga ca kuti Niki kuti akumamo ukubomba no kupinda kwaba mu mulimo wa kwenda pe samba lya mibele yaliko iya kulwishe Nte sha kwa Yehova mu Greece. Mu kuba no kwaafwa kwa kwa Yehova alitungulwike, muli fyo ukuba e mwanakashi wa kubalilapo ukwenda no mulume wakwe mu mulimo wa mu muputule mu Greece.
Twalitwalilile capamo mu mulimo wa kwenda pa myaka 10, ukubombela ifilonganino ifingi mu Greece. Ilingi line twalefwala ifya kuifungusha kabili, mu kuba na basutukeshi, twaleenda ubushiku pa maawala ayengi ku kufika ku cilonganino. Te mulandu no kukaanya kwakulisha uko ilingi line twalolenkene na ko, twali abacankwa ukuimwena fwe bene ukukula kukalamba mu mpendwa ya Nte.
Umulimo wa pa Bethel
Mu January 1967, ine na Niki twalilaalikwe ukuyabombela pa Bethel, nga fintu iofesi lya musambo ilya Nte sha kwa Yehova litwa. Bonse babili tatwaleenekela ubu bwite, lelo twalibupokelele, abacetekela ukuti Yehova aletungulula ifintu. Mu kupita kwa nshita, twaishiletesekesha fintu caba lishuko likalamba ukubombela pali ici cifulo ca pa kati ica mibombele ya teokrasi.
Pa numa ya myeshi itatu iya kutendeka umulimo wa pa Bethel, abashilika balitaashishe ubuteko, kabili Inte sha kwa Yehova shatwalilile umulimo wa shiko mu bumfisolo. Twatendeke ukulongana mu mabumba yanono, ukukwata ukulongana kukalamba mu mitengo, ukushimikila mu kushilimuka, no kupulinta no kusabankanya impapulo shilondolola Baibolo mu bumfisolo. Tacali icakosa ukuiteulwila kuli iyi mibele, apantu twabukulwile fye inshila twalebombelamo mu myaka ya ku numa. Te mulandu ne fibindo, impendwa ya Nte yalingilishiweko ukufuma ku kucepako pali 11,000 mu 1967 ukwisacila pali 17,000 mu 1974.
Pa numa ya myaka mupepi na 30 iya mulimo wa pa Bethel, ine na Niki twalitwalilila ukuipakisha amapaalo yesu aya ku mupashi, te mulandu no kupelebela mu butuntulu bwa bumi no mushinku. Pa myaka ukucila pali 10, twaikele pa musambo wabelele mu Kartali Street mu Athens. Mu 1979 umusambo upya walipeelwe mu Marousi, mupepi na Athens. Lelo ukutula mu 1991 twaliipakisha ifikuulwa fya musambo upya ifyafunguluka mu Eleona, bakilomita 60 ku kapinda ka kuso aka Athens. Kuno momba muli kiliniki wa pa Bethel, umo ukukansha uko napokelele ilyo nali kaafwa kuli dokota wa mu cifungo kulebomba bwino nga nshi.
Mu kati ka myaka yandi ukucila pali 40 iya kuba mu mulimo wa nshita yonse, ukupala Yeremia, naliluka bucine bwa bulayo bwa kwa Yehova ubwa kuti: “Bene bakalwa na iwe, lelo bakakufilwa; pantu ine ndi na iwe ku kukupokolola, cisemo ca kwa Yehova.” (Yeremia 1:19) Ee, ine na Niki twaliipakisha ulukombo ulukonkolokamo amapaalo ukufuma kuli Yehova. Lyonse tulasekelela mu kwangwako kwakwe ukwapaka ukwabamo ukutemwa na mu cikuuku ca pa fye.
Ndekoselesha abacaice ababa mu kuteyanya kwa kwa Yehova ukuti balesupila ubutumikishi bwa nshita yonse. Muli iyi nshila kuti bapokelela ubwite bwa kwa Yehova ubwa kumwesha ukumona nga akafikilisha ubulayo bwakwe ubwa ‘kwisula ifipunda fya mu muulu no kupongolole paalo kukasuke kukabule incende ya kubapo.’ (Malaki 3:10) Ukufuma mu fintu napitamo, kuti namwebekesha mwe bacaice ukuti Yehova mu cine cine akapaala bonse imwe abamucetekela mu kukumanina muli yo nshila.
[Icikope pe bula 26]
Lambros Zoumbos no mukashi wakwe, Niki