Watchtower LAIBRARE YA PA INTANETI
Watchtower
LAIBRARE YA PA INTANETI
Cibemba
  • BAIBOLO
  • IMPAPULO
  • UKULONGANA
  • w97 5/1 amabu. 24-29
  • Lesa E Cubo Candi Kabili Ubukose Bwandi

Vidio mulefwaya tamuli

Mukwai yafilwa ukutambika

  • Lesa E Cubo Candi Kabili Ubukose Bwandi
  • Ulupungu lwa kwa Kalinda—1997
  • Utumitwe utunono
  • Ifipalileko
  • Ukukoshiwa pa Mulandu wa Fyali no Kwisa ku Ntanshi
  • Ico Abalwani Bamwene Icingabomba—Kubika mu Cifungo
  • Ku Lichtenburg
  • Ku Ravensbrück
  • Imyaka Yayafya iya pa Numa ya Nkondo
  • Ukubindwa na Kabili no Kubikwa mu Kulindikwa
  • Ubukose no Kwaafwa Ukufuma Kuli Yehova
  • Yehova Alitwalilila Ukuba Icubo Candi Kabili Ubukose Bwandi
  • Yehova Alitwafwile Ukushipikisha Ilyo Baletucusha ku Mabuteko ya Buluku
    Ulupungu lwa kwa Kalinda—2007
  • Mwandi Buseko Ukwikala pe Tebulo lya kwa Yehova!
    Ulupungu lwa kwa Kalinda—1991
  • Ukupembelela Pali Yehova mu Kutekanya Ukufuma ku Bwaice Bwandi
    Ulupungu lwa kwa Kalinda—1997
  • UKutetekela Ukusakamana Kusuma Ukwa kwa Yehova
    Ulupungu lwa kwa Kalinda—2004
Moneni na Fimbi
Ulupungu lwa kwa Kalinda—1997
w97 5/1 amabu. 24-29

Lesa E Cubo Candi Kabili Ubukose Bwandi

NGA FINTU CASHIMIKWA NA CHARLOTTE MÜLLER

“Uletashiwa pa myaka 9 wapoosele mu kuteka kwa kwa Hitler,” e fyasosele kapingula wa ciKomyunisimu. “Walikaaninine fye inkondo, lelo nomba ulecincintilo mutende wesu!”

AALELOSHA ku kupooswa kwandi mu cifungo kuli baNazi na kuli basosholizimu mu German Democratic Republic. Pa kubala nakutumene fye e lyo naishileasuka nati: “Umwina Kristu talwila umutende mu nshila imo ine intu abantu bambi balwishishamo. Ine njesha fye ukukonka ukukambisha kwa mu Baibolo ukwa kutemwa Lesa na bantu banandi. Icebo ca kwa Lesa cilanjafwa ukusungilila umutende mu milandile na mu fyo ncita.”

Pali bulya bushiku, ubwa September 4, 1951, baKomyunisimu bampingwilile ukukakwa imyaka 8 mu cifungo—ukubulilapo fye umwaka umo pa fyo imitekele ya baNazi yankakile.

Lintu ifwe fwe Nte sha kwa Yehova twalepakaswa kuli baNational Socialist na baKomyunisimu, nalesanga icisansamushi mu Ilumbo 46:1 apatila: “Lesa aba kuli ifwe icubo kabili ubukose, mu fya kumanama asangwa ukwafwa apakalamba.” Ni Yehova eka e wampeele amaka ya kushipikisha, kabili nalekoselako ilyo naleikalila ku Cebo cakwe.

Ukukoshiwa pa Mulandu wa Fyali no Kwisa ku Ntanshi

Nafyelwe mu 1912 mu Gotha-Siebleben mu Thuringia, Germany. Nangu ca kuti abafyashi bandi baali ni baProtestanti, tata aalesapika icine ca mu Baibolo no buteko bwalungama. Lintu abafyashi bandi bamwene “Photo-Drama of Creation,” balicincimushiwe.a Tata alisangile cintu aalesapika—icali Bufumu bwa kwa Lesa.

Tata na Mayo, pamo na ifwe fwe bana 6, twalifuminemo mwi calici pa March 2, 1923. Twaleikala mu Chemnitz mu Saxony, kabili kulya twalebishanya na Abasambi ba Baibolo. (Batatu muli bamunyinane ne nkashi shandi basangwike Inte sha kwa Yehova.)

Pa kulongana kwa Basambi ba Baibolo, Amalembo ne cine caumo mutengo fyalepampamikwa muli ine, kabili ifi fyaiswishe insansa mu mutima wandi uwacaice. Ica kubalilapo fye kwaliko ukufunda uko fwe misepela ya Bwina Kristu, fwe bacilile ubwingi pali 50, twalepeelwa pa Mulungu, kabili kuntu ine na nkashi nandi Käthe twapokelele pa nshita yalepako. Mwi bumba lyesu e mwali na Konrad Franke, uwaleteyanya inyendo ishitali isha koololako amolu no kulapituluka mu nyimbo pamo na ifwe. Pa numa, ukutendeka mu 1955 ukufika ku 1969, Munyina Franke abombele nga kangalila wa musambo wa Watch Tower mu Germany.

Ba 1920 bali myaka ya mpooma, limo limo na pa bantu ba kwa Lesa pene. Bamo, ukukaanapokelela na kabili Ulupungu lwa kwa Kalinda pamo nge ‘ca kulya mu nshita iyene,’ balikeene imibombele ya kushimikila iya ku ŋanda ne ŋanda. (Mateo 24:45) Ici catungulwile ku busangu. Lelo cali ni ci cine ‘ica kulya’ e catupeele ubukose buntu twalekabila icipesha mano pali ilya nshita. Ku ca kumwenako, kwaliko ifipande fya mu Ulupungu lwa kwa Kalinda ifyaleti “Abapaalwa Ni Abo Ababulwo Mwenso” (1919) na “Nani Akacindika Yehova?” (1926) Nalefwaya ukucindika Yehova ukupitila mu mibombele yabamo bukose, kanshi naleananya ifitabo ifingi no tutabo ifyalelembwa na Munyina Rutherford.

Mu March 1933 nalibatishiwe nga umo uwa Nte sha kwa Yehova. Muli ulya mwaka umo wine, e mo umulimo wesu uwa kubile mbila nsuma wabindilwe mu Germany. Pa kubatishiwa, Ukusokolola 2:10 e kwalepeelwa ngo kupanda amano ku lwa nshita ya ku ntanshi ukuti: “Witiina ifyo walaswa uculeko. Moneni, Kaseebanya alaswa apoosepo bamo ba muli imwe mu cifungo, ukuti mukeshiwe; kabili mukaba mu bucushi inshiku ikumi. Ube uwa cishinka ukufika ku mfwa, na ine nkakupeele cilongwe ca mweo.” Nalelanguluka pali ici cikomo, ukukaanatwishiko kuti ifya kwesha fyayafya fyalendolela. Ifyo fine e fyo caishileba.

Pa mulandu wa kuti tatwaleibimba mu milandu ya mashiwi ya calo, abena mupalamano besu abengi baletutunganyapo fimo. Ilyo fye ukusala kwapitile, ibumba lya nkombe ilyafwele amayunifomo ilya ba SS ba ciNazi ilyabilikishe pa mulola wa ŋanda yesu aliti, “Pano e pekala bashikamfutu!” Icipande ca kuti “Mwibatiina,” icafumine mu Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa ciGerman ulwa December 1933, calimo ukukoselesha kwaibela kuli ine. Nafwaile ukutwalilila ukuba Inte ya busumino iya kwa Yehova nangu fye imibele ingaafya shani.

Ico Abalwani Bamwene Icingabomba—Kubika mu Cifungo

Calecitika ukupanga Ulupungu lwa kwa Kalinda mu bumfisolo mu Chemnitz ukufika fye na mu mibundo ya mu 1935. Ukutule lyo mashini wa kupangilako amakope uwalebomfiwa aali no kutwalwa ku Beierfeld mu Mpili shakwato Lubwe, uko alebomfiwa ku kupange mpapulo ukufika fye na mu August 1936. Ine na Käthe twaleananya impapulo kuli bamunyina abo Tata atupeele ififulo fyabo. Pa nshita imo ifintu fyalyendele fye bwino. Lelo nomba baGestapo balenceleka, kabili mu August 1936 balinjikete mu mwandi no kunindika mu ncende imo, umo nalelolela ukulubulula.

Mu February 1937, bamunyina 25 na bankashi babili—ukusanshako na ine wine—twamonekele mu cilye caibela mu Saxony. Catungilwe fyo ukuteyanya kwa Nte sha kwa Yehova kwali ne ncitilo sha mu bufumfuntungu. Balya bamunyina abalelembulula Ulupungu lwa kwa Kalinda babakakile imyaka isano mu cifungo. Ine bankakile imyaka ibili.

Mu cifulo ca kukakulwa lintu napwishishe imyaka bampingwilile, naliketwe kuli baGestapo. Nalefwaikwa ukusaina ukubilisha ukwa kuti nshakatale mba na kabili uwacincila nga Inte ya kwa Yehova. Mu kushangila nalikeene, icalengele no kuti mushika akalipe, eme na pantu aikele, no kulembe cipepala ica kuti mbikwe mu kulindikwa. Ico cipepala nacilangililwa pa cikope. Ukwabula ukusuminishiwa ukumona abafyashi bandi, ilyo line fye balintwele ku nkambi ya kucushiwilwamo inono iya banakashi ku Lichtenburg pa mumana wa Elbe. Tapapitile nshita sana nalikumene na Käthe. Aali mu nkambi ya kucushiwilwamo pa Moringen ukufuma mu December 1936, lelo lintu iyo nkambi ya kucushiwilwamo yaiselwe, wene, pamo na bankashi bambi abengi, baishile ku Lichtenburg. Tata na o aali mu kulindikwa, kabili nshamumwene na kabili mpaka na mu 1945.

Ku Lichtenburg

Nshasuminishiwe ukuilunda ku Nte shanakashi ilyo line fye, pantu baalebakanda pa cintu cimo. Muli cimo ica fiyanda, namwene amabumba yabili aya bafungwa—abanakashi abo ilingi line baleikala ku matebulo ne Nte abaaleikala akasuba konse pa tupuna kabili tabalepeelwa ica kulya nangu cimo.b

Ukwabulo kushimunuka nalesumina konse uko balempeela umulimo, ukwenekele fyo kuti nasuka nakumanyako Käthe. Kabili ifyo fine fye e fyo caishileba. Käthe aaleya ku kubomba ninshi ali na bafungwa bambi babili e lintu twaishilekumana. Pa mulandu wa kucishamo kusekelela, naishilemukumbatila na maka nga nshi. Lelo kalinda mwanakashi ilyo line fye ailetuseba. Balitwipwisheipwishe, kabili ukufuma lilya no kuya ku ntanshi, baleibukila ukulatulekanya. Ico calicililemo ukwaafya.

Kwabako ifintu na fimbi fibili ifyacitike pa Lichtenburg ifyo nshakalabe. Pa nshita imo abafungwa bonse baali no kubungana mu lubansa ku kukutika kuli limo ilya malyashi ya kwa Hitler aya fya mashiwi ya calo pa waileshi. Ifwe fwe Nte sha kwa Yehova twalikeene, apantu mwabimbilwe ukusefya kwa kutemwa buluko. E co bakalinda balitutengeleshe amatumbo ya menshi, ukutufumfumwina amenshi yaluma ukufuma mu cimupaipi cifumya amenshi aya kushimisho mulilo ukutufulumuna fwe banakashi babulo wa kutupokololako ukufuma pa ntunti yalenga shitatu ukuyafika fye na mu lubansa. E po twaileiminina, ninshi natubombe cine cine.

Inshita imbi ine, capamo na Gertrud Oehme na Gertel Bürlen, nakambishiwe ukuyemfya iŋanda ya kwa mushika mukalamba na malaiti, ilyo ubushiku buntu Hitler afyalilwepo bwalepalama. Twalikeene, pa kwiluka imicenjelo ya kwa Satana iya kwesha ukututuninkisha ku kutoba bumpomfu bwesu ukupitila mu kusuusuka mu tuntu utunono. Pamo nge nshila ya kutukandilamo, umo umo uwa ifwe fwe bankashi bacaice aali no kwikala imilungu yakonkelepo itatu eka mu kalokoni kanono, umwafiita. Lelo Yehova aali mupepi na ifwe kabili, nangu fye ni mu cifulo ca musango yo ica kutiinya, aishininkishe ukuba icubo.

Ku Ravensbrück

Mu May 1939 abafungwa ba pa Lichtenburg baliseshiwe ukutwalwa ku nkambi ya kucushiwilwamo iya ku Ravensbrück. Kulya napeelwe umulimo wa kucapa, capamo na bankashi bambi Inte. Tapaalepele sana ukufuma lintu inkondo yabalamwike, twaleenekelwa ukuyapoka imendela ya swastika, uyo mulimo twalikeene ukuubomba. Pali uyo mulandu, ifwe babili, ine na Mielchen Ernst, batubikile mu ciyanda ica kukandilwamo. Uyo wali musango watapatisha uwa kukanda kabili capilibwile ukuti twali no kulabomba incito ya cibe cila bushiku, nangu fye ni pa Mulungu, te mulandu ne miceele yali no kubako. Ilingi line, inshita ya kukakwa mulya yaleba myeshi itatu, lelo ifwe twaikelemo umwaka uutuntulu. Akubula ukwaafwa kwa kwa Yehova, nga nshapuswike.

Mu 1942, imibele yaliko eyefilya kuli fwe bafungwa, kabili napeelwe umulimo wa kuwamye ŋanda ya lupwa lwa umo uwa ba SS te patali sana ukufuma pa nkambi. Ulu lupwa lwalimpeeleko ubuntungwa. Ku ca kumwenako, inshita imo lintu natwele abana ku koololako amolu, nakumene na Josef Rehwald na Gottfried Mehlhorn, abafungwa babili abakwete utwishibilo twa miŋoŋo itatu utwakashikila, abo naali na maka ya kulanshanya na bo amashiwi ya kukoselesha.c

Imyaka Yayafya iya pa Numa ya Nkondo

Lintu mu 1945 ifita fyapuminkana fyalepalama, ulupwa ulo nalebombako lwalifulumwike, na ine nalibakonkele. Aba pamo ne ndupwa shimbi isha ba SS, bapangile fye ibumba likalamba ilyaleendela pamo ukulola ku masamba.

Inshiku sha kulekelesha shinono isha nkondo shali sha cimfundawila kabili isha busanso. Mu kupelako, twakumene na bashilika abena Amerika abo bansuminishe ukuyalembesha pe tauni lyakonkelepo ukuti nali umuntungwa. Nani untu nakumenye kulya? Ni Josef Rehwald na Gottfried Mehlhorn. Balyumfwile ukuti Inte shonse ukufuma ku nkambi ya kucushiwilwamo iya ku Sachsenhausen shalifikile ku Schwerin pa numa ya kwenda kwabamo ubusanso. E co ifwe batatu twalimine ukuya kuli ilyo itauni, apalepele mupepi na bakilomita 75. Fintu cali buseko mu Schwerin ukukumanya balya bonse bamunyina ba busumino, ukusanshako na Konrad Franke, abapusunswike inkambi sha kucushiwilwamo.

Ukufika mu December 1945 imibele mu calo yaliwemeko eyefilya ica kuti nali na maka ya kwenda ne shitima. E co nalungeme ku mushi! Nangu cibe fyo, ubulendo bwasanshishemo inshita ya kulambalala pa mutenge we tolokoshi lye shitima no kwiminina apo banyanta pa kunina. Mu Chemnitz, nalifumine pa citesheni ce shitima no kuya pa cifulo pantu twaleikala ngo lupwa. Lelo pa musebo apo ibumba lya baNazi ilyafwele amayunifomo lyaiminine no kupunda abati, “Pano e pekala bashikamfutu!” tapaali fye iŋanda nangu imo iyashele naiminina. Incende yonse apaikele abantu baliyonawile fye nakalya nakalya ku mabomba. Icanengele ukuteko mutima, nangu ni fyo, ni co nasangile Mayo, Tata, Käthe, ne ndume shandi ne nkashi nandi bali abomi.

Imibele ya fya bunonshi muli Germany wa pa numa ya nkondo yaletulumusha. Nangu ni fyo, ifilonganino fya bantu ba kwa Lesa fyatendeke ukutemfuma mu Germany monse. Watch Tower Society yalibombele na maka yonse ukutupangasha ku mibombele ya kushimikila. Umulimo wa pa Bethel mu Magdeburg, untu baNazi baisele, walitendeke cipya cipya. Muli shinde wa 1946, nalitilwe ukuyabombela palya kabili napeelwe ukubombela mu kicini.

Ukubindwa na Kabili no Kubikwa mu Kulindikwa

Magdeburg abela mu lubali lwa Germany ulwaishiletekwa na ba Komyunisimu. Babindile umulimo wesu pa August 31, 1950, no kwisala Bethel ya pa Magdeburg. Ifyo fine e fyo umulimo wandi uwa pa Bethel wapwile, uwali ni nshita ya kukanshiwa kwaumo mutengo. Nabwelele ku Chemnitz, uwapampamina nangu fye ni pe samba lya ba Komyunisimu ukutwalilila ukwikatilila ku cine no kulabila Ubufumu bwa kwa Lesa nge subilo lyeka fye ilya mutundu wa muntu uwapeleelwa.

Mu April 1951, naimine ubulendo na munyina umo ukuya ku Berlin ku kupoka bamagazini ba Ulupungu lwa kwa Kalinda. Lintu twabwelele, twaishilekankamana fye ukusanga icitesheni ce shitima mu Chemnitz nacishingwa na bakapokola abalelembwa fye mu bwikashi. Cilemoneka ifyo baletulolela, kabili ilyo line fye balitwikete.

Ilyo fye twafikile apo twali no kulindikwa ukulolela ukulubulula, nalikwete ifipepala ifyaleshininkisho kuti nabikilwe mu cifungo pa myaka yafulilako kuli baNazi. Kanshi, bakalinda balensunga no mucinshi. Umo uwa bakalinda bakalamba abanakashi atile: “Imwe mwe Nte sha kwa Yehova tamuli ntalamisoka; tamwalinga ukuba mu cifungo.”

Limo aishile mu kalokoni muntu naali na bankashi bambi babili, kabili mu bumfisolo aishilebika icintu cimo mwi fungu lya busanshi bumo. Cali cinshi? Aali ni Baibolo wakwe umwine, untu afwaile ukuti tubuule. Inshita imbi, atandalile abafyashi bandi pa ŋanda, apantu baikele fye lwa mupepi ne cifungo. Apokeleko bamagazini ba Ulupungu lwa kwa Kalinda ne fya kulya fimo, no kufifishilisha, no kufileta fyonse mu bumfisolo mu kalokoni muntu nali.

Kwabako na cimbi cintu natemwa ukwibukisha. Limo limo pa Mulungu ulucelo, twaleimba inyimbo shesu isha teokrasi mu kupongomoka nga nshi ica kuti abafungwa bambi baletoota no buseko pa lwimbo lumo na lumo.

Ubukose no Kwaafwa Ukufuma Kuli Yehova

Lintu kwali ukulubulula pa September 4, 1951, kapingula alandilepo amashiwi yalumbwilwe pa kutendeka kwa cino cipande. Nabikilwe mu cifungo ku Waldheim, na ku Halle, kabili mu kupelako ku Hoheneck. Ica kucitika cimo nelyo fibili ifinono fyalalangilila fintu Lesa aali icubo no bukose kuli ifwe fwe Nte sha kwa Yehova na fintu Icebo cakwe catukoseshe.

Mu cifungo ca ku Waldheim, bankashi Inte bonse balelongana capamo lyonse mu ciyanda cimo, ica kuti twalekwata ukulongana kwa Bwina Kristu. Pensulo ne pepala tafyalesuminishiwa, lelo bankashi bamo balisendeleko insalu shimo kabili balisukile balembako akamucincisho akakwetepo ilembo lya mwaka ilya 1953, ilyaleti: “Pepeleni Yehova mu kusaama kwa mushilo.”—Ilumbo 29:2, American Standard Version.

Umo uwa bakalinda banakashi alitucilikishe no kutuseba ukwabula no kupoose nshita. Umukalamba wa cifungo alishile no kweba babili aba muli ifwe bankashi ukuti twimishe uyo mucincisho mu muulu. “Ni bani bapangile ici?” e fyo aipwishe. “Ca nshi ici cine?”

Umo uwa bankashi afwaile ukuti e o ashingamwe pali ifwe bonse, lelo bwangu bwangu twalitepeleshenye, ukusuminishanyo kuti ifwe bonse fye tushingamweko. E co twalyaswike atuti: “Ni fwe tupangile pa kuti tulekosha icitetekelo cesu.” Uyu mucincisho baliupokolwele, kabili batutanine ifya kulya pamo nge nshila ya kutukandilamo. Lelo mu kulanshanya konse, bankashi baliusumbwile pa kuti twingapampamika pa mintontonkanya yesu ili lembo lya kukoselesha.

Lintu icifungo ca banakashi ica ku Waldheim caiselwe, ifwe bankashi batuseseeshe ku Halle. Kuno twalesuminishiwa ukupokelela ififunda, kabili finshi bushe fyakakiilwe mu makapa ya kufwala ku makasa yantu tata antumine? Fyali fipande fya mu Ulupungu lwa kwa Kalinda! Ncili ndebukisha ifipande ifyo fyaleti “Ukutemwa Kulabomba” na “Ubufi Butungulula ku Kulufyo Bumi.” Ifi fipande e lyo na fimbi fyali fya maliila icine cine, kabili lintu mu bumfisolo twalefipishamo ukufuma kuli umo ukuya ku munankwe, umo na umo alelembululako fimo.

Mu kutucilikisha kumo, umo uwa bakalinda asangile ifyo nalembulwileko nalififisa muli mateleshi. Pa numa, alinjitile ku kundubulwisha kabili atile mu kushininkisha alefwayo kwishiba ubupilibulo bwa cipande ca kuti “Ifilolelo fya mu 1955 ku Batiina Yehova.” Wene, apo wa mu Komyunisimu, alisakamikwe apakalamba pa lwa mfwa ya ntungulushi yakwe, Stalin, mu 1953, kabili ifyali no kucitika ku ntanshi fyalemoneka ifya kubombomanika. Nomba kuli ifwe, inshita ya ku ntanshi yali no kuletako ukuwaminako mu mibele ya mu cifungo, lelo nali nshilaishiba ulwa ico. Nalondolwele mu kucetekela ukuti ifilolelo fya Nte sha kwa Yehova e fyacililepo ukuwama. Mulandu nshi? Nayambwile ilembo lyali pa mutwe wa cipande, Ilumbo 112:7 apatila: “Ulukumo lubi takatiine, umutima wakwe walishikimana, atetekela Yehova.”

Yehova Alitwalilila Ukuba Icubo Candi Kabili Ubukose Bwandi

Ilyo nalwele icabipisha, balimfumishe mu cifungo mu March 1957, ninshi kwashale myaka ibili. Abalashi ba mu East Germany na kabili balintitikishe pa mulandu wa mibombele yandi mu mulimo wa kwa Yehova. E ico, pa May 6, 1957, nashukile umwa kufyukila ukuya ku West Berlin, e lyo ukufuma kulya naselele ku West Germany.

Palipoosele imyaka yafulilako pa kuti mpepemuke lwa ku mubili. Lelo ukufika fye na lelo line ncili nalikwata insala iituntulu iya ku mupashi kabili ndolela mu kuswatuka Ulupungu lwa kwa Kalinda ulupya lumo na lumo. Mu nshita mu nshita, ndaiceeceeta ne mwine. Bushe ncili no muntontonkanya wa bumupashi? Bushe nalilundulula imibele isuma? Bushe imibele yaeshiwa iya citetekelo candi kuti yaleta ilumbo no mucinshi kuli Yehova? Caliba buyo bwandi ukuteemuna Lesa mu fintu fyonse, pa kuti engatwalilila ukuba icubo candi kabili ubukose bwandi kuli pe na pe.

[Amafutunoti]

a Muli “Photo-Drama” mwali amasilaidi ne fikope fisela kabili, ukutendeka mu 1914, abeminishi ba Watch Tower Bible and Tract Society baliitambishe nga nshi.

b Magazini wa Trost (icisansamushi), uwasabankanishiwe na Watch Tower Society mu Bern, Switzerland, pa May 1, 1940, ibula 10, ashimike ukuti pa nshita imo abanakashi Inte sha kwa Yehova mu Lichtenburg tabapeelwe ica kulya ca kasuba pa nshiku 14 pa mulandu wa kuti bakeene ukulangisha icishibilo ca mucinshi lintu inyimbo sha kutatakula baNazi shalelishiwa. Kwaliko Inte sha kwa Yehova 300 kulya.

c Ilyashi pa lwa kwa Josef Rehwald lyamoneke muli Awake! wa February 8, 1993, amabula 20-3.

[Icikope pe bula 26]

Iofesi lya ba SS ku Ravensbrück

[Abatusuminishe]

Pa muulu: Stiftung Brandenburgische Gedenkstätten

[Icikope pe bula 26]

Ipaasu ilyo ningabombelapo incito pa kufuma mu nkambi ya kucushiwilwamo

    Impapulo sha mu Cibemba (1982-2025)
    Isaleni
    Isuleni
    • Cibemba
    • Peleniko Bambi
    • Ifyo Mwingasala
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ifya Kubomfya
    • Amafunde Yesu
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Isuleni
    Peleniko Bambi