Bushe Mwalikwata Icitetekelo nge ca kwa Abrahamu?

“Umwana wa muntu ilyo akesa, bushe akasange citetekelo pano nse?”—LUKA 18:8.

1. Mulandu nshi cayafisha ukuba ne citetekelo cakosa shino nshiku?

CALYAFYA ukusunga icitetekelo cakosa shino nshiku. Icalo cilatitikisha nga nshi Abena Kristu ku kubapumbula ku fya ku mupashi. (Luka 21:34; 1 Yohane 2:15, 16) Abengi balashomboka pa kuba abomi ilyo kuli inkondo, utuyofi, amalwele, nelyo ifipowe. (Luka 21:10, 11) Mu fyalo ifingi, tabafwaya ukumfwa icili conse kumo ne fya mipepele, kabili abaya mu kupepa bamonwa nge fipuba, kabili nga bankosa mitwe. E lyo Abena Kristu abengi balapakaswa pa mulandu wa citetekelo cabo. (Mateo 24:9) Icipusho Yesu aipwishe imyaka 2,000 iyapitapo cili icalinga icine cine ica kuti: “Umwana wa muntu ilyo akesa, bushe akasange citetekelo pano nse?”—Luka 18:8.

2. (a) Mulandu nshi icitetekelo cakosa cabela icakabilwa ku Mwina Kristu? (b) Ca kumwenako ca kwa nani ica citetekelo twalasambililapo?

² Nangu cibe fyo, icishinka cili ca kuti icitetekelo cakosa cilakabilwa nga tulefwaya imikalile yawama pali nomba e lyo na pa kupokelela ubumi bwa muyayaya ubwalaiwa ku ntanshi. Umutumwa Paulo ayambwile amashiwi Yehova aebele Habakuki, no kulemba ati: “Uwalungama wandi akekala no mweo ku citetekelo cakwe; kabili nga akwinda, ninshi umutima wandi taubekelwa muli wene. . . . Ukwabulo kutetekela te kuti kube ukutemuna [Lesa].” (AbaHebere 10:38–11:6; Habakuki 2:4) Paulo aebele Timote ati: “Pilikito kupilikita kusuma kwa citetekelo, ikata ku mweo wa muyayaya uo waitilwemo.” (1 Timote 6:12) Ni shani twingakwata icitetekelo icishingonaika? Pa kwasuka ico cipusho, kuti twanonkelamo pa kusambilila pa muntu uwaikeleko imyaka 4,000 iyapitapo, lelo untu icitetekelo cakwe cicili icacindikwa nga nshi mu mipepele iikalamba iya buShilamu, ubuYuda, no buKristu. Uyo muntu ni Abrahamu. Mulandu nshi icitetekelo cakwe cabelele icaibela? Bushe kuti twamupashanya?

Ukumfwila Ubutungulushi bwa kwa Lesa

3, 4. Mulandu nshi Tera akuushishe ulupwa lwakwe ukufuma ku Uri no kuya ku Harani?

³ Baibolo yatendeka ukulanda pali Abrahamu (uwali kale Abramu) mu fipandwa fye ifya kwiswila. Pa Ukutendeka 11:26, tubelengapo kuti: “Tera . . . afyele Abramu, Nahore, na Harani.” Tera no lupwa lwakwe baleikala mu Uri ku Kaldi, umusumba uukankaala uwabelele ku kapinda ka kulyo aka Mesopotamia. Nangu cibe fyo, te ko batwalilile ukwikala. “Tera abuulile Abramu umwana wakwe umwaume na Lote umwishikulu wakwe, umwana mwaume wa kwa Harani, na Sarai [Sara] nafyala, umukashi wa kwa Abramu umwana wakwe; kabili bafumine na bo mu Uri wa baKaldi ku kuya ku calo ca Kanaani; lelo ilyo bafikile ku Harani baikele kulya.” (Ukutendeka 11:31) Nahore, munyina kwa Abrahamu, na o akuushishe ulupwa lwakwe ku Harani. (Ukutendeka 24:10, 15; 28:1, 2; 29:4) Mulandu nshi, nangu ni fyo, untu Tera akuukile ukufuma ku musumba uukankaala uwa Uri no kuya ku musumba wali ukutali uwa Harani?

⁴ Ilyo papitile imyaka mupepi na 2,000 ukutula apo Abrahamu aafwilile, umuntu wa busumino Stefani, ilyo alelanda mu cilye ca baYuda ica Sanhedrin, alondolwele uku kukuuka kwaibela ukwa lupwa lwa kwa Tera. Atile: “Lesa wa bukata amoneke kuli shifwe Abrahamu, ilyo ali mu Mesopotamia, talaikala mu Harani, no kutila kuli wene, Fuma mu calo cobe na mu bantu bobe, kabiye na ku calo ico nkakulanga. E lyo pa kufuma mu calo ca baKaldi, aileikala mu Harani.” (Imilimo 7:2-4) Tera alinakiile ku kufwaya kwa kwa Yehova ukukuma kuli Abrahamu pa ku kuushisha ulupwa lwakwe ku Harani.

5. Ni kwi kwaile Abrahamu ilyo wishi afwile? Mulandu nshi?

⁵ Ulupwa lwa kwa Tera lwaikele mu musumba wabo umbi. Ilyo papitile imyaka lintu Abrahamu alandile pa lwa “calo ca ku mwesu,” alelosha ku ncende ya ku Harani, te ku Uri iyo. (Ukutendeka 24:4) Nangu ni fyo, Abrahamu taali no kwikalilila ku Harani. Ukulingana na Stefani, “pa numa ya mfwa ya kwa wishi [kwa Abrahamu], Lesa alimukuushishe, amuletele mu calo cino, umo imwe mwaikala nomba.” (Imilimo 7:4) Abrahamu alikonkele ubutungulushi bwa kwa Yehova, kabili wene na Lote, bayabwike umumana wa Yufrate no kwingila mu calo ca Kanaani.a

6. Cilayo nshi cintu Yehova alaile Abrahamu?

⁶ Mulandu nshi Yehova aebele Abrahamu ukukuukila ku Kanaani? Ni pa mulandu wa mifwaile Lesa akwatile ulya muntu wa busumino. Yehova aebele Abrahamu ati: “Fumamo mu calo ca ku mwenu, kabili mu bantu bobe, kabili mu ng’anda ya kwa wiso, uleya ku calo ico nkakulanga: nkakucito kubo luko lukalamba, kabili nkakupaala, no kukushe shina lyobe, nobe ukabe paalo: abakupaala nkabapaala, no wakutiipa nkamutiipa: kabili shikapaalilwa muli iwe indupwa shonse isha pe sonde.” (Ukutendeka 12:1-3) Abrahamu ali no kuba wishi wa luko ulukalamba ulwali no kucingililwa na Yehova e lyo no kukwata icalo ca Kanaani. Mwandi cilayo cishaiwamina! Lelo Abrahamu ali no kwaluka apakalamba nga nshi pa kupyana cilya calo.

7. Kwaluka nshi Abrahamu ali no kuipekanya ukupitamo pa kuti engapyana icilayo ca kwa Yehova?

⁷ Lintu Abrahamu afumine ku Uri, ashile umusumba uukankaala kabili cimoneka kwati ashile na balupwa ba kwa wishi, ukwalefuma umutelelwe muli sho nshita sha fikolwe. Lintu afumine ku Harani, aipatwile kuli balupwa ba kwa wishi, kumo no lupwa lwa kwa munyina Nahore, no kuya ku calo ashaishibe. Taikele mu mayanda yacingililwa aya musumba wa Kanaani. Mulandu nshi? Lintu fye Abrahamu aingile mu calo, Yehova amwebele ati: “Ima, uye wendauke mu calo mu kulepa kwa ciko, na mu bufumo bwa ciko; pantu kuli iwe nkacipeela.” (Ukutendeka 13:17) Abrahamu uwali ne myaka 75 no mukashi wakwe Sara, uwali ne myaka 65 balyumfwilile aya makambisho. “Ni ku citetekelo e ko aikalile umulebeshi mu calo icalailwe, kwati calo ca bambi bambi, ukwikala mu mahema.”—AbaHebere 11:9; Ukutendeka 12:4.

Icitetekelo Icapala Ica kwa Abrahamu Ilelo

8. Ukulingana ne ca kumwenako ca kwa Abrahamu ne nte sha pa kale, cinshi tufwile ukulundulula?

⁸ Abrahamu no lupwa lwakwe baliba pe “kumbi lya nte” sha pa ntanshi ya buKristu ilyalumbulwa mu AbaHebere icipandwa 11. Pa mulandu wa citetekelo ca aba babomfi ba kwa Lesa aba kubangilila, Paulo akoselesha Abena Kristu ‘ukuba abafuule cifinine conse no lubembu [ukubulwa icitetekelo] ulwalambatila.’ (AbaHebere 12:1) Cine cine, ukubulwe citetekelo kuti ‘kwatulambatila.’ Lelo mu nshiku sha kwa Paulo ne shesu, Abena Kristu ba cine balilundulula icitetekelo cakosa nge ca kwa Abrahamu na bantu aba pa kale. Ilyo alelanda pa lwa mwine na Bena Kristu banankwe, Paulo atile: “Ifwe tatuli abakwinda no konaika; lelo tuli abakwate citetekelo no kusunge mitima yesu.”—AbaHebere 10:39.

9, 10. Bushininkisho nshi bwabako ubwa kuti abengi ilelo balikwata icitetekelo nge ca kwa Abrahamu?

⁹ Ca cine, icalo tacili nge fyo cali mu nshiku sha kwa Abrahamu. Nangu cibe fyo, tucili tulebombela “Lesa wa kwa Abrahamu” umo wine, kabili tateluka. (Imilimo 3:13; Malaki 3:6) Yehova aliwamina ukupepa ilelo nge fyo awamine pa nshita ya kwa Abrahamu. (Ukusokolola 4:11) Abengi balaipeela umweo onse kuli Yehova, kabili ukupala Abrahamu, balaalula ponse apalekabilwa mu bumi bwabo pa kuti bengacita ukufwaya kwa kwa Lesa. Umwaka wapwile, 316,092 e balangilile ukuipeela kwabo kuli Yehova pa cintubwingi ukupitila mu lubatisho lwa mu menshi “mwi shina lya kwa Tata ne lya Mwana ne lya Mupashi wa mushilo.”—Mateo 28:19.

¹⁰ Te bengi pali aba Abena Kristu abapya abakabile ukuya ku fyalo fya kutali pa kuti bengafikilisha ukuipeela kwabo. Lelo abengi balyendele intamfu iitali nga nshi lwa ku mupashi. Ku ca kumwenako, ku cishi ca Mauritius, Elsie ali ni ndoshi. Bonse balemutiina. Painiya waibela atendeke ukusambilila Baibolo no mwana mwanakashi wa kwa Elsie, kabili ici calengele Elsie ‘ukupilibuka ku mfifi ukulola mu lubuuto.’ (Imilimo 26:18) Pa mulandu wa fyo umwana alefwaisha ukusambilila, Elsie alisumine ukusambilila Icitabo Candi ca Malyashi ya mu Baibolo. Alesambilila imiku itatu mu mulungu pantu alekabila ukumukoselesha lyonse. Imipepele yakwe iya fya kupandapanda tayamulengele ukuba ne nsansa, kabili aali na mafya ayengi. Nangu cibe fyo, alisukile aleka ukupepe fibanda no kutendeka ukupepa kwa cine. Lintu abantu baleisa ku kundapwa, alebalondolwela ukuti Yehova eka fye e wingabacingilila ku fyabipa. Nomba Elsie alibatishiwa nge Nte, kabili abantu 14 pali balupwa bakwe na beshibishi balipokelela icine.

11. Kwaluka nshi kuntu abaipeela kuli Yehova baitemenwa ukupitamo?

¹¹ Abengi abaipeele ku kubombela Lesa umwaka wapwile tabakabile ukwaluka apakalamba nga nshi ukwa musango yo. Lelo balyalwike ukufuma ku kufwa lwa ku mupashi no kuba abomi lwa ku mupashi. (Abena Efese 2:1) Nangu cingati bacili pe sonde, tabali ba pano isonde. (Yohane 17:15, 16) “Beni kabili abalebeshi” ukupala Abena Kristu basubwa, abo ‘ubukaaya bwabo bwa mu muulu.’ (Abena Filipi 3:20; 1 Petro 2:11) Balyalwile ubumi bwabo mu kumfwana ne fipimo fya kwa Lesa, kabili ukutemwa Lesa na banabo e kwabalengele maka maka ukucite co. (Mateo 22:37-39) Tabafwaya ifintu fya bukaitemwe ne fikwatwa nelyo ukufwaya ukutunguluka muli cino calo. Lelo bafulukisha ‘imyulu ipya ne calo cipya umwaikalo bulungami, umwabele cilayo cakwe.’—2 Petro 3:13; 2 Abena Korinti 4:18.

12. Mibombele nshi iya mwaka wapwile ishininkisho kuti Yesu alisange “citetekelo pano nse” mu nshita ya kubapo kwakwe?

¹² Lintu aile ku Kanaani, Abrahamu no lupwa lwakwe baali beka kabili ni Yehova eka e walebatungilila no kubacingilila. Lelo aba 316,092 ababatishiwe nomba line tababa beka iyo. Ca cine, Yehova alabatungilila ukupitila mu mupashi wakwe, nga fintu aletungilila Abrahamu. (Amapinda 18:10) Nangu cibe fyo, alabatungilila ukupitila mu “luko” ulwabamo kutemwa nga nshi kabili umwaba abantu abengi ukucila ifyalo fimo ilelo. (Esaya 66:8) Umwaka wapwile, icipimo ca pa muulu ica bekashi 5,888,650 aba muli ulu luko balangishe icitetekelo cabo icakosa ukupitila mu kulanda na banabo pa lwa malayo ya kwa Lesa. (Marko 13:10) Bapoosele amaawala ayashaifulila nga nshi 1,186,666,708 muli uyu mulimo mu kufwaya abasekelela. E calengele ukuti basambilishe Baibolo abantu 4,302,852 abalefwaya ukulundulula icitetekelo. Na cimbi icalangilile ukupimpa ukwa ulu “luko” cali ca kuti 698,781 balibombeleko bupainiya, ubwa nshita yonse nelyo pa mweshi umo nelyo ukucilapo. (Ifyebo fya mibombele ya Nte sha kwa Yehova fili pa mabula 12 ukufika pa 15.) Iyi mibombele ishaiwamina ileasuka bwino bwino icipusho Yesu aipwishe ica kuti: “Umwana wa muntu ilyo akesa, bushe akasange citetekelo pano nse?”

Aba Busumino Te Mulandu ne fya Kwesha

13, 14. Londololeni amafya yamo yantu Abrahamu no lupwa lwakwe bapitilemo mu Kanaani?

¹³ Ilingi, Abrahamu no lupwa lwakwe balepita mu mafya mu Kanaani. Inshita imo kwali icipowe cabipisha icamulengele ukufuma ku Kanaani no kutentemukila ku Egupti. E lyo na kateka wa Egupti na kateka wa ku Gerari (mupepi na Gasa) balyeseshe ukupoka Abrahamu umukashi wakwe, Sara. (Ukutendeka 12:10-20; 20:1-18) Kwali no lubuli pa kati ka bacemi ba fitekwa fya kwa Abrahamu na bacemi ba fitekwa fya kwa Lote, kabili ici calengele ishi ndupwa shibili ukupaatukana. Ukwabula bukaitemwe, Abrahamu alekele Lote ukusala impanga intanshi, kabili Lote asalilepo ukwikala mu Cintengulusha ca Yordani, icalemoneka kwati ni Edeni ku mufundo na fintu cayembele.—Ukutendeka 13:5-13.

¹⁴ Lyene, Lote aalilwileko ubulwi pa kati ka mfumu ya ku musumba wa kutali uwa ku Elamu na bo yaumene na bo akapi e lyo ne mfumu sha misumba isano mu Mupokapoka wa Sidimu. Imfumu sha kutali shalicimfishe imfumu shine no kusenda ifipe ifingi, kumo na Lote ne fipe fyakwe. Ashumfwa fye icacitike, Abrahamu alikonkele ishi mfumu sha kutali kabili alipokolwele Lote no lupwa lwakwe, kumo ne fipe fya mfumu shisano. (Ukutendeka 14:1-16) Lelo ico te cintu cabipisha icacitikile Lote mu Kanaani. Kwali umulandu aikalile mu Sodomu, te mulandu na fintu umusumba waishibikwe kuli bucisenene.b (2 Petro 2:6-8) Lintu asokelwe kuli bamalaika ukuti umusumba wali no konaulwa, Lote alifulumwike no mukashi na bana bakwe abanakashi. Lelo umukashi wa kwa Lote alisuulile amakambisho ya bamalaika, kabili e calengele ukuti asanguke icaimikwa ca mucele. Pa nshita imo, Lote ashele aileikala fye mu ninga na bana bakwe babili ku Soari. (Ukutendeka 19:1-30) Ifi fyonse fifwile fyalifulungenye Abrahamu umutwe nga nshi, pali bufi ico e waishile na Lote ku Kanaani ngo wa mu lupwa lwa kwa Abrahamu.

15. Kutontonkanya nshi ukwalubana kuntu Abrahamu ashaletontonkanyapo te mulandu na mafya yantu alepitamo lintu aleikala mu mahema mu calo cimbi cimbi?

¹⁵ Bushe Abrahamu alitalile atontonkanya ukuti kanshi nga aikele fye na Lote ku Uri mu mutelelwe na balupwa ba kwa wishi nelyo ku Harani kuli munyina Nahore? Bushe alitalile afuluka ukwikala mu mayanda yacingililwa aya musumba ukucila ukwikala mu mahema? Bushe napamo alitalile atontonkanya icamukolele ukuipusula no kuba mululumba mu calo cimbi cimbi? Ilyo Paulo alelanda pali Abrahamu no lupwa lwakwe, atile: “Abasakamane calo uko bafumine, nga bali ne nshila ya kubwelelako.” (AbaHebere 11:15) Nalyo line, tababwelelemo. Amafya tayabalengele ukutompoka, kabili baikele kuntu Yehova alefwaya ukuti bekale.

Ukushipikisha Ilelo

16, 17. (a) Mafya nshi yantu Abena Kristu abengi bapitamo ilelo? (b) Kutontonkanya nshi ukusuma kuntu Abena Kristu batontonkanya? Mulandu nshi?

¹⁶ E fyo na Bena Kristu bashipikisha ilelo. Nangu cingati ukubombela Lesa kulaleta insansa nga nshi, ifintu fyalyafya ku Bena Kristu ba cine muli shino nshiku sha kulekelesha. (Esaya 11:6-9) Nangu cingati bekala muli paradise wa ku mupashi, balikwata amafya yamo yene aya fya ndalama kwati fye bantu bambi. Abengi basanguka ifinakabupalu mu nkondo, kabili bamo bekala mu bupiina bwabipisha ubushili bwa mayobwele. Kabili balashipikisha amafya ya kuba akalibumba kashatemwikwa. Mu fyalo ifingi balashimikila imbila nsuma te mulandu ne mpatila yakapela makufi. Mu fyalo fimbi, balacula pa mulandu wa kusanswa ku ‘bacito kucululusha ku fipope’ no “kuseko mulopa wa kaele.” (Ilumbo 94:20, 21) Nangu fye ni mu fyalo umo Abena Kristu tabasanswa kabili umo babatasha pa fipimo fyabo ifyawamisha, balibukila ulwa kuba abapusanako ku bo basambilila na bo ku sukulu na bo babomba na bo, kwati fye ni Abrahamu, uwaleikala mu mahema ilintu abantu abengi baleikala mu misumba. Cine cine, calyafya ukwikala mwi sonde no ‘kukanaba aba pano isonde.’—Yohane 17:14.

¹⁷ E ico bushe tutila cinshi catukolele ukuipeela kuli Lesa? Bushe tulafuluka ukuti kanshi nga twali aba pano isonde, no kulaikala nga bantu bonse? Bushe tutila cinshi catukolele ukuipusula mu mulimo wa kwa Yehova? Awe nakalya! Ukucila ukufuluka ifya ku numa, twalishiba ukuti fintu twaipusula tafingalingana nangu fye panono na mapaalo twakwata nomba na yo tukakwata ku ntanshi. (Luka 9:62; Abena Filipi 3:8) E lyo bushe abantu pano isonde baliba ne nsansa? Icishinka cili ca kuti abengi balefwaya ifyasuko fintu twakwata kale. Balacula pa mulandu wa kukanakonka ubutungulushi buntu ifwe tukonka ubufuma kuli Lesa mu Baibolo. (Ilumbo 119:105) Abengi balafwaisha bucibusa bwa Bwina Kristu no kubishanya kwa nsansa tuipakisha na basumina banensu.—Ilumbo 133:1; Abena Kolose 3:14.

18. Cinshi cifumamo lintu Abena Kristu bakosa nge fyakosele Abrahamu?

¹⁸ Ca cine, inshita shimo tufwile ukuba abakosa nga Abrahamu lintu asupile abafyushishe Lote. Lelo lintu twaba abakosa, Yehova alapaala fintu twacita. Ku ca kumwenako, mu calo ca Northern Ireland, muli ukupatana nga nshi pa mulandu wa kulwa kwa fyakaniko kabili cifwaya ukukosa pa kukanaibimba mu fikansa fya calo. Lelo Abena Kristu ba busumino balakonka amashiwi Yehova aebele Yoshua aya kuti: “Kosa kabili talila; witutuma kabili witentuka: pantu Yehova Lesa obe ali nobe konse uko uleya.” (Yoshua 1:9; Ilumbo 27:14) Pa myaka iyapitapo balicindikwa pa mulandu wa kuba abakosa, kabili ilelo balashimikila mu buntungwa ku bantu bonse muli cilya calo.

19. Ni kwisa kuntu Abena Kristu bafwaisha ukuba, kabili fya kufumamo nshi fintu balolela mu kucetekela lintu bakonka ubutungulushi bwa kwa Yehova?

¹⁹ Tatufwile ukutwishiko kuti te mulandu ne mibele twingapitamo, nga twakonka ubutungulushi bwa kwa Yehova, cikafumamo ukucindika Yehova no kutulenga ukumwenamo pa nshita ntali. Te mulandu na mafya na fintu twaipusula, takuli kumbi kuntu twingaba ukwingacila ukuba mu mulimo wa kwa Yehova, umo tuipakisha ukubishanya na bamunyina ba Bwina Kristu no kulolela mu kucetekela inshita ya ku ntanshi iyo Lesa atulaya ilyo tukekala ku ciyayaya.

[Amafutunoti]

Bushe Muleibukisha?

◻ Mulandu nshi icitetekelo cakosa cabela icakabilwa?

◻ Ni shani fintu Abrahamu alangilile ukuti icitetekelo cakwe cali icakosa?

◻ Ni shani fintu icitetekelo cibimbamo ukwaluka mu bumi bwa muntu?

◻ Mulandu nshi twabela aba nsansa ukubombela Lesa te mulandu na mafya tupitamo?

[Ifikope pe bula 7]

Abrahamu aliitemenwe ukwaluka apakalamba nga nshi mu bumi bwakwe pa kuti engapyana icilayo

[Ifikope pe bula 9]

Ubushininkisho bulango kuti Yesu alisange “citetekelo pano nse” mu nshita ya kubapo kwakwe