Abafyashi Besu Batusambilishe Ukutemwa Lesa
NGA FINTU CASHIMIKWA NA ELIZABETH TRACY
Abaume baipangeshe ne mfuti, abo mu kubangilila kwa bushiku bulya bwine batungulwile cinkupiti ku kututamfya, bapatikishe Bamayo na Batata ukufuma muli motoka. Ine na nkashi nandi, twashilwe natwikala mu cipuna ca ku numa fweka, uku ninshi tulelanguluka nampo nga tukabala atumonapo abafyashi besu na kabili. Cinshi calengele ukuti tusanswe muli iyi nshila lwa mupepi na Selma, wa mu Alabama, U.S.A., mu 1941? Kabili icatucitikile cayampene shani ne fisambilisho abafyashi besu batusambilishe?
BATATA, bakushiwe kuli lupwa lwabo pa farmu mu Texas pa numa abafyashi babo bafwile lintu bali bacili akacece. Lintu bakulile baile mu kubombela mu twampani twaleenga amafuta. Mu 1922, lintu bali ne myaka 23, baupile cisotwe umwina Texas uwe shina lya Winnie, kabili bakwete amapange ya kwikala pamo no kutendeka ukufyala abana.
Bakuulile ng’anda mu mitengo ya ku kabanga ka Texas lwa mupepi na ku kali tauni ka Garrison. Kulya e ko balimine ifilimwa fyalekanalekana, ukusanshako tonge na mataba. Na kabili batekele umusango onse uwa nama sha pa farmu. Mu kupita kwa nshita abana balifyelwe, e kuti mu May 1924, Dewey uwainikwe ishina lya Batata, alifyelwe, mu December 1925 ni Edwena, kabili mu June 1929, e lyo na ine nafyelwe.
Ukusambilila Icine ca mu Baibolo
Apantu Bamayo na Batata balepepa ku Church of Christ, baleti balyumfwikishe Baibolo. Lelo mu 1932, G. W. Cook ashiilile Monroe Fountain, umukalamba wa batata, amabuuku yaleti Deliverance na Government ayasabankanishiwe na Watch Tower Society. Ukufwaisha ukusambilishako abafyashi besu fintu balesambilila, baMonroe baleisa ilingi line pa nshita ya mwikulo, ukulabelengako icipande ukufuma mu Ulupungu lwa kwa Kalinda, lyene no kulalabila ku mumbo magazini. Pa numa, Batata na Bamayo balebelengamo.
Ulucelo lumo ulwa pa Mulungu Bayama baMonroe balaalike Batata mu ng’anda ya mwina mupalamano kwi sambililo lya Baibolo. Baabalaile ukuti baCook baali no kwasuka amepusho yabo yonse ukubomfya Baibolo. Lintu Batata bafumine kwi sambililo, baebele ulupwa mu kucincimuka ukuti: “Ifipusho fyandi fyonse fyacasukwa kabili nacumfwilapo na fimbi! Naleti fyonse nalifishibe, lelo lintu baCook bacitendeka ukulondolola pa lwa helo, umweo, imifwaile ya kwa Lesa ukulosha kwi sonde, na fintu Ubufumu bwa kwa Lesa bukafikilisha iyo mifwaile, nacisanga ukuti tapaba nangu cimo ico naishiba pa lwa Baibolo!”
Ing’anda yesu yali nga pa kwangalila. Balupwa ne fibusa baletutandalila, twalepanga switi wa mukaka na shuga, no kupoosha amataba, lyene no kulaimba inyimbo lintu Bamayo balelisha piano. Panono panono mu cifulo ca kucite fi twatendeke ukulalanshanya Baibolo. Nangu ca kuti fwe bana tatwaleumfwikisha ifyalelandwa, ukutemwa uko abafyashi besu batemwishishe Lesa na Baibolo kwali ukwamonekesha ica kuti fwe bana umo umo twalundulwile ukutemwa kwapalako kuli Lesa na ku Cebo cakwe.
Indupwa shimbi na sho shasuminishe ukuti amayanda yabo yalebomfiwa ku kulanshanishishamo Baibolo cila mulungu, uko ilingi line kwaleshimpwa pa mutwe wa muli magazini wa Ulupungu lwa kwa Kalinda. Lintu ukulongana kwalebela mu mayanda ya ndupwa sha mu matauni ya mupepi aya Appleby na Nacogdoches, twaleilonga muli motoka wesu uwa Ford Model A no kuya kulya te mulandu ne fyali imiceele.
Ukubomfya Fintu Basambilile
Abafyashi besu tacabapoosele sana inshita ukumona ukuti balekabila ukubombela pa fintu balesambilila. Ukutemwa Lesa kwalefwaya ukushimikilako bambi pa lwa fyo basambilile. (Imilimo 20:35) Lelo uku kulumbulula pa cintubwingi icitetekelo cabo kwali ukwayafya icine cine, na kucilisha apantu abafyashi besu baali aba nsoni, kabili abaicefya. Lelo, ukutemwa uko batemenwe Lesa kwabalengele ukucita ico cine fye, kabili cabafwile ukutusambilisha ukucetekela Yehova umupwilapo. Batata balandile ukuti: “Yehova alelenga abalimi ba ntongwe ukuba bakashimikila!” Mu 1933, Bamayo na Batata balangishe ukuipeela kwabo kuli Yehova ukupitila mu kubatishiwa mu cishiba ce sabi icali lwa mupepi na ku Henderson, mu Texas.
Ku kutampa kwa 1935, Batata balembele kalata ku Watch Tower Society umo baipwishe ifipusho ifingi ukulosha kwi subilo lya Mwina Kristu ilya mweo wa muyayaya. (Yohane 14:2; 2 Timote 2:11, 12; Ukusokolola 14:1, 3; 20:6) Uwayaswike ulya kalata ni Joseph F. Rutherford, uwali presidenti wa Sosaite pali ilya nshita. Mu cifulo ca kwasuka ifipusho Batata baipwishe, Munyina Rutherford alaalike Batata ukusangwa kwi bungano lya Nte sha kwa Yehova ilyali no kubela mu Washington, D.C., mu May.
Batata baisoseshe ukuti: ‘Te kuti cicitike! Ifwe tuli bashimafarmu kabili twalilima umusalu amahekita 26. Iyo nshita ye bungano e nshita tukalasombola no kutwala mu kushitisha.’ Nangu cibe fyo, tapapitile ne nshiku ishingi, mulamba aishilekukulula ifilimwa, impango na malalo ica kuti no bwelelo bwa Batata bwalipwile. E co twaisanshishe ku Nte shimbi muli basi wa bana be sukulu uo twalipiileko indalama kabili twaendele bakilomita 1,600 ukulola pa kati ka kapinda ka ku kuso na kabanga ukwabelele ibungano.
Pe bungano Batata na Bamayo balitemenwe nga nshi ukukutika ku bulondoloshi bwaumfwika ubwaleishibisha “ibumba likalamba” ilikapusuka “Ubucushi bukalamba.” (Ukusokolola 7:9, 14) Ukufika na lintu bafwile, isubilo lya bumi bwa ciyayaya muli paradise wa pe sonde e co fye balefwaisha, kabili bakoseleshe fwe bana ‘ukwikata ku mweo uwabo mweo wine wine,’ ico kuli ifwe capilibwile umweo wa muyayaya pe sonde untu Yehova ali no kupeela. (1 Timote 6:19; Amalumbo 37:29; Ukusokolola 21:3, 4) Nangu ca kuti nali fye ne myaka isano, naliipakishe nga nshi ukuba pamo no lupwa pali iyi nshita ya nsansa.
Pa numa ye bungano, twaishilebyalulula cipya cipya ifilimwa, kabili twasombwele ifingi ifyo tushatalile atusombolapo. Ukwabula ukutwishika ici caafwile Bamayo na Batata ukusumina ukuti mu kucetekela Yehova no mutima onse mulaba ukulambulwa. Basaine formu waibela uwa mulimo wa kushimikila umo basuminishenye ukuti baali no kulapoosa amaawala 52 mu butumikishi cila mweshi. Kabili, lintu inshita ya kubyala yafikile, bashitishe fyonse ifyo bakwete pa farmu! Batata bakwete icikocikala ca bamita 6 mu butali e lyo 2.4 mu bufumo ico bapangiile ifwe basano ukuti tuleikalamo, kabili bashitile na motoka iipya iye shina lya Ford iya kulakulikilako icikocikala. Bayama baMonroe na bo bacitile cimo cine, kabili na bo bene batendeke ukwikala mu cikocikala pamo no lupwa lwabo.
Ukutusambilisha Icine
Batata na Bamayo batendeke bupainiya, nga fintu ubutumikishi bwa nshita yonse bwitwa, mu October 1936. Pamo ngo lupwa, twatendeke ukushimikila mu mishi yabelele ku kabanga ka Texas iyo iishashimikilwemo sana ubukombe bwa Bufumu. Mupepi no mwaka, twaleya ukufuma ku mushi umo ukuya ku unankwe, nangu cibe fyo, twaliipakishe bulya bumi. Bamayo na Batata batusambilishe ukupitila mu ca kumwenako cabo na ku fyo baletweba ukupala Abena Kristu ba kubalilapo abaipeeleshe ku kusambilisha bambi icine ca mu Baibolo.
Fwe bana na kucilisha twalekumbwa sana bamayo pa mulandu wa kuipusula uko baipuswile pa kusha ing’anda. Nangu cibe fyo, kwaliko fye icintu cimo ico bashali na kusha, ne co cali ni mashini wa kubilila. Ukukanasha mashini kwali fye bwino. Apantu ukubila e yali ncito yabo, e co lyonse baletubilila ifya kufwala fisuma. Pe bungano limo na limo, twalefwala ifya kufwala fipya kabili ifisuma sana.
Ndebukisha bwino ilyo Herman G. Henschel aleisa no lupwa lwakwe kuntu twaleikala na motoka wakwete ica kulandilamo uwa Watch Tower Society. Baleimika motoka wabo mu ncende mwaleikala abantu sana, no kulisha ilyashi ilipi lyakopwa pa cilimba, lyene ukutandalila fye abantu pa kuti bengomfwilapo na fimbi. Dewey atemenwe sana ukwangala na Milton umwana wa kwa Herman, uyo pali yo nshita ali mu myaka ya pa kati iya bupungwe. Milton nomba e presidenti wa Watch Tower Society.
Pe bungano lyaliko mu 1937 mu Columbus, Ohio, e po Edwena abatishiwe, kabili Bamayo na Batata bapeelwe ishuko lya kuba bapainiya baibela. Pali ilya nshita, bupainiya bwaibela bwasanshishemo ukubomba amaawala mupepi na 200 cila mweshi mu mulimo wa kushimikila. Lintu naibukisha ilya myaka, njisa mu kutesekesha fintu ica kumwenako cisuma ica Bamayo cangafwa ukutungilila umwina mwandi mu milimo yakwe iya Bwina Kristu.
Lintu Batata batendeke isambililo lya Baibolo no lupwa lumo, baletusenda na ifwe pa kuti twingaba ica kumwenako ku bana kuli lulya lupwa. Baletupeela ukubelenga amalembo ya mu Baibolo no kwasukapo ifipusho fyayanguka. Na muli fyo, ubwingi bwa balya bacaice twasambilile pamo na bo bacili balebombela Yehova mu busumino ukufika na lelo. Cine cine, na ifwe bene twaimikilwe umufula wakosa uwa kutwalilila ukutemwa Lesa.
Lintu Dewey akulile, calimukosele ukwikala mu kamuputule kamo kene na baice bakwe babili abanakashi. E co mu 1940 apingwilepo ukufumamo no kutendeka bupainiya na Nte umbi. Mu kupita kwa nshita aishileupa Audrey Barron. E co Audrey na o wine asambilishiwe ifintu ifingi na bafyashi besu, kabili aishiletemwisha Batata na Bamayo. Ilyo Dewey akakilwe mu cifungo mu 1944 pa mulandu wa kukanaibimbamo mu milandu ya calo, Audrey aishile mu kwikala na ifwe mu kacikocikala kamo kene.
Pe bungano likalamba ilyali mu St. Louis, Missouri, mu 1941, Munyina Rutherford alandile mu kulungatika ku baice ba myaka ya pa kati ka 5 ukufika ku 18, abaikele mu cifulo caibela ica ku ntanshi. Ine na Edwena twakutike kwi shiwi lyakwe ilyanakilila kabili ilyaumfwika bwino; alelanda kwati ni wishi ulesambilisha abana bakwe pa ng’anda. Akoseleshe abafyashi ukuti: “Ilelo Kristu Yesu alilonganika abantu bakwe abo apingana na bo icipingo, kabili alabebekesha ukusambilisha abana babo mu nshila ya bulungami.” Alundilepo ukuti: “Mwibaleka ukulalulumba kabili basambilisheni icine!” Ku ca buseko, ifyo fine fye e fyacitile abafyashi besu!
Pe bungano, twapokelele akatabo akapya akaleti Jehovah’s Servants Defended, akalandile pa milandu ya mu cilye umo Inte sha kwa Yehova shasangilwe isha kaele, ukusanshako fye na ilya iya mu Cilye Casumbukisha mu United States. Twasambilile aka katabo na Batata capamo ngo lupwa. Tatwaishibe no kwishiba ukuti twalepekanishiwa ku fyaishilecitika mu milungu fye imo iyakonkelepo mu Selma, Alabama.
Ibungwe Lyaima Apasweka mu Selma
Ulucelo pali bulya bushiku bwacitikepo bulya busanso bwa kutiinya, Batata batwele bakalata kuli sherifu, mwine mushi, na kuli kapokola mukalamba mu Selma abalondolwele insambu shesu isha kutwalilila ubutumikishi bwesu pa kucingililwa ne funde. Nangu cibe fyo bapingwilepo fye ukututamfya mu mushi.
Mu cungulo kasuba, abaume ba mfuti basano baishile ku cikocikala cesu no kusenda Bamayo, nkashi nandi, e lyo na ine muli bunkole. Batendeke ukufwintaula ifintu mu kati, ukulafwailisha fye nga bengasanga icili conse icilelangilila ifya kupinuna ubuteko. Batata bali pa nse, kabili babakambishe ukukulika icikocikala kuli motoka, uku ninshi nababasonta no tunwa twa mfuti. Pali iyi nshita, nshakwete umwenso. Tamwali amano, aba abaume ukututunganya ukuti twali aba busanso pantu ine na nkashi nandi twaleseka kupumya kupumya. Nangu cibe fyo, twaishileicindika lintu Batata batuloleshe.
Lintu twaipekenye ukuya, aba baume bafwaile ukuti ine na Edwena tuye muli motoka wabo. Batata balandile ukwabula ukulamba abati, “Ni bamwana nani mulesenda muli motoka wenu? Kano nga te bana bandi!” Pa numa ya kulanshanya twalisuminishiwe ukwendela pamo ngo lupwa, uku ninshi aba baume baipangeshe ne mfuti baletukonka fye pa numa muli motoka wabo. Pa numa ya kwenda bakilomita mupepi na 25 ku nse ya mushi, baishiletupeela icishibilo ca kwimika motoka wesu mu mbali ya musebo kabili basendele Batata na Bamayo akatalamukila. Kabili balecita nga pafuma uyu paya umunankwe ku kwesha fye ukunashanasha Bamayo na Batata pa kubeba ukuti: “Filekeni fye ifi fimipepele. Mubwelele na pa farmu, muleke mukushe bwino abana benu!” Batata baeseshe ukupelulula na bo lelo takwali icili conse icatumbwikemo.
Mu kupelako, umo uwa baume atile: “Kabiyeni, kabili nga mukatala amunyatako ulukasa kuno ku Dallas, mwafwa imwe bonse!”
Pa numa ya kwilulukwa no kuba pamo na kabili, twaendele pa maawala ayengi e lyo twaiminine ukuti twingasendamako. Twalisungile inambala ya ulya motoka wa filwani. Ukwabula ukwikata na ku cani Batata baishibishe Watch Tower Society fyonse ifyacitike, kabili imyeshi inono pa numa balya baume balishibikwe no kwikatwa.
Ukuya kwi Sukulu lya Bamishonari Ilya Gileadi
Edwena apokele ubwite bwa kuyasangwa kwi kalasi lyalenga 7 ilya Watchtower Bible School of Gilead mu South Lansing, New York, mu 1946. Albert Schroeder, umo uwa bakafundisha, alumbulwile imibele isuma iya kwa Edwena kuli Bill Elrod uo alebomba nankwe bupainiya lelo nomba uwalebombela pa Bethel, pa maofeshi yakalamba aya Nte sha kwa Yehova ayabela ku Brooklyn, New York.a E fyo Edwena na Bill baishibene, kabili umwaka fye umo pa numa ya kupwisha isukulu lya Gileadi, balyupene. Pa myaka iingi batwalilile ukuba abatumikishi ba nshita yonse, ukusanshapo ne myaka isano babombele capamo pa Bethel. Lyene ubushiku bumo mu 1959, Munyina Schroeder abilishe kwi kalasi lyalenga 34 ilya Gileadi ukuti umunankwe watemwikwa nomba ni shimpundu, afyele umwaume no mwanakashi.
Ilintu nali ncili ndebomba capamo na bafyashi bandi mu Meridian, Mississippi, mu kusululuka kwa 1947, ifwe bonse batatu twapokelele ubwite bwa kusangwa kwi kalasi lyalenga 11 ilya Gileadi. Awe calituponeshe na pa musao pantu ukulingana ne fifwaikwa fye sukulu nali umwaice sana, kabili Bamayo na Batata na bo bali abakalamba sana. Lelo uku kwali kulangulukilako kwaibela, kabili twapokelele lilye shuko lya luse ilya masomo ya Baibolo aya pa muulu.
Ukubomba Bumishonari Capamo na Bafyashi Bandi
Twapeelwe umulimo wesu uwa bumishonari mu Colombia, ku South America. Cali ni mu December 1949, ukucila pa mwaka umo uutuntulu pa numa ya kupwisha isukulu lya bumishonari e lyo twafikile mu Bogotá pa ng’anda ya bamishonari kale kale apali bamishonari na bambi batatu. Pa kabala ntanshi, Batata bapene basondwelele ukuti kuti caangukapo ukusambilisha abantu iciNgeleshi ukucila bene ukusambilila iciSpanish! Ca cine, kwali amafya, lelo mwandi mapaalo yakalamba yafuminemo! Mu 1949 baNte bali mu Colombia tabafikile na kuli 100, lelo nomba balicila na pali 100,000!
Pa numa ya kubomba mu Bogotá pa myaka isano, Bamayo na Batata batuminwe ku musumba wa Cali. Mu 1952, naishileupwa kuli Robert Tracy, mishonari munandi mu Colombia.b Twatwalilile ukuba mu Colombia ukufika mu 1982, umwaka wine twapeelwe umulimo ku Mexico, uko tucili tulebombela ukufika no bwa lelo. Mu kupelako, mu 1968, abafyashi bandi babwelulukile ku United States ku kundapwa. Pa numa ya kundapwa, batwalilile ukuba bapainiya baibela mupepi na Mobile, mu Alabama.
Ukusakamana Abafyashi Besu
Ilyo imyaka yalepita, Bamayo na Batata baile balanakilako fye kabili balekabila ukutungililwa no kusakamanwa sana. Ukulingana na fintu baipwishe, bapeelwe ukulabombela mupepi no kwabelele Edwena na Bill mu Athens, Alabama. Pa numa ndume yesu, Dewey, atile kuti cawama nga ca kuti ulupwa lwaikala lwa mupepi mu South Carolina. E co Bill no lupwa lwakwe bakuukile ku Greenwood, capamo na Bamayo na Batata. Uku kuteuluka kwabamo ukutemwa kwalengele ukuti ine na Robert tutwalilile bumishonari mu Colombia, ukwishiba ukuti abafyashi bandi balesakamanwa bwino.
Lyene, mu 1985, Batata balwele lupuma uwabalengele ukukanalanda no kuba fye lyonse pa busanshi. Twakumene ngo lupwa ukumona fintu twingasakamana bwino abafyashi besu. Twasondwelele ukuti Audrey e wa kulasakamana Batata e lyo ine na Robert twakulabafwa mu kulabatuminako amakalata aya fya kukumanya fya kukoselesha cila mulungu e lyo no kulabatandalila libili libili ukufika pantu twingapesha.
Ncili ndebukisha ukutandala kwa kulekeleshako uko natandalile Batata. Nangu ca kuti ifyo Batata balelanda tafyaleumfwika, ilyo twabebele ukuti tulebwelela ku Mexico, apa pena baliibikilisheko na maka sana ukusosa fye, ishiwi limo ukuti, “Kafikenipo!” Twaishibile kuli ci ukuti, mu mutima wabo, balesuminisha ukupingulapo kwesu ukwa kutwalilila na bumishonari bwesu. Bafwile mu July 1987, kabili Bamayo na bo bafwile pa numa ya myeshi 9.
Kalata napokelele ukufuma kuli nkashi nandi uwafwilwa isupula bwino ifyo bonse tutasha nga nshi pa kwaafwa kwa bafyashi besu. Alembele ukuti: “Ndapoosako sana amano ku bupyani bwandi ubwakatama ubwa Bwina Kristu kabili nshitontonkanyapo no kuti abafyashi besu abatukushisha mu nshila imbi nga nalicilapo ukuba uwa nsansa. Ica kumwenako cabo ica citetekelo cakosa, ukuipeelesha, no kucetekela Yehova no mutima onse calingafwilisha ukushipikisha inshita sha kupopomenwa mu bumi bwandi.” Edwena asondwelela ukuti: “Ntasha Yehova pa kutupeela abafyashi abatulangilile ukupitila mu fyo baletweba ne fyo balecita ifyo twingaba ne nsansa nga ca kuti twabomfya ubumi bwesu mu kubombela Lesa wesu uwa kutemwa, Yehova.”
[Amafutunoti]
a Moneni Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa March 1, 1988, amabula 11- 12.
b Moneni The Watchtower iya mu March 15, 1960, amabula 189-91.
[Ifikope pe bula 22, 23]
Ulupwa lwa kwa Fountain: (ukufuma ku kuso ukuya ku kulyo) Dewey, Edwena, Winnie, Elizabeth, Dewey uwainikwa ishina lya bawishi; ku kulyo ni: Elizabeth na Dewey uwainikwa ishina lya bawishi mupepi na ku matayela ya motoka ya cisoselo iya kwa Henschel (1937); pe samba ku kulyo ni: Elizabeth wa myaka 16 aleshimikila ukubomfya ifipampa