Ubumi Bwabo

Naliba ne Nsansa pa Kubombako Umulimo wa Mwi Sonde Lyonse Uwa Kusambilisha Baibolo

NGA FINTU CASHIMIKWA NA BA ANNA MATHEAKIS

Ingalaba twalimo yatendeke ukupya. Mba muli iyi ngalaba ilyo yalebunda, nga yali e mfwa yandi. Iyi ngalaba yalepele amamita 171. Nalyowele ukuya ukwaliko bwino uku ninshi ndetutuma ku mwenso kabili ndelwa na mabimbi ayakalamba. Ico nali no kucita fye pa kukananwena, kwikatilila ku ca kufwala icafwilisha umuntu ukukanaibila, ico umwanakashi umo afwele. Napepele kuli Lesa ukuti ampeele amaka no kushipa. E co fye nali no kucita.

UBU busanso bwacitike mu 1971, ilyo nalebwelelamo ku Italy, icalo calenga butatu uko nailebombela bumishonari. Ilyo iyi ngalaba yabundile, ifipe fyandi fyonse fyalyonaike. Lelo nalisheleko ne fintu ifyacindama sana—e kutila, ubumi bwandi, bamunyinane aba Bwina Kristu aba citemwishi, ne shuko lya kubombela Yehova. Umulimo wa bumishonari wantwele ku fyalo fitatu, ifyabela ukwatalukana sana, kabili ukubunda kwa ilya ngalaba e cimo fye pa fintu ifingi ifyancitikiile mu bumi bwandi.

Nafyelwe mu 1922. Twaleikala mwi tauni lya Rām Allāh, amakilomita 16 ku kapinda ka ku kuso aka Jerusalem. Abafyashi bandi bafumine ku cishi ca Crete, lelo batata bakuliile ku Nazareth. Twafyelwe basano, abaume batatu na banakashi babili, kabili nine nali umwaice pali bonse. Ulupwa lwesu lwalipeshiwe amano pa mfwa ya kwa ndume yandi, cikonke beli, uwanwenene mu Mumana wa Jordan ilyo aba pa sukulu alesambilila bapekenye ukuya mu kwangala. Ilyo ubu busanso bwacitike, bamayo balikeene ukwikala mu Rām Allāh, kabili twakukiile ku Athens, ku Greece, ninshi ndi ne myaka itatu.

Ulupwa Lwesu Lwasambilila Icine ca mu Baibolo

Lintu twafikile mu Greece, ndume yandi, Nikos, umukalamba pali ifwe bonse, uwali ne myaka 22 pali ilya nshita, akumene na Basambi ba Baibolo, e fyo Inte sha kwa Yehova shaleitwa pali ilya nshita. Alitemenwe sana ukusambilila Baibolo kabili ali uwacincila nga nshi mu mulimo wa Bwina Kristu. Batata balifulilwe sana pali ici, kabili batamfishe baNikos pa ng’anda. Lelo, ifyo twalecita, nga twamona batata baya ku Palestine, ine, bamayo e lyo na bakalamba bandi abanakashi twaleya na baNikos ku kulongana kwa Bena Kristu. Ncili ndebukisha bwino sana ifyo bamayo balecincimuka nga baleshimika ifyo balesambilila kuli kulya kulongana. Lelo tapakokwele, balilwele kansa kabili bafwile ninshi bali ne myaka 42. Ilya nshita yayafya, abakalamba bandi baAriadne e batendeke ukutusunga. Nangu bali abaice, bali fye kwati e bamayo pa myaka iingi iyakonkelepo.

Ilyo batata baleikala mu Athens, lyonse balensenda kwi Calici lya Orthodox, kabili ilyo bafwile, nshalekele ukuya ku calici nangu ca kuti naleyako fye limo limo. Apo nalimwene ukuti abalepepa kuli lilye calici tabalecita ifyo Lesa afwaya, nalisukile naleka fye no kuyako.

Lintu batata bafwile, nalisangile incito iisuma fye mu cipani ca buteko icilolekesha pa ndalama sha calo. Lelo, bandume yandi bena baipeeleshe fye mu mulimo wa kushimikila abantu Ubufumu, babombele imyaka iingi mu Greece. Mu 1934, bakukiile ku Cyprus. Pali ilya nshita, pa cishi ca Cyprus tapali Inte ya kwa Yehova iyabatishiwa nelyo imo, e co abakalamba bandi batendeke ukulundulula umulimo wa kushimikila pali cilya cishi. Lintu baupile, abena mwabo, baGalatia, na bo batendeke umulimo wa kushimikila inshita yonse uo babombele imyaka iingi.a Lyonse, baNikos baletutumina bamagazini ne fitabo ifilanda pali Baibolo, lelo tatwalefibelenga sana. Ku Cyprus kwine e ko bena bafwilile no kufwila.

Napoosako Amano ku Cine

BaGeorge Douras, Inte yapimpa iya mu Athens, kabili cibusa wa baNikos, baishiletutandalila mu 1940. Batulaalike kwi sambililo lya Baibolo pamo ne bumba ilinono ilya bantu abalelonganina mu ng’anda mu mwabo. E fyo twaile na mu kulongana. Bwangu bwangu, twatendeke no kwebako bambi ifyo twalesambilila. Ukusambilila Baibolo kwalengele ukuti ine na bakalamba bandi tuipeele kuli Yehova. BaAriadne babatishiwe mu 1942, e lyo ine nabatishiwe mu 1943.

Ilyo Inkondo ya Calo iya Bubili yapwile, baNikos batwebele ukuti tukuukile ku Cyprus kulya bena bali, e fyo twakukiile na ku Nicosia mu 1945. Mu Cyprus mwena umulimo wa kushimikila tawabindilwe nga filya cali mu Greece. Twaleshimikila ku ng’anda ne ng’anda e lyo na mu misebo.

Ilyo papitile imyaka ibili, baAriadne babwelele ku Greece. Kulya bailemonana na bali no kuba abena mwabo, na bo bali ni bakapepa ba kwa Yehova, e co batwalilile ukwikala kulya kwine ku Athens mpaka no kuupwa. Lyene, baAriadne na bena mwabo bankoseleshe ukuti mbwelele ku Greece no kutendeka umulimo wa nshita yonse mu musumba ukalamba uwa Athens. Apo nalefwaisha ukuba painiya, nabweleele ku Athens, ukwalekabilwa bakashimikila abengi.

Napeelwa Imilimo na Imbi

Natendeke bupainiya pa November 1, 1947, kabili nalebomba ama-awala 150 cila mweshi. Icifulo twaleshimikilamo cali cikalamba, kanshi naleenda sana. Nangu cali ifyo, nali-ipakishe amapaalo ayengi. Bakapokola baleikata baNte bonse abo basanga baleshimikila nelyo abali pa kulongana kwa Bwina Kristu, e co tapakokwele balinjikete.

Bampeele umulandu wa kuti nalepatikisha abantu ukutendeka ukupepa uko mpepa, uwali mulandu uukalamba pali ilya nshita. Bampingwile ukukakwa imyeshi ibili mu cifungo ca banakashi ica Averof Women’s Prison of Athens. Nasangilemo Nte na umbi umwanakashi, kabili nangu twali mu cifungo, twaliipakishe ukwampana kwa Bwina Kristu ukusuma kabili ukwa kukoselesha. Ilyo imyeshi bampingwile ukwikala mu cifungo yapwile, natwalilile ukubomba bupainiya. Abengi abo nalesambilila na bo Baibolo bacili babomfi ba kwa Yehova aba busumino, kabili ici cilandetela insansa icine cine.

Mu 1949, napokelele kalata wa kunjita kwi kalasi lyalenga 16 ilya Isukulu lya Baibolo Ilya Gileadi Ilya Watchtower ku United States, uko abatumikishi ba nshita yonse basambilishiwa umulimo wa bumishonari. Bonse fye mu lupwa twalitemenwe nga nshi. Napekenye ukuyasangwa na ku kulongana kwa pa kati ka nko ukwabelele mu New York City mu lusuba lwa mu 1950, lyene pa numa ukuya ku sukulu lya Gileadi.

Ilyo nafikile ku United States, nalibombeleko pa myeshi iinono umulimo wa kuwamya mu miputule ya kwikalamo aba pa maofesi yakalamba aya Nte sha kwa Yehova ayaba mu New York City. Icifulo cali ica busaka, icisuma na bantu bali abakoselesha kabili bamunyina na bankashi bonse bali aba nsansa. Ndebukisha lyonse ifintu fisuma ifyo naipakishe pa myeshi 6 iyo naikele pa maofesi yakalamba. Awe ne nshita yalifikile iya kutendeka isukulu, kabili imyeshi isano iya kusambilila sana no kukanshiwa yapwile fye bwangu bwangu. Fwe basambi ba muli lilye sukulu, twaishileishiba ifyo cacindama na fintu cawama ukwishiba Amalembo, ne ci calituletele insansa sana kabili twalefwaisha no kwebako bambi icine icipeela umweo.

Natendeka Umulimo wa Bumishonari

Ilyo twali mwi Sukulu lya Gileadi, balitusuminishe ukuisalila uwa kubomba nankwe bumishonari ilyo bashilatutuma ukwa kuya mu kubombela. Nkashi umusuma nga nshi, Ruth Hemmig, (nomba alyupwa kuli ba Bosshard) e o nali no kuya mu kubomba nankwe. Ine na Ruth twalitemenwe sana ilyo batwebele ukwa kuya mu kubombela, mu musumba wa Istanbul, ku Turkey—umusumba uwaba pa kati ka Asia no Bulaya! Twalishibe ukuti umulimo wa kushimikila walibindilwe muli cilya calo, lelo twalicetekele ukuti Yehova akatwafwa.

Mu Istanbul mwaba abantu abengi abafuma ku fyalo fyalekanalekana. Kulya, kwali amatuuka ayengi umwalefula sana abantu ne fya kushitisha ifingi, ifya kulya ifyaipikwa mu misango ya mu fyalo fyalekanalekana, amayanda ya babenye ayasuma, abantu abasuma, no lulamba lwa bemba na lo ulusuma nga nshi. Ne cawamishe ca kuti, twasangile abantu ba mitima iisuma abalefwaya ukwishiba Lesa. Mwi bumba linono ilya baNte abali mu Istanbul, abafulilemo bena Armenia, abaGriki e lyo na baYuda. Lelo, kwali na ba ku fyalo fimbi, kabili twalekabila ukusambilila indimi ishingi, no lulimi lwa ciTurkish lwine. Twaletemwa sana ukulanda na bantu ba ku fyalo fyalekanalekana abalefwaisha ukusambilila icine. Abengi balitwalilila ukubombela Yehova mu busumino.

Nomba icabipileko fye, ubuteko bwalikeene ukupeela nkashi Ruth ifipepala na fimbi ifya kuti atwalilile ukwikala muli cilya calo, e fyo Ruth afumineko ku Turkey. Acili alabomba umulimo wa kushimikila inshita yonse ku Switzerland. Nangu ca kuti palipita imyaka iingi, ncili ndafuluka bucibusa busuma, ubwa kukuulilila ubo naipakishe na ena.

Ukukuukila ku Calo Cimbi

Mu 1963, balikeene ukumpeela ifipepala fya kuti ntwalilile ukwikala mu Turkey. Ala calinkosele ukusha Abena Kristu banandi abo namwene uko balelunduluka lwa ku mupashi pa nshita imo ine baleesha na maka ukucimfya amafya ayengi. Pa kunkoselesha, balupwa lwandi balindipilile ulwendo lwa kuya ku New York City ku kulongana kukalamba. Pali iyi nshita ninshi tabalanjeba kumbi ukwa kuya mu kubombela.

Ilyo twali pa kulongana, e lyo banjebele ukwa kuya mu kubombela, ku Lima, ku calo ca Peru. Nafumine fye ku New York no kuya ku Peru, pamo na nkashi wacaice uo nali no kuya mu kubombela pamo nankwe. Nailesambilila iciSpanish kabili twaleikala mu ng’anda ya bamishonari iyali pa ntunti ya pa muulu we ofesi lya musambo ilya Nte sha kwa Yehova. Caliweme nga nshi ukushimikila kulya no kwishibana na bamunyina ne nkashi aba ku Lima.

Ukukuukila ku Calo Cimbi, Ukusambilila Ululimi na Lumbi

Pali iyi nshita, balupwa lwandi ku Greece balitendeke ukulwalilila pa mulandu wa bukote. Kwena, tabatalile abanjeba ukuleka umulimo wa nshita yonse pa kuti nje mu kwikala nge fyo abantu bonse bekala, e kuti ukutendeka ukubombe ncito pa kuti ndesunga balupwa. Lelo, ilyo natontonkenyepo sana no kupepelapo, namwene ukuti cali no kuba bwino ukuya mu kubombela mupepi no kwali balupwa lwandi. Bamunyina ba pa maofesi balisumine, bantumine ku Italy kabili balupwa lwandi e bandipilile ulwendo. Na kuba, aba kubila imbila nsuma balekabilwa sana ku Italy na ko kwine.

Na kabili, natendeke ukusambilila ululimi na lumbi, ululimi lwa ciItalian. Mu musumba wa Foggia e mo natendekele umulimo. Lyene, banjebele ukuya ku Naples, uko aba kubilisha imbila nsuma balekabilwa sana. Naile mu kushimikila mu Posilipo, icifulo icisuma nga nshi mu Naples mwine. Cali cifulo icikalamba, lelo mwali fye kasabankanya wa Bufumu umo. Naliipakishe ukubomba umulimo, kabili Yehova alingafwile ukutendeka amasambililo ya Baibolo ayengi. Umuye nshiku, mwasukile mwaba ne cilonganino icikalamba.

Pa bantu nabalilepo ukusambilila na bo Baibolo pali umwanakashi umo na bana bakwe abanakashi bane. Ulya mwanakashi pamo na bana bakwe babili bacili ni Nte sha kwa Yehova. Kwali na baupana abo nasambilile na bo Baibolo abakwete no mwana munono umwanakashi. Bonse balilundulwike kabili baipeele na kuli Lesa mu lubatisho. Umwana wabo alyupwa ku mubomfi wa busumino uwa kwa Yehova, kabili bonse babili balebombela Lesa mu kucincila. Ilyo twalesambilila Baibolo no lupwa lumo ulukalamba, nalipapile sana ukumona ifyo Icebo ca kwa Lesa cakwata amaka. Ilyo twabelengele amalembo yamo ayalanga ukuti Lesa tasuminisha ukumupepela mu fipasho, nyina wa pali iyi ng’anda tapembelele no kuti isambililo lipwe. Apo pene fye, apoosele ifipasho fyonse ifyali mu ng’anda!

Mu Masanso Pali Bemba

Lyonse nalenina ingalaba pa kuya ku Greece na pa kubwelelamo ku Italy. Lyonse fye naleenda bwino sana. Lelo ulwendo lumo mu lusuba lwa mu 1971, talwaweme. Naninine ingalaba ya Heleanna pa kubwelelamo ku Italy. Lucelocelo pa 28 August, umulilo walyambwike mu kicini ya mu ngalaba. Umulilo waleya ulekula kabili abantu na bo e lyo balecilamo ukutiina. Abanakashi balefwa icipuupu, abana balelila, abaume na bo balepunda no kukalipa. Abantu balebutukila ukwali amato ya kupusukilamo. Ifya kufwala fyafwilisha umuntu ukukanaibila pa menshi fyali fye ifinono, kabili tabaishibe ukuti ifisolobelo fyalebomfiwa ukwisha amato ya kupusukilamo ukufuma mu ngalaba ukuyatwala pa menshi, kanshi na fyo fyalifwile. Nshakwete ica kufwala cafwilisha ukukanaibila, lelo umulilo wena waleya ulekula, kanshi natile apa pantu ica kucita, kutolokela fye muli bemba.

Ilyo fye natolokele muli bemba, namwene umwanakashi uwafwele ica kufwala cafwilisha umuntu ukukanaibila, ale-elela mupepi na ine. Camoneke kwati taishibe ukoowa, e co namwikete pa kuboko ukumufumya mu ngalaba yalebunda. Amabimbi yaleluma fye, kanshi nalinakile sana pa kulwisha ukuti ninwena. Namwene fye ukuti capwa e mfwa yandi, lelo natwalilile ukupaapaata Yehova ukuti nshipe, ne ci calinkoseshe. Naibukishe na filya cali ilyo ubwato umutumwa Paulo anininemo bwabundile.—Imilimo, icipandwa 27.

Naikatilile fye ulya mwanakashi, kabili nalwile na mabimbi pa ma-awala yane, nga nakwatako utumaka naowako, uku ninshi ndepepa fye kuli Yehova ukuti ankoshe. Awe nasukile namona ubwato buleisa. E fyo bampuswishe, lelo umwanakashi nali nankwe ena ninshi kale afwile. Ilyo twafikile mwi tauni lya Bari, ku Italy, bantwele ku cipatala uko naile mu kundapwa. Naikele mu cipatala inshiku ishinono, kabili baNte abengi baleisa mu kumpempula no kumpeela fyonse ifyo nalekabila. Abengi abo nali na bo mu cipatala balipapile sana ukumona icitemwishi ca Bwina Kristu ica aba bamunyina.b

Ilyo napolele, banjebele ukuya mu kubombela ku Rome. Naile mu kubombela mu cifulo ca makwebo icali mu kati ka musumba, umo nabombele imyaka isano, kabili Yehova alingafwile. Naipakishe ukubomba umulimo wa kushimikila mu Italy imyaka 20, kabili nalitemenwe sana abena Italy.

Ukubwelela Kulya Kwine Natendekele Umulimo

Pali iyi nshita, baAriadne na bena mwabo balelwalilila sana. Namwene ukuti nga naikala mupepi na bo, kuti nalipilako fimo ifyo bancitiile pa kutemwa kwabo uko bantemenwe. Ukulanda fye icishinka, calinkalipe sana ukufuma ku Italy. Lelo, bamunyina ba pa maofesi balinsuminishe, kabili ukutula mu lusuba lwa mu 1985, nalitwalilila bupainiya ku Athens, uko natendekele umulimo wa nshita yonse mu 1947.

Mu cifulo naleshimikila e mo ne cilonganino nalelonganamo calebombela, kanshi nalombele bamunyina ba pa ofesi lya musambo ukuti bampeele ulusa lwa kuti ndeshimikila na mu cifulo ca makwebo icali mu kati ka musumba. E fyo nabombele pa myaka itatu pamo na nkashi painiya uo nalebomba nankwe. Twalishimikishe ubunte ku bantu abashalesangwa pa mayanda.

Lelo, ilyo imyaka ileya ilepita, ndafwaisha lyonse ukubomba nangu ca kuti amaka yena yaleya yalecepa. Bamulamu bena no kufwa balifwa. BaAriadne bena, ababa kwati e bamayo, bena nomba tabamona. Ubumi bwandi bwali bwino sana ilyo nalebomba umulimo wa nshita yonse. Lelo, nomba line, nawile pa matabo no kufunika ukuboko kwa ku kulyo. Na kabili, naliwile no kufuniko lutungu. Bantwele ku cipatala ku opareshoni kabili palikokwele sana pa kuti mpole. Pali ino nshita nshenda sana. Nyendela ku nkonto kabili pa kwenda, kano ndi no muntu umbi. Lelo, ndabombesha, kabili nsuubila ukuti kasuba kamo nkaba bwino na kabili. Ukubombako umulimo wa kusambilisha Baibolo, nangu ca kuti nshibomba sana, kulangafwa ukuba uwa nsansa lyonse kabili ndomfwa bwino.

Nga naibukisha imyaka ya nsansa iyo nabomba mu mulimo wa nshita yonse, ndatasha Yehova kabili ndasekelela nga nshi. Yehova, pamo no kuteyanya kwakwe ukwa pano isonde balitwalilila ukuntungulula no kunjafwa, ukwalenga ukuti mombele Yehova ukufikapo. Ico mfwaisha fye ca kuti Yehova alenkosha pa kuti nkatwalilile mu mulimo wakwe. Naliba ne nsansa ukuti nalibombako umulimo wa mwi sonde lyonse uwa kusambilisha Baibolo uo atungulula.—Malaki 3:10.

[Amafutunoti]

[Icikope pe bula 9]

Na bakalamba bandi baAriadne, na bena mwabo baMichalis, ilyo naleya ku sukulu lya Gileadi

[Icikope pe bula 10]

Ine na Ruth Hemmig batutumine ku Istanbul, ku Turkey

[Icikope pe bula 11]

Mu Italy, ku kutendeka kwa ba1970

[Icikope pe bula 12]

Ndi na bakalamba bandi baAriadne, pali ino nshita