Ubumi Bwabo

Mfwaisha Ukutwalilila Ukubombela Kabumba Wandi

NGA FINTU CASHIMIKWA NA BA CONSTANCE BENANTI

Cacitike fye mu kashita akanono! Mu nshiku fye 6, Camille, umwana wesu umwanakashi uwa myeshi 22, alilwele ukukaba umubili, kabili e fyo afwile. Nali no bulanda icine cine. Na ine nalefwaya fye ukufwa. Cinshi Lesa alekele ica musango yu ukucitika? Nalipelenganishiwe.

ABAFYASHI bandi bafumine ku Castellammare del Golfo, itauni lyaba mu Sicily, ku calo ca Italy. Baishile ku New York City uko nafyalilwe pa 8 December, mu 1908. Pa ng’anda, twalipo na batata na bamayo, e lyo fwe bana bonse twali 8, abaume basano na banakashi batatu.a

Mu 1927, batata, baSanto Catanzaro, batendeke ukulongana ne bumba linono ilya Basambi ba Baibolo, e fyo Inte sha kwa Yehova baleitwa lilya. Munyina Giovanni De Cecca, umwina Italy, uwalebomba pa maofesi yakalamba aya ku Brooklyn, ku New York, (ukwitwa ati ku Bethel), aleisa mu kusambilisha ibumba lya bantu ifya mu Baibolo ku ncende twaleikalila, ku New Jersey. Umuye nshiku, batata batendeke ukushimikila kabili batendeke no mulimo wa kushimikila inshita yonse, uo batwalilile ukubomba ukufika lintu bafwile mu 1953.

Bamayo balefwaisha ukuba abashimbe ba mu Katolika ilyo bali abaice, lelo abafyashi babo balibakeenye. Pa kubala, bamayo balenkaanya ukusangwapo ilyo batata balesambilila Baibolo. Lelo tapakokwele, imibele ya batata yatendeke ukuwama. Baishileba abatekanya, abafuuka, kabili pa ng’anda pali umutende. Nalitemenwe ukumone co.

Pa nshita ine yi, naishibene na baCharles, abo nalingene na bo imyaka, abafyalilwe ku Brooklyn. Na bo ulupwa lwabo lwafumine ku Sicily nga ifwe. Tapakokwele, twalikobekelene kabili lintu batata babwelele ukufuma ku kulongana kwa citungu ukwa Nte sha kwa Yehova ukwa mu 1931 ukwabelele ku Columbus, Ohio, twalyupene. Mu mwaka umo, umwana wesu Camille alifyelwe. Ilyo afwile, nali no bulanda icine cine. Bushiku bumo, baCharles, uku ninshi balelila, banjebele abati: “Na ine wine Camille ali mwana wandi nga fintu fye aali kuli iwe. Cinshi te kuti tukonkanyepo filya fine twaleikala, no kulasansamushanya?”

Twasumina Ukusambilila Icine ca mu Baibolo

BaCharles banjibukisheko ukuti batata balilandilepo pe subilo lya kubuuka ilyo balandile ilyashi pa cililo ca kwa Camille. Nabepwishe ati: “Bushe ca cine mwalicetekela ukuti kukaba ukubuuka?”

Banjaswike abati: “Ee nalicetekela! Bushe te kuti tusambilileko na fimbi ifyo Baibolo ilanda?”

Bulya bushiku nshaleele. Ulucelo pa 06:00 hrs, naile kuli batata ninshi tabalaya na ku ncito, no kubeba ukuti ine na baCharles tulefwaya ukusambilila Baibolo. Balitemenwe kabili balinkumbatile. Bamayo bena ninshi tabalabuuka, nomba balyumfwile ilyo twalelanda. Balinjipwishe nga pali icacitike. Natile: “Tapali nangu cimo. Ine na baCharles tulefwaya ukusambilila Baibolo.”

Batile: “Bonse tulakabila ukusambilila Baibolo.” E ico bonse fwe bali 11, ine, bandume yandi na bankashi nandi, bonse twatendeke ukusambilila Baibolo pamo.

Ukusambilila Baibolo kwalinsansamwishe, kabili panono panono, ubulanda no kupelenganishiwa fyaile filepwa, kabili nomba nali ne subilo. Ilyo papitile umwaka umo mu 1935, ine na baCharles twatendeke ukwebako bambi icine ca mu Baibolo. Mu February, mu 1937, ilyo twaumfwile ilyashi lyalondolwele ico ukubatishiwa kwacindamina ukulingana na Malembo, twalibatishiwe pamo na bambi abengi mu cishiba icali pe hotela lyali mupepi. Ilyo lyashi lyalandilwe pa kulongana kwabelele ku maofesi yakalamba ku Brooklyn. Ico nabatishiwilwe mulandu wa kufwaya ukwisamonana no mwana wandi e lyo no kubombela Kabumba, uo nomba naishibe kabili uo natemenwe.

Twatendeka Umulimo wa Nshita Yonse

Naleumfwa bwino kabili nalitemenwe ukulanda kuli bambi ifyo nasambilile, pantu abengi pali ilya nshita balekutika ku bukombe bwa Bufumu kabili na bo baleshimikilako na bambi. (Mateo 9:37) Mu 1941, ine na baCharles twatendeke bupainiya, ifyo Inte sha kwa Yehova beta abashimikila abantu ifya Bufumu inshita yonse. Tapakokwele, twashitile ing’anda ya kukulikila kuli motoka kabili baCharles bashiliile ndume yandi Frank, ubukwebo bwa kubila amatoloshi. Umuye nshiku, twalitemenwe ilyo twapokelele kalata wa kutwishibisha ukuti natusontwa ukuba bapainiya baibela. Pa kubala, twabombeele ku New Jersey, e lyo pa numa twaishileya ku New York State.

Mu 1946, ninshi tuli pa kulongana kwa citungu mu Baltimore, ku Maryland, batwebele ukumonana na beminishi baibela aba Nte sha kwa Yehova. E ko twamonene na bamunyinefwe baNathan H. Knorr na baMilton G. Henschel. Balandile na ifwe pa mulimo wa bumishonari, kabili balandile maka maka pa mulimo wa kushimikila mu Italy. Batwebele ukutontonkanyapo nga kuti twatemwa ukusangwa ku Sukulu lya Baibolo Ilya Gileadi Ilya Watchtower.

Batile: “Mutontonkanyepo, e lyo mukatwebe.” Ilyo twafumine mu ofesi, ine na baCharles twaloleshenye fye, no kupilibuka kabili twabwelele mu ofesi. Twabebele ati: “Twatontonkanyapo. Kuti twaya ku Gileadi.” Ilyo papitile inshiku 10 ukufuma apo, ninshi tuli na mu kalasi lyalenga 7 ilya Gileadi.

Tatwakatale atulaba ilya myeshi twali ku sukulu. Tatwakalabe ifyo bakafundisha batutemenwe ne fyo bali abatekanya, ukutusambilisha ifya kucita ilyo twaba na mafya uko twali no kuya mu kubombela. Ilyo twapwile amasambililo mu July 1946, batutumine ukuyashimikilako panono mu New York City, umwali abena Italy abengiko. Lyena ubushiku twalelolela bwalifikile! Pa 25 June, 1947, twaimine ulwendo lwa kuya ku Italy, uko twali no kuya mu kubombela bumishonari.

Ukubelesha Imikalile ya ku Cifulo Twaile mu Kubombela

Twaninine ingalaba iyali kale iya bashilika ba nkondo. Twaendele inshiku 14 pali bemba, e lyo twafikile pa cabu ca Genoa ku Italy. Umusumba walyonawilwe mu Nkondo ya Calo iya Bubili, pantu apo ninshi papitile fye imyaka ibili ukutula apo yapwilile. Nga ni pa citesheni ce shitima pena, amakalashi mu mawindo tamwali ku mulandu wa kupuusha amabomba. Ukufuma ku Genoa twaninine ishitima lya fipe ukuya ku Milan, ukwali iofesi lya musambo ne ng’anda ya bamishonari.

Imikalile mu Italy yalyafishe sana ilyo inkondo yapwile. Baalebombesha ukuwamya ifintu mu calo, nomba ubupiina bwena bwalikulile. Tapakokwele, nalilwele sana. Dokota umo anjebele ukuti umutima wandi tawali bwino, kabili ena alemona ukutila kuti cawama nabwelelamo fye ku United States. Icaweme ca kuti filya alandile te fyo umutima wandi wali. Palipita ne myaka 58, na nomba ncili mombela kuno kwine ku Italy.

Twaikele fye imyaka iinono mu Italy ilyo bandume shandi abali ku United States batwebele ukuti balefwaya ukutupeela motoka. Lelo, baCharles balikeene, kabili na ine nalitemenwe ukuti balikeene. Twamwene ukutila takwali Nte nangu umo uwakwete motoka pali ilya nshita mu Italy, kanshi baCharles batile kuti cawama twaikala filya fine bamunyinefwe ba Bwina Kristu baleikala. Mpaka fye mu 1961, e lyo twaishilekwata kamotoka.

Ing’anda ya Bufumu iya kubalilapo mu Milan yabelele mu muputule wa pa nshi, kabili yali ya kushingula fye. Tamwali imipompi ya menshi, kabili amenshi twalemonapo fye mu Ng’anda ya Bufumu yantu yaleingila imfula nga yaloka. Na kabili, mu Ng’anda ya Bufumu mwali na bakwindi, abaleangala no kupitana. Mwali amakolobo yabili ayaleaka nga tulelongana. Nangu ca kuti ifintu fyali ifyayafya nge fyo, twalekoseleshiwa sana ukumona abantu aba bufumacumi baleisa ku kulongana mpaka basuka batendeka ukushimikila pamo na ifwe.

Fimo Ifyacitike Ilyo Twali Muli Bumishonari

Inshita imo, twashiilile umwaume umo akatabo katila Peace—Can It Last? (Umutende—Bushe Ukabelelela?) Ilyo twalefuma pa ng’anda, abakashi babo baSantina, e lyo baishile ninshi nabasenda ne fyo bashitile. Balemoneka abafulwa, kabili batile, bakwata abana abanakashi 8 abo bafwile ukusakamana, kabili ne nshita tabakwata. Ilyo natandalile baSantina na kabili, abalume babo tabalipo, kabili nasangile balepikula. Batile: “Nshakwate nshita. No kubelenga kwine nshaishiba.”

Napepele kuli Yehova mu mutima, kabili nalibepwishe nga kuti basumina ukupikula sweta wa bena mwandi e lyo nkabalipile. Pa numa ya milungu ibili, baSantina balipikwile sweta, kabili natendeke ukusambilila na bo Baibolo lyonse mu citabo ca “The Truth Shall Make You Free.” (Icine Cikamulenga Abantungwa) BaSantina balisambilile ukubelenga, kabili nangu abalume balebakaanya, balilundulwike kabili balibatishiwe. Abana babo basano abanakashi na bo baishileba Inte sha kwa Yehova, kabili baSantina balyafwa na bambi ukwishiba icine ca mu Baibolo.

Mu March, mu 1951, batutumine ku Brescia, ukushali baNte nangu bamo. Batutumine pamo na bamishonari bambi babili baRuth Cannonb na baLoyce Callahan. BaLoyce baishileupwa kuli ba Bill Wengert. Twasangile ing’anda ya kusonkela umwali ne fipuna na pa kulaala, lelo pa numa fye ya myeshi ibili, abene ba ng’anda batupeele fye ubushiku bumo ukuti tufwile ukufumamo. Apo takwali baNte nangu bamo kuli ici cifulo, tapali kumbi uko twingekala, kanshi twapatikishiwe ukukuukila mu hotela, umo twaikele napamo imyeshi ibili.

Ifya kulya fye twakwete ni kofi, utwa kulya utwayanguka utunono, chisi e lyo ne fisabo. Te mulandu na ya mafya, twalipaalilwe icine cine. Twasukile twasanga akayanda, kabili pa Cibukisho ca mfwa ya kwa Kristu ica mu 1952, abantu 35 e basangilweko mu muputule unono uo twalebomfya nge Ng’anda ya Bufumu.

Ukushipikisha Amafya

Pali ilya nshita, bashimapepo ninshi bacili balikwata sana amaka pa bantu. Inshita imo, ilyo twaleshimikila mu Brescia, shimapepo atunkile abalumendo bamo ukuti batutobe amabwe. Lelo umuye nshiku, abantu 16 batendeke ukusambilila Baibolo na ifwe kabili mu nshita fye iinono, baishileba Inte sha kwa Yehova. Umo pali abo, aali pali balya bene balumendo balefwaya ukututoba mabwe! Nomba ni eluda mu cilonganino ca mu Brescia. Lintu twafumine ku Brescia mu 1955, bakasabankanya 40 e baleshimikila abantu ifya Bufumu.

Pa numa, twailebombela imyaka itatu ku Leghorn (Livorno), ukwafulile sana bankashi. Kanshi apo tapali bamunyina, fwe bankashi ni fwe twalebomba imilimo imo mu cilonganino iyo bamunyina babomba. Lyene twaishilekuukila ku Genoa, uko twatendekele umulimo imyaka 11 iyapitile. Pali iyi nshita, kwali ne cilonganino. Ing’anda ya Bufumu yali mu muputule wa pa nshi mu ng’anda ya ntunti umo twaleikala.

Ilyo twafikile fye ku Genoa, natendeke ukusambilila no mwanakashi umo uwakwete umulume uwali kale kapoosa wa nkonya kabili e wali kafundisha wa bakapoosa ba nkonya. Ulya mwanakashi alilundulwike kabili aishileba nkashi yesu uwa Bwina Kristu. Nomba abalume bakwe balemukaanya, kabili balemukaanya fye ifyo fine pa myaka iingi. Lyene, abalume baishiletendeka ukumukonka mu kulongana. Nomba nga bafika ku kulongana, tabaleingila mu Ng’anda ya Bufumu, baleshala pa nse e lyo balekutika ifilelandwa. Umuye nshiku, ninshi twalifuma na ko ku Genoa, twaishileumfwa ukuti balilombele ukuti balesambilila Baibolo. Awe basukile babatishiwa kabili baishileba ni bakangalila ba Bwina Kristu abasuma sana. Batwalilile aba busumino mpaka ne mfwa yabo.

Na kabili, natendeke ukusambilila Baibolo no mwanakashi umbi uwakobekelwe kuli kapokola. Pa kubala, kapokola alemoneka ukufwaya ukusambilila Baibolo, lelo ilyo bapishishe fye ubwinga, alyalwike. Alekaanya umukashi, kabili e fyo no mukashi alekele ukusambilila. Ilyo ulya mwanakashi atendeke ukusambilila Baibolo na kabili, umulume wakwe alemutiinya, alemweba ukuti nga akatusange fye tulesambilila, bonse babili akatupike mfuti. Kwena, uyu mwanakashi alilundulwike mu kwishiba ifya mu Baibolo kabili alibatishiwe no kuba Inte ya kwa Yehova. Ulya mwaume tatupikile mfuti. Na kuba, ninshi palipita ne myaka iingi, ilyo twali pa kulongana ku Genoa, umuntu umo afumine ku numa yandi no kumfimba pa menso kabili anjebele ukutunganya nga kuti namwishiba. Nalililile ilyo namwene ukuti kanshi mulume wa ulya wine mwanakashi. Pa numa ya kunkumbatila, uyu mwaume anjebele ukuti bulya bwine bushiku e bo abatishiwe, ukulanga ukuipeela kwakwe kuli Yehova!

Ukufuma mu 1964 ukufika mu 1972, nalikwete ishuko lya kubombela pamo na baCharles ilyo baletandalila ifilonganino ukufikosha lwa ku mupashi. Twabombele mupepi ne citungu conse ica kapinda ka ku kuso aka Italy—ku Piedmont, ku Lombardy, na ku Liguria. Lyene twaishiletendeka bupainiya na kabili mupepi na ku Florence kabili pa numa twaile ku Vercelli. Mu 1977, mu Vercelli mwali fye icilonganino cimo, lelo lintu twafumineko mu 1999, mwali ifilonganino fitatu. Uyu wine mwaka e o nakumenye imyaka 91, kabili batwebele ukukuukila ku ng’anda ya bamishonari ku Rome, ing’anda iisuma sana iyabela ku cifulo ca mutelelwe.

Icabipa na Cimbi Cacitika

Mu March 2002, baCharles, abashalelwalilila na kulwalilila, balilwele mu kupumikisha. Batwalilile fye ukulwala mpaka ukufika na lintu bafwile pa 11 May, 2002. Imyaka 71 iyo twaikele na bo mu cupo, twalelilila pamo nga kwacitika ifya bulanda kabili twalesansamukila pamo ilyo ifintu fili bwino. Imfwa yabo yalishile icipunda icikalamba sana kabili yalindetele ubulanda icine cine.

Ilingi line ciba kwati ndemona baCharles, ninshi nabafwala suti wabo ne cisote ico abengi balefwala muli ba1930. Ndelenganya ne fyo balemwentula, e lyo limo ciba kwati ndeumfwa baleseka. Pa mulandu wa kwafwa kwa kwa Yehova no kutemwa kwa bamunyina batemwikwa ne nkashi aba Bwina Kristu abengi, nalishipikisha muli iyi nshita ya bulanda. Ndafwaisha ukuti inshita ikafike ilyo nkamonana na baCharles na kabili.

Ukutwalilila mu Mulimo Wandi

Ukubombela Kabumba wandi e cintu cawamisha ico nacita mu bumi bwandi. Imyaka yonse iyi, ‘nalisonda no kumono kuti aliwama Yehova.’ (Amalumbo 34:8) Nalimona ukuti alintemwa kabili alansakamana. Nangu ca kuti umwana wandi alifwa, Yehova alimpeela abana abengi aba ku mupashi, ababa konse konse mu Italy, abandetela insansa e lyo no kusekesha Yehova.

Ico natemwisha sana kwebako bambi pali Kabumba wandi. E calenga ukuti na nomba ntwalilile fye ukushimikila no kusambilisha abantu Baibolo. Limo ndomfwa ububi pantu te kuti mombeshe ku mulandu no kulwalilila. Nomba nalishiba ukuti Yehova alishiba ukupelebela kwandi no kuti alintemwa kabili alatasha pa fyo momba. (Marko 12:42) Mfwaisha ukulacita filya fine Amalumbo 146:2 yasosa ayati: “Ndetasha Yehova ilyo ndi no mweo; ndelumba Lesa wandi pa kubapo kwandi.”c

[Amafutunoti]

[Icikope pe bula 13]

Camille

[Icikope pe bula 14]

Pa bwinga bwesu, mu 1931

[Icikope pe bula 14]

Pa kubala, bamayo tabalefwaya ukusambilila, lelo baishilesumina ukuti bonse tufwile ukusambilila Baibolo

[Icikope pe bula 15]

Tuli na Munyina Knorr pa numa ya kupwisha isukulu lya Gileadi, mu 1946

[Icikope pe bula 17]

Ndi na baCharles ilyo bashilafwa