Nasukile Nasanga Ubuntungwa Bwa Cine!

Abashimika ili lyashi ni ba Maria Kilin

Umukalamba wa cifungo atwebele ukuti, “Bonse nabamukaana, kuti mwaikala fye kuno kwine.” Alandile ifi ninshi uku aleseka no kuseka. Cali shani pa kuti ulupwa lwesu ulwa mutende kabili ulwalebombesha lukakwe ku North Korea mu 1950, imyaka nalimo isano pa numa fye ya Nkondo ya Calo iya Bubili?

PA FITUPA fyandi palembwa ati nafyelwe mu 1924, mu mushi wa Shmakovka, uwabela ku kabanga ka Russia, mupepi no mupaka wa China.

Bushiku bumo batata na bakalamba bandi abaume balibasendele ku fipondo kabili ukutula ilyo tabatalile abamonanapo na Bamayo. Bashile bamayo beka na bana abanono abengi, ica kuti Bamayo balefilwa no kutuliisha. Abena mupalamano baebele Bamayo nga kuti basumina ukututwala uko ba Orthodox ba ku Russia balesungila abana ba nshiwa no kuyabepa ukuti abafyashi balitubutuka.

Bamayo balisumiine ifyalandile aba abena mupalamano, pantu abakaana, nga twalifwile ku nsala. Nomba ninkota, ni ncila imyaka 80 kabili ndatasha ukuti Bamayo balitutwele uko balesungila abana ba nshiwa. Napamo e calengele ukuti tupusuke. Nangu cibe ifyo ndomfwa ububi ukuti bamayo balitutwele uko balesungila abana ba nshiwa.

Mu 1941, naile ku Korea uko naile upwa kuli ba Ivan abena Russia abali aba cikuuku nga nshi.. Umwana wesu umwanakashi Olya, afyalilwe ku Seoul, mu Korea mu 1942. Umwana wesu umwaume Kolya na o afyalilwe kulya kwine mu 1945, lyena umwana umbi umwaume, Zhora, afyelwe mu 1948. Abena mwandi balebombela mwituuka lyesu e lyo ine nalebila ifya kubilabila. Apo mu Seoul mwalifulile sana abena Japan, abana besu balelanda iciJapanese lelo pa ng’anda pena twalelanda iciRussian. Ilyo umwaka wa 1950 ushilafika, abena Russia, abena America na bena Korea mu Seoul baleumfwana. Bonse aba baleisa mu kushita ifintu mwituuka lyesu.

Abena North Korea Batwikata

Mu 1950, ifintu fyalyalwike ukwabula ukwenekela. Abashilika ba ku North Korea balipokele umusumba wa Seoul. Twalifililwe ukufulumuka kabili bonse fwe bafumine ku fyalo fimbi balitwikete. Pa myaka itatu na hafu baletutwala mu ncende ishalekalekana mu North Korea pamo na bashilika abena Britain, abena Russia, abena America na bena France abo baikete ubusha. Twaleikala fye mu cikuulwa icili conse icasangwa, kabili twale-esha na maka ukukanaaba uko baleponya amabomba.

Limo limo twaleshuka pantu twaleikalako mu mayanda umwakaba kabili baletupeelako no twakulya. Lelo ilingi line twalelyafye amale no kusendama mu fikuulwa umushaleikala abantu umwali umwatalala. Pa mulandu wa kuti tabaletusunga bwino e lyo no kwikala ne nsala, abengi abo twali na bo balifwile. Ala calenkalipa sana ukumona ifyo abana bandi balecula! Kwalitalale sana mu North Korea. Ndebukisha inshita imo ukwikala ku mulilo ubushiku bonse ndekafya amabwe pa kuti abana bomfweko icikabilila.

Ilyo kwakabileko, abekala mushi bamo mu Korea balitulangile ifinsabwansabwa fimo ifyo balya. E co twatendeke ukufwayafwaya ifya kulya fya mu mpanga pamo nga kanyense ne misalu imbi, imyangashi, ubowa ne fisabo. Abekala mushi balitutemenwe pantu baletumfwilako ubulanda pa fyo twalecula. Apo ifya kulya fyalecepa, nalisambilile ifya kwikata ifyula. Ala calenkalipa sana ukumona uko abana bandi balelilila ukulalya ifyula.

Inshita imo mu October, balitupatikishe ukuya kwi tauni lya Manp’o. Batwebele ukuti abalwele na baice ebo bali no kusendela mu fikocikala. Olya na bawishi bena baendele fye pa makasa pamo ne bumba lya bantu bambi. Ine na bana bandi babili abanono twalishele tulelolela ifikocikala ukuti fikese. Ifikocikala fyasukile fyabwela.

Abafungwa abalwele balebapapikanya fye mu fikocikala kwati masaaka ya mataba. Ala calibipile nga nshi! Ninshi nimpaapa Zhora mu numa, nabuulile Kolya no kumubika mu cikocikala, lelo aponene mu musowa ati: “Mayo, ndefwaya ukuba na imwe! Mayo mwinsha!”

Kolya alekonka fye mu numa uku ninshi nanjikata mu fya kufwala alesenselako no kusenselako. Pali ubu bulendo ubushaibipila kabili ubo twaendele inshiku ishingi, abafungwa abengi balibepeye. Ifyuni e fyashele filelya ifitumbi. Mu kupelako twalimonene na bena mwandi na Olya, ica kuti twalililile kabili twalikumbatene. Bulya bushiku nshalele, lelo naikele fye ndekafya amabwe ku mulilo pa kuti abana bakangabuke ku mpepo. Umutima wandi walikele pa nshi pantu nalishibe ukuti nomba nali na bena mwandi e lyo na bana bonse.

Mu 1953, ilyo twali mupepi no mupaka wa 38 parallel, uwalekenye North Korea na South Korea, ifintu fyalitendeke ukuba bwino. Batendeke ukutupeela amayuniformu aya busaka ne nsapato, baletupeela no mukate e lyo na ma switi. Tapakokwele, abena Britain na bena France balibalekeleko. Lelo ifwe icalo twafumineko tacaishibikwe bwino bwino. Ilyo abafungwa ba kulekeleshako babalekeleko, twalishele fweka. Ala twalililile icibi, ica kuti no kulya tatwalelya! Ni pali iyi nshita e po umukalamba wa cifungo umwina Korea atwebele amashiwi ya kukalifya ayali pa ntendekelo ya cino cipande.

Twatendeke Ukwikala ku America

Ku ca kupapusha, tapapitile ne nshita balitusendele ukutupisha ku ncende ukushali abashilika no kuyatusha ku South Korea. Pa numa ya kutulubulwisha ku bashilika ba ku America, balitusuminishe ukuya ku America. Twaile no bwato ku San Francisco ku California, uko batwafwile ku kabungwe akaafwa abantu abapiina. Pa numa twakukiile ku Virginia uko abo twaishibene na bo batwafwile ukusanga imikalile. Mu kuya kwa nshita twakukiile ku Maryland uko twatendeke ukulaikala.

Ala calitupapwishe nga nshi ukumona ifintu pamo nga mashini ya kupyangila mu ng’anda. Apo twafumine ku calo cimbi, twalebombesha sana. Lelo caletupapusha ukumona uko abantu abaile kale kulya kabili abo imikalile yali bwino baleshukila abapya abaleisa. Pa numa fye ya kufika kulya, twakumene na shimapepo wa mwi calici ca Orthodox umwina Russia, uwatwebele ati: “Nomba namufika mu calo icisuma nga nshi. Nga mulefwaya ifintu ukumuwamina, tamufwile ukulaba nabo mwafuma nabo icalo cimo.” Ala nalipapile ukumfwa aya mashiwi! Natontonkenye ukuti bushe kanshi tatufwile ukula-afwana?

Mu 1970 ba Bernie Battleman, Inte ya kwa Yehova, balishile pa mwesu no kulanshanya na ifwe ifya mu Baibolo. Bali abashipa kabili balelandikisha kwati fye ni fwe. Twalilandile pa nshita iikalamba. Apo nakuliile mu ng’anda ya kusungilamo abana ba nshiwa iya ba Orthodox, nalisungiile ifisambilisho fye calici ku mutwe. Lelo nshabalile ntontonkanyapo ukuikwatila Baibolo. Ba Bernie balituletele Baibolo kabili batile: “Namuletela iyi Baibolo pantu nalimutemwa.” Ba Bernie e balengele no kuti twishibane na ba Ben, ba Nte abafumine ku Belarus abalelanda iciRussian.

Ba Ben na bena mwabo balyaswike ifipusho ifyo nakwete ukubomfya Baibolo. Na lyo line, nalemona kwati Inte sha kwa Yehova balifulunganya amalembo ya mushilo. Nalikalipe maka maka pa fyo balembele mu fitabo fyabo ukuti Yesu taali e mwana fye umo uo Maria akwete, lelo alikwete abana na bambi pantu ifi te fyo twalesambilila ku calici ku mwesu.

Naipwishe umunandi uwafumine ku Poland ukuti abelenge ilembo limo line ilya kwa Mateo 13:55, 56 muli Baibolo ya ciPolish. Ilyo abelengele, nalipapile ukwishiba ukuti ca cine Yesu alikwete abaice bakwe! Umunandi atumiine foni umuntu umo baishibene nankwe uwalebomba pa Library of Congress ku Washington, D.C. ukumona nga ca kuti filya ilembo lyalandile e fyo na ma Baibolo yambi yalanda. Atile yonse ama Baibolo yalanda fye cimo cine ukuti: Yesu alikwete bamunyina na bankashi yakwe.

Nalikwete amepusho na yambi ayengi. Mulandu nshi abana bafwila? Mulandu nshi inko shilwila? Mulandu nshi abantu bashumfwanina nangu ca kuti balanda ululimi lumo lwine? Ifyo nabelengele mu Baibolo fyalimpapwishe kabili fyalengele njishibe ukuti Lesa tafwaya abantu ukulacula. Nalitemenwe sana ukwishiba ukuti tukamonana na kabili na ba lupwa ne fibusa fyandi abafwile ilyo kwali ifimfulunganya. Panono panono, natendeke ukumona ukuti cine cine Yehova e ko aba!

Bushiku bumo, nalepepa ku fipasho pa kuti Lesa aafwe umwana wandi uwabwelele ukufuma ku nkondo ku Vietnam uwalwele amasakamika. Lelo, bwangu bwangu nailwike ukuti mfwile ukupepa fye kuli Yehova, Lesa uwa mweo te ku filubi iyo. Nalitobawile utulubi tonse pantu namwene ukuti tapali ifyo twali. Nangu ca kuti nashitile utu tulubi ku calici, pali bulya bushiku nalitupoosele.

Tacayangwike ukuleka ukupepa ku calici uko nakuliile. Lelo, naishileishiba ukuti ifyo nasambilile mu Baibolo fyalicindeme ukucila icili conse. Umwaka wakonkelepo, ine no mwana wandi umukashana na bena mwandi twaile mu kumona shimapepo wa ku Orthodox umwina Russia. Nalilembele ifipusho fya mu Baibolo ifingi, nabikapo na malembo. Ilyo nabelengele aya amalembo shimapepo alepukunya fye umutwe kabili atile, “Na bamufulunganya.” Atwebele ukuti twikatala atunyantapo ulukasa pa mwakwe.

Olya, umwana wandi umukashana, uwatemenwe sana ukusambilila ifintu, alitemenwe pali ifi ifyacitike. Na o atendeke ukusambilila sana Baibolo kabili bonse twatendeke ukulongana na ba Nte. Mu 1972 nalibatishiwe kabili umwaka wakonkelepo, Olya na o alibatishiwe.

Insoselo Twatemwa mu Lupwa Lwesu

Ico tufwaisha mu lupwa lwesu kubika amano kufilecitika no kulaba ku fya kale. E co tatwalewayawaya ukucita ifyo tushacitapo nga ca kutila natwishiba ukuti fili fye bwino. Ilyo ine no mwana wandi twatendeke ukwishiba Lesa, twalefwaisha sana ukuya ku mayanda ya bantu ku kubashimikilako ifyo twalesambilila. Nalelandikisha kabili nga ndeshimikila nshalepita na mu mbali, ne ci calelenga abo naleshimikila nabo ukwingila mu kulanshanya kwesu mu mucenjelo pa kuti tatukalifye abantu. Lelo mu kupita kwa nshita, nasukile naishiba ifya kulanda bwino na bantu ba mu fyalo fimbi e lyo na bankulilo shalekanalekana abalefwaya ukwikala ubumi busuma nga ine.

Imyaka yakonkelepo, ine na Olya twalelandapo sana ukuti nga ca kuti ifyalo fya mu Soviet Union fyatendeka ukumfwana ne fyalo fyabela ku masamba ya Bulaya, tukabwelelamo ku Russia ku kusambilisha abantu pali Lesa. Mu myaka ya ba 1990 ilyo ifi fyalo fyatendeke ukumfwana, Olya alicitile ifyo twalepanga ukucita. Aliile ku Russia kabili abombele umulimo wa kupoosa inshita iikalamba mu kushimikila pa myaka 14. Alisambilishe abantu abengi Baibolo kabili alibombeleko no mulimo wa kupilibula impapulo ishilanda pali Baibolo ukufuma mu ciNgeleshi ukutwala mu ciRussian.

Pali nomba, inshita iikalamba ndaala fye mu busanshi kabili abana bandi balabombesha sana ukunsakamana. Ndatasha Lesa ukuti te mulandu ne fyo naculile ilyo nali umwaice, pali ino nshita naliba uwa nsansa. Nomba nalishiba ukuti amashiwi Davidi, uwali kacema alandile, ya cine. Atile: “[Lesa] antwala ku fifulo fya kutuushako ukwaba amenshi. Apembesula umweo wandi. Antungulula mu tushila twa bulungami pa mulandu we shina lyakwe.”—Amalumbo 23:2, 3.a

[Futunoti]

[Akabokoshi/Ifikope pe bula 13]

ILYASHI ILYO MWINGAFWAISHA UKUBELENGA

Ku kupwa kwa 1954, ba Maria Kilin balilembele ilyashi pa bumi bwabo ilyo bali ku North Korea. Umwaume umo umwina Russia uwalebomba pa maofeshi ya beminishi ba ku calo ca Australia e wapilibwile ili lyashi ukulitwala mu ciNgeleshi. Pa numa balishitishe ili lyashi ku kampani kalemba inyunshipepala mu America. Ili lyashi balilembele mu fiputulwa 12 ukutendeka pa 16 January ukufika pa January 28 mu mwaka wa 1955.

Iciputulwa ca kubalilapo catendeke na mashiwi yaleti: “Nshili kalemba wa malyashi. Nalimo te kuti ndembe ilyashi lyandi ukulingana ne fyo bakalemba bengalemba. Lelo ndelilemba bwino sana kabili ndelilemba ukufuma ku mutima.” Na cine e fyo ba Maria bacitile. Muli ici cine ciputulwa ca kubalilapo, e mo basupawila ilyashi pa bumi bwa ba Maria, ukubikako fye ne fyo ifintu mu kwangufyanya fya-alwike ilyo bafikile mu calo ca America.

[Ifikope]

Ilyashi nalembele pa bumi bwandi e lyo ne ciputulwa ca kubalilapo icali mu nyunshipepala

[Icikope pe bula 13]

Umushi wa Shmakovka, Primorskiy Kray, uwabela ku kabanga ka Russia, uko nafyalilwe

[Icikope pe bula 14]

Pa bwinga bwesu na bena mwandi ba Ivan mu 1941

[Icikope pe bula 14]

Ine na bena mwandi na bana besu babili mu 1954

[Abatusuminishe]

U.S. Army photo

[Icikope pe bula 15]

Mwi bala lya pa ng’anda pa mwandi mu Maryland, ku U.S.A., nalimo mu 1990

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 12]

U.S. Army photo