Abana—Cikwatwa ca Mutengo

“Moneni, abana baume cikwatwa icafuma kuli Yehova; ubufyashi bwa mwi fumo e cilambu apeela.”—AMALUMBO 127:3.

1. Bushe umwana wa kubalilapo pano isonde aishile shani?

TONTONKANYENI pa cipesha mano Yehova Lesa acitile pa kubumba umwaume wa ntanshi no mwanakashi. Muli Adamu mwafumine amaka ya bufyashi ayakumene na maka ya bufyashi aya kwa Efa no kupanga ulubuto ulwatendeke ukukula mwi fumo lya kwa Efa mpaka lwapanga umwana, uwali uwa kubalilapo pano isonde. (Ukutendeka 4:1) Ukufika na lelo, abantu balifilwa ukwishiba bwino bwino ifyo ciba pa kuti umwana emitwe mwi fumo lya kwa nyina ukufikila afyalwa.

2. Cinshi mwingalandilo kuti icicitika mwi fumo lya kwa nyina cipesha mano?

² Mu nshiku fye nakalimo 270, ulubuto ulupangwa ilyo nyina akumana na wishi lulakula ica kutila lwaba insandesande ishingi nga nshi. Muli ulu lubuto lupangwa muba ifyebo fya kukonka pa kupanga imisango yalekanalekana iya nsandesande iyacila pali 200. Ifyo fine fyebo ifyo abantu bashaishiba na bwino bwino, filenga insandesande ukufula mu cipesha amano kabili shikonka bwino bwino amafunde ya mipangilwe ya shiko mpaka mwafuma no mwana!

3. Cinshi abantu abengi aba mano basuminina ukuti Lesa e ulenga umwana ukupangwa mwi fumo lya kwa nyina?

³ E ico, bushe kuti mwatila uwapangile ulya mwana nani? Ukwabula no kutwishika, Untu abikileko ubumi pa kutendeka fye. Uwaimbile amalumbo ya mu Baibolo atile: “Ishibeni ukuti Yehova wene e Lesa; Wene e watulenga.” (Amalumbo 100:3) Mwe bafyashi, mwalipwa no kwishiba ukuti te mano yenu mwabomfeshe pa kuti umwana wenu afyalwe. Ni Lesa eka fye uwa mano yonse e wingacita icipesha mano ca musango yu ica kupanga umwana mwi fumo lya kwa nyina. Ukufuma na ku kale, abengi aba mano balatasha Kabumba Mukalamba pa cipesha mano cakwe ica kulenga umwana ukupangwa muli uyu musango. Bushe na imwe mulatasha Kabumba?—Amalumbo 139:13-16.

4. Bwafya nshi ubo abantu bakwata ubo Yehova ashakwata?

⁴ Lelo bushe Yehova, ni Kabumba uushisakamana, uwabumbile fye umwaume no mwanakashi, abapeela amaka ya bufyashi no kubasha fye ifyo fine? Abantu bamo tabasakamana abana babo, lelo Yehova ena te fyo aba. (Amalumbo 78:38-40) Baibolo pa Amalumbo 127:3 itila: “Moneni, abana baume [na banakashi] cikwatwa icafuma kuli Yehova; ubufyashi bwa mwi fumo e cilambu apeela.” Lekeni nomba tumone ifikwatwa fimo uko fifuma ne fyo abapokelela ifyo fikwatwa bamona uubapeele.

Icikwatwa Kabili Icilambu

5. Mulandu nshi twingalandilo kuti abana baba nge cikwatwa ca bupyani?

⁵ Ifikwatwa fimo ifya bupyani fiba fya bupe fye. Abafyashi ilingi line balabombesha imyake iingi ukunonke fikwatwa fya kushiila abana. Nakalimo kuti bashiila abana indalama, impanga nelyo ifipe, nangu icikwatwa cimbi ica mutengo. Ica bupyani conse ico abafyashi bengashiila abana, cilanga ukuti abafyashi babo balibatemwa. Mu ciHebere ca kale, ishiwi lyapilibulwa ukuti “icikwatwa,” pa Amalumbo 127:3, kuti lyapilibulwa no kuti, “ica bupyani.” Kanshi, abana cikwatwa caba ngo bupyani ukufuma kuli Lesa. Ca bupe icilanga ukuti Yehova alitemwa abafyashi. Nga muli bafyashi, bushe kuti mwatila ifyo mucita filanga ukuti mumona abana benu nge cikwatwa ca bupyani ico Kabumba wa muulu ne sonde aseekesha kuli imwe?

6. Cinshi Lesa apeelele abantu amaka ya bufyashi?

⁶ Umulandu Yehova abikileko ica bupe ca bufyashi, alefwaya ukuti abana ba kwa Adamu na Efa bakakumane pano isonde ponse. (Ukutendeka 1:27, 28; Esaya 45:18) Yehova tabumbile umuntu onse fye umo umo, nga filya acitile ku minshipendwa ya bamalaika. (Amalumbo 104:4; Ukusokolola 4:11) Lelo, Lesa apeele abantu amaka ya kufyala abana abapalana na bafyashi babo. Ala lishuko kuli bawishi na banyina ukuleta umuntu pa calo no kutendeka ukumukusha! Mwe bafyashi, bushe mulatasha Yehova pa kumupeela abana, ababa nge cikwatwa ca bupyani ica mutengo?

Sambilileni Kuli Yesu

7. Ukupusana na filya abafyashi bamo bacita, Yesu alangile shani ukuti alasakamana “abana ba bantu,” kabili alibatemwa?

⁷ Icabipako fye ca kuti abafyashi bamo tabamona abana babo nge cilambu. Abengi tababikako na mano ku bana babo. Abafyashi ba musango yo tabapashanya imibele ya kwa Yehova no Mwana wakwe. (Amalumbo 27:10; Esaya 49:15) Yesu ena te fyo aali iyo, alitemenwe abana. Na lintu talaisa pano isonde mu buntu, ilyo aali umupashi mu muulu, Baibolo itila ‘insansa shakwe shali kuba pamo na bana ba bantu.’ (Amapinda 8:31, The Bible in Bemba uwa mu 1983) Alitemenwe abantu ica kuti aitemenwe fye no kupeela ubumi bwakwe ilambo pa kuti bakabe no mweo wa muyayaya.—Mateo 20:28; Yohane 10:18.

8. Bushe Yesu aali shani ica kumwenako cisuma ku bafyashi?

⁸ Ilyo Yesu aali pano isonde, aali ica kumwenako icisuma nga nshi ku bafyashi. Tontonkanyeni pa fyo acitile. Alekele abaice baye kuli ena na lintu aali ne fya kucita ifingi ne lyo anakile sana. Alelolekesha ilyo abaice baleangala pa mushiika kabili alandile pa mibele yabo ilyo alesambilisha abantu. (Mateo 11:16, 17) Mu bulendo bwakwe ubwa kulekelesha ubwa ku Yerusalemu, alishibe ukuti aali no kucula no kwipaiwa. E ico ilyo abantu baletele abana ukuti bamumone, nakalimo abasambi balemona kwati abaice balaisa mu kupanga fye Yesu icongo, balibatamfishe. Lelo Yesu akalipile abasambi bakwe. Alangile ukuti ‘insansa shakwe’ shali kuba pamo na bana abanono ilyo atile: “Lekeni abana banono bese kuli ine; mwibakaanya.”—Marko 10:13, 14.

9. Mulandu nshi ifyo tucita fyacindamina ukucila ifyo tusosa?

⁹ Kuti twasambililako kuli Yesu. Abana nga baisa kuli ifwe, tucita shani nangu ca kutila tuli ne milimo? Bushe tulapashanya Yesu? Cilya cine ico abana bakabila, sana sana ukufuma ku bafyashi, e co Yesu ena aitemenwe ukubacitila, ukuba pamo na bo no kubika amano kuli bena. Ca cine, ukweba umwana ukuti, “nalikutemwa,” kwalicindama. Lelo, ifyo tucita fyalikwata sana amaka ukucila ifyo tulanda. Ukulanda fye icishinka, ifilanga sana ifyo mwatemwa abana benu fintu mubacitila, te fintu mulanda fye epela. Ukutemwa kwenu kukamonekela mu fyo musakamana abana, inshita muba pamo na bo, na fintu mubika amano kuli bena. Lelo kwena, nga mwacita fyonse ifyo te kutila ninshi abana benu bakaba bwino ilyo line, nakalimo pakapita inshita iikalamba. Tekanyeni. Kuti twaba abatekanya nga twapashanya ifyo Yesu aali ku basambi bakwe.

Yesu Aali Uwatekanya Kabili uwa Kutemwa

10. Bushe Yesu asambilishe shani abasambi ukuiceefya, kabili bushe bali-iceefeshe ilyo line?

¹⁰ Yesu alishibe ukuti abasambi bakwe balekansana pa mulandu wa kufwaya ukwishiba uwali umukalamba pali bene. Bushiku bumo, ilyo afikile mu Kapernahumu na basambi bakwe, abepwishe ukuti: “‘Cinshi mwali mulekansanina mu nshila?’ Baikele fye tondolo, pantu mu nshila balekansana abati, umukalamba nani?” Yesu tabakalipile bubi bubi, lelo mu kutekanya abalangile icilangililo ca kuiceefya. (Marko 9:33-37) Bushe lilya line balyumfwile no kuiceefya baiceefya? Awe nakalya. Ilyo papitile imyeshi 6, Yakobo na Yohane batumine nyinabo ukubalombelako kuli Yesu ukuti bakakwate ififulo fya pa muulu mu Bufumu bwakwe. Na kabili, Yesu mu kutekanya alungike amano yabo ayalubana.—Mateo 20:20-28.

11. (a) Ilyo Yesu afikile mu muputule wa pa muulu pamo na basambi bakwe, mwata nshi abasambi bakwe bafililwe ukucita? (b) Cinshi Yesu acitile, lelo bushe abasambi lilya line balicitile ifyo abasambilishe?

¹¹ Tapakokwele, Ica Kucilila ca mu 33 C.E. califikile, kabili aile mu muputule wa pa muulu pamo na basambi bakwe ku kusefya ica kucilila. Ilyo bafikile mulya, tapali nangu umo pa basambi bonse 12 uwalefwaya ukuti acite ngo mwabelele umwata waliko ilya nshita uwa kusamba amakasa ya banankwe ayabuutile ku lukungu. Ulya wali mulimo wa pa nshi uwalebombwa no mubomfi wa pa ng’anda nelyo umwanakashi umwine wa ng’anda. (1 Samwele 25:41; 1 Timote 5:10) Kwena, Yesu afwile alyumfwile ububi ku mutima pa kumona abasambi bakwe ukuti bacili na mano ya kufwaya ukumona umukalamba nelyo uukwete icifulo! Lelo Yesu asambile amakasa ya basambi bonse, kabili abakoseleshe ukupashanya filya acitile, ukubombela bambi. (Yohane 13:4-17) Bushe lilya line balyumfwile no kutendeka ukucita ifyo abafundile? Baibolo itila cilya cine cungulo bushiku, ‘kwaimine ifikansa muli bene ifya kuti nani pali bene uwali umukalamba.’—Luka 22:24.

12. Bushe abafyashi kuti bapashanya shani Yesu ilyo baletwalilila ukufunda abana?

¹² Ilyo abana benu bafilwa ukucita ifyo mulebafunda, bushe mulatontonkanya na pa fyo Yesu aleumfwa ilyo abasambi bakwe bafilwa ukucita ifyo abafunda? Ibukisheni ukuti Yesu talekele ukwafwa abatumwa bakwe, nangu line balefilwa ukucita ifyo abafundile apo pene. Mu kuya kwa nshita, mwalifumine ifisuma mu kutekanya kwa kwa Yesu. (1 Yohane 3:14, 18) Mwe bafyashi, beni nga Yesu, temweni abana benu no kubatekanishisha. Te kwesha kuleka ukubafunda.

13. Cinshi abafyashi bashifwile kutamfisha umwana nga aipusha fimo?

¹³ Abana bafwile baishiba ukuti abafyashi balibatemwa kabili balabasakamana. Yesu alefwaya ukwishiba ifyo abasambi baletontonkanya, kanshi alekutika ilyo abasambi balefwaya ukumwipusha. Alebepusha ifyo baletontonkanya pali fimo. (Mateo 17:25-27) Kanshi, pa kuti abafyashi bafunde bwino umwana, bafwile ukukutika no kupoosa amano ku fyo umwana aletontonkanya. Nga alefwaya ukwipusha fimo, te kuti cibe bwino nga bamupaatila fye ati: “Fuma apa! Taumwene ati ndi ne milimo pano?” Nga ca cine bali ne milimo, kuti cawama baeba umwana ukuti balalanda nankwe limbi. Kabili tabafwile kulaba ifyo balaya umwana. Nga bacite fyo, umwana akamona ukuti balabika amano kuli wena, kanshi ilingi line kuti cayangukila umwana ukweba abafyashi utwa nkaama tumo.

14. Bushe abafyashi kuti baba shani nga Yesu ukulanga ukuti balitemwa abana babo?

¹⁴ Abafyashi kuti balelanga abana ukuti balibatemwa pa kubakumbatila no kubafukatila. Muli ici na mo, kuti basambililako kuli Yesu. Baibolo itila “afukatile abana, alabapaala, abikile ne minwe yakwe pali bene.” (Marko 10:16) Kuti mwatila abana baumfwile shani? Bafwile balyumfwile bwino sana kabili balitemenwe ukupalama kuli Yesu! Mwe bafyashi, nga mwatemwa sana abana, ala bakomfwa ne lyo mulebafunda no kubasambilisha.

Bushe Inshita ya Kuba Pamo na Bana Ifwile Ukukula Shani?

15, 16. Musango nshi wishile uo abantu baletila e usuma pa kukusha abana, kabili cilemoneka kwati cinshi cilengele ukuti balelanda ifyo?

¹⁵ Bamo balatwishika nga ca cine abana balakabila inshita iikalamba iya kuba pamo na bafyashi no kubalanga ukuti balapoosa amano kuli bena. Muno nshiku, nakwisa insoselo baleti ukubomfya bwino inshita. Batila ukubomfya bwino inshita e musango usuma uwa kukushishamo abana. Abatila uyu e musango usuma balanda ukuti abana tabakabila ukuba pamo na bafyashi inshita iikalamba sana, cikulu inshita bali pamo na bana yabomfiwa bwino, nabapekanya bwino ifya kucita, kabili bonse nabeshibila libela ifyo bali no kucitila pamo. Bushe uyu musango ca cine usuma, kabili bushe abalande fyo, ca cine bafwaya ukuti abana bakule bwino?

¹⁶ Kalemba umo uwaipwishe abana abengi atile bamwebele ukuti ico “bafwaya sana ku bafyashi, ni nshita ikalamba iya kuba pamo na bo,” no “kubapoosako sana amano.” Uwasambilila umo uwa ku koleji, atile: “Insoselo ya kuti [ukubomfya bwino inshita] yaisa pa mulandu wa kuti abafyashi balishiba ukuti balafilwa ukuba pamo na bana babo inshita iikalamba. Kanshi ico baletela iyi nsoselo, kufwaya cilemoneka kwati tapali ubwafya nangu tabali pamo na bana inshita iikalamba.” Lelo, bushe inshita abafyashi bafwile ukuba pamo na bana ifwile ukukula shani?

17. Cinshi abana bakabila ku bafyashi babo?

¹⁷ Baibolo tayalanda. Lelo, abafyashi abena Israele bakonkomeshiwe ukufunda abana pa kwikala mu mayanda yabo, pa kwenda mu nshila, pa kulaala, na pa kubuuka. (Amalango 6:7) Kanshi abafyashi bafwile ukufunda abana no kubasambilisha cila bushiku.

18. Bushe Yesu aleshukila shani inshita ya kusambilisha abasambi bakwe, kabili cinshi abafyashi bengasambililako?

¹⁸ Yesu alesambilisha abasambi bakwe pa kulya, pa lwendo, na pa kutuusha. Kanshi, alebasambilisha akashita akali konse. (Marko 6:31, 32; Luka 8:1; 22:14) E fyo na bafyashi Abena Kristu bafwile ukucita. Bafwile ukushukila akashita konse ukulanda na bana pa kuti cayanguka ukulanshanya na bo no kubasambilisha imibele ya kwa Yehova.

Ifyebo fya Kubasambilisha ne fya Kucita pa Kusambilisha

19. (a) Cinshi na cimbi icikabilwa ukulunda pa kuba pamo na bana? (b) Cinshi abafyashi bafwile ukubalilapo ukufunda abana?

¹⁹ Pa kukusha bwino abana, kuli na fimbi ifikabilwa ukulunda pa kuba pamo na bo no kubafunda. Na cimbi icacindama, musango wa fyebo mulebafunda. Moneni ifyo Baibolo ikomaila pa musango wa fyebo bafwile ukufundwa. Itila: “Ifyebo ifi, ifyo ndemweba lelo, . . . mulefundisha abana benu no mukoosha.” Bushe “ifyebo ifi,” fyebo nshi ifyo abana bafwile ukufundwa? Ukwabula no kutwishika, ni filya fine abebele mu mashiwi yaba ku kutendeka kwa ici cine cikomo ayatila: “Muletemwa Yehova Lesa wenu imitima yenu yonse, ne myeo yenu yonse, na ku maka yenu yonse.” (Amalango 6:5-7) Yesu atile ili e funde lyakulisha pali yonse. (Marko 12:28-30) Ica ntanshi kanshi abafyashi bafwile ukufunda abana pali Yehova, umulandu wena eka alingila ukumutemwa no mweo wesu onse no kuipeela kuli wena epela.

20. Cinshi Lesa aebele abafyashi ba ku kale ukufunda abana babo?

²⁰ Lelo, “ifyebo ifi,” ifyo abafyashi bakonkomeshiwa ukufunda abana babo fyalicila pa kutemwa fye Lesa no mutima onse. Mwalamono kuti, mu cipandwa 5 ica Amalango, Mose alibwekeshepo ukulanda amalango Lesa alembele pa mabwe, e kutila Amafunde Ikumi. Muli yalya malango, mwaba amafunde yatila, wilabepa, wilaiba, wilaipaya, kabili wilacita bucende. (Amalango 5:11-22) Kanshi abafyashi ba ku kale balikonkomeshiwe ukufunda abana imibele isuma. Abena Kristu ba muno nshiku abakwata abana, na bo bene bafwile ukufunda abana ifyebo fimo fine pa kuti bakekale bwino no kuba ne nsansa.

21. Bushe Lesa aloseshe mwi ilyo aebele abafyashi ‘ukufundisha,’ abana babo icebo cakwe?

²¹ Moneni no kuti abafyashi balyebwa no musango wa kufundilamo “ifyebo ifi,” nelyo aya mafunde, ku bana babo. Baebwa ukuti: “Mulefundisha abana benu.” Ishiwi lyapilibulwa pano ukuti ‘ukufundisha,’ lyalola mu kutila “ukusambilisha libili libili, nelyo ukukonkomesha, ukufilemba pa mutima.” E ico, kuti twatila Lesa ale-eba abafyashi ukupekanya programu wa kusambilila Baibolo uwingaba kwati kulemba ifya ku mupashi pa mitima ya bana.

22. Cinshi abafyashi abena Israele baebelwe ukucita, kabili calolele mwi?

²² Pa kuti abafyashi bapekanye programu wa musango yo, kano bakosapo. Baibolo itila: “Mulefikaka [“ifyebo ifi,” nelyo amafunde ya kwa Lesa] ku kube ciishibilo pa minwe yenu, kabili filebe mpeneno pa kati ka menso yenu. Mulefilemba na pa filu fya pa miinshi fya mayanda yenu, na mu mpongolo shenu.” (Amalango 6:8, 9) Ico tacilolele mu kutila abafyashi bale-ebwa ukulemba amalango ya kwa Lesa pa miinshi na pa mpongolo, ukuyakaka ku maboko ya bana, nelyo ukuyabika pa kati ka menso yabo. Lelo, calolele mu kutila abafyashi bafwile ukusambilisha abana babo ifya kwa Lesa lyonse. Abana bafwile ukufundwa Icebo ca kwa Lesa lyonse ica kuti caba kwati ifyebo fya kwa Lesa filembelwe pa menso ya bana.

23. Bushe uyu mulungu uleisa finshi tukasambilila?

²³ Finshi fimo ifyacindama ifyo abafyashi bafwile ukusambilisha abana? Bushe shino nshiku, mulandu nshi cacindamina ukufunda abana no kubalanga ifya kuicingilila? Cinshi abafyashi bengabomfya pa kuti babe abafikapo ukufunda abana? Aya mepusho, pamo na yambi ayasakamika abafyashi abengi, tukayalandapo mu cipande cikonkelepo.

Mwe Bafyashi, Cingilileni Icikwatwa Cenu Ica Mutengo

“Amano yalacingilila . . . yalenga cibinda wa yako ukuba no mweo.”—Lukala Milandu 7:12, Nw.

1. Cinshi abafyashi bengamwena abana ukuti bupe?

ABAFYASHI balaleta umuntu pano isonde, uwapalana na bo icata ne mibele. Baibolo itila abana “cikwatwa cafuma kuli Yehova.” (Amalumbo 127:3) Apo Yehova e Kapeela wa Bumi, kanshi aseekesha fye abafyashi icikwatwa cakwe. (Amalumbo 36:9) Mwe bafyashi, bushe mumfwa shani pali ubu bupe bwa mutengo ubwafuma kuli Lesa?

2. Bushe Manoa acitile shani ilyo aumfwile ukuti akakwata umwana?

² Ukwabula no kutwishika, umuntu afwile ukutasha no kucindika ubupe bwa musango yo. Imyaka ukucila 3,000 iyapita, ilyo umukashi wa kwa Manoa umwina Israele aebelwe ukuti ali no kukwata umwana, Manoa alicindike nga nshi ubo bupe. Ilyo aumfwile fye ilyo lyashi lisuma, apepele ukuti: “Mwe Shikulu, umuntu wa kwa Lesa uo mwatumine, shi lekeni ese kabili kuli ifwe, no kutulange fya kucita ku mwana uukafyalwa.” (Abapingushi 13:8) Mwe bafyashi, cinshi mwingasambilila kuli Manoa?

Umulandu Abafyashi Balekabila Ukwafwa kwa kwa Lesa Shino Nshiku

3. Mulandu nshi shino nshiku tulekabila sana Lesa ukutwafwa ukukusha abana?

³ Shino nshiku, ukucila imyaka yonse iya kale, abafyashi balekabila ukwafwa kwa kwa Yehova pa kukusha abana. Mulandu nshi? Pantu Satana Kaseebanya na bamalaika bakwe balipooswa pano isonde. Baibolo isoko kuti: “Kalanda kwi sonde na kuli bemba, pantu Kaseebanya naikila pali imwe, ali ne cipyu cikalamba, pa kwishiba ukuti ali ne nshita inono.” (Ukusokolola 12:7-9, 12) Baibolo na kabili itila Satana, “Endauka nge nkalamo iilebuluma, iilefwaya untu ingalya.” (1 Petro 5:8) Inkalamo yatemwa ukushukila inama iishikwete maka, ilingi line yatemwa ukwikata utwana. Kanshi, ca mano ukuti Abena Kristu abakwata abana bacetekele muli Yehova ukuti abalange ifya kucingilila abana babo. Bushe mulebombesha ukucingilila abana benu?

4. (a) Abafyashi nga baishiba ukuti nakwisa inkalamo, kuti bacita shani? (b) Cinshi abana bakabila pa kuti bacingililwe?

⁴ Nga mwaumfwa ukuti kuli inkalamo ku ncende mwikalila, kuti mwabikako sana amano ku kucingilila abana benu. Satana na o ciswango. Afwaya ukonaula abantu ba kwa Lesa pa kuti Yehova abapate. (Yobo 2:1-7; 1 Yohane 5:19) Abana balyanguka ukubepwa. Pa kuti beikatwa ku fiteyo fya kwa Kaseebanya, bafwile ukwishiba Yehova no kuba ne cumfwila kuli wene. Bafwile baishiba ico Baibolo isosa. Yesu atile: “Awe ubu e bumi bwa muyayaya, ukuti baleishiba imwe, mwe Lesa wa cine mweka, no yo mwatumine, Yesu Kristu.” (Yohane 17:3) Na kabili, abana balakabila amano, e kutila amaka ya kumfwa no kucita ifyo balefundwa. “Amano yalenga cibinda wa yako ukuba no mweo,” kanshi mwe bafyashi mufwile ukufunda abana icine ca mu Baibolo mu musango wa kuti cabafika pa mutima. (Lukala Milandu 7:12) Kuti mwabafunda shani?

5. (a) Bushe umwana kuti asambilishiwa shani amano ya kucita ifyo alefundwa? (b) Bushe Amapinda yatila amano yacindama shani?

⁵ Kuti mwakumanisha ukubelengela abana benu Icebo ca kwa Lesa, kabili mufwile ukubabelengela. Lelo ukusambilisha abana ukutemwa Yehova no kumumfwila takupelela fye pa kubelenga Baibolo kuli bena, bafwile no kumfwa umulolele ifyo balesambilila. Natulangilile: Kuti mwafunda umwana wenu ukutila pa kuciluka umusebo kano wabala walolesha uku no ku. Lelo, abana bamo tabacite co. Mulandu nshi? Nakalimo ni co abafyashi tabalondolwela bwino bwino umwana icingacitika nga apunkwa na motoka, kabili tabalondolwela umwana mu musango wa kuti aumfwikisha bwino bwino icilelandwapo. Tabalondolola mu musango uwingafumyapo “ubupumbu” ubwingalenga umwana ukupunkwa. Ukusambilisha umwana ukucita ifyo alefundwa kulakabila inshita no kutekanya nga nshi. Lelo amano ya kucita ico umwana alefundwa yalicindama nga nshi! Baibolo itila: “Inshila sha yako ni nshila sha kusekelela, na bakumba ba yako bonse mutende; yene muti wa mweo ku baikatako, na bakonenako balishuka.”—Amapinda 3:13-18; 22:15.

Ukufunda Ukwingalenga Umwana Ukuba na Mano

6. (a) Cinshi ilingi line abana bacitila ifyalubana? (b) Ni nkondo nshi abafyashi bafwile ukulwisha?

⁶ Ilingi line icilenga abana ukulufyanya te kutila tabeshiba icisuma, lelo mulandu wa kuti tabeshiba bwino bwino umulolele ico bafundwa, tacibafika pa mutima. Kaseebanya aba pa nkondo ya kufwaya ukonaula imitima ya bana. Afwaya cayanguka kuli bena ukuponena mu mibele yabipa iya cino calo. Na kabili, afwaya ukushukila ukunaka kwabo ukwa kulemenena ku lubembu pa kuti balecita ifyabipa. (Ukutendeka 8:21; Amalumbo 51:5) Abafyashi bafwile ukwishiba ukutila ni nkondo pa kuti fye amano ya kwa Lesa yengile mu mitima ya bana babo.

7. Mulandu nshi tacabela icafikapo ukweba fye umwana icibi nelyo icisuma?

⁷ Abafyashi ilingi line beba fye umwana icisuma ne cibi no kumona kwati ifyo fine ninshi bamufunda imibele isuma pa cintu cimo. Kuti baeba umwana ukutila cibi ukubepa, ukwiba no kulaala no mwaume nelyo umwanakashi uo tamwaupana nankwe. Lelo umwana alakabila na cimbi icifwile ukulenga atiine ukucita ifyo fintu, ukucila ukwishiba fye ati pantu abafyashi balikaanya. Alakabila ukwishiba ukuti aya mafunde ya kwa Yehova. Afwile ukwishiba ukuti ca mano ukukonka amafunde ya kwa Lesa.—Amapinda 6:16-19; AbaHebere 13:4.

8. Finshi umwana afwile ukufundwa pa kuti abe na mano ya kucita ifyo alefundwa?

⁸ Fingi ifingalenga umwana acetekela ukuti kwaliba Kabumba wakwatisha amano. Ifyo ububumbo bwapikana, ubwingi bwa fintu ifyo Lesa abumba, no kwaluka kwa nshita ya mu mwaka. (Abena Roma 1:20; AbaHebere 3:4) Na kabili, umwana afwile ukufundwa ukuti Lesa alimutemwa kabili alipekanya icilubula ca Mwana wakwe ku kupeela wene ubumi bwa muyayaya. Afwile ukufundwa no kuti akalenga Lesa ukusekelela nga alecita ico afwaya. Nga alefundwa muli uyo musango, nangu Kaseebanya akosa shani ukufwaya ukuti asompole umwana wenu, ena kuti asala ukubombela Yehova.—Amapinda 22:6; 27:11; Yohane 3:16.

9. (a) Cinshi cikabilwa pa kufunda umwana ukutaluka ku bubi? (b) Cinshi bawishi baebwa ukucita, kabili calola mwi?

⁹ Ukufunda umwana ica kuti ataluka ku bubi kulakabila inshita, ukubikako amano, no kupekanya. Abafyashi bafwile ukukonka ifyo Lesa abeba pa kucite co. Baibolo itila: “Mwe bashibo, . . . mulebakusha [abana benu] mu kusalapula no kukonkomesha kwa kwa Yehova.” (Abena Efese 6:4) Bushe ico calola mwi? Ishiwi lyapilibulwa pano ukuti, “ukukonkomesha,” nga kulikonka fye mu ciGriki lyalola mu kutila, “ukubikamo amano.” E ico kanshi, pano abafyashi baebwa ukubika amano ya kwa Yehova mu bana babo. Ala ayo mano yakacingilila abana icine cine! Abana nga bafundwa amano ya kwa Lesa, baishiba bwino bwino ifyo Lesa amona ifintu, bakacingililwa ku kufwaya ukucita ifyabipa.

Ukubafunda pa Mulandu wa Kubatemwa

10. Cinshi icacindama ico mufwile ukwishiba pa kuti mube abafikapo ukufunda abana?

¹⁰ Na lyo line, pa kuti mube abafikapo mu mulimo wenu uwa kufwaya ukukusha bwino abana, ukutemwa e kufwile ukulenga ukuti mulebafunda. Ukulanshanya kwalicindama. Ishibeni ifilecitika mu mikalile ya mwana wenu ne fyo atontonkanya pa fintu fimo. Ukwabula ukumutiinya, lanshanyeni no mwana mu nshila ya kuti cayanguka kuli ena ukulanda ifili ku mutima. Limo, kuti mwapapa ifyo umwana engalanda. Mukwai tekanyeni, mwisakaatuka. Lelo, kutikeni mutembo mutembo ifyo alesosa.

11. Bushe umufyashi kuti abika shani amano ya kwa Lesa mu mwana?

¹¹ Ca cine, mufwile mwalibelengela umwana wenu muli Baibolo imiku iingi ukuti amafunde ya kwa Lesa yalilesha ubulalelale. (1 Abena Korinti 6:18; Efese 5:5) Kanshi umwana wenu afwile alishiba ico Yehova apata ne co atemwa. Lelo, pa kubika amano ya kwa Yehova mu mwana wenu, kano mwacita na fimbi. Abana bakabila ukubafwa ukwishiba umulandu cacindamina ukukonka amafunde ya kwa Yehova. Cifwile cabafika pa mutima ukuti amafunde ya kwa Lesa yasuma kabili nga bayakonka cikabawamina. Bafwile baishiba bwino bwino ukuti ukumfwila amafunde e kulanga ukuti balitemwa Yehova. Kano fye nga muleishiba ifyo abana benu batontonkanya pa fintu, mwabalanga ne fyo Amalembo yalandapo no kulenga basumina ifyo Lesa amona uyo mulandu, e lyo twingatila ‘mulebika amano’ ya kwa Lesa muli bene.

12. Bushe umufyashi kuti ayafwa shani umwana ukwishiba bwino ifyo afwile ukumona ukulaalana kwa mwaume no mwanakashi?

¹² Ilyo mulelanda pa kulaalana kwa mwaume no mwanakashi, nakalimo kuti mwaipusha ukuti, “Bushe umona ukuti ukumfwila ifunde lya kwa Yehova ilya kuti umwaume no mwanakashi nga tabaupana tabafwile kulaala pamo, lilatupoka insansa nelyo lyaliba fye bwino?” Koselesheni umwana ukulondolola ico ayasukila ukuti libi nelyo ukuti lisuma. Lyena sambilisheni umwana wenu icipesha mano Lesa acita ica kupeela umuntu amaka ya bufyashi, nomba kuti mwaipusha amuti, “Bushe kuti watila Lesa uwatutemwa kuti atupeela amafunde ya kutupoka insansa? Nelyo bushe kuti wasumina ukuti amafunde yakwe yabelako ukutuletela insansa no kutucingilila?” (Amalumbo 119:1, 2; Esaya 48:17) Lekeni umwana wenu alande ifyo atontonkanya pali uyo mulandu. Nomba kuti mwalanda pa fya kumwenako ifilanga ukuti ubulalelale bulaleta amacushi no bulanda. (2 Samwele 13:1-33) Nga mulelanshanya no mwana ukwishiba ifyo aletontonkanya pa kuti omfwe no kusumina ifyo Lesa amona ifintu, ninshi mulebomba bwino umulimo wa kubika amano ya kwa Lesa mu mwana wenu. Lelo, kuli na fimbi ifyo mwingacita.

13. Kwishiba cinshi pali Yehova ukwingalenga umwana ukumfwila sana amafunde ya kwa Lesa?

¹³ Ukucila ukupelela fye pa kweba umwana ububi bwaba mu kupula mu mafunde ya kwa Yehova, mulondolweleni ne fyo Yehova omfwa pa fyo tucita. Langeni umwana wenu Amalembo ya mu Baibolo ayatweba ukuti nga twafilwa ukucita ico Lesa afwaya, alomfwa ubulanda. (Amalumbo 78:41) Kuti mwaipusha umwana ukuti, “Mulandu nshi te kuti ufwaile ukufulwisha Yehova? Lyene mulondolweleni ukuti: “Satana umulwani wa kwa Lesa atila tubombela Yehova pa mulandu fye wa kuti alatupeela ifintu, te kutila twalimutemwa iyo.” Lyene londololeni no kuti pa mulandu wa kuti Yobo atwalilile uwa cishinka, alengele umutima wa kwa Yehova ukusekelela, kabili ashinine Satana ukuti wa bufi. (Yobo 1:9-11; 27:5) Umwana afwile ukwishiba bwino ukuti ifyo acita kuti fyalenga Yehova ukumfwa ubulanda nelyo kuti fyalenga wena ukusekelela. (Amapinda 27:11) Kuti mwafunda umwana isambililo nge li, pamo na masambililo yambi ayacindama mu citabo ca Sambilila Kuli Kasambilisha Mukalamba.a

Mu Kufunda Abana, Mulafuma Ifisuma

14, 15. (a) Masambililo nshi yamo mu citabo ca Kasambilisha Mukalamba ayalenga abana ukuilandila no kwipusha amepusho? (b) Fisuma nshi mwasanga mu kubomfya ici citabo? (Moneni no mukululo pa mabula 18 na 19.)

¹⁴ Shikulubantu wa ku Croatia uubelengela umwishikulu wakwe uwa myaka 7 mu citabo ca Kasambilisha Mukalamba, alembele ukuti umwishikulu wandi atile: “Bamayo bantumine ukubomba fimo, nomba nalikeene. Lelo, naibukishe icipande ca kuti ‘Icumfwila Kuti ca Kucingilila,’ ilyo line, naile kuli bamayo no kubeba ukuti nalabomba ifyo bacintuma, pantu ndefwaya ukuba ne cumfwila kuli bena.” Abaupana ku Florida, ku United States of America balandile pa cipandwa citila, “Umulandu Tushilingile Ukubepela.” Batile: “Mwaba amepusho ayalenga abana ukuilandila no kusumina ifilubo ifyo bashali na kusumina.”

¹⁵ Mu citabo ca Kasambilisha Mukalamba mwaba ifikope ukucila pali 230, kabili fyonse fyalikwata na mashiwi pa mbali. Umufyashi umo atashishe ukuti: “Umwana wandi nga aletamba icikope tafwaya no kuya pe bula limbi. Mwaba ifikope fisuma sana kabili abana balasambililako fimo ku kumona fye ifili pa cikope, kabili balepusha na mepusho. Pali cilya cikope apaba umwana uuletamba TV umwafiita, umwana wandi aipwishe ukuti, ‘Mayo, ngo yu mwaice cinshi alecita?’ kabili ishiwi lyakwe pa kwipusha lyaleumfwika ukuti namona ukuti kuli cimo icibi ico ulya mwaice alecita palya.” Amashiwi yaba pali cilya cikope yatila: “Bushe nani uwingamona fyonse ifyo tucita?”

Amasambililo Yacindama Muno Nshiku

16. Cinshi icacindama ico abana bafwile ukufundwa muno nshiku, kabili mulandu nshi?

¹⁶ Abana bafwile ukwishiba bwino ifya kusunga ifilundwa fyabo ifya bwaume no bwanakashi. Lelo kwena, tacayanguka ukulanshanya na bana pali ili lyashi. Kalemba we lyashi umo atile mu nkulo aakulilemo, ukulanda pa fya musango yo ku bana, lishiku. Ilyo bamwipwishe nga kuti asambilisha abana bakwe atemwa iyo, atile: “Mfwile fye ukushipa.” Ala abafyashi nga batiina ukufunda abana ifya kuicilingilila ku bulalelale ku mulandu wa nsoni, abana babo tabakacingililwe nakalya. Abolungana na bana balitemwa sana ukushukila abaice abashaishiba nangu cimo pa fya kuicingilila ku bulalelale. Icitabo ca Sambilila Kuli Kasambilisha Mukalamba calilandapo pali ili lyashi mu mucinshi. Nga mwafunda abana ifya kuicingilila ku bulalelale te kutila ninshi mwabashikula awe, pantu nga tabeshibe nelyo cimo, kuti bacendwa.

17. Bushe icitabo ca Kasambilisha Mukalamba cileafwa shani abafyashi ukufunda abana ifya kuicingilila ku kucendwa?

¹⁷ Mu cipandwa 10, icilanda pali bamalaika babipa abafumine ku muulu abaishilecita ubulalelale no kufyala abana, mwaba ilipusho lya kuti, “Finshi waishiba pa lwa mwaume no mwanakashi ukulaala pamo?” Mu citabo mwaba icasuko ca mucinshi kabili icayanguka ukumfwa. Mu cipandwa 32 na mo, icitabo cilondolola ifyo abana bengaicingilila ku batemwa ukuulungana na baice. Bakalata abengi abo twapokelela balanga ukuti amasambililo ya musango yo yalicindama. Nyina umo atile: “Uyu mulungu wapwile ilyo umwana wandi Javan aile ku kumona dokota, alimwipwishe nga twalimufunda ifya kusunga ifilundwa fyakwe ifya bwaume. Dokota alitemenwe sana ukumfwa ukuti twalifundile Javan ukubomfya icitabo cipya.”

18. Bushe icitabo ca Kasambilisha Mukalamba cilandapo shani pa mulandu wa kupepa ifimpashanya?

¹⁸ Icipandwa na cimbi ni cilya cilanda pa lyashi lya mu Baibolo ilya balumendo batatu abaHebere, Shadraki, Meshaki, na Abednego, abakeene ukuwa ku cimpashanya caleimininako Ubuteko bwa bena Babele. (Daniele 3:1-30) Icitabo ca Kasambilisha Mukalamba citila ukushinshimuna icimpashanya cimo cine no kupika sulupu ku mendela. Lelo, bamo kuti batwishika ico nga cishinka. Na lyo line, umfweni ifyalandile baEdward Gaffney ilyo babepwishe ku balemba magazini wa U.S. Catholic. Ubushiku bwa kubalilapo ubo umwana wandi umukashana aile ku sukulu, aishile kuli ine no kunjeba ati, “Tata, lelo ku sukulu twacisambilila ifya kupepa.” Na ine natile ale, pepa tumfwe. BaGaffney batile: “Aikete pa cifuba, ninshi nacincimuka no kucincimuka kabili atile, ‘Lumbanyeni imendela . . . ’” Lyena ba Gaffney batile: “Ilyo line naibukishe ukuti kanshi filya Inte sha kwa Yehova balanda ca cine. Ukufuma fye ku bwaice, abana besu balafundwa ukutemwa sana icalo bekalamo, ukufika na ku kupepa icalo.”

Inshita Yenu na Maka, Tafyakaye fye mu Menshi

19. Cilambu nshi caba mu kufunda abana?

¹⁹ Awe mwandini calilinga mwabombesha ukufunda abana. Nyina umo uwa ku Kansas, ku United States of America, alililile ku nsansa ilyo apokelele kalata ukufuma ku mwana wakwe umulumendo. Kalata atile: “Ala nalishuka ukukwata imwe mwe bafyashi abankushishe bwino. Ndemutasha nga nshi bamayo na batata.” (Amapinda 31:28) Icitabo ca Sambilila Kuli Kasambilisha Mukalamba kuti cayafwa abafyashi na bambi abengi ukufunda abana, ukucingilila icikwatwa cabo ica mutengo.

20. Cinshi abafyashi bafwile ukwibukisha lyonse, kabili kuti calenga bacita cinshi?

²⁰ Abana balilinga ukuba pamo na bo no kubasakamana na maka yesu yonse. Baba fye abaice inshita iinono. Shukileni inshita ya kuba pamo na bo no kubafwa. Amaka yenu ne nshita tafyakaye fye mu menshi. Abana benu bakamutemwa. Lyonse ibukisheni kuti abana ca bupe ukufuma kuli Lesa. Awe mwandini abana cikwatwa ca mutengo icaba ngo bupyani! (Amalumbo 127:3-5) E ico kanshi, basakamaneni nge ca bupe ca bupyani icafuma kuli Lesa, basungeni kwati mukalubulula kuli Lesa pa fyo mubasunga, pantu na cine, mukalubulula.

[Futunoti]