Bushe Ukupupe Mipashi Kuti Cine Cine Kwatupeela Ifyo Tukabila lwa ku Mupashi?

IFWE bonse twalikwata ifyo tukabila lwa ku mupashi na lwa ku mubili. E mulandu wine abengi bepushisha ifipusho fya kuti: Cinshi ubumi bwabelako, mulandu nshi abantu baculila, kabili cinshi cicitika nga twafwa? Abantu abengi abafumaluka bafwaya ifyasuko kuli ifi fipusho ne fipusho fimbi ifya musango yu ukupitila mu kwipusha ku cipao ca mufwe, ukusubila ukuti balalanshanya ne mipashi ya bafwa. Uyu musango witwa ati ukupupe mipashi.

Abapupe mipashi baba mu fyalo ifingi, kabili balongana mu filonganino na mu macalici. Ku ca kumwenako, mu Brazil, abantu napamo 4,000,000 abapupe mipashi bakonka ifisambilisho fyalembelwe na Hyppolyte Léon Denizard Rivail, kasambilisha kabili uwa mano ya buntunse umwina France wa mu mwanda wa myaka uwalenga 19, uwainike ishina lya bufi ilya Allan Kardec. Kardec atendeke ukupupe mipashi mu 1854. Pa numa aipwishe ifipusho ku fipao fya mufwe mu ncende ishingi no kulemba ifyasuko mu citabo ca The Book of Spirits, icasabankanishiwe mu 1857. Impapulo shimbi isho alembele shali The Mediums’ Book na The Gospel According to Spiritism.

Ukupupe mipashi kwabamo ukupepa kwitwa voodoo, ubuloshi, amalele, nelyo ukupepa Satana. Lelo abakonka ifisambilisho fya kwa Allan Kardec batila ifyo basuminamo fyalipusana. Ilingi impapulo shabo shambula ifyaba mu Baibolo, kabili batila Yesu e “ntungulushi kabili ica kumwenako ca bantunse bonse.” Batila ifisambilisho fya kwa Yesu “fyebo fyasanguluka ifya malango ya bulesa.” Allan Kardec aleti ifyalembwa fya mipashi ni nshila ya butatu iyo Lesa asokolwelamo amalango yakwe ku bantu, inshila sha kubalilapo shibili fisambilisho fya kwa Mose ne fya kwa Yesu.

Ukupupe mipashi kucebusha abengi pantu kukomaila pa kutemwa abantu no kubabombela imilimo isuma. Icisumino cimo ica bapupe mipashi ca kuti: “Ukwabula ukubombela bambi imilimo te kuti kube ipusukilo.” Abengi abapupe mipashi balabombako imilimo ya mu bwikashi, ukwafwa ukukuula ifipatala, amasukulu, no tubungwe tumbi. Imilimo ya musango yu ilatashiwa. Lelo, ifisumino fyaba mu kupupe mipashi fyapusana shani ne fisambilisho fya kwa Yesu ifyalembwa mu Baibolo? Natumone ifya kumwenako fibili: isubilo lya bafwa no mulandu kwabela ukucula.

Isubilo lya Bafwa Cinshi?

Abapupe mipashi abengi basumina mu kufyalwa cipya cipya. Ulupapulo lumo ulwa bapupe mipashi lutila: “Ukufyalwa cipya cipya e cifundisho ceka icumfwana ne fyo twaishiba ubulungi; e cifundisho ceka icingalondolola ifya ku ntanshi no kukosha isubilo lyesu.” Abapupe mipashi batila ilyo umuntu afwa, umweo nelyo “umupashi,” ulafuma mu mubili—nge cipelebesha cilefuma mu cifwambakwa. Basumina ukuti iyi mipashi ifyalwa mu buntu pa kuti kube ukufumyapo imembu umuntu acitile mu bumi bwa mu kubangilila. Lelo abantu balafilwa ukwibukisha imembu bacitile mu bumi bwa mu kubangilila. Ulupapulo lwa The Gospel According to Spiritism lutila: “Lesa amwene ukuti nacilinga ukuti abantu balelaba imembu bacitile mu bumi bwa mu kubangilila.”

Allan Kardec alembele ukuti: “Ukukaana icisambilisho ca kufyalwa cipya cipya kukaana na mashiwi ya kwa Kristu.” Lelo Yesu tabalile alumbulapo ishiwi lya kuti “ukufyalwa cipya cipya” kabili tabalile alanda pa mfundo ya musango yo. (Moneni icipande cileti “Bushe Baibolo Ilasambilisha Icifundisho ca Kufyalwa Cipya Cipya?” pe bula 22.) Lelo, Yesu asambilishe pa kubuuka kwa bafwa. Mu butumikishi bwakwe ubwa pe sonde, abuushishe abantu batatu—umwana wa kwa mukamfwilwa wa mu Naini, umwana wa mukalamba we sunagoge, na cibusa wakwe sana, Lasaro. (Marko 5:22-24, 35-43; Luka 7:11-15; Yohane 11:1-44) Natulandeko pa kubuuka kumo ukwa kusungusha no kumona umo Yesu aloseshe lintu alandile pa “kubuuka.”

Ukubuuka kwa kwa Lasaro

Yesu aumfwile ukuti cibusa wakwe Lasaro mulwele. Pa numa ya nshiku shibili aebele abasambi bakwe ukuti: “Lasaro umunensu nalaalo tulo; lelo ndeyamushibusha.” Abasambi tabaumfwikishe umo Yesu aloseshe, e co mu kulungatika atile: “Lasaro nafwa.” Ilyo Yesu asukile afika ku nshishi ya kwa Lasaro, uyu muntu ali nafwa pa nshiku shine. Nalyo line, Yesu atile bafumyeko icilibwe babikile ku nshishi. Lyene abilikishe ukuti: “We Lasaro fumina kuno nse.” Icintu ca kusungusha calicitike. “No wafwile alifumine, nakakwa amakasa na maboko ku nsalu isho apombelwemo, na ku menso nakupombwa icitambala. Yesu atile kuli bene, Mukakuleni, mulekeni aye.”—Yohane 11:5, 6, 11-14, 43, 44.

Nga fintu twaumfwa, uku takwali kufyalwa cipya cipya. Yesu atile Lasaro aleele utulo, taishibe kantu. Nga fintu Baibolo isosa, ‘amatontonkanyo yakwe yalilobele.’ ‘Taishibe kantu nangu kamo.’ (Amalumbo 146:4; Lukala Milandu 9:5) Lasaro wabuushiwe tali muntu umbi no mupashi upya. Ali fye umo wine, umushinku umo wine, na matontonkanyo yamo yene. Akonkenyepo no bumi bwakwe apo abushiilile no kubwelela ku batemwikwa abalooseshe ilyo afwile.—Yohane 12:1, 2.

Ku ntanshi, Lasaro alifwile na kabili. E co, cinshi cali ubufwayo bwa kubuuka kwakwe? Pamo no kubuusha kumbi uko Yesu acitile, kukosha ifyo twacetekela ubulayo bwa kwa Lesa ubwa kuti ababomfi Bakwe aba busumino bakabuuka ku bafwa mu nshita Yakwe iyalinga. Ifyo fipesha mano ifya kwa Yesu fikosha amashiwi yakwe aya kuti: “Ni ne kubuuka kabili umweo: uuntetekela, nangu afwa, akaba no mweo.”—Yohane 11:25.

Ulwa kulya kubuuka kwa ku ntanshi Yesu atile: “Inshita ileisa, iyo bonse aba mu nshishi bakomfwamo ishiwi lyandi, no kufumamo; abalecite fisuma bakabuukila ku mweo, na balebombe fibi bakabuukila ku bupingushi.” (Yohane 5:28, 29) Nga fintu cali kuli Lasaro, uko kukaba kubuuka kwa bantu abafwa. Takwakabe kulundanya imipashi ne mibili ikabuushiwa iyabola napamo iyaba lubali lwa fintu fimbi ifya mweo. Kabumba uwabumbile imyulu ne sonde, uushapelela mu mano na maka kuti abuusha abafwa.

Bushe isambilisho lya kubuuka, ilyo Yesu Kristu asambilishe, talisokolola ifyo Lesa atemwa abantu umo umo? Lelo ni shani ulwa cipusho ca bubili ico tulandilepo kale?

Mulandu Nshi Kwabela Ukucula?

Ifingi ifilenga abantu ukucula fintu abantu bashakwata mano kabili abashaishiba ifingi, nelyo ababifi bacita. Lelo ni shani ulwa fituponena ifyo tushingatila bantu e balenga? Ku ca kumwenako, mulandu nshi kubela amasanso no tuyofi twa fyabumbwa na Lesa? Mulandu nshi abana bamo bafyalilwa abalemana? Allan Kardec aleti ifi fintu kukanda. Alembele ukuti: “Nga tulekandwa ninshi twalilufyenye. Nga ca kuti te muli buno bumi twalufyenye ninshi ni mu bumi bwa mu kubangilila.” Abapupe mipashi basambilishiwa ukupepa ukuti: “Mwe Shikulu muli ba bulungi. Ubulwele Mwantumina kulingana ne fyo ncita . . . Nabupokelela nge ca kukonsolwela ifyo nacitile kale kabili nge ca kwesha icitetekelo candi ne fyo nakila ku bufwayo Bwenu ubwapaalwa.”—The Gospel According to Spiritism.

Bushe Yesu alisambilishe ica musango yu? Iyo. Yesu alishibe bwino amashiwi ya mu Baibolo aya kuti: “Inshita ne ca mankumanya fiponena kuli bonse bene.” (Lukala Milandu 9:11) Alishibe ukuti limo ifyabipa ficitika fye. Tafiba kukandwa pa mulandu wa membu.

Moneni ici cacitike mu bumi bwa kwa Yesu: “Pa kupita [Yesu] amwene umuntu uwali ni mpofu ukufuma ku kufyalwa; na basambi bakwe balimwipwishe, abati, Rabi, uwabembwike ni ani, ni uyu napamo bafyashi bakwe, no kulenga afyalwe impofu?” Ifyo Yesu abaswike fyabasambilishe fimo: “Nangu ni uyu tabembwike, nangu bafyashi bakwe: lelo ni mu kuti imonekele muli wene imilimo ya kwa Lesa. Ilyo asose fi, afwishile amate pa nshi, akashile iloba mu mate, asubile ne loba pa menso yakwe, no kutila kuli wene, Kabiye, kasambe mu cishiba ca Siloamu. . . . E ico aile no kusamba, kabili abwelele alemona.”—Yohane 9:1-3, 6, 7.

Amashiwi ya kwa Yesu yalangile ukuti nangu ni uyu muntu nangu bafyashi bakwe te balengele ukuti afyalwe impofu. E co Yesu tatungilile imfundo ya kuti uyu muntu alekandwa pa mulandu wa membu acitile mu bumi bwa kubangilila. Ca cine, Yesu alishibe ukuti abantu bonse bapyana ulubembu. Lelo bapyana ulubembu lwa kwa Adamu, te membu bacitile ilyo bashilafyalwa. Pa mulandu wa lubembu lwa kwa Adamu, abantu bonse bafyalwa abashapwililika, e cilenga ukuti balelwala no kufwa. (Yobo 14:4; Amalumbo 51:5; Abena Roma 5:12; 9:11) Na kuba, ico e co Yesu atuminwe ukulungika. Yohane Kabatisha atile Yesu ali “Mwana wa mpaanga wa kwa Lesa, uulesendo lubembu lwa ba pano isonde!”—Yohane 1:29.a

Moneni no kuti Yesu tatile Lesa alengele uyu muntu ukufyalwa impofu pa kuti Yesu akesemuposha bushiku bumo. Ico nga cali cintu cabipa! Bushe ico nga caliletele ilumbo kuli Lesa? Iyo. Lelo, ukuposha ulya mwaume impofu mu cipesha mano kwalengele ‘imoneke imilimo ya kwa Lesa.’ Nga bantu bambi abengi abo Yesu aposeshe, ici calangilile ukuti Lesa alitemwa abantu nangu balecula kabili cashininkishe ifyo kuti twacetekela ubulayo Bwakwe ubwa kupesha amalwele yonse aya bantunse no bucushi mu nshita Yakwe iyalinga.—Esaya 33:24.

Bushe te ca kusansamusha ukwishiba ukuti Shifwe wa mu muulu tatuletela amacushi, lelo apeela “ifisuma ku bamulomba?” (Mateo 7:11) Mwandi ici cikaleta ubuseko ku Wapulishamo ilyo amenso ya mpofu yakashibulwa, na matwi ya bankomamatwi yakakomonwa, na balemana amolu bakenda, ukucilauka, no kubutuka!—Esaya 35:5, 6.

Ukutupeela Ifyo Tukabila lwa ku Mupashi

Yesu atile: “Te ku cilyo ceka umuntu ekalila no mweo, lelo ku cebo conse icifuma ku kanwa ka kwa Lesa.” (Mateo 4:4) Cine cine, tulakwata ifyo tukabila lwa ku mupashi ilyo tulebelenga Icebo ca kwa Lesa, Baibolo, no kwikala ukulingana na Baibolo. Ukwipusha ku cipao ca mufwe takutupeela ifyo tukabila lwa ku mupashi. Cine cine, incitilo ya musango yu yalisenukwa mu co Allan Kardec atila e nshila ya kubalilapo iyo Lesa asokolwelamo amalango yakwe.—Amalango 18:10-13.

Abengi, ukusanshako abapupe mipashi, balishiba ukuti Lesa e Wapulishamo, wa ciyayaya, alipwililika, wa cikuuku, musuma, kabili wa bulungi. Lelo Baibolo isokolola na fimbi. Isokolola ukuti Lesa alikwata ishina, Yehova, ilyo tulingile ukucindika nga fintu Yesu acitile. (Mateo 6:9; Yohane 17:6) Ilangilila ukuti Lesa muntu uyo abantunse bengaba ifibusa fyapalamisha nankwe. (Abena Roma 8:38, 39) Nga tulebelenga Baibolo, tusambilila ukuti Lesa wa nkumbu kabili ukuti “tacita kuli ifwe umwabele membu shesu, tatupeelo mwabela amampuulu yesu.” (Amalumbo 103:10) Ukupitila mu Cebo cakwe icalembwa, Shikulu Mulopwe Yehova asokolola ukuti wa kutemwa, e wapulishamo no kuti taumina kumo. E utungulula no kucingilila abantunse bacumfwila. Ukwishiba Yehova no Mwana wakwe, Yesu Kristu, “e mweo wa muyayaya.”—Yohane 17:3.

Baibolo yalikwata ifyebo fyonse ifyo tukabila pa lwa bufwayo bwa kwa Lesa, kabili ilatweba ifyo tufwile ukucita nga tulefwaya ukumutemuna. Ukubebeta Baibolo kuti kwatupeela ifyasuko fya cine kabili ifyo twingatemwa. Na kabili Baibolo ilatutungulula pa calungama ne calubana, kabili itupeela ne subilo lyakosa. Itulaya ukuti inshita ipaleme ku ntanshi, Lesa “akafuute filamba fyonse ku menso yabo, ne mfwa tayakabeko kabili iyo; takwakabe kabili ukuloosha nangu kukuuta nangu kucululuka; pa kuti ifya ntanshi nafiya.” (Ukusokolola 21:3, 4) Ukupitila muli Yesu Kristu, Yehova akalubula abantunse ku lubembu bapyana no kukanapwililika na bantunse bacumfwila bakapyana umweo wa muyayaya mu paradise pe sonde. Pali ilya nshita, bakapeelwa fyonse ifyo bakabila lwa ku mubili na lwa ku mupashi.—Amalumbo 37:10, 11, 29; Amapinda 2:21, 22; Mateo 5:5.

[Futunoti]

[Akabokoshi pe bula 22]

BUSHE BAIBOLO ILASAMBILISHA ICIFUNDISHO CA KUFYALWA CIPYA CIPYA?

Bushe amalembo ya mu Baibolo yalatungilila icifundisho ca kufyalwa cipya cipya? Natumone amalembo yamo ayo abasumina muli ici cifundisho babomfya:

“Pantu bakasesema bonse na Malango fyabusesemene ukufika pali Yohane; . . . wene e Eliya uo batile akesa.”—Mateo 11:13, 14.

Bushe Yohane Kabatisha ali ni Eliya uwafyelwe cipya cipya? Ilyo bamwipwishe ukuti: “Bushe ni we Eliya?” Yohane ayaswike ukuti: “Te ne.” (Yohane 1:21) Lelo, calisobelwe ukuti Yohane ali no kutangilila Mesia “mu mupashi na maka ifya kwa Eliya.” (Luka 1:17; Malaki 4:5, 6) E kutila, Yohane Kabatisha ali Eliya mu kuti abombele umulimo wabombeleko Eliya.

“Ngo muntu tafyelwe [“libili,” NW], te kuti amone ubufumu bwa kwa Lesa. Wipapa ico ntile kuli iwe, Uli no kufyalwa libili.”—Yohane 3:3, 7.

Umo pa batumwa alembele ukuti: “Abe uwapaalwa Lesa kabili Wishi wa kwa Shikulwifwe Yesu Kristu! Umwabelo luse lwakwe ulwingi atufyalile libili ku kuba no kucetekela kwa mweo mu kubuuka kwa kwa Yesu Kristu ku bafwa.” (1 Petro 1:3, 4) Nga fintu caumfwika, kulya kufyalwa libili uko Yesu alelandapo kwali kwa ku mupashi uko kwali no kucitikila abakonshi bakwe ilyo bacili no mweo, talelanda pa kufyalwa cipya cipya ukwa ku ntanshi.

“Umuntu nga afwa, ekalilila umuyayaya: lintu inshiku shandi pe Sonde shapwa, nkalolela, ukumona ukuti nkabwela na kabili.”—“Ubupilibulo bwa ciGriki” ubwaba pali Yobo 14:14 ubwayambulwa mu lupapulo lwa The Gospel According to Spiritism.

Pali ici cikomo Baibolo ya Diocese of Mbala itila: “Pantu uwafwa bushe kuti abwelela ku bumi? Nge fyo caba, kuti ndelolela inshiku shonse sha kutumika kwandi, mpaka ubushiku bwa kulubuka kwandi abufike.” Belengeni ifikomo fipalamine kuli ici cikomo. Mwalamona ukuti abafwa balolela “ukulubuka” kwabo mu nshishi. (Yobo 14 Icikomo 13) Ilyo balelolela, tababapo. “Umuntu nga afwa ninshi aya; kabili umuntunse nga aleko mweo, tabapo.”—Yobo 14:10, ubupilibulo bwa kwa Bagster ubwa Septuagint.

[Icikope pe bula 21]

Isubilo lya kubuuka lisokolola ukuti Lesa alyangwako sana kuli ifwe ngo muntu umo umo

[Ifikope pe bula 23]

Lesa akapesha ubucushi bonse ubo abantunse bapitamo