Ilyo Ifipimo Fyayalwike, Ukucetekela Kwalipwile

Mu nshiku sha Mfumu Henry I iya ku England (1100-1135), yard imo iyaba mulingo wa butali yali “ni ntamfu ukufuma pa mona wa Mfumu ukufika pa cikumo nga atambaliko ukuboko.” Bushe ifipimo fya bekashi ba Mfumu Henry ifya mayard fyali ifyalungama? Calemoneka ukuti inshila fye yeka iya kushininkishishamo ico kuyamona imfumu.

PALI lelo imilingo ilondololwa bwino mu fipimo. E co mita umo alondololwa ukuti ni ntamfu ulubuuto lwenda mu lwelele muli sekondi umo ukwingishamo 299,792,458. Mu kulungatika, ulu lubuuto lwaba ne cipimo caimikwa kabili lufuma kuli laser yaibela. Nga ca kuti kuli ica kupiminako, abantu ukuli konse kuti bashininkisha ukuti umulingo wa butali uli cimo cine no wa bambi.

Lelo ukwaluka mu fipimo fya milingo, te mulandu kube kunono, kuti kwalenga paba ubupusano, kabili kulaba ukubombesha pa kuti ifipimo fyaba fimo fine. Ku ca kumwenako, mu Britain ico bapiminako ukufina caba ni nshimbi ya platinum na iridium iifina kilogramu umo. Iyi nshimbi isungilwa mu cikuulwa ca National Physical Laboratory. Icushi cifuma kuli bamotoka ne ndeke cilenga icipimo ca kilogramu ukufininako cila bushiku. Lelo iyi nshimbi yaba cimpashanya ca cipimo ca mwi sonde lyonse icisungilwa mu misashi itatu iyaba nge nyenjele mu muputule wa pa nshi mu cikuulwa ca International Bureau of Weights and Measures mu Sèvres, ku France. Lelo nangu kufina kwa iyi nshimbi kulaalukaaluka nga yakowelako fye panono. E co, abasambilila ifya fipimo tabalasanga icipimo cishaaluka.

Nangu cingati ukwaluka kwacepesha kumoneka kwati takwacindama sana, ukwaluka kwa cipimo kuti kwaleta icimfulumfulu. Ku Britain, ukwaluka ukufuma ku fipimo fya (mapaundi na maounce) ku kutendeka ukubomfya ifipimo fya metric (amakilogramu na magramu) kwalengele ukucetekela ukucepa kabili no mulandu e po wali. Bashimakwebo ba bufumfuntungu bamo batendeke ukulila pa mitwe abalebashita pantu abantu bali tabalaishiba bwino ifipimo fipya.

Ulupwa ne Fipimo fya Mibele

Ni shani ulwa kwaluka mu lupwa na mu fipimo fya mibele? Ififuma mu kwaluka kwa musango yu filacilapo ukubipa. Amalipoti ya nomba line pa lwa konaika kwa ndupwa, bucisenene, ukupuma abana, ukubacenda no kubacusha ifili mpanga yonse yalapelenganya abengi kabili yashininkisha ukuti tuleikala mu nkulo iyo ifipimo filebwelela pa nshi. Indupwa sha mufyashi umo, abana abakushiwa ku bo twingeta ati “abafyashi” ababa mu cupo na baume banabo nelyo abanakashi banabo, ne cintu cabipa nga nshi ica kucenda abana ku balashi babasakamana fyonse fyabako pa mulandu wa bantu ukukaana ukukonka ifipimo fisuma. Abantu abengi balesanguka “abaitemwa, . . . abaumalala, . . . abashatemwa busuma, . . . abatemwo kwangala ukucisho kutemwa Lesa,” nga fintu Baibolo yasobele nalimo imyaka 2000 iyapitapo.—2 Timote 3:1-4.

Ukonaika kwa fipimo fya mibele kwendela pamo na bantu ukukanaba abacetekelwa. Nomba line fye, umulandu wa kukanakonka ifipimo fisuma mu fya myundapile waletelwe pa bwelu mu Hyde, itauni lyabela ku kapinda ka ku kuso aka England, uko abekashi “bacindike no kucetekela” badokota babo. Lelo ku ca bulanda tabombele ukulingana ne fyo baleenekela. Mu nshila nshi? Amalipoti ya uko kulubulula yasokolwele ukuti uyo dokota aipaishe abalwele abanakashi nalimo 15. Bakapokola bapitulwike na mu milandu ya mfwa iya bantu 130 ababombelwepo na uyo dokota. Abantu balangile ukuti uyo dokota tabombele ukulingana ne fyo baleenekela lintu bamwikete no kumukaka mu cifungo. Abantu babili abali balashi ba mu cifungo abo napamo banyina baipaiwe kuli uyu wine dokota bapeelwe imilimo imbi pa kuti belasakamana uyu mufungwa wabipisha. Te ca kupapa ukuti lipoti wa uku kulubulula muli nyunshipepala ya The Daily Telegraph alondolwele uyu dokota ali no mulandu ukuti ali “muntu wabipisha icine cine.”

Pa mulandu wa fipimo fyaluka kabili ifibwelela pa nshi ifya mu mbali shalekanalekana isha mikalile, nani mwingacetekela icine cine? Ni kwi mwingasanga ifipimo fishaaluka, ificingililwa ku muntu wakwata amaka ya kufitungilila? Icipande cikonkelepo cili no kwasuka ifi fipusho.