Icipandwa 6
Mulandu Nshi Tukotela No Kufwa?
1. Cinshi cintu basayantisti bafilwa ukulondolola pa lwa bumi bwa buntunse?
BASAYANTISTI tabaishiba umulandu abantunse bakotela no kufwa. Cimoneka kwati insandesande shesu shilingile ukutwalilila ukubukululwa no kuti tulingile ukwikala kuli pe na pe. Icitabo ca Hyojun Soshikigaku (Ifishinte pa lwa Nsandesande) cisoso kuti: “Fintu ukukota kwa nsandesande kwayampana no kukota ne mfwa ya muntu caliba ca kupelenganya apakalamba.” Basayantisti abengi basumino kuti kwalibako icipimo ca kupelelapo ubumi “ica cifyalilwa, ica cifumanda.” Bushe uletontonkanye fyo balilungika?
2. Cinshi bamo bacita pa mulandu wa kuti ubumi bwaba ubwipi?
2 Abantunse pa nshita yalepa balifuluka ukwikala ubumi bwalepa kabili balyesha fye no kunonka bumunshifwa. Ukutula mu mwanda wa myaka walenga ine B.C.E., imiti iyo yatunganishiwe ukulenga abantu ukukaanafwa yalicebwishe bashimucindikwa ba ku China. Bakateka ba ku China abakonkelepo balyesesheko iyi miti iyaleitwa ifya kulefya ubumi—iyalepangilwa na mercury—kabili balifwile! Ukushinguluka isonde lyonse, abantu basumino kuti imfwa te mpela ya bumi bwabo. AbaBuddha, abaHindu, abaShilamu, na bambi bonse balikwata amasubilo yakosa aya kuti kwaliba ubumi pa numa ya mfwa. Mu Kristendomu, abengi belenganya ukuti nga bafwa bakaya ku muulu uko bakalasangalala pe.
3. (a) Mulandu nshi abantunse bafulukila ubumi bwa ciyayaya? (b) Fipusho nshi pa lwa mfwa ifilekabilwa ukwasukwa?
3 Imfundo sha kuti umuntu nga afwa alasanga insansa shilangisha ukuti abantu balafuluka ubumi bwa ciyayaya. “Abika ne nshita ya muyayaya mu mitima ya bantu,” e fisosa Baibolo ukulosha kwi tontonkanyo lya kwikala ku ciyayaya ilyo Lesa atubumbile nalyo. (Lukala Milandu 3:11) Abumbile abantunse ba kubalilapo babili ne subilo lya kuti kuti baikala pe sonde kuli pe na pe. (Ukutendeka 2:16, 17) Mulandu nshi, lyene, abantunse bafwila? Ni shani fintu imfwa yaletelwe mu calo? Ukwishiba Lesa kulasanikila pali ifi fipusho.—Ilumbo 119:105.
IPANGE LYA BUBIFI
4. Ni shani fintu Yesu aishibishe intalamisoka iyalengele ukuti abantunse balefwa?
4 Intalamisoka ilesha ukufulunganya ubushininkisho. E fyacita no washingamwa no musoka uyo wafuminemo imfwa ya mabilioni. Alimumunge fintu mu mucenjelo no kufimbilikisha imfwa ya bantunse ukuti ibe ni nkama. Yesu Kristu aishibishe iyi ntalamisoka lintu Aebele abalefwaya Ukumwipaya ati: “Imwe muli ba kwa shinwe Kaseebanya, ne fya lunkumbwa fya kwa shinwe e fyo mufwayo kucita. Ulya ni nkomi ya bantu ukufuma na pa kutendeka, na mu cine taimininamo, ico muli wene tamwaba cine.”—Yohane 8:31, 40, 44.
5. (a) Ni kwi uyu uwaishileba Satana Kaseebanya atulile? (b) Cinshi ishiwi “Satana” lipilibula kabili mulandu nshi etilwa kabili “Kaseebanya”?
5 Ee, Kaseebanya ni “nkomi” ya lupato. Baibolo ilondolola ukuti aba muntu wa cine cine, te bubifi fye ububa mu mutima wa muntu. (Mateo 4:1-11) Nangu ca kuti abumbilwe nga malaika umulungami, ‘mu cine taimininemo.’ Fintu caba icalinga ukuti ainikwa Satana Kaseebanya! (Ukusokolola 12:9) Etwa “Satana,” nelyo “uukaanya,” pantu alilwisha no kukaanya Yehova. Iyi ntalamisoka na kabili itwa “Kaseebanya,” pa mulandu wa kuti “wa lwambo,” kabili mu miponto aliseebanya Lesa.
6. Mulandu nshi Satana apondokele Lesa?
6 Cinshi casongele Satana ukupondokela Lesa? Ubufunushi. Mu bufunushi akumbilwe ukupepa uko Yehova alepokelela ukufuma ku bantunse. Kaseebanya takeene ulunkumbwa lwa kufwaya ukupokelela ukupepa kwa musango yo, uko kwalingile fye Kabumba. (Linganyako Esekiele 28:12-19.) Mu cifulo ca ico, uyu malaika uwasangwike Satana alikushishe ulu lunkumbwa lwa bufunushi ukufikila lwaimita no kufyala ulubembu.—Yakobo 1:14, 15.
7. (a) Cinshi cilenga abantunse ukufwa? (b) Ulubembu cinshi?
7 Twamwishiba nomba umulwani untu buntalamisoka bwakwe bwalete mfwa ya bantunse. Lelo cinshi mu kulungatika icalenga abantunse ukulafwa? Baibolo itila: “Ulubola lwa mfwa lubembu.” (1 Abena Korinti 15:56) Bushe ulubembu cinshi? Ku kumfwikisha ili shiwi, lekeni tulanguluke ifyo lyalepilibula mu ndimi sha kutendekelako isha Baibolo. Baverbu ba ciHebere ne ciGreek abo ilingi line abapilibulwa “ukubembuka” bapilibula “ukupusa” mu mano ya kupusa icikongwani nelyo ukukanafika pa buyo. Cikongwani nshi ifwe bonse twapusa? Cikongwani ca kumfwila Lesa mu kupwililika. Nangula ni fyo, ni shani fintu ulubembu lwaletelwe mu calo?
IFYO IPANGE LYAFIKILISHIWE
8. Ni shani fintu Satana aeseshe ukulenga abantunse ukulamupepa?
8 Satana mu kusakamanisha apekenye ipange ilyo atontonkenye fyo lyali no kumulenga ukuteka abantunse no kupokelela ukupepa kwabo. Apingwilepo ukusonga abantunse babili aba kubalilapo Adamu na Efa, ukubembukila Lesa. Yehova aali napeela abafyashi besu aba kubalilapo ukwishiba uko kwali no kubatungulula ku bumi bwa muyayaya. Balishibe ukuti Kabumba wabo aali musuma pantu alibabikile mwi bala lyayemba ilya Edene. Adamu na kucilisha amwene ubusuma bwa kwa Wishi wa ku muulu lintu Lesa amupeele umukashi wayemba kabili uwa kwaafwa. (Ukutendeka 1:26, 29; 2:7-9, 18-23) Nga ca kuti abantunse ba kubalilapo babili balefwaya ukutwalilila aba mweo baali no kulaumfwila Lesa.
9. Likambisho nshi Lesa apeele abantunse ba kubalilapo, kabili mulandu nshi lyabelele ilyalinga?
9 Lesa akambishe Adamu ati: “Umuti onse wa mwi bala, ukulya ulelyako: lelo umuti wa kulengo kwishibo busuma no bubi te kuti ulyeko: pantu mu bushiku walyako ukufwa ukafwa.” (Ukutendeka 2:16, 17) Pamo nga Kabumba, Yehova Lesa alikwete nsambu ya kwimika ifipimo fya mibele isuma no kulondolwela ifibumbwa fyakwe icali cisuma ne cali icabipa. Ikambisho lyakwe lyali fye ilyalinga pantu Adamu na Efa baali abantungwa ku kulya ku miti yonse imbi iya mwi bala. Ukupitila mu kumfwila ifunde lyakwe baali no kulangishe fyo balitesekeshe ukuti Yehova alikwate nsambu sha kuteka mu cifulo ca kuimikila abene ifipimo fya mibele cilumba cilumba.
10. (a) Ni shani fintu Satana atununwike abantunse ku kubakulila ku lubali lwakwe? (b) Fintu nshi fyalubana ifyo Satana atungile ukuti e fyo Yehova akwete mu muntontonkanya? (c) Cinshi cintu iwe uletontonkanya pa lwa fintu Satana asanshile Lesa?
10 Amapange ya kwa Kaseebanya yali ya kufumya abantunse ba kubalilapo babili kuli Lesa. Pa kubabeleleka ukuti babe ku lubali lwakwe, Satana alibepele. Ukubomfya insoka, kwati fye fintu uwa fisela engacilenga ukumoneka kwati icilubi alebomfya cilelanda, Kaseebanya aipwishe Efa ati: “Kabili Lesa asosele, ati, Mwilalyako ku muti onse wa mwi bala, mwa?” Lintu Efa alumbwile ikambisho lya kwa Lesa, Satana asosele ati: “Ukufwa tamwakafwe.” Lyene atungile ukuti Yehova akwete icintu calubana mu muntontonkanya ukupitila mu kusosa ati: “Lesa aliishibo kuti mu bushiku mukalyako, e mukashibulwa amenso yenu, kabili mukaba nge milungu, abaishibo busuma no bubi.” (Ukutendeka 3:1-5) Kaseebanya muli ifyo aloseshe mu kuti Lesa alefisa icintu cimo icisuma. Mwandi kwali kusansa kwabamo ulwambo pali Shifwe wa cishinka, uwa mu muulu uwa kutemwa, Yehova!
11. Ni shani fintu Adamu na Efa basangwike abanankwe ba kwa Satana?
11 Efa alolekeshe umuti na kabili, ne cisabo ca uko nomba camoneke icawamisha. E co alisabileko icisabo no kulya. Pa numa, umulume ku mufulo ailundile kuli wene muli ulu lubembu lwa kukanaumfwila Lesa. (Ukutendeka 3:6) Nangu ca kuti Efa e wabeepelwe, wene na Adamu bonse babili batungilile ipange lya kwa Satana ilya kufwaya ukuteka umushobo wa buntunse. Mu cishinka, basangwike abanankwe.—Abena Roma 6:16; 1 Timote 2:14.
12. Cinshi cafumine mu kupondokela Lesa ukwa bantunse?
12 Adamu na Efa baali no kulolenkana ne fya kufumamo fya ncitilo shabo. Tabaishileba nga Lesa, ukukwata ukwishiba kwaibela. Mu cifulo ca ico, balyumfwile nsoni no kuyafisama. Yehova alubulwishe Adamu no kumupingula ati: “Ukalalye cilyo ku mabe ya pa cinso cobe, ukasuke aubwelela ku mushili umo wabuulilwe; pantu uli lukungu, kabili ku lukungu e ko ukabwelela.” (Ukutendeka 3:19) “Mu bushiku” abafyashi besu aba kubalilapo baliile ku muti wa kulengo kwishibo busuma no bubi, Lesa alibapingwile kabili ukulingana ne mimwene yakwe balifwile. Lyene balitamfiwe mu Paradise no kutendeka ukutentemukila ku mfwa ya cine cine.
IFYO ULUBEMBU NE MFWA FYAYAMBUKILE BONSE
13. Ni shani fintu ulubembu lwayambukile umushobo wa buntunse onse?
13 Cili icamonekesha ukuti Satana alitungulwike mu mapange yakwe aya kufwaya ukushinshimunwa ku bantunse. Lelo, alifililwe ukusungilila bakapepa bakwe aba mweo. Lintu ulubembu lwatendeke ukubombela pa bantunse ba kubalilapo babili, nomba tabaali na kupisha ukupwililika ku bufyashi bwabo. Ukupala icifwati pe bwe, ulubembu lwalifwatikwe mu kushika mu mfyalo sha bafyashi besu aba kubalilapo. Muli ifyo, baali fye no kufyala ubufyashi bushapwililika. Apantu abana babo bonse baimitwe pa numa Adamu na Efa babe nababembuka, bapyene ulubembu ne mfwa.—Ilumbo 51:5; Abena Roma 5:12.
14. (a) Ni kuli bani twingapalanya balya abakaana ukuti te babembu? (b) Ni shani fintu abena Israele balengelwe ukukutuluka ukuti babembu?
14 Nangu cibe fyo, abengi ilelo tabatontonkanye fyo babembu. Mu ncende shimo ishe sonde, imfundo ya kuti abantunse balipyana ulubembu ilingi line tayaishibwa fye no kwishibwa. Lelo ubu tabuli bushinino bwa kuti takwaba lubembu. Kalume munono uulambile pa menso kuti pambi atunga ifyo ali uwa busaka, kabili kuti ashininwa fye ukuti nalamba pa numa ya kulolesha mu cilola. Abena Israele ba pa kale bapalile kalume wa musango yo lintu bapokelele Amalango ya kwa Lesa ukupitila muli kasesema Wakwe Mose. Amalango yacilengele icaumfwika ukuti ulubembu e ko lwaba. “Lelo ayabula Amalango, nga nshaishiba lubembu,” e filondolola umutumwa Paulo. (Abena Roma 7:7-12) Ukupala kalume uulelolesha mu cilola, ukupitila mu kubomfya Amalango ku kuiloleshamo, abena Israele baali no kumona ukuti baali abashasanguluka mu menso ya kwa Yehova.
15. Cinshi cisokololwa ukupitila mu kulolesha mu cilola ca Cebo ca kwa Lesa?
15 Ukupitila mu kulolesha mu Cebo ca kwa Lesa no kumona ifipimo fya ciko, kuti twamone fyo tatwapwililika. (Yakobo 1:23-25) Ku ca kumwenako, languluka ico Yesu Kristu aebele abasambi bakwe pa lwa kutemwa Lesa no mwina mupalamano wabo, nga fintu calembwa pali Mateo 22:37-40. Fintu abantunse bapusa icikongwani libili libili muli ifi fintu! Abengi tabacushiwa na kuli kampingu wabo lintu bafilwa ukulangisha ukutemwa kuli Lesa nelyo umwina mupalamano wabo.—Luka 10:29-37.
IBAKE KU MICENJELO YA KWA SATANA!
16. Cinshi twingacita pa kuti twingasengauka ukuba ifinakabupalu fya micenjelo ya kwa Satana, kabili mulandu nshi ici cakosela?
16 Satana afwaya ukuti tulebembukila ku mufulo. (1 Yohane 3:8) Bushe kwalibako inshila iili yonse iya kusengaukilamo ukuba icinakabupalu ca micenjelo yakwe? Ee, lelo ici cifwaya ukuti tulwishe ukulemenena kwesu ukwa kubembukila ku mufulo. Ici tacayanguka pantu ukulemenena twafyalwa na ko ukwa kufwaya ukubembuka kwaliluma nga nshi. (Abena Efese 2:3) Paulo alishombweke icine cine. Mulandu nshi? Pantu ulubembu lwaikele muli wene. Nga tulefwaya ukuti Lesa abekelwe muli ifwe, na ifwe bene tufwile ukulwisha ukulemenena ku lubembu ukwaba muli ifwe.—Abena Roma 7:14-24; 2 Abena Korinti 5:10.
17. Cinshi cilenga ubulwi bwesu ubwa kulwisha ukulemenena ku lubembu ukuba ubwakosesha?
17 Apantu inshita yonse Satana afwaya amashuko ya kutubeleleka ukuti tutobe amafunde ya kwa Lesa, ubulwi bwesu ubwa kulwisha ulubembu tabwayanguka. (1 Petro 5:8) Mu kulangisha ukwangwako ku Bena Kristu banankwe, Paulo atile: “Lelo ndetiina, epali yaonaika amapange yenu ukufuma pa cishinka no musangwela ifilola kuli Kristu, ifyo insoka yabepele Efa mu bucenjeshi bwa iko.” (2 Abena Korinti 11:3) Satana abomfye micenjelo yapalako ilelo. Alesha ukutulenga ukutwishika ubusuma bwa kwa Yehova no bunonshi bwaba mu kumfwila amafunde ya kwa Lesa. Kaseebanya esha ukushukila ukulemenena ku kubembuka uko twapyana no kutulenga ukukonkelela inshila ya cilumba, ubufunushi, ulupato, ne mpatila.
18. Ni shani fintu Satana abomfya icalo ku kusumbula ulubembu?
18 Icibombelo cimo ico Kaseebanya abomfya ku kutulwisha caba lisonde, ilyalaala mu maka yakwe. (1 Yohane 5:19) Nga ca kuti tatuli abapempwila, abantu babotelela kabili ababulwo bufumacumi aba pano isonde bakatupatikisha ukwingila mu nshila ya lubembu iyo itoba ifipimo fya kwa Lesa ifya mibele. (1 Petro 4:3-5) Abengi balasuula amafunde ya kwa Lesa kabili nelyo fye ukusuulako ilyo kampingu wabo alebacinkulako, mu kupelako balamulenga ukukunkuma. (Abena Roma 2:14, 15; 1 Timote 4:1, 2) Bamo panono panono balaya fye na mu nshila iyo pa nshita imo nelyo fye ni kampingu wabo uushapwililika ashabasuminishe ukuyamo.—Abena Roma 1:24-32; Abena Efese 4:17-19.
19. Mulandu nshi cishakumanina ukwikala fye ubumi bwasanguluka?
19 Ukwikala ubumi bwasanguluka kwaba kucimfya kwine kwine muli cino calo. Lelo pa kutemuna Kabumba wesu, ifyafulilako filafwaikwa. Tufwile na kabili ukukwate citetekelo muli Lesa no kuyumfwe fyo tuli no kulubulula kuli wene. (AbaHebere 11:6) “Uwaishibo kucite cisuma kabili tacita, kuli wene cena lubembu,” e fyalembele umusambi Yakobo. (Yakobo 4:17) Ee, ukusuula Lesa na mafunde yakwe ku mufulo na co cine lubembu.
20. Ni shani fintu Satana pambi engesha ukukulesha ukucite calungama, lelo cinshi cikakwaafwa ukucincintila ukutitikisha kwa musango yo?
20 Ilyo ulekonkelela ukwishiba Lesa ukupitila mwi sambililo lyobe ilya Baibolo, nangu cibe shani Satana ali no kukolomona ukukaanya. Tulesubila mu kufumaluka ukuti tawakaleke ukutitikisha kwa musango yo ukukulesha ukucita icalungama. (Yohane 16:2) Nangula ca kuti bakateka abengi balitetekele Yesu mu kati ka butumikishi bwakwe, tabapeele ubushininkisho bwa ico pantu baletiina ukubakankamba mu bwikashi bwabo. (Yohane 12:42, 43) Satana buluku buluku esha ukutiinya uuli onse uulefwaya ukwishiba Lesa. Nangu cibe fyo, lyonse ulingile ukwibukisha no kutasha ifintu fyawamisha ifyacita Yehova. Napamo na balekukaanya bene kuti wabaafwa ukukwata ukutasha kumo kwine.
21. Ni shani fintu pambi twingacimfya aba pano isonde no kulemenena ku lubembu ukwaba muli ifwe?
21 Ilyo lyonse tuli abashapwililika, tukalabembuka. (1 Yohane 1:8) Nangu ni fyo, ukwaafwa mu kulwisha ubu bulwi e ko kwaba. Ee, kuti twacimfya mu kulwisha uyu mubifi, Satana Kaseebanya. (Abena Roma 5:21) Pa mpela ya butumikishi bwa kwa Yesu pe sonde, akoseleshe abakonshi bakwe na ya mashiwi: “Pano isonde mumono bucushi, lelo tekeni imitima. Ine nincimfya aba pano isonde.” (Yohane 16:33) Nelyo fye bantunse abashapwililika, kuti bacimfya aba pano isonde mu kuba no kwaafwa kwa kwa Lesa. Satana takwata amaka pa bamukaana kabili ‘abalamba kuli Lesa.’ (Yakobo 4:7; 1 Yohane 5:18) Nga fintu tuli no kumona, Lesa alipayanya inshila ya kufuminamo mu busha ku lubembu ne mfwa.
MONA NGA NAWISHIBA
Bushe Satana Kaseebanya nani?
Mulandu nshi abantunse bakotela no kufwa?
Ulubembu cinshi?
Ni shani fintu Satana alenga abantu ukubembukila Lesa ku mufulo?
[Icikope pe bula 54]