Ukucefyako Icipyu

UKUCILA pa myaka 2,000, Aristotle umuGriki uwasambilile amano ya bantunse abomfeshe ishiwi lya kulondolola inshila ya kupwishishamo ubukali (“catharsis”) pa numa ya kutamba icangalo icabipa. Alepilibulo kuti umuntu kuti aumfwa bwino nga akalipa.

Mu kutendeka kwa ba 1900, umwina Austria Sigmund Freud uwasambilile sana pali bongobongo no mongololo na o asuminishe ifyalandile Aristotle umuGriki. Atile abantu nga tabalefumya ubukali kuti bapena. Kanshi, Freud aleti mufwile ukukalipa ukucila ukusuulako fye.

Mu myaka ya nomba line, abafwailikisha ifyebo bamo abaesesheko ukucita ifyalandile Aristotle umuGriki, mu myaka ya ba 1970 na ba 1980, basangile ukuti ifyo alandile tafibomba sana. Calengele Carol Tavris uwasoma pa fyo abantu batontonkanya alembe ati: “Ino nomba e nshita ya kuleka ukukonka ifyalandile Aristotle umuGriki. Filya atile pa kupwisha ubukali kano wapuka mu bukali, abafwailisha ifyebo abengi tabasuminisha ifyo alandile.”

Gary Hankins, uwasoma pa fyo abantu batontonkanya na o atile: “Basanga ukuti ‘ukupuka mu bukali’ ilingi line kulalenga umo ukuyumfwa ububi sana.” Icishinka ca kuti, abasambilila sana pa fyo abantunse batontonkanya tabakatale abasuminishanya pa fyalandile Aristotle umuGriki. Lelo, abantu abengi balisanga ubusuma mu kukonka ifyebo fya mano ifisangwa muli Baibolo.

“Leka Ubukali”

Inshila ya kulaminamo icipyu baliilondolola bwino mu Baibolo kuli Davidi uwalembeleko amalumbo. Atile: “Leka ubukali kabili taluka ku cipyu; Wikalipa pantu ukukalipa kulenga umuntu ukucita ifyabipa.” (Amalumbo 37:8) Pa kuti tamulelanda nelyo ukucita fimo ifyo pa numa mwingayumfwilapo ububi tamufwile ‘ukukalipa.’ Ca cine ukuti, tacayanguka ukucita ifyo. Lelo kuti mwalama icipyu! Natulande pa nshila shitatu ishingamwafwa ukulama icipyu.

Cefyeniko Icipyu

Pa kucefyako icipyu, tekanyeni kabili mwikalipa ilyo line fye. Mwilalanda fye icili conse ico mwatontonkanya apo pene fye. Nga mwaumfwa ukuti mwalakalipa kabili mwafilwa ukuilama, tontonkanyeni pa fyebo fyaba mu Baibolo ifitila: “Ukutendeka kwa lubuli kwapala umuntu uwaiswila amenshi; e ico ilyo ukuumana takulaima, fumapo.”—Amapinda 17:14.

Ili lembo e lyayafwile umwaume we shina lya Jack ukucimfya ubwafya bwa kuba ne cipyu. Ba wishi ba ba Jack balenwa sana kabili bali ne cipyu. Ilyo ba Jack balekula, nabo bene batendeke ukuba ne cipyu. Batile: “Naleumfwa kwati mu cifuba muli umulilo nga nakalipa. Kabili nalelanda amashiwi ayabi, ni cikanga ingume no muntu.”

Lelo, ba Jack balitendeke ukwaluka lintu batampile ukusambilila Baibolo ne Nte sha kwa Yehova. Baishileishiba ukuti Lesa nga abaafwa, kuti bayaluka no kwishiba ifya kulama icipyu. Kabili balyalwike! Ba Jack balondolola ifyo bacitile ilyo uo babomba nankwe alandile amashiwi ya musaalula, batile: “Nalikalipe sana ica kuti ico nalefwaya fye ukucita kumwikata no kumusukusa pa nshi.”

Cinshi cayafwile ba Jack ukuilama? Balondolola ukuti: “Ndeibukisha ukuti nalipepele nati, ‘Napapata mwe Yehova, njafweni pa kuti mbwesheko ubukali!’ E lyo, nayumfwile uwa mutende, kabili nalifuminepo; ifi nacitile nshabalile ncitapo.” Ba Jack balitwalilile ukusambilila Baibolo. Balepepa sana kabili baletontonkanya pa malembo pamo nga Amapinda 26:20, ayatila: “Umulilo ulashima apashili inkuni.” Umuye nshiku ba Jack balisambilile ifya kuilama.

Muletekanya

“Umutima uwatekanya e bumi bwa mubili.” (Amapinda 14:30) Nga tulekonka ici cishinka ca mu Baibolo kuti twawamyako ubumi bwesu na bucibusa bwesu na Lesa. Tendekeni ukusambililako fimo ifingalamwafwa ukulanashako ubukali. Inshila shakonkapo shilacefyako icipyu icisa pa mulandu wa kunaka kwa muntontonkanya:

● Ilyo mwaumfwa ukuti mwalakalipa isheni icefu imiku iingi, ukucita ifyo ni nshila imo iisuma kabili ilabomba bwangu ilyo mulefwaya ukucefyako icipyu.

● Ilyo muleisha icefu, landeniko utumashiwi tumo utwingamwafwa ukunashako ubukali pamo nga “tekanya,” “suulako fye,” nangu “wikalipa.”

● Ukucita ifyo mwatemwa pamo nga ukubelenga, ukukutika ku nyimbo, ukulima, nelyo imilimo imbi iingalenga mwalaba ku cimukalifye.

● Ukutukusha umubili e lyo no kulya ifyakumanina.

Alukeni mu fyo Mwenekela

Tacanguka ukutaluka ku bantu nelyo ku fintu ifingatukalifya, lelo kuti twasambilila ukuilama. Pa kuti tusambilile tufwile ukwalula ifyo tutontonkanya.

Abantu abenekela ifyacilamo balaba no bwafya bwa kufulwa bwangu. Mulandu nshi? Pantu abantu bamo nelyo ifintu fimo nga tafilingene ne fyo bale-enekela, balafupulwa no kukalipa bwangu. Pa kucefyako ubu bwafya bwa kwenekela ifyacilamo, kuti cawama ukulaibukisha ukuti “takuli uwalungama, takuli fye nangu umo . . . Abantu bonse nabapaatuka, bonse.” (Abena Roma 3:10, 12) E co, nga tule-enekela ifyacilamo kuli bambi na kuli fwe bene tukalatontonkanya ukuti te kuti tupwishishishe icili conse.

Te kuti ciwame ukulaenekela ifyacilamo kuli bambi na kuli fwe bene. Baibolo itila: “Ifwe bonse tulaipununa imiku iingi. Ngo muntu taipununa pa kusosa, uyu muntu ninshi alipwililika.” (Yakobo 3:2) Kanshi, “pano isonde tapaba umuntu umulungami uucita icisuma lyonse kabili uushibembuka.” (Lukala Milandu 7:20) E co nga tulefwaya ukuba ifyo tushaba e kuti abapwililika tukalaba lyonse abafulwa kabili aba cipyu.

Apo tatwapwililika, inshita shimo kuti twafulwa. Nomba ni fwe twingaisalila ifya kucita nga twafulwa. Umutumwa Paulo asokele Abena Kristu banankwe ati: “Kalipeni, lelo mwibembuka; mwileka akasuba kawe mucili abakalipa.” (Abena Efese 4:26) Kanshi nga tuleilama, kuti twalanga ukuti natufulwa mu nshila iisuma, iingaba bwino ku bantu fye bonse.

[Akabokoshi ne fikope pa mabula 8, 9]

MULETEKANYA

Muleisha icefu

Mulecita ifyo mwatemwa

Muletukusha umubili