Ipakishe Ubunonshi bwa Kusambilisha kwa Bulesa
“Ine ndi Yehova Lesa obe, uukusambilisho kuti [uinonshe we mwine, NW].”—ESAYA 48:17.
1. Ni shani fintu tukabomba nga ca kuti twabomfya ukusambilisha kwa bulesa mu bumi bwesu?
YEHOVA LESA e waishibisha. Tapaba uwamucila mu mano, icebo, ne ncitilo. Pamo nga Kalenga wesu, aliba uwaibukila ulwa kukabila kwesu kabili apayanya kwene mu kupaka. Mu kushininkisha alishiba ifya kutufunda. Kabili nga ca kuti twabomfya ukusambilisha kwa bulesa, tulainonsha fwe bene no kuipakisha insansa sha cine.
2, 3. (a) Abantu ba kwa Lesa aba pa kale nga bainonseshe shani abomfwila amafunde yakwe? (b) Cinshi cikacitika nga ca kuti twabomfya ukusambilisha kwa bulesa mu bumi bwesu ilelo?
2 Ukusambilisha kwa bulesa kusokolola ukufwaisha kwaswatuka ukwa kwa Lesa ukwa kuti ababomfi bakwe basengauke akayofi no kuipakisho bumi pa kumfwila amafunde yakwe ne fishinte. Abantu ba pa kale aba kwa Yehova abakutika fye kuli wene, nga baliipakishe amapaalo yafumba, pantu aali nabeba ukuti: “Ine ndi Yehova Lesa obe, uukusambilisho kuti uinonshe we mwine, uukwensha mu nshila iyo ufwile ukuyamo. Iye, nga wapeepeka ku mafunde yandi! Lyene umutende obe nga waba ngo mumana, no bulungami bobe nga mabimbi ya bemba.”—Esaya 48:17, 18.
3 Abantu ba pa kale aba kwa Lesa nga baliinonseshe abene abapeelako ukusakamana ku mapingushi yakwe no kufunda. Mu cifulo ca kucula akayofi ku bena Babiloni, nga baliipakishe umutende no lubanda ifyapaka, ifyashika, kabili ifyabulo kuleka ngo mumana. Mu kulundapo, incitilo shabo isha bulungami nga shali iminshipendwa nga mabimbi ya muli bemba. Mu kupalako, nga ca kuti twabomfya ukusambilisha kwa bulesa mu bumi bwesu, kuti twaipakisha ubunonshi bwa kuko ubwingi. Ni buli kwi bumo ubwa ubu?
Kulaalula Ubumi
4. Ni shani fintu ukusambilisha kwa bulesa kwaambukila ubumi bwa bantu abengi?
4 Ukusambilisha kwa bulesa kwalinonsha abantu abengi pa kwalula ubumi bwabo ukuba ubwawaminako. Abo ababomfya ukufunda kwa kwa Yehova balasha “imilimo ya bumubili,” pamo nga imyendele yasekemuka, ukupepo tulubi, ukupupe mipashi, ifikansa, na kalumwa. Mu cifulo ca ico, balangisha ifisabo fya ku mupashi ifya kutemwa, ukusekelela, umutende, ukushishimisha, icongwe, ubusuma, icitetekelo, ukunakilila, no kuilama. (Abena Galatia 5:19-23) Bomfwila na kabili amashiwi ya kwa Paulo pa Abena Efese 4:17-24, apo Paulo acincisha abasumina banankwe ukukanaenda nge fyenda abena fyalo, mu buwelewele bwa mitima yabo kabili mu mfifi ya ku muntontonkanya, abanunuka ku mweo wa kwa Lesa. Ukukanatungululwa ne mitima iya buumununu, abantu bapala Kristu ‘balafuula ubuntu bwa kale, ubwa mibele ya ntanshi kabili balalengwa abapya ku myeo ya mitima yabo.’ ‘Bafwalo buntu bupya, ubwalengelwe mu cipasho ca kwa Lesa mu kulungama no kushila kwa Cine.’
5. Ni shani fintu ukusambilisha kwa bulesa kwambukila inshila abantu bendelamo?
5 Ubunonshi bushaiwamina ubwa kubomfya ukusambilisha kwa bulesa bwaba bwa kuti kulatulanga ifya kwenda na Lesa. Nga ca kuti twaenda na Yehova, nga fintu Noa acitile, tukonka inshila ya bumi iyatantikwa na Kasambilisha wesu Uwakulisha. (Ukutendeka 6:9; Esaya 30:20, 21) Abantu ba mu nko “benda mu buwelewele bwa mitima yabo,” nga fintu umutumwa Paulo alandile. Kabili ifyo fingaba ifya buwelewele ifyalembwa fimo ifya iyo mitima! Ukumona ifyalembwa fya bantu bamo pa cibumba mu Pompeii, uwamweneko umo alembele ati: “Ca kupapa, we cibumba, ukuti taulati ubongoloke pe samba lya kufina kwa butumpe bwalembwa ubwafulishe fi.” Lelo tamwabamo butumpe mwi “sambilisho lya kwa [Yehova, NW]” na mu mulimo wa kushimikilo Bufumu untu lilenga ukucitikako. (Imilimo 13:12) Ukupitila muli ulya mulimo, abantu batemwe cine balalengwo kwiluka. Basambilishiwa ifya kuleka ukwenda mu nshila yabo iya lubembu, mu bumbuulu ku mifwaile ya kwa Lesa. Tababa na kabili mu mfifi ya ku muntontonkanya, kabili tabakuntwa ne mitima ya buumununu ukufwaya amabuyo yabulamo bunonshi.
6. Kwampana nshi kwabapo pa kati ka cumfwila cesu ku kusambilisha kwa kwa Yehova ne nsansa shesu?
6 Ukusambilisha kwa bulesa kulatunonsha na kabili mu kuti kulatulenga ukubeleshanya na Yehova ne mibombele yakwe. Ukwishiba kwa musango yo kutusesesha mu kupalamina kuli Lesa, ukwingilishako ukutemwa kwesu ukwa kuli wene, no kulenga ukufwaisha kwesu ukwa kumumfwila ukushikilako. E filanda 1 Yohane 5:3 ati: “Uku e kutemwa Lesa, ukuti tunakile amafunde yakwe. Kabili amafunde yakwe tayayafisha.” Na kabili tubomba mu kumfwana na mafunde ya kwa Yesu pantu twalishibo kuti ukusambilisha kwakwe kwafuma kuli Lesa. (Yohane 7:16-18) Icumfwila ca musango yo cilatucingilila ukufuma ku kucenwa kwa ku mupashi kabili cilasumbula insansa shesu.
Imifwaile ya Cine Cine mu Bumi
7, 8. (a) Ni mu nshila nshi twingomfwilamo Ilumbo 90:12? (b) Ni shani fintu twingamona umutima wa mano?
7 Ukusambilisha kwa kwa Yehova kwaliba ukwa kunonsha mu kutulanga ifya kubomfya ubumi bwesu mu nshila yabamo imifwaile. Na kuba, ukusambilisha kwa bulesa kutulanga ifya kupende nshiku shesu mu nshila yaibela. Icipimo ca butali bwa bumi ica myaka 70 citambika ubulayo bwa nshiku mupepi na 25,550 shonse pamo. Umuntu wa myaka ya bukulu 50 kale kale alibomfyamo inshiku 18,250 isha muli shene, kabili inshiku shisheleko 7,300 ishileenekelwa shimoneka ishacepa nga nshi. Maka maka nomba e lintu pambi engatesekesha mu kukumanina kwacilapo umulandu kasesema Mose apepeele kuli Lesa pe Ilumbo 90:12 ukuti: “E fyo tulengeni ukwishibo kupende nshiku shesu, no kuleka tumone umutima wa mano.” Lelo cinshi cintu Mose apilibwile kuli co?
8 Mose tapilibwile ukuti Lesa ali no kusokolola impendwa ya kulungatika iya nshiku ishingaba mu bumi bwa mwina Israele umo na umo. Ukulingana ne Ilumbo 90, ifikomo 9 na 10, ulya kasesema wa ciHebere alishibe ukuti icipimo ca bumi kuti pambi caba mupepi ne myaka 70 nelyo 80—icaipipe cine cine. E co amashiwi ye Ilumbo 90:12 mu kushininkisha yalumbulwile ukufwaisha kwa kwa Mose ukwabamo ipepo ukuti Yehova engamulanga, nelyo ukusambilisha, wene na bantu Bakwe ukubelesha amano mu kukatamika ‘inshiku sha myaka yabo’ no kubomfya shene mu nshila yasuminishiwa na Lesa. Cisuma, lyene, nga ifwe? Bushe tulatesekesha ubushiku bumo na bumo ubwaumo mutengo? Bushe tuleletamo umutima wa mano pa kufwaya ukwikala ubushiku bumo na bumo mu nshila isuma ku bukata bwa kwa Kasambilisha wesu Wakulisha, Yehova Lesa? Ukusambilisha kwa bulesa kulatwaafwa ukucita ico cine.
9. Cinshi cingenekelwa nga ca kuti twasambilila ukupende nshiku shesu ku bukata bwa kwa Yehova?
9 Nga ca kuti twasambilila ukupenda inshiku shesu ku bukata bwa kwa Yehova, kuti pambi twaba na maka ya kutwalilila ukulapenda, pantu ukusambilisha kwa bulesa kupeela ukwishiba kwa ku bumi bwa ciyayaya. “Awe uyu e mweo wa muyayaya,” e fyasosele Yesu, “ukuti bamwishibe, mwe Lesa wine wine mweka, no yo mwatumine, ni Yesu Kristu.” (Yohane 17:3) Kwena, nga twanonkele ukwishiba kwa mu calo konse ukwabako, takwingatuletela ubumi bwa ciyayaya. Lelo ubumi bwa muyayaya kuti bwaba bwesu nga twanonka no kubomfya ukwishiba kwalungikwa ukwa bantu babili abacindamisha mu kubumbwa konse kabili mu cituntulu ukubeleshe citetekelo.
10. Cinshi cintu encyclopedia imo isosa pa lwa masomo, kabili ni shani fintu ici cingalinganishiwa ku bunonshi bwa kusambilisha kwa bulesa?
10 Te mulandu butali bwaba shani kale kale twaikala aba mweo, lekeni tuleibukisha ubu bunonshi bukalamba ubwa kusambilisha kwa bulesa ubwa kuti: Kupeela abo abakubomfya imifwaile ine ine mu bumi. The World Book Encyclopedia ilondololo kuti: “Amasomo yalingile ukwaafwa abantu ukusanguka ifilundwa fya mulimo ifya muli sosaite. Yalingile na kabili ukwaafwa bene ukulundulula ukutesekesha kwa bupyani bwabo ubwa myata no kwikala ubumi bwacilapo kwikusha.” Ukusambilisha kwa bulesa kulatwaafwa ukwikala ubumi bwa kwikusha. Kulundulula mu kati ka ifwe ukutesekesha kwaswatuka ukwa bupyani bwesu ubwa ku mupashi nga bantu ba kwa Lesa. Kabili mu cine cine kutulenga ukuba ifilundwa fya mulimo ifya muli sosaite, pantu kutulenga ukubomba ulubali lwakatama mu kukumanya ukukabila kwa bantu mu kusaalala kwe sonde. Mulandu nshi cingasoselwe fyo?
Programu wa Kusambilisha uwa mu Kusaalala kwa Calo
11. Ni shani fintu Thomas Jefferson aebekeshe ukukabila kwa masomo yalinga?
11 Ukusambilisha kwa bulesa kulesusha ukukabila kwa masomo ukwa bantu ukukanalingana na programu wa kusambilisha uuli onse umbi. Ukukabila kwa kusambilisha abantu kwalilandilwepo na Thomas Jefferson, uwaishileba presidenti walenga butatu uwa United States. Muli kalata kuli George Wythe, cibusa wakwe kabili uwaakeneko ku kusaina Ukubilisha kwa Kulubuka, uwalembelwe pa August 13, 1786, Jefferson alembele ukuti: “Ndemona ifunde lyacilishapo ukukatama mu mutande wa mafunde onse ni lyo ilya kusalanganya ukwishiba pa kati ka bantu. Takwaba umufula umbi uwashininkishiwa uwingapangilwapo, ku kubakililwa kwa buntungwa ne nsansa. . . . We musambashi, afwilisha ukulwisha ubumbuulu; imika no kuwamyako ifunde ku kusambilisha abapabi. Leka abekala calo besu beshibe . . . ukuti umusonko bakalasonka kuli iyi mifwaile [iya masomo] tauli cintu cimo icacila pa ciputulwa cimo ica mwi kana ukufuma ku cikalipilwa ku shamfumu, bashimapepo, na bakankaala abakema pa kati kesu nga ca kuti twasha abantu mu bumbuulu.”
12. Mulandu nshi cingasoselwa ukuti ukusambilisha kwa bulesa e programu wacilapo ukutunguluka no kunonsha uwa masomo ya mu cibulungwa?
12 Ukucilo kusha abantu bakongamina ku bulungami mu bumbuulu, ukusambilisha kwa kwa Yehova kupayanya programu wawamisha uwa masomo ya mu cibulungwa ku kunonkelamo kwabo. Ilintu Inkondo ya Calo iya II yali icili ilelwikwa imyaka 50 iyapitapo, Komiti wa United States pa lwa Kubukulula Amasomo yamwene ukukabila kwe pamfya ukwa “amasomo ya mu cibulungwa.” Kulya kukabila kucili e ko kwaba, lelo ukusambilisha kwa bulesa e programu fye eka uwatunguluka ku kusambilisha kwa mu cibulungwa. Na kabili e kwacilishapo kunonsha pantu kulemya abantu ukufuma mu kupelelwa, ukubasumbula lwa mu mibele isuma na lwa ku mupashi, ukubapususha ukufuma ku cilumba ca ku calo ne mpatila, kabili apeela ukwishiba kwa ku bumi bwa ciyayaya. Pali fyonse, uyu programu alenonsha abantu ukuli konse pa kubasambilisha ukubombela Yehova Lesa.
13. Ni shani fintu Esaya 2:2-4 alefikilishiwa ilelo?
13 Icinabwingi abo nomba abalesanguka ababomfi ba kwa Lesa baleipakisha ubunonshi bwa kusambilisha kwa bulesa. Bali abaibukila ulwa kukabila kwabo ukwa ku mupashi, kabili bali abaibukila apakalamba ukuti ubushiku bwa kwa Yehova buli mupepi. (Mateo 5:3; 1 Abena Tesalonika 5:1-6) Pali ino ine nshita, “mu nshiku sha ku mpela,” aba bantu ba mu nko shonse balekonkomokela ku lupili lwa kwa Yehova, ukupepa kwakwe ukwasanguluka. Kwalipampamikwa kabili kwalisumbulwa pa muulu wa kupepa konse ukwapusana no kufwaya kwa kwa Lesa. (Esaya 2:2-4, NW) Nga uli Nte ya kwa Yehova uwaipeela, bushe tauli uwasekelela ukuba pa kati ka mabumba yaleingilishiwako ayalepepa wene no kunonkelamo ukufuma mu kusambilisha kwa bulesa? Ifyo cawama ukuba pa kati ka abo bapundo kuti: “Lumbeni Jah, imwe mwe bantu!”—Ilumbo 150:6, NW.
Ukusonga kwa Kunonsha pa Mutima Wesu
14. Kwa bunonshi nshi ukukonka ukufunda kwa kwa Paulo pali 1 Abena Korinti 14:20?
14 Pa kati ka bunonshi ubwingi ubwa kusambilisha kwa bulesa paba ukusonga kushaiwamina uko kwingakwata pa kutontonkanya kwesu no mutima. Kulatukunta ukutontonkanya pa fya bulungami, ifya musangwela, ifya busuma, ne fya kutasha. (Abena Filipi 4:8) Ukusambilisha kwa kwa Yehova kulatwaafwa ukukonka ukufunda kwa kwa Paulo ukwa kuti: “Ku bubi e ko mube utunya, lelo mu mitima mube abakalamba.” (1 Abena Korinti 14:20) Nga ca kuti twabomfya uku kukonkomesha, tatwakafwaye ubwishibilo mu fya bubifi. Paulo na kabili alembele ati: “Icilulo conse ne cipyu no bukali ne ciwowo ne miponto, fumyeni pali imwe pamo no mufulo onse.” (Abena Efese 4:31) Ukumfwila ukufunda kwa musango yu kukatwaafwa ukusengauka bucisenene ne membu shimbi ishabipisha. Ilintu ici kuti caba ica kunonsha lwa ku mubili na ku muntontonkanya, cikatuletela ubuseko bwa kwishiba ukuti tuletemuna Lesa.
15. Cinshi cingatwaafwa ukutwalilila aba bulumba mu mintontonkanya?
15 Nga tuli no kutwalilila aba bulumba mu muntontonkanya, ukwaafwa kumo kwaba kusengauka ‘ukubishanya kubi uko konaule mibele isuma.’ (1 Abena Korinti 15:33) Nga Bena Kristu, te kuti tuleendela pamo na balalelale, abacende, na bakacita wa fibi bambi. Mu kubamo amano, lyene, tatufwile ukubishanya na bantu ba musango yo ukupitila mu kubelenga pa lwa bene ku musamwe wa kubimbula nelyo ukutamba bene pa televisioni nelyo mu fikope fisela. Umutima wa kufutika, mu kwanguka kuti wanonka ulunkumbwa lwa fintu fyabipa, kabili kuti watunkwa ukuficita. (Yeremia 17:9) Lekeni kanshi tulesengauka amatunko ya musango yo pa kukakatila ku kusambilisha kwa bulesa. Kuti kwayambukila ukutontonkanya kwa “batemwa Yehova” ukufika ku cipimo ca kunonsha ica kuti ‘bapata ububi.’—Ilumbo 97:10.
16. Ni shani fintu ukusambilisha kwa kwa Lesa kwingambukila umupashi tulangisha?
16 Paulo aebele kabomba munankwe Timote ukuti: “Shikulu Yesu abe pamo no mutima obe. Ukusenamina kube na imwe.” (2 Timote 4:22) Umutumwa afwaile ukuti Lesa, ukupitila muli Shikulu Yesu Kristu, asuminishe amaka yatuninkisha ayalekunta Timote na Bena Kristu bambi. Ukusambilisha kwa kwa Lesa kulatwaafwa ukulangisha umupashi wa kutemwa, uwa icikuuku, uwanakilila. (Abena Kolose 3:9-14) Kabili fintu wapusana ukufuma kuli uyo uwa bengi muli shino nshiku sha kulekelesha! Baba aba miiya, abashitootela, abaumalala, abatalama, bacintalika, abatemwo kwangala, kabili abashakwata ukuipeelesha kwa bukapepa ukwa cine. (2 Timote 3:1-5) Ilyo tuletwalilila ukubomfya ubunonshi bwa kusambilisha kwa bulesa mu bumi bwesu, nangu cibe fyo, tulangisha umutima uyo uutulenga ukutemwikwa kuli Lesa na ku bantunse banensu.
Ukwa Kunonsha mu Kwampana kwa Buntunse
17. Mulandu nshi ukubombela pamo kwabamo kuicefya kwabela ukwacindama?
17 Ukusambilisha kwa kwa Yehova kutwaafwa ukumona ubunonshi bwa kubombela pamo kwabamo kuicefya na bakapepa banensu. (Ilumbo 138:6) Ukukanapala abantu abengi ilelo, tatutoba ifishinte fyalungama kabili tatwaba abatalama. Ku ca kumwenako, ubusuma ubwingi bulesako pantu bakangalila basontwa tababa abatalama mu kukumana kwa baeluda. Aba baume kuti balanda mu kutekanya ku busuma bwa cine, ilintu tabalesuminisha inkuntu ukufimbilikisha ukupelulula no kuletako ukukanaikatana. Ifilundwa fyonse ifya cilonganino bakanonkelamo ukufuma ku mupashi wa kwikatana uo tuipakisha nga ca kuti ifwe bonse twatwalilila ukubomfya ukusambilisha kwa bulesa.—Ilumbo 133:1-3.
18. Ukusambilisha kwa bulesa kutwaafwa ukukwata imimwene ya musango nshi iya basumina banensu?
18 Ukusambilisha kwa bulesa na kabili kwaliba ukwa kunonsha mu kutwaafwa ukukwata imimwene yalinga iya basumina banensu. Yesu atile: “Takuli uwingesa kuli ine, kano Tata uwantumine amukula.” (Yohane 6:44) Maka maka ukutula mu 1919, Yehova alenga ababomfi bakwe ukubilisha amapingushi yakwe, kabili imicitile ya calo iya kwa Satana yalitenshiwa kuli uku kusoka kwa mu cibulungwa. Pa nshita imo ine, abantunse batiina Lesa—“ifisuma”—balikulilwa kuli Lesa ukuipaatulako ukufuma ku nko no kwakana na Bena Kristu basubwa mu kwisusha ubukata mu ŋanda ya kwa Yehova iya kupepelamo. (Hagai 2:7) Mu kushininkisha, tulingile ukumona abasuma aba musango yo abakulwa na Lesa nga bakubishanya na bo abatemwikwa.
19. Cinshi cintu ukusambilisha kwa kwa Lesa kusokolola pa lwa kupikulula amafya pa kati ka Bena Kristu abene na bene?
19 Apantu ifwe bonse tatwapwililika, kwena, te lyonse ifintu fikalaenda mu kutelela. Lintu Paulo alepalamina ukuya pa lwendo lwakwe ulwa bubili ulwa bumishonari, Barnaba ali uwapampamina pa kusenda Marko aye nabo. Paulo tasumine pantu Marko ‘alyalwike kuli bene mu Pamfulia, no kukanaya na bo ku mulimo.’ Pa mulandu wa ico, “kwaponene akafiisha mutima.” Barnaba asendele Marko no kuya ku Kupro, ilintu Paulo aebele Sila ukuya nankwe ukupulinkana Suria na Kilikia. (Imilimo 15:36-41) Pa numa, uku kupusana mu kumonekesha kwalyundepwe, pantu Marko ali na Paulo ku Roma, kabili umutumwa alandile bwino ukulosha kuli wene. (Abena Kolose 4:10) Ubunonshi bumo ubwa kusambilisha kwa bulesa bwa kuti kulatulanga ifya kupikulula amafya pa kati ka Bena Kristu pa kukonka ukufunda pamo nga kulya ukwa kwa Yesu pali Mateo 5:23, 24 na Mateo 18:15-17.
Lyonse Ukwa Kunonsha Kabili Ukucimfya
20, 21. Cinshi ukulanguluka kwesu ukwa kusambilisha kwa bulesa kulingile ukutusesha ukucita?
20 Nelyo fye kufuma ku kulanshanya kwesu ukwipi ukwa bunonshi bumo no kucimfya kwa kusambilisha kwa bulesa, ukwabulo kutwishika ifwe bonse kuti twamona ukukabila kwa kuba aba mukoosha mu kubomfya kwene mu bumi bwesu. Mu mutima wabamo ipepo, kanshi, lekeni tutwalilile ukusambilila ukufuma kuli Kasambilisha wesu Uwakulisha. Mu kwangufyanya, ukusambilisha kwa bulesa kukacimfya ukucila pali kale lyonse. Kukacimfya lintu aba mano ba cino calo bakaba nabafwa. (Linganyako 1 Abena Korinti 1:19.) Mu kulundapo, ilyo amamilioni yalundwako basambilila no kucita ukufwaya kwa kwa Lesa, ukwishiba Yehova kukesula pe sonde nga fintu amenshi yafimba pali bemba. (Esaya 11:9) Fintu ici cikanonsha umutundu wa muntu uwa cumfwila no kwebela Yehova nga Mulopwe wa mu Kubumbwa konse mu kuwamisha!
21 Ukusambilisha kwa kwa Yehova kukaba lyonse ukwa kunonsha kabili ukwacimfya. Bushe ukatwalilila ukunonkelamo muli kwene ngo musambi wabilima uwa Citabo ca Kusambililamo ica kwa Lesa icikalamba? Bushe uleikala mu kumfwana na Baibolo no kwakana icine ca iko na bambi? Nga ni fyo, kuti walolesha ku ntanshi ku kumona ukucimfya kwakumanina ukwa kusambilisha kwa bulesa, ku bukata bwa kwa Kasambilisha wesu Wakulisha, Shikulu Mulopwe Yehova.
Cinshi Usambilile?
◻ Kusonga nshi ukusambilisha kwa bulesa kwingakwata pa bumi bwesu?
◻ Ni shani fintu ukusambilisha kwa kwa Yehova kulekumanya ukukabila kwa masomo?
◻ Kusonga nshi ukwa kunonsha uko ukusambilisha kwa bulesa kwingakwata pa kutontonkanya kwesu ne mibele ya mutima?
◻ Ni shani fintu ukusambilisha kwa kwa Lesa kushininkisha ukuba ukwa kunonsha ukukuma ku kwampana kwa buntunse?
[Icikope pe bula 15]
Ukusambilisha kwa bulesa kutulanga ifya kwenda na Lesa, nge fyacitile Noa
[Icikope pe bula 17]
Abantu ba nko shonse balekonkomokela ku lupili lwa kwa Yehova