Ulubali 2—Ukusaama kwa Lubuuto—Ukukalamba no Kunono

“Mu lubuuto lwenu e mo tumweno lubuuto.”—ILUMBO 36:9.

1. Kubombesha nshi ukwa mu kubangilila ukwacitilwe ku kumfwikisha ululimi lwa cimpashanya ulwa mwi buuku lya Ukusokolola?

IBUUKU lya Baibolo ilya Ukusokolola lyalicincimusha Abena Kristu ukufuma ku nshita sha mu kubangilila. Lipeela ica kumwenapo cishaiwamina ica fintu ulubuuto lwa cine luya lulecililako ukucelebuka. Mu 1917, abantu ba kwa Yehova basabankenye ubulondoloshi bwa Ukusokolola mu citabo ca The Finished Mystery. Casansalike mu kubulwo mwenso intungulushi sha mapepo ne sha mapolitiki isha mu Kristendomu, lelo ubwingi ubwa kulondolola kwa liko bwapokelwe ukufuma ku ntulo shalekanalekana. Nalyo line, The Finished Mystery cabombele ku kwesha bucishinka bwa Basambi ba Baibolo kwi pitilo limoneka lintu Yehova alebomfya.

2. Lubuuto nshi icipande caleti “Ukufyalwa kwa Luko” casanikile pe buuku lya Ukusokolola?

² Ukusaama kwamonekesha ukwa lubuuto kwasanike pe buuku lya Ukusokolola mu kuba no kusabankanishiwa kwa cipande “Ukufyalwa kwa Luko” muli The Watch Tower uwa March 1, 1925. Catontonkanishiwe ukuti Ukusokolola icipandwa 12 calelondolola inkondo pa kati ka Roma wa cisenshi na Roma wa bapapa, mu kuba no mwana mwaume ukwimininako bupapa. Lelo cilya cipande calangilile ukuti Ukusokolola 11:15-18 kwalyampene ku bupilibulo bwa Re cipandwa 12, ukulangilila ukuti cilosha ku kufyalwa kwa Bufumu bwa kwa Lesa.

3. Ni mpapulo nshi shasanikile ulubuuto lwaingilishiwako pa Ukusokolola?

³ Conse ici catungulwile ku kumfwikisha kwacilapo kulengama ukwa Ukusokolola ukwaishile icitabo ca Light, casabankanishiwe mu mavolyumu yabili mu 1930. Ukulopolola na kumbi kwalimoneke muli “Babylon the Great Has Fallen!” God’s Kingdom Rules! (1963) na muli “Then Is Finished the Mystery of God” (1969). Lelo, kwali kuciliko ifyafula ifya kusambilila pa lwe buuku lya busesemo ilya Ukusokolola. Ee, ulubuuto lwacilapo kucelebuka lwalisanike pali lyene mu 1988, mu kuba no kusabankanishiwa kwa Ukusokolola—Akalume ka Kuko Kakalamba Nakapalama! Icikalamba kuli uku kubuutushiwa kwa panono panono pambi casoswa ukuba cishinka ca kuti ubusesemo bwa mu Ukusokolola bubomba mu “bushiku bwa kwa Shikulu,” ubwatendeke mu 1914. (Ukusokolola 1:10) Ibuuku lya Ukusokolola kanshi lyali no kumfwika mu kucililako kulengama ilyo bulya bushiku bwalesensela.

“Amaka Yasumbukako” Yalengwo Kumfwika

4, 5. (a) Abasambi ba Baibolo bamwene shani Abena Roma 13:1? (b) Cinshi pa numa camwenwe ukuba e mimwene ya mu Malembo ukukuma ku “maka yasumbukako”?

⁴ Ukusaama kwacelebuka ukwa lubuuto kwamwenwe mu 1962 mu kulundana na Abena Roma 13:1, apatila: “Umuntu onse anakile ku maka yasumbukako [“amabulashi yacilamo,” New World Translation].” (King James Version) Abasambi ba Baibolo aba mu kubangilila baumfwile ukuti “amaka yasumbukako” ayalumbulwa palya yaloseshe ku mabulashi ya ku calo. Basendele ili lembo ukupilibulo kuti nga ca kuti Umwina Kristu aali no kupatikishiwa ukulwa mu nshita ya nkondo, alikakililweko ukufwala yuniformu, ukwikate mfuti, no kuya ukwa kulwila, ku filindi. Bacumfwile ukuti apantu Umwina Kristu te kuti epaye umuntunse munankwe, ali no kupatikishiwa ukulasa imfuti yakwe mu lwelele nga cacilamo kubipisha.a

⁵ The Watchtower uwa November 15 no wa December 1, 1962, yasanikile ulubuuto pali uyu mutwe wa lyashi pa kulanda pa mashiwi ya kwa Yesu pali Mateo 22:21 aya kuti: “Peeleni ifya kwa Kaisare kuli Kaisare, ne fya kwa Lesa kuli Lesa.” Ayaampeneko yali mashiwi ya batumwa pa Imilimo 5:29 aya kuti: “Tuli no kunakila Lesa ukucilo kunakila abantu.” Abena Kristu balanakila kuli Kaisare—“amaka yasumbukako”—lyeka fye lintu uku kunakila takulefwaya Umwina Kristu ukupusana ne funde lya kwa Lesa. Ukunakila kuli Kaisare kwamwenwe ukuba ukwaampanako fye, te kwakumanina. Abena Kristu bapeela kuli Kaisare ceka fye icishilwishanya ne fifwaikwa fya kwa Lesa. Fintu cali ica kwikusha ukusanika ulubuuto lwalengama pali lilye sambililo!

Ukusaama kwa Lubuuto pa Milandu ya Kuteyanya

6. (a) Pa kufumamo ku mitantikile ya bashikofu iyaanana mu Kristendomu, cishinte nshi cintu BaNte bapokelele? (b) Cinshi mu kupelako camwenwe nge nshila yalungama iya kusalilamo abali no kwangalila ifilonganino?

⁶ Kwaliko icipusho icakumine ku balingile ukubomba nga baeluda na badikone mu filonganino. Pa kufumako ku mitantikile ya bashikofu iyaanana mu Kristendomu, basondwelele ukuti baeluda balingile ukusalwa mu musango wa demokrasi pa kuvota kwa filundwa fya cilonganino cimo na cimo. Lelo ulubuuto lwaingilishiwako ulwali muli The Watchtower uwa September 1 no wa October 15, 1932, lwalangile ukuti Amalembo tayatungilila ukuti baeluda balesalwa. E co aba bapyanikwepo na komiti wa mulimo, kabili dairekita wa mulimo alisalilwe na Sosaite.

7. Ukusaama kwa lubuuto kwaletele ukuwamyako nshi mu nshila ababomfi mu cilonganino balesontelwamo?

⁷ The Watchtower uwa June 1 no wa June 15, 1938, yakwetemo ukusaama kwa lubuuto ulwalangile ukuti ababomfi mu cilonganino tabali na kuba, abasalwa, lelo abasontwa, uko e kuti muli buteokratiki. Mu 1971 ukusaama na kumbi ukwa lubuuto kwalangile ukuti icilonganino cimo cimo tacali na kutungululwa fye no mubomfi umo uwa cilonganino. Ukucila, cimo cimo cilingile ukukwata ibumba lya baeluda, nelyo bakangalila, abapeelwo mulimo kwi Bumba Litungulula ilya Nte sha kwa Yehova. E co ku lubuuto lwaleingilishiwako ukucila pa myaka mupepi na 40, cali icamonekesha ukuti baeluda na badikone, nomba abaishibikwa nga ababomfi batumikila, balingile ukusontwa no “musha wa cishinka kabili uwashilimuka,” ukupitila mwi Bumba Litungulula ilyakwe. (Mateo 24:45-47) Ici cali mu kumfwana ne cacitike mu nshita sha batumwa. Abaume pamo nga Timote na Tito balisontelwe nga bakangalila kwi bumba litungulula ilya mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo. (1 Timote 3:1-7; 5:22; Tito 1:5-9) Ici conse cili mu kufikilishiwa kwamonekesha ukwa kwa Esaya 60:17 apatila: “Pe punda lya butale nkaletapo golde, na pe punda lya cela nkaletapo silfere, pe punda lya fimuti ubutale, na pe punda lya mabwe icela. Nkacito Mutende ukuba bakaangalila bobe, no Bulungami ukuba bakapitao bobe.”

8. (a) Icine caingilishiwako caletele ukuwamyako nshi mu nshila Sosaite yalebombelamo? (b) Ni yali kwi ayaba e makomiti ye Bumba Litungulula, kabili ni pa mbali nshi komiti umo na umo abombela nelyo ukwangalila?

⁸ Kwaliko na kabili umulandu wa mibombele ya Watch Tower Society. Pa myaka iingi Ibumba Litungulula ilya Nte sha kwa Yehova lyali cimo cine nge bumba lya badairekita aba Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania, kabili imilandu yali ilingi line mu kulama kwa kwa presidenti wa liko. Nga fintu calangililwe muli 1977 Yearbook of Jehovah’s Witnesses (amabula 258-9), mu 1976 Ibumba Litungulula lyatendeke ukubomba na makomiti mutanda, imo na imo ukupeelwa ukusakamana imbali shimo isha mulimo wa mu kusaalala kwa calo. Komiti ya Bakabomba ibomba ne fikumine bakabomba ba pa Bethel, ukusanshamo amabuseko ya bakabomba ba pa Bethel bonse mu kusaalala kwa calo. Komiti ya Kusabankanya ibomba pa milandu yonse iya fya ku calo ne fye funde, pamo nga ifikwatwa no kupulinta. Komiti ya Mulimo yaangwa ku mulimo wa kucitilo bunte no kusakamana bakangalila benda, bapainiya, ne mibombele ya bakasabankanya ba mu filonganino. Komiti wa Kusambilisha e washingamwa no kulongana kwa mu filonganino, inshiku sha kulongana kwaibela, ukulongana kwa muputule, na mabungano ya citungu na ya pa kati ka nko pamo na masukulu yalekanalekana ku kusambilishiwa kwa ku mupashi ukwa bantu ba kwa Lesa. Komiti wa Kulemba asakamana ukupekanya no kupilibula kwa mpapulo mu misango yonse, ukushininkisho kuti icili conse cili mu kumfwana na Malembo. Komiti ya kwa Ceyamani isakamana imilandu ya bukangalume ne milandu imbi iya mu kampampa.b Na kabili muli ba 1970, amaofesi ya misambo aya Watch Tower Society yatendeke ukutungululwa na komiti mu cifulo ca kwa kangalila.

Ulubuuto Ukukuma ku Myendele ya Bwina Kristu

9. Ni shani fintu ulubuuto lwa cine lwayambukile ukwampana kwa Bena Kristu ku makamfulumende ya ku calo?

⁹ Ukusaama ukwafula ukwa lubuuto kwakuma ku myendele ya Bwina Kristu. Ku ca kumwenako, languluka umulandu wa kukanaibimbamo. Ukusaama kwacelebuka ukwa lubuuto ukucilisha kwasanike pali uyu mulandu mu cipande ca kuti “Ukukanaibimbamo (Neutrality)” icamoneke muli The Watchtower uwa November 1, 1939. Fintu cilya cipande calingene ne nshita, ukwisa pa numa fye ya kutendeka kwa Nkondo ya Calo iya II! Ici cipande calondolwele ukukanaibimbamo no kulango kuti Abena Kristu tabafwile ukuibimba mu milandu ya mapolitiki nelyo ukupinkana kwa nko. (Mika 4:3, 5; Yohane 17:14, 16) Ici e cisangwilako mu kupatwa kwabo ku nko shonse. (Mateo 24:9) Imbuli sha muli Israele wa pa kale tashipayanya ica kumwenako ku Bena Kristu ukukonka, nga fintu Yesu acilenga ukumfwika pali Mateo 26:52. Mu kulundapo, takwaba uluko lwa bupolitiki nangu lumo ilelo ulwaba lwa teokrasi, ulutekwa na Lesa, nge fyali Israele wa pa kale.

10. Cinshi cintu ukusaama kwa lubuuto kwasokolwele ukukuma ku fintu Abena Kristu balingile ukumona umulopa?

¹⁰ Ulubuuto na kabili lwalibalikila pa kushila kwa mulopa. Abasambi ba Baibolo bamo batontonkenye ukuti icibindo ca kukanalya umulopa, ica pa Imilimo 15:28, 29, capeleshiwe ku Bena Kristu ba ciYuda. Nangu cibe fyo, Imilimo 21:25 ilanga ukuti mu nshita sha batumwa ili kambisho lyalebomba na kabili ku ba mu nko ababele abasumina. E co ukushila kwa mulopa kubomba ku Bena Kristu bonse, nga fintu calangililwe muli The Watchtower uwa July 1 1945. Ico tacilepilibula fye ukukanalya umulopa wa nama, pamo nga muli soseji wa mulopa, lelo na kabili ukutaluka ku mulopa wa buntunse, pamo nga mu kukuushishamo mulopa.

11. Cinshi camwenwe ukukuma ku kupeepa fwaka ukwa Mwina Kristu?

¹¹ Pamo nge cafumine mu lubuuto lwaingilishiwako, ifibelesho ifyalemonwa fye nge fishawama fyalebombelwapo pa numa nge milandu yakakala. Ica kumwenako ca ici cali mu kulundana no kubomfya fwaka. Muli Zion’s Watch Tower uwa August 1, 1895, Munyina Russell alungike ukusakamana kuli 1 Abena Korinti 10:31 na 2 Abena Korinti 7:1 kabili alembele ati: “Nshingamona fintu cingacindika Lesa, nelyo ukuinonsha umwine, ngo Mwina Kristu engabomfya fwaka mu musango uuli onse.” Ukutula 1973 calyumfwika mu kulengama ukuti onse uubomfya fwaka te kuti abe umo uwa Nte sha kwa Yehova. Mu 1976 calilengelwe ukumfwika ukuti takuli Nte uwingabomba mu cikuulwa ca kucofelamo injuka uwingatwalilila ukuba mu cilonganino.

Ukulopolola Kumbi

12. (a) Cinshi cintu ukusaama kwa lubuuto kwasokolwele ukukuma ku mpendwa ya mfungulo ishaseekeshiwe kuli Petro? (b) Finshi fyalecitika lintu Petro alebomfya ulufungulo lumo na lumo?

¹² Kwalibako na kabili ulubuuto lwaingilishiwako pa mpendwa ya cimpashanya iya mfungulo shintu Yesu apeele kuli Petro. Abasambi ba Baibolo baikatilile ku kuti Petro apokelele imfungulo shibili ishaiswile inshila ku bantu ukusanguka impyani sha Bufumu—lumo lwa baYuda, ulwabomfiwe pa Pentekoste 33 C.E. ku baYuda na lumbi ku Bena fyalo, ulwabomfiwe mu 36 C.E., lintu Petro ashimikile kuli Korneli. (Imilimo 2:14-41; 10:34-48) Mu kupita kwa nshita, calimwenwe ukuti kwaliko ibumba lyalenga butatu ilyabimbilwemo—abena Samaria. Petro abomfeshe ulufungulo lwa cibili lintu alebeswilako ishuko lya Bufumu. (Imilimo 8:14-17) Muli fyo, ulufungulo lwa citatu lwabomfiwe lintu Petro ashimikile kuli Korneli.—Ulupungu lwa kwa Kalinda, April 1, 1980, amabula 9-15, 19.

13. Cinshi cintu ukusaama kwa lubuuto kwasokolwele pa lwa macinka ya mpaanga ayalumbulwa muli Yohane icipandwa 10?

¹³ Ku mubengelele umbi uwa lubuuto, calimwenwe ukuti Yesu taloseshe fye ku macinka yabili lelo kuli yatatu. (Yohane, icipandwa 10) Aya macinka yali (1) icinka lya mpaanga ilya ciYuda ilyo Yohane Kabatisha aliko uwa pa mwinshi, (2) icinka lya mpyani shasubwa isha Bufumu, na (3) icinka lya “mpaanga shimbi,” abakwata isubilo lya pe sonde.—Yohane 10:2, 3, 15, 16; Ulupungu lwa kwa Kalinda, August 15, 1984, amabula 10-20.

14. Ni shani fintu ulubuuto lwaingilishiwako lwalengele ifintu ukumfwika ukukuma ku kutendeka kwa ntandala yalepashanishiwako?

¹⁴ Ukumfwikisha kwa Ntandala yalepashanishiwa na ko kwalilengelwe ukumfwika. Pe samba lya Malango, umwaka walenga 50 uuli onse waleba ni Ntandala ya lulumbi, umo ifintu fyalebweshiwa ku bene. (Ubwina Lebi 25:10) Pa nshita yalepa caumfwike ukuti ici calecite cikope Ukuteka kwa Myaka Ikana Limo ukwa kwa Kristu. Mu nshita sha pali nomba line, nangu cibe fyo, calimwenwe ukuti Intandala yalepashanishiwa mu cituntulu yatendeke pa Pentekoste 33 C.E., lintu abo abapokelele umupashi wapongolwelwe balubwilwe ku cipingo ce Funde lya kwa Mose.—Ulupungu lwa kwa Kalinda, January 1, 1987, amabula 18-28.

Ulubuuto Lwaingilishiwako Ukukuma ku Nsoselo

15. Lubuuto nshi lwasanikwe pa kubomfya kwe shiwi “ipange”?

¹⁵ “Lukala Milandu afwaile ukusange fyebo fya kutemuna, no kulembo kwalondoloka ifyebo fya cine.” (Lukala Milandu 12:10) Aya mashiwi kuti na kabili yabomfiwa ku lyashi lintu tulelandapo, pa mulandu wa kuti ulubuuto talwasanika fye pa milandu yacindama iya musango yo pamo nga icifundisho ne myendele lelo na kabili pa nsoselo sha Bwina Kristu no bupilibulo bwa shiko ubwalungama. Ku ca kumwenako, pa Basambi ba Baibolo, lumo ulwa mpapulo shacishishepo kutemwikwa lwali ni volyumu wa ntanshi uwa Studies in the Scriptures, uwakwete umutwe wa kuti The Divine Plan of the Ages. Nangu cibe fyo, mu kupita kwa nshita, balilwike ukuti Icebo ca kwa Lesa cilanda ulwa bantunse fye beka nga abakwata amapange. (Amapinda 19:21, NW) Amalembo tayalanda ulwa kwa Yehova ngo ulecita amapange. Takabila ukucita amapange. Icili conse cintu afwaya cili icashininkishiwa ukutunguluka pa mulandu wa mano yakwe ayashapeleela na maka, nga fintu fye tubelenga pali Abena Efese 1:9, 10 ukuti: “Umwabelo kubekwa kwakwe uko [afwaile, NW] muli wene ku kuleto kulondolola kwa mwisulo wa nshita.” E co calimonwa panono panono ukuti inumbwilo ya kuti “imifwaile” e yacilapo kulinga mu kulosha kuli Yehova.

16. Cinshi camwenwe panono panono ukuba e kumfwikisha kwalungama ukwa kwa Luka 2:14?

¹⁶ Lyene kwalibako umulandu wa kufwayo kumfwikisha kwalengaminako ukwa kwa Luka 2:14. Ukulingana na King James Version, abelengwo kuti: “Kube ubukata kuli Lesa umwapulishamo, na pe sonde pabe umutende, ukufwaya kusuma ku bantu.” Camwenwe ukuti ici tacalumbulwile imfundo isuma, pantu Lesa tasenamina ababifi. BaNte muli fyo bamwene uyu ngo mulandu wa mutende ku bantu abasenaminwe na Lesa. E co batwalilile ukulosha kuli abo abasekelele muli Baibolo nga bantu ba kufwaya kusuma. Lelo nomba calyumfwike ukuti icabimbilwemo cali kufwaya kusuma, te pa lubali lwa bantu, lelo pa lubali lwa kwa Lesa. Muli fyo, amashiwi ya kulekelesha pali Luka 2:14 yalanda ulwa “bantu abo [Lesa] abekelwamo.” Abena Kristu bonse abekala mu kumfwana no mulapo wabo uwa kuipeela balikwata ububile bwa kwa Lesa.

17, 18. Cinshi cintu Yehova akebela, kabili cinshi cintu akashisha?

¹⁷ Mu kupalako, pa nshita ntali, Inte shalelanda ulwa kwebela ishina lya kwa Yehova. Lelo bushe Satana alitwishike ishina lya kwa Yehova? Pali uyo mulandu, bushe uuli onse uwa fibombelo fya kwa Satana alilitwishika, kwati Yehova takwata insambu kuli ilyo shina? Awe, nakalya. Tacali lishina lya kwa Yehova ilyasonsombelwe no kuti lyakabile ukwebelwa. E mulandu wine impapulo sha nomba line isha Watch Tower Society shishilandila ulwe shina lya kwa Yehova nga ilili no kwebelwa. Shilanda ulwa bumulopwe bwa kwa Yehova ngo bukebelwa ne shina lyakwe ukushishiwa. Ici caba mu kumfwana na cintu Yesu atwebele ukupepa ukuti: “Ishina lyenu lishishiwe.” (Mateo 6:9, NW) Libili libili, Yehova asosele ukuti aali no kushishe shina lyakwe, ilyo abena Israele bashasonsombele lelo lintu bapeelwile.—Esekiele 20:9, 14, 22; 36:23.

¹⁸ Ku ca kusekesha, mu 1971, icitabo “The Nations Shall Know That I Am Jehovah”—How? calekenye muli iyi nshila ukuti: “Yesu Kristu alwila . . . ukwebelwa kwa Bumulopwe bwa kwa Yehova ubwa mu kubumbwa konse no kucindikwa kwe shina lya kwa Yehova.” (Amabula 364-5) Mu 1973, God’s Kingdom of a Thousand Years Has Approached calandile ukuti: “‘Ubucushi bukalamba’ ubuleisa ikaba ni nshita ya kuti Lesa Uwa maka yonse Yehova akebele bumulopwe bwakwe ubwa mu kubumbwa konse no kushishe shina lyakwe ilyamulinga.” (Ibula 409) Lyene, mu 1975, Man’s Salvation Out Of World Distress at Hand! calondolwele ukuti: “Ica kuponako cakulisha ica lyashi lya kubumbwa konse cikaba lyene nacipwishishiwa, ukwebelwa kwa bumulopwe bwa kwa Yehova ubwa kubumbwa konse no kushishiwa kwe shina lyakwe ilyashila.”—Ibula 281.

19, 20. Ni shani fintu twingalanga ukutasha pa kusaama kwa lubuuto lwa ku mupashi?

¹⁹ Fintu baba abapaalwa abantu ba kwa Yehova ukulayolola muli ulu lubuuto lwa ku mupashi! Mu kupusanako kwamonekesha, icilumbulula imfifi ya ku mupashi umwaba intungulushi sha Kristendomu cili ni aya mashiwi aya kwa shimapepo umo aya kuti: “Ico kwabelo lubembu cinshi? Ico kwabelo kucula cinshi? Mulandu nshi kwabela kasebanya? Ifi fili fipusho ndefwaya ukuyaipusha Shikulu lintu nkafika ku muulu.” Lelo Inte sha kwa Yehova kuti shamweba umulandu: Caba ni pa mulandu wa fikansa fya kulinga kwa bumulopwe bwa kwa Yehova ne cipusho ca nampo nga ifibumbwa fya buntunse kuti fyasungilila bumpomfu kuli Lesa te mulandu no kukaanya kwa kwa Kasebanya.

²⁰ Ukupulinkane myake ingi, ukusaama kwa lubuuto ukukalamba no kunono kwalisanikila inshila ya babomfi baipeela aba kwa Yehova. Ici caba mu kufikilishiwa kwa malembo pamo nga Ilumbo 97:11 na Amapinda 4:18. Lelo twilaba ukuti ukwenda mu lubuuto cipilibula ukutesekesha ulubuuto lwaingilishiwako no kwikala mu kumfwana na lwene. Nga fintu tumwene, ulu lubuuto lwaingilishiwako lubimbamo fyonse fibili imyendele yesu no mulimo wesu uwa kushimikila.

[Amafutunoti]

Bushe Uleibukisha?

◻ Lubuuto nshi lwasanikile pe sambililo lya “maka yasumbukako”?

◻ Ukusaama kwa lubuuto kwafumamo ukulunduluka nshi ukwa kuteyanya?

◻ Ni shani fintu ulubuuto lwaingilishiwako lwayambukila imyendele ya Bwina Kristu?

◻ Ulubuuto lwa ku mupashi lwaletako kulopolola nshi mu kumfwikisha kwesu ukwa fishinka fimo fimo ifya mu Malembo?

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 25

Imfungulo ishili pe bula 24: Ukulenga kushimpilwe pa cikope icakopelwe mu Cooper-Hewitt, National Design Museum, Smithsonian Institution