Beni Aba nsansa kabili abateyanishiwa
UKUBA abateyanishiwa kutulengo kucite fintu bwino. Ukuba abafumamo cimo kutwaafwa kubomfya bwino inshita no bukumu. (Abena Galatia 6:16; Abena Filipi 3:16; 1 Timote 3:2) Lelo kwalibako ifingi ku bumi ukucila pa kuteyanya no kufumamo cimo. Kemba wa malumbo uwapuutwamo alembele ati: “[Ba nsansa, NW] abantu abo Yehova e Lesa wabo.” (Ilumbo 144:15) Ukusonsomba kuli kwa kuba uwa nsansa kabili uwateyanishiwa muli conse ico tucita.
Abateyanishiwa Kabili aba Nsansa
Yehova Lesa ali ca kumwenako cakulisha ica kuteyanya kusuma. Ububumbo bwakwe bonse, ukufuma ku nsandensande shacepesha ukufika ku fibumbwa fya bumi ifyapikana, ukufuma ku maatomu yacepesha ukufika ku fipinda bushiku fyakulisha, filangisha umuyano no kulungika. Amafunde yakwe aya bubumbo yatulengo kupekanya ubumi bwesu mu kuba no kucetekela. Twalishibo kuti akasuba kakatula ulucelo lumo na lumo no kuti ulusuba lukakonka umupepo.—Ukutendeka 8:22; Esaya 40:26.
Lelo Yehova alicila pa kuba fye Lesa wa muyano. Aba kabili “Lesa wa nsansa.” (1 Timote 1:11, NW; 1 Abena Korinti 14:33) Insansa shakwe shilamonwa mu bubumbo bwakwe. Bapuushi banono abatemwo kwangala, ukuwa kwa kasuba kwayemba, ifya kulya fyanunkila, inyimbo sha kupuutamo, umulimo wa kucincimusha, kabili ne fintu fimbi ifingi filangisho kuti atufwaile ukuipakisha ubumi. Amafunde yakwe tayaba fibindo fya kukalifya lelo yaba fya kutubakilila ku nsansa shesu.
Yesu Kristu aipashanya kuli Wishi. Aba ‘Uwa maka uwa [nsansa, NW] eka’ kabili abomba mu kulingisha nga nshi nga fintu Wishi acita. (1 Timote 6:15; Yohane 5:19) Lintu abombele na Wishi mu mulimo wa kubumba, aali ukucila pa kuba fye “kabomba mukalamba.” (NW) Aali uwa nsansa mu co acitile. Aali “uwaleangala ku cinso [ca kwa Yehova] mu nshita shonse, uwaleangala pano nse pa calo cakwe, no kupekelwa abana ba bantu.”—Amapinda 8:30, 31.
Tulefwaya ukubelebesha icikuuku, insansa no kubekwa ifyapalako ku bantu muli conse ico tucita. Inshita shimo, nangu cibe fyo, mu kwesha ukufumamo cimo, kuti pambi twalaba ukuti ‘ukwendela mu mupashi [wa kwa Lesa]’ cisanshamo ukuletako ifisabo fya mupashi wa kwa Lesa. (Abena Galatia 5:22-25) E co tulacita bwino ukwipusha atuti, Ni shani fintu twingaba ponse pabili abateyanishiwa kabili aba nsansa mu mulimo wesu wine na mu kutungulula umulimo wa bambi?
Wiba Umunkalwe Kuli we Mwine
Languluka ukupanda amano kusuma ukwalembwa pa Amapinda 11:17. Intanshi kalemba wapuutwamo atwebo kuti “umuntu wa luse ateteso mweo wakwe.” Lyene mu kucilanya atila: “Umunkalwe aicusho mwine.” New International Version icibika muli iyi nshila: “Umuntu wa luse alainonsha umwine, lelo umunkalwe ailetelo kucena.”
Ni shani fintu mu kukanaishiba twingaba abankalwe kuli fwe bene? Inshila imo ni pa kuba aba mapange yasuma lelo aba cimfulumfulu umupwilapo. Mu kuba na fya kufumamo nshi? E fisosa incenshi imo ati: “Icilafi, ifyebo fyabikwa bubi bubi, ukukambisha kushumfwikilwe bwino, ubukombe bwa foni ubushilembelwe mu kulungika—utu tuli kupelebela kwacepesha, imyambo iyo ilya ica kufwala ca kufumamo cimo no konaula amapange yawamisha.”—Teach Yourself Personal Efficiency.
Ici cisuminishanya na kalemba wapuutwamo uwasosele ukuti: “Uwabo watompoka mu milimo yakwe ni munyina ku moni.” (Amapinda 18:9) Ee, abantu ba cimfulumfulu, abashili ba kufumamo cimo balaleta akayofi no kuyonaula abene na bambi. Pa mulandu wa ici, bambi ilingi line balabakankamba. Nge ca kufumamo ca muleketela wabo, bailetelo bucushi abene.
Imbwa ya Mweo Nelyo Inkalamo Iyafwa?
Lelo kuti twaba abankalwe kuli fwe bene na kabili pa kwimika ifipimo fyacishamo ukusumbuka. Kalemba uuli pa muulu pa lwa kufumamo cimo asosa ati kuti twapampamina pa “cipimo ca kupwililika icishingacitikako ukunonka ku mwisulo.” Ica kufumamo, atila, cili “kuifisha fwe bene mu kupelako mu kutobeka kwa mutima no kukalipwa lwa mu nkuntu.” Uulefwaya ifintu fyapwililika kuti pambi aba uwateyanishiwa no ufumamo cimo, lelo takatale aba uwa nsansa mu cine cine. Mu kwangufyanya apokelela fye ukutobeka kwa mutima.
Nga twakongamina ku kubo uufwaisha ifintu fyapwililika, tulacita bwino ukwibukisha ukuti “imbwa ya mweo yena yawamo kucile nkalamo iyafwa.” (Lukala Milandu 9:4) Te kuti pambi mu cine cine tuipaye ukupitila mu kutukusha kushashininkishiwa ku kupwililika, lelo kuti twaicena icabipisha ukupitila mu kunakuka. Ici, e fisosa icitabo cimo, cisanshamo “ukufunshika kwa ku mubili, mu nkuntu, ku mupashi, umuntontonkanya, kabili no kwampana kwa buntu.” (Job Stress and Burnout) Ukuilengo kufunshika fwe bene pa kutukusha ukukonkelela amabuyo yashifikwapo cili mu kushininkisha bunkalwe kuli fwe bene kabili ukwabula kulamba kutupusula insansa.
Itetese we Mwine
Ibukisha: “Umuntu wa luse ateteso mweo wakwe.” (Amapinda 11:17) Tulaitetesa fwe bene lintu twaimika amabuyo yashininkishiwa kabili ayabamo kupelulula, ukusunga mu muntontonkanya ukuti Lesa wa nsansa, Yehova, alishiba ukupelebela kwesu. (Ilumbo 103:8-14) Kuti twaba aba nsansa nga ca kuti na ifwe twaishiba uko kupelebela kabili lyene ‘ukucincila ukuipeela,’ mu kati na nkati ka maka yesu, ku kufikilisha ukukakililwako kwesu bwino.—AbaHebere 4:11; 2 Timote 2:15; 2 Petro 1:10.
Kwena, kwalibako lyonse ubusanso bwa kusunshilwa ku kucishamo ku lubali lumbi—ukuba aba luse nga nshi kuli fwe bene. Mwilaba ukwankulako kwa kwa Yesu ku kutubulula kwa mutumwa Petro ukwa kuti, “Ifyo te fyo, mwe Shikulu,” lintu, mu kushininkisha, incitilo yakosa yalekabilwa. Ukutontonkanya kwa kwa Petro kwali ukwa busanso nga nshi ica kuti Yesu atile: “Kabiye ku numa yandi, we Satana: uli ca kupunwisha kuli ine; pa kuti tauleangwe fya kwa Lesa, kano ifya bantu.” (Mateo 16:22, 23) Ukuteteso mweo wesu takusuminisha imibele ya mulekelesha, iya kuyobekamo. Ico na co kuti catupusula insansa shonse. Ukupelulula, te bumpelwa mano, e co tukabila.—Abena Filipi 4:5.
Tetesa Bambi
Bakalemba na baFarise aba mu kasuba ka kwa Yesu mu kupalishako batontonkenye ukuti bali abafumamo cimo kabili abateyanishiwa. A Dictionary of the Bible isosa pa nshila yabo iya kupepa ukuti: “Ifunde ilili lyonse ilya mu Baibolo lyashingulwikwe ne fipope finono ifingi. Takwali ukusuminisha kwacitilwe ku mibele yalealuka; icumfwila cakumanina kwi Funde mu mbali shonse isha liko calipindilwe mu kukosa ku muYuda uuli onse . . . Ifyebo fya mwi funde fyalifushiwe ukufikila ubutotelo bwasangwike ubukwebo, kabili ubumi bwasangwike icisendo cafinisha. Abantu bacitilwe fye nga bamashini. Ishiwi lya kampingu lyalitumikwe; amaka ya bumi aya cebo ca Bulesa yalisundwilwe no kufimbilikishiwa pe samba lya aya mafunde yashaifulila aya mutatakuya.”
Te ca kupapa Yesu Kristu asenwike bene pali ici. “Bakake fisendo ifyafina,” e fyo asosele, “no kufitwika pa mabeya ya bantu, lelo tabafwaya kubikako umunwe wabo ku kufisesha.” (Mateo 23:4) Baeluda ba kutemwa balataluka ku kutwika umukuni mu kuba no tumafunde tunono ne fipope fyafulisha. Balateteso mukuni wa kwa Lesa pa kukonka ica kumwenako ca cikuuku, ica kupembesula ica kwa Kristu Yesu.—Mateo 11:28-30; Abena Filipi 2:1-5.
Nelyo fye lintu ifishingamo fya kuteyanya fyafulisha, baeluda basakamana tabakatale abalufya icishinka ca kuti balebomba na bantu—abantu abo Lesa atemwa. (1 Petro 5:2, 3, 7; 1 Yohane 4:8-10) Tabakatale ababa abalabikilwa nga nshi ne milandu ya kuteyanya nelyo imibombele ica kuti balaba ulubali lwabo ulukalamba nga bakacema, abaleshi, na bakacingilila ba mukuni.—Amapinda 3:3; 19:22; 21:21; Esaya 32:1, 2; Yeremia 23:3, 4.
Ukulabikilwa kwakulisha ku kutantika ne fipendo, ku ca kumwenako, kuti pambi kwapumbula ukusakamana ku bantu. Languluka namutekenya wa basi uutontonkanya ukuti incito yakwe iikalamba kukakatila mu kufumamo cimo ku kutantika kwakwe ukwa nshita te mulandu ne caisako. Aisushiwamo no kufwaisha kwa kufika ukufuma ku mpela ya lwendo lwakwe ukuya ku lunankwe mu nshita yatantikwa. Ku ce shamo, ukufuma ku mimwene yakwe, abalendo balemucilikila. Bali abashimunuka kabili abashaiteyanya kabili lyonse balefika pa citesheni lilya line fye alefumapo. Mu cifulo ca kwibukisho kuti imifwaile ya ncito yakwe ili kubombela ukukabila kwa balendo bakwe, abamona nge ca kucilikila ku kufumamo cimo kabili alebasengauka.
Sakamaneni Umuntu Umo Umo
Ukutuninkisha kushili kwa ku mutima ku kufumamo cimo ilingi line kulasuula ukukabila kwa bantu umo umo. Abanaka, abashili ba kufumamo cimo kuti pambi bamonwa nga ifya kucilikila. Lintu ici cacitika, ifya kufumamo fyabipisha kuti fyakonkapo. Ku ca kumwenako, mu musumba kabili icitungu ca mu Greece wa pa kale uwa Sparta, abana banaka kabili abalwalilila baleshiwa abasansalikwa ku kufwa. Tabaali na kuba abashilika bakosa, abafumamo cimo ku kucingilila icitungu cakosa, ica kufumamo cimo. “Lintu umwana afyelwe,” e fisosa uwa mano ya buntunse Bertrand Russell, “wishi amuletele pa cinso ca bakalamba ba lupwa lwakwe ku kubebetwa: nga ca kuti aali mu butuntulu bwa bumi, alebweshiwa kuli wishi ku kukushiwa; nga ca kuti tali bwino, alepooswa mu cilindi cashika ica menshi.”—History of Western Philosophy.
Ubumankonso no lucu, te nsansa, fyaishibishe icitungu ca bunkalwe ica musango yo. (Linganyako Lukala Milandu 8:9.) Ukwabulo kutwishika amabulashi ya mu Sparta bayumfwile ukuti balikwete umulandu usuma pa cishinte ca kufumamo cimo, lelo incitilo yabo yabulishe uluse lonse nelyo icikuuku. Inshila yabo tayali ni nshila ya kwa Lesa. (Ilumbo 41:1; Amapinda 14:21) Mu kupusanako, bakangalila mu cilonganino ca Bwina Kristu bebukisho kuti impanga sha kwa Lesa shonse shalyumo mutengo mu menso yakwe, kabili balatetesa imo na imo iya shene. Balasakamana te 99 fye abali abatuntulu lelo na umo uuli uwanakuka nelyo uwafulunganishiwa mu nkuntu.—Mateo 18:12-14; Imilimo 20:28; 1 Abena Tesalonika 5:14, 15; 1 Petro 5:7.
Ikala mu Kupalamisha no Mukuni
Baeluda balekala mu kupalamisha no mukuni uli pe samba lya kusakamana kwabo. Ukusapika kwa muno nshiku mu nshila sha bukwebo, nangu ni fyo, kuti pambi kwatubulula ukuti pa kufumamo cimo kwafikapo maneja wa kampani nelyo kangalila alingile ukutaluka kuli abo angalila. Kasapika umo alondolola ifya kufumamo fyapusanapusana ifyakumanishiwe na mushika wa fita fya ndeke sha nkondo lintu aali napamo mu kupalamisha nelyo akatalamukila ukufuma kuli abo aleangalila: “Lintu akwete ukwampana kwapalamisha nga nshi na babomfi [bakwe], bamoneke ukuyumfwa abacingililwa kabili tabasakamene mu kucishamo pa lwa kufumamo cimo kwa mabumba yabo. Mu kwangufyanya nga nshi ilyo abele uwatalukako kabili uwalemenenwa, bakaafwa bakwe batendeke ukusakamana nampo nga icili conse calilubene . . . kabili bayalwilile amasakamika yabo mu kupeela ukusakamana kwacishapo ku mulimo wabo. Nge ca kufumamo, kwaliko ukwingilishiwako kwamonekesha mu kufumamo cimo mu nkambi.”—Understanding Organizations.
Icilonganino ca Bwina Kristu, nangu ni fyo, tacili kuteyanya kwa bushilika. Baeluda ba Bwina Kristu abangalila umulimo wa bambi baipashanya abene kuli Yesu Kristu. Aali lyonse uwapalamisha ku basambi bakwe. (Mateo 12:49, 50; Yohane 13:34, 35) Tasaminwe pa kusakamikwa kwabo ku kufenenkesha ukufumamo cimo kwalundwapo. Akuulile ifikakilo fyakosa ifya citetekelo caumfwana no kucetekela pa kati kakwe na bakonshi bakwe. Ifikakilo fyapalamisha ifya kutemwa kwabondoka fyaishibishe abasambi bakwe. (1 Abena Tesalonika 2:7, 8) Lintu ukupalamisha kwa musango yo kwabako, umukuni wa nsansa, uukuntwa mu kukumanina ku kutemwa kwa kwa Lesa, ukankulako bwino ku butungulushi ukwabula ukupatikishiwa kabili uli no kucincila ku kuipeela mu mulimo wa kuitemenwa kuli wene.—Linganyako Ukufuma 35:21.
Amalembo ayengi yebekesha imibele ya Bwina Kristu ukupala insansa no kutemwa kuli bumunyina. (Mateo 5:3-12; 1 Abena Korinti 13:1-13) Mu kulinganishiwako yanono yebekesha ukukabila kwa kufumamo cimo. Mu kushininkisha, kwalibako ukukabila kwa kuteyanya kusuma. Abantu ba kwa Lesa baliba lyonse abateyanishiwa. Lelo tontonkanya lingi lyaba shani bakalemba ba malumbo, ku ca kumwenako, balondolola ababomfi ba kwa Lesa pamo nga bali aba nsansa. Ilumbo 119, ilyakwata ifingi ifya kusosa pa malango ya kwa Yehova, ifishimiko, ne fipoope, litendeko kuti: “[Ba nsansa, NW] ababa ba mpomfu mu mibele yabo, abenda mu malango ya kwa Yehova! [Ba nsansa, NW] abasunge fishimiko fyakwe, abamufwaya imitima yabo yonse.” (Ilumbo 119:1, 2) Bushe kuti wakumanisha ukusonsomba kwa kuba ponse pabili uwateyanishiwa kabili uwa nsansa?
[Icikope pe bula 28]
Icibulungwa ca “armillary”—icibombelo ca pa kale ku kulangilila ifintengulusha fikalamba ifya myulu
[Icikope pe bula 31]
Yehova, pamo nga Kacema wa kutemwa, ni Lesa te wa muyano fye lelo na kabili uwa nsansa
[Abatusuminishe]
Garo Nalbandian