Isambililo 9

Ukupanga Autulaini

1-4. Ni shani fintu umutwe wa lyashi ne fishinka fikalamba fya lyashi fingapimwa?

¹ E fyasosele kalemba we Landwe Luka kuli cibusa wakwe Teofile ati: “Na ine pa kupitamo muli fyonse no kufishikimika ukufuma pa kutendeka, natile, nkulembele mfilondolole.” (Luka 1:3) E co, pa kuba nasapika, pa kuba nalonganike fishinka fyatantikwa ifyampene ku mutwe wakwe wa lyashi, atendeke ukufitantika mu mutande waumfwika. Caba ku busuma bwesu ukukonka ici cibelesho cimo cine mu kupekanya amalyashi yesu. Ici cipilibulo kupanga autulaini.

² Ukusale mfundo shikalamba. Apo ukulanda, ukucilisha ukulanda pa Cebo ca kwa Lesa, kwaba ku mifwaile ya kupishe mfundo mu muntontonkanya wa umbi, imfundo tulefwayo kupisha mu lyashi shilingile ukube shalondoloka bwino mu muntontonkanya wesu intanshi. Pa numa walonganike fyebo fyobe uli nomba uwaipekanya ukupima mu cituntulu ico ulefwaye bumba lyobe ukusendapo lintu wapwisha. Esha ukubike fi mwi sentensi limo. Nga e muli icishinka cikalamba ca lyashi lyobe, nga e muli imfundo ikalamba iyo ulefwaye bumba lyobe ukwibukisha, ili sentensi e lilingile ukubomba pamo ngo mutwe wa lyashi lyobe. Ukacisanga ukube ca kwafwilisha ukulemba wene pa kuti uleloshako mu kati ka kupekanya kobe.

³ Nomba ukufuma ku fyebo fintu walonganika salamo imfundo shikalamba ishilefwaikwa ku kulondolola uyu mutwe wa lyashi ukalamba mu kumfwika. Ishi shifwile ukubomba pamo nge fishinka fikalamba ifya lyashi. Nga ca kuti utantike fyebo fyobe pa tumakardi, kuti watubika mu kukonkana pe tebulo pa ntanshi yobe. Nomba sala imfundo shimbi ishilekabilwa ku kwafwilishe fi fishinka fikalamba, ukubika imo na imo mu cifulo ca iko icailinga ukukonka pa cishinka cikalamba cintu iletungilila. Mu kusala ifishinka fikalamba fyalekanalekana ne fishinka finono ifilonganikwe no kufibika apalinga muli autulaini, limbi kuti camonwe fyo fimo ifya ifi tafilelundako ku kulondololo mutwe obe wa lyashi. Nga ifyo e fintu cili, wishingashinga ukufifumyamo. Cawamapo ukufifumyamo ukucilo kumase lyashi ne fyebo fishacindama nelyo ifishampeneko. Shininkisha na kabili ukuti imfundo shitantikwe mu kukonkana kwalinga nelyo ukwingabomba. Mu kukonke nshila itubulwilwe pano, ubulema mu kulongoloka kuti bwamonwa mu kwanguka muli autulaini kabili kuti bwalungikwa. Muli ifyo kuti washininkishe fyo umutwe ukalamba umo umo uwa muli autulaini ulekonkana bwino bwino no utangilileko no kusangwila ku kulundululwa kwa mutwe wa lyashi. Kabili mu kuba ne cishinka icili conse pe samba lya iyo mitwe ukupeela ukwafwilisha kwalinga, ilyashi kuti lyakwata ukulongoloka kwabamo amano ukwa mfundo.

⁴ Ifishinka fya kufunda ifyo wateyanya filingile ukupango mubili wa lyashi lyobe. Nomba walakabile mitendekele no kusondwelela. Pingulapo ifyo ulefwayo kwisulo kulanshanya kabili, ukushintilila pa mipeelele iyo upekenye, sala ukusondwelela uko kukasesha bakomfwa bobe mu kumfwana ne mifwaile ya lyashi lyobe. Nomba uli uwaipekanya ukubike fi fyebo mu mibele ya kupelako iyalondoloka pe pepala. Ici kuti cacitwa mu nshila shalekanalekana.

5, 6. Cinshi cipilibulwa nga twatila autulaini wa kulemba fye fishinka fikalamba?

⁵ Imisango ya baautulaini. Imisango yaseeka sana ibili ya baautulaini yaba uwa kulemba fye ifishinka fikalamba no wa kulemba ifyebo fyonse. Ilingi ukupuminkanya kwa aba babili e kubomfiwa. Pa kupekanya autulaini wa kulemba fye ifishinka fikalamba, lemba fye umutwe wa lyashi pa muulu we buula. Lyene lembe fishinka fikalamba mu kwipifya pe samba lya mutwe wa lyashi, mu kuba ne cishinka cikalamba cimo cimo ukutendekela lwa ku kuso kwe pepala. Utufishinka tunono utwa cishinka cikalamba cimo cimo kuti twatendekelwa lwa mu kati, uko e kuti, ukulembwa lwa ku kulyo kwe pepala, pe samba lya cishinka tuleyafwilisha. Nga ca kuti tumo utu tufishinka tunono natukwate fishinka fyalundwapo ifiletwafwilisha, na fyo kuti fyatendekelwa lwa mu katiko. Kuti nomba wamona pa kuceba fye pe pepala lyobe ifishinka fipulilemo ifikwetemo imfundo shikalamba isho ulefwaye bumba lyobe ukumfwikisha. Ici cilaafwa mu kupeele lyashi pantu kuti wakomaila pali ifi, ukubwekeshapo amashiwi ya mpikwe mu mfundo ikalamba imo na imo ilyo ulelanda mu kuti shakomailwapo no kulambatikwa mu kubelelela. Cite ci mu kuba ne cishinka cikalamba cimo cimo ilyo ulecilandapo. Icikalamba muli uyu musango wa autulaini caba kwipifya inumbwilo pa cishinka cipeelwe icili conse.

⁶ Umusango umbi uwaseeka aba ni autulaini wa kulembe fyebo fyonse. Muli uyu musango wa autulaini, imfundo shobe shonse shapusanapusana shilalembwa ilingi pamo nga masentensi yapwililila lelo ayakamununwa mu kuti sentensi umo umo apange imfundo ikalamba imo ya mu paragrafu wa lyashi. Yamo aya masentensi, kwena, limbi kuti yalembwa lwa mu katiko pe samba lya yambi ku kulenge fishinka fikalamba fya lyashi fisoobokemo. Mu kulanda inshita shimo sentensi alabelengwa kuli kalanda kabili lyene ukulondololwa ukwabula ukulolesha pali autulaini. Imisango yonse ya baautulaini yalikwato busuma bwa iko. Autulaini wa kulembe fyebo fyonse, mu kuba no kulumbulula kwa iko ukwakumanina ukwa mfundo, ilingi awaminwa amalyashi ayapekanishiwa pa milungu yafulilako mu kubangilila nelyo ayapeelwa libili libili, lelo mu kuba no kupitapo kwa myeshi iyafulilako pa kati, pamo nga ku malyashi ya cintubwingi.

7, 8. Mu kulanda kwine kwine kwa lyashi, cinshi limbi wingacita na autulaini obe?

⁷ Pambi kuti wabomfya uuli onse uwa misango ya baautulaini, uwa kulembe fyebo fyonse nelyo uwa kulemba fye ifishinka fikalamba, muli autulaini obe uwa kutendekelako, kabili kuti aba uwapwililila nga fintu wingafwaya. Muli iyi nshila kuti washininkisho kusanshamo ifishinka fisuma fyonse ifyo wingatemwo kuti ibumba lyobe lipokelele. Nangu cibe ifyo, mu kulanda kwa lyashi bamo batemwapo autulaini waipifiwa. Ilyo ulepekanye lyashi lyobe ilya kuyapeela limbi kuti wakwata baautulaini bonse pa ntanshi yobe. Ilyo ulebelesha bomfya iyo iyakamununwa mpaka lintu ifishinka usanshishemo fingakwibukisha ifishinka fyonse fikalamba ifyo ukwete ifya pali autulaini wa kutendekelako. Lintu wafika pa cipimo apo wingebukisha ifi fishinka ukufuma pali autulaini wakamununwa, ninshi nauipekanya ku kupeele lyashi.

⁸ Ifi, mu kwipifya, e fishinka fikalamba mu kupanga autulaini. Nomba kuti caba ku busuma bwesu ukulanguluka mu kulonsha ifiputulwa fikalamba fitatu ifya lyashi.

9-12. (a) Mifwaile nshi ya mitendekele ya lyashi? (b) Peele ca kumwenako ca musango umo wa mitendekele.

⁹ Imitendekele. Imifwaile ya kulandapo kwa kutendeka ilingile ukuba ya kwimyo buseko muli bakakutika bobe. Ayo masentensi ya kwiswila yalingile ukubimbulo buseko bwabo mu mutwe wa lyashi lyobe no kubafwo kumona umulandu cibelele icacindama kuli bene. Sentensi wa kubalilapo no kucilisha awaminwo kutontonkanyapo mu kusakamanishisha. Cabe cakatama ukuti emike ukumfwana kusuma na bakomfwa kabili te kuba uwa mupatikisha nelyo uwa bulwani.

¹⁰ Kwabako imisango iingi iya mitendekele. Icilangililo limbi kuti cabomfiwa, nelyo ukuloshako limbi kuti kwacitwa ku kwambula kumo ukwaishibikwa kuli abo balekutika. Limbi kuti waletako impika iilekabilo kupikulula. Ifyashingulukako fya lyashi lya kale ifya mutwe we lyashi kuti pambi fyapanga intendekelo mu fine fyeka. Ifipusho fyakonkana kuti pambi fyaipushiwa. Limbi mu kwipifya kuti washimika fye ne fishinka fikalamba ifyo uli no kulandapo.

¹¹ Calibe cacindama ukuti imitendekele ilingane bwino ne lyashi. Muli ifyo icilangililo ca kubimbula kuti cabe ca kufumamo cimo nga nshi, no kucilisha nga ca kuti kalanda alekumyako ukupulinkana mu lyashi lyakwe. Ici tacakafwilishe fye ukupange lyashi ukucilapo kube lya buseko ne lyayanguko kukonka no kwibukisha, lelo na kabili kuti cayafwilisha ukulundanye fyebo, kulila fye icilangililo nacisalwa bwino.

¹² Imipeelele ya ntendekelo yalyampana apakalamba ne cipimo ca buseko buntu ibumba lingalangisha. Kalanda afwile ukwingila mu lyashi lyakwe ne shiwi lyashangila, ilya kuicetekela, kabili ukwabulo kuipununa nelyo ukushingashinga mu kulumbulula. Pali uyu mulandu bakalanda bamo bacisango kube ca kwaafwa ukulemba sentensi wa kutendekelako umo nelyo babili mu lyashi lyabo, pa kwebekesho kutendeka kwatelela.

13-16.(a) Londolola ifyo umubili wa lyashi limbi wingalundululwa. (b) Ni shani fintu ukupime nshita ya lyashi kwingasonga ukupekanya kwa mubili?

¹³ Umubili wa lyashi. Kwabako inshile shingi umo umubili wa lyashi lyobe wingalundulwilwamo. Limbi kuti wafwayo kupeele fishinka fishacindamisha intanshi kabili lyene ukulilundulula ukufika pa kalume, mu kuba ne fishinka fya maka ukulandwa mu kupelako. Ifyebo na kabili kuti fyapeelwa mu kukonkana kwa kupende nshita, pamo nga mu lyashi lyalembwa pa Imilimo 7:2-53. Ukwakanye lyashi mu fiputulwa fikalamba ukushintilila pa mitande ikalamba ya kulundululwa kwa mutwe wa lyashi onse na yo ni nshila imbi iisuma. Ku ca kumwenako, nga ca kuti umutwe wa lyashi uleti “Ukulubulwo Kufuma ku Mfwa,” limbi kuti waulundulula pe samba lya fishinka fikalamba pamo nga “Ifyo Imfwa Yaishilebako,” “Umutundu wa Muntu Tawakwata Maka ya Kuletako Icilubula,” “Uyo Eka fye Engaciletako, Kabili no Mulandu,” na “Amapaalo Ukufuma ku Cilubula Capayanishiwa.”

¹⁴ Inshita shimo kuti wasange fyo ilyashi lyobe kuti lyayakanishiwa mu kulondololwa kwa cifyalilwa, pamo nga lilya Paulo alepeela amakambisho intanshi ku cilonganino conse, lyene ku bakashi, ukukonkeshapo ku balume kabili lyene na ku bana. (Mona Abena Efese, ifipandwa 5 na 6.) Nelyo limbi kuti wasange fyo ifyebo fyobe filelinga ukulundululwa ukulingana ne calengele ne cafuminemo, nelyo kuli ico icilumbulule mpika kabili lyene ukuletako ukupikulula. Limo limo shibili nelyo ishafulilako isha ishi nshila kuti shapuminkanishiwa mu kufumamo cimo.

¹⁵ Ukushimika kwalungatana ukwa fiponako, ukwabula ukuletamo kupende nshita nge fyo, yaba ni nshila yaseeka nga nshi iya kulundulwilamo ilyashi. Ifyebo fya kulondolola ilingi filalundako ifyafula ku lyashi. Nalyo line amalyashi yambi kuti yatantikwa mu kubamo kusekelela ukushimpwa pa fyebo ifisuminishako ne fikaanyako ifikumine ku fikansa fimo ifya muno nshiku.

¹⁶ Mu kulanguluka ulubali lwa nshita, wititikanya autulaini obe ne fyebo fyacilamo kufula. Ifyebo fisuma filalufyo mutengo nge nshita ya kufilundulula yacepa. Pa mbali ya ico, umuntu tali na kushimika fyonse ifyo aishiba pa mutwe wa lyashi pa kashita kamo fye. Napamo imbali shimbi sha mutwe wa lyashi umo wine kuti shalundululwa inshita imbi. Peelako icipimo calinganako ca nshita ku cishinka cikalamba cimo na cimo mu lyashi lyobe kabili lyene mu kulinga teulule cipimo ca fyebo ukulingana ne yo nshita. Icakatama te bwingi bwa fyebo lelo ukucila busuma bwa fiko.

17-20. Mulandu nshi uo ukusondwelela kwacindamina, kabili ni mu nshila nshi umo limbi kwingalundulwilwa?

¹⁷ Ukusondwelela. Ulubali lwa kwisalila ulwa lyashi ilili lyonse lwawaminwo kusakamanwa kwakulisha mu nshila ya kupekanya. Lwabelapo ku kuleta pamo ifishinka fyonse fya fyebo fya kushinina ifya mu mubili wa lyashi no kufilosha mu nshila iya kuti yashinina bakomfwa no kubalengo kubombelapo mu kumfwana no kushininwa kwa musango yo. Pa nshita imo ine lulingile ukubo lwipi kabili ukulungama fye pa cishinka.

¹⁸ Kwabako imisango yafulilako iyo wingasalapo ukulingana no mutwe wa lyashi untu ulundulwile. Limbi kuti wasupawile fishinka fikalamba fya lyashi mu kukonkana kwabamo amano, ukutungulula mu kubulo kuluba ku kusondwelela kufwile ukukonkapo. Nelyo pambi insondwelelo yobe kuti yaba ya kukoselesha ukubomfya ifyebo, ukulanga kakutika ifyo ifyebo filebomba kuli wene, na cintu engacita pamo nge ca kufumamo ca fyebo fipeelwe. Ku malyashi yamo, no kucilisha ku malyashi yapeelwa mu butumikishi bwa ku ŋanda ne ŋanda, cisuma ukukwato kusondwelela ukukunta. Kuti yakoselesha mwine ŋanda, ku ca kumwenako, ukupokelele fitabo nelyo ukusuminisha ukutantika kwe sambililo lya Baibolo mu ŋanda mu mwakwe.

¹⁹ Ukusondwelela na kabili limbi kuti kwaba kwa kufisha pa kalume, ukulundululwa ukufika ku cishinka ca mpikwe ico cifwile ukushiiwa mu muntontonkanya wa kwa kakutika. Pa kupwishishisha ilyashi mu kufumamo cimo, caliba na kabili icalinga ukukakanya ukusondwelela ne cintu cimo icilumbwilwe mu mitendekele. Umo limbi kuti alosha ku cilangililo ca kwiswila nelyo ku kwambula. Ipamfya lya kufika pa kupingulapo kumo no kukonka kwene ilingi line lilomfwika mu kusondwelela. Ica kumwenako cikalamba mashiwi ya kwa Yoshua mu kupwilikishe milandile yakwe ya kushalikapo mu kwipipa fye pa ntanshi ya mfwa yakwe.—Yosh. 24:14, 15.

²⁰ Kuti camonwa, lyene, ukuti ilyashi lyatantikwa bwino lifwile ukupayanya imitendekele ya kubimbule tontonkanyo. Lilingile ukusanshamo ukulundulula kwabamo amano ukwa fishinka fya mpikwe ifyasoobolwa mu kusakamanisha ifileyafwilisha umutwe wa lyashi. Kabili lilingile ukukwato kusondwelela uko kukunta bakakutika ku kubomba mu kumfwana no kufunda kwa Malembo kupeelwe. Shonse ishi mbali shifwile ukupekanishiwa lintu autulaini alepangwa. Ukutantika kwalamuka ukwe lyashi lyobe kuti kwapusushe nshita yobe, kabili kulasangwilako ifyafula ku lyashi lyabamo bupilibulo kabili ilifwatika ukufunda kwabamo mutengo mu kubelelela pa mintontonkanya ya balelyumfwa.

autulaini wa kulembe fyebo fyonse?