Belesha Icitetekelo ku Bumi bwa Muyayaya
“Kwate citetekelo ku kubako mweo uumi.”—ABAHEBERE 10:39, “NW.”
1. Cinshi encyclopedia ya ciKatolika isumina pa lwa kubomfya kwa Baibolo ukwe shiwi “umweo”?
TAKWABA ukuli konse uko Baibolo isosa ukuti abantunse balikwata umweo wa bumunshifwa uupusunsuka umubili pa mfwa no kutwalilila uumi kuli pe na pe mu bufumu bwa mipashi. Nelyo fye New Catholic Encyclopedia ilasumina ukuti: “Itontonkanyo lya mweo ukupusunsuka pa numa ya mfwa talilukwa mu kwangufyanya muli Baibolo. . . . Umweo mu C[ipingo ca K[ale] upilibula te lubali lwa muntu, lelo umuntu onse—umuntu nge cibumbwa ca bumi. Mu musango umo wine, mu C[ipingo] C[ipya] ulangilila ubumi bwa buntunse: ubumi bwa muntu umo umo.” E co abantunse tabakwata imyeo, bene e myeo.
2. (a) Ni kwi ukwafumine icisumino ca mweo wa bumunshifwa? (b) Cinshi caba e cine pa lwa mibele ya muntu pa numa ya mfwa?
2 Nga fintu icipande cafumako casonteleko, icisumino ca mweo wa bumunshifwa ni mfundo ya cisenshi iingalonshiwa ukubwelela ku numa ku nshita sha mu kubangilila isha mu lyashi lya kale. Umwine wa ciko ni umo uwapilike ukubilisha kwalengama ukwa kwa Lesa ukwa kuti umuntu ‘ukufwa aali no kufwa’ pa mulandu wa kubulwe cumfwila. (Ukutendeka 2:17) Aali ni kakaanya, Satana Ciwa, e watile: “Ukufwa tamwakafwe.” (Ukutendeka 3:4) Kabili ico cali bufi. (Yohane 8:44) Pa numa, Satana atwele pa ntanshi icifundisho ca bumunshifwa bwa mweo wa buntunse. Lelo icine pa lwa mibele ya muntu pa numa ya mfwa caba nga fintu camonwa mu Cebo capuutwamo ica kwa Lesa pali Lukala Milandu 9:5 ukuti: “Abafwa bantu abashaishiba kantu nangu kamo.”—Moneni na kabili Abena Roma 5:12.
Isubilo lya Bumi bwa Muyayaya
3. Kukuma kwi subilo nshi kuntu Baibolo yakwate fingi ifya kusosa?
3 Ilintu Baibolo mu kulengama ilango kuti takwabako icintu ca musango uyo pamo ngo mweo wa bumunshifwa, yalikwata ifingi ifya kusosa pa lwa bumi bwa muyayaya. Isubilo lya bumi bwabule mpela lyali cisambilisho cikalamba ica kwa Yesu. Atile: “Awe [ubu] e [bumi bwa, NW] muyayaya, ukuti bamwishibe, mwe Lesa wine wine mweka, no yo mwatumine, ni Yesu Kristu.” (Yohane 17:3) Ukukuma kuli abo ababeleshe citetekelo muli Lesa na Kristu, Yesu alondolwele ukuti: “Ine mpeela kuli shene [ubumi bwa, NW] muyayaya.” (Yohane 10:28) Mu kuba no kucetekela kwapwililila, atile: “Uutetekela aba no bumi bwa muyayaya. . . . Akekala kuli pe na pe.” (Yohane 6:47, 51, NW) Kabili abilishe na kabili ukuti: “Lesa atemenwe aba pano isonde ukutemwa kwa kuti apeele Umwana wakwe uwafyalwa eka, ukuti onse uumutetekela eonaika, lelo abe no [bumi bwa, NW] muyayaya.”—Yohane 3:16.
4. Cinshi Yesu asosele pa lwe subilo lya nshita ya ku ntanshi?
4 Apantu takwabako umweo wa bumunshifwa uupusunsuka imfwa, ni shani fintu icilayo ca Baibolo ica bumi bwa muyayaya cali no kufikilishiwa? Yesu apeele ifyebo fyafulilako pa lwa ici lintu atandalile Marita na Maria pa numa ndume yabo Lasaro afwile. Asosele kuli Marita ukuti: “Ni ʼne kubuuka kabili [ubumi, NW]: uuntetekela, nangu afwa, akaba no [bumi, NW].” Aipwishe Marita ukuti: “Bushe watetekela ici?” Alyaswike ukuti: “Ee, mwe Shikulu, nintetekela, nati, Ni [mwe] Kristu, Umwana wa kwa Lesa.”—Yohane 11:25-27.
5, 6. Cinshi ukwimya kwa kwa Yesu ukwa kwa Lasaro ukubwelela ku bumi kwalangilile?
5 Pa kulangilila ukuti wene, ngo Mwana wa kwa Lesa, apeelwe amaka ya kwimya abafwa ukubwelela ku bumi, Yesu aile ku nshishi ya kwa Lasaro. Lasaro aali nafwa pa nshiku shine, kabili umubili wakwe wali nautampa ukubola. Nangu ni fyo, “[Yesu] abilikishe ishiwi likalamba, ati, We Lasaro, fumina kuno nse. No wafwile alifumine, nakakwa amakasa na [maboko] ku nsalu isho apombelwemo, na ku menso nakupombwa icitambala. Yesu atile kuli bene, Mukakuleni, mulekeni aye.” (Yohane 11:43, 44) Lasaro wafwa abweshiwe ku bumi!
6 Lasaro tabweshiwe ukufuma ku mulu nelyo ukuli konse kumbi mu bufumu bwa mipashi. Taile ku bufumu bwa mipashi lintu afwile lelo aali uushaishiba akantu nangu kamo mu nshishi, ukwaba bonse abafwa. (Ilumbo 146:4; Yohane 3:13; Imilimo 2:34) Te kuti cipange amano ukutontonkanya ukuti umweo wa bumunshifwa uwa kwa Lasaro waleipakisha ukusangalala kwa mu mulu kabili lyene ulya mweo wasompwelwe ukufuma mu mulu ukwisa ku kulundanishiwa no mubili wakwe uushapwililika pe sonde ku kwikala na kabili mu calo caisulamo ukucula, ukulwala, ne mfwa. Lelo apantu taali mu mulu, ukubweshiwa kwakwe ku bumi kwalipokelelwe, pantu kwapilibwile imyaka yalundwako iya kubako kwakwe no kulundana na batemwikwa bakwe. Pa numa, aali no kufwa na kabili.
7, 8. (a) Ni pa tushita nshi tumbi pantu Yesu aimishe abafwa? (b) Mulandu nshi Yesu acitile filya fipesha amano ifya kubwesesha abantu ku bumi?
7 Lintu Yesu aimishe umukashana wacaice uwali nafwa, abafyashi bakwe “bapeshiwe amano nga nshi.” (Marko 5:42) Nalyo line, ulya mukashana na o wine mu kupelako alifwile na kabili. Lintu Yesu aimishe umwana mwaume wafwa uwa kwa mukamfwilwa uwa ku Naini, “umwenso waikete bonse, kabili balacindika Lesa.” (Luka 7:16) Lelo ulya mwaume na o wine mu kupelako alifwile. Ukukuma kuli ifi fipesha amano, The New International Dictionary of the New Testament Theology isumino kuti: “Abo abaimishiwe na Kristu mu butumikishi bwakwe ubwa pe sonde baali no kufwa, pantu uku kwima takwapeele bumunshifwa.”
8 Mulandu nshi Yesu aimishe aba ukufuma ku bafwa? Te kupeela ubumi bwa muyayaya pali ilya nshita, lelo ku kulangilila ukuti aali ni Mesia kabili ukulanga cintu Lesa amupeele amaka ya kucita. Cakuulile icitetekelo mwi subilo lya kubuuka no bumi bwa ciyayaya pe samba lya kuteka kwa nshita ya ku ntanshi ukwa Bufumu bwa mu mulu ubwa kwa Lesa mu maboko ya kwa Kristu.—Mateo 6:9, 10; Yohane 11:41, 42.
9. Ni shani fintu Marita na Paulo baumfwikishe mu kulungika ukusambilisha kwa kwa Yesu pa lwe subilo lya kubuuka?
9 Marita alishibe pa lwa lilye subilo ukufuma ku kubishanya kwakwe na Yesu, pantu aali nasosa ku numa kuli wene ukukuma kuli Lasaro ukuti: “Ninjishibo kuti akabuuka mu kubuuka kwa mu bushiku bwa kupelelekesha.” (Yohane 11:24) Aishibe ukuti ukubuuka kwali no kubako, te mu bushiku bwa kupelelekesha bwakwe (ubwa kwa Lasaro), lelo ku nshita ya ku ntanshi, “mu bushiku bwa kupelelekesha”—Ubushiku bwa Bupingushi, lintu abafwa bakemishiwa pe samba lya kuteka kwa Bufumu bwa kwa Lesa. Umutumwa Paulo aishibe ico na o wine, pantu atile: “[Lesa] alingile ubushiku umo akapingwila aba pano isonde mu bulungami.” (Imilimo 17:31) Paulo na kabili asosele ukuti: “Kukabo kwima ku bafwa kwa balungama na ʼbashalungama.” (Imilimo 24:15) Tasosele ukuti ukubuuka kale kale kwalecitika lelo ukuti “kukabako” ku nshita ya ku ntanshi—pe samba lya kuteka kwa Bufumu.
10. Kulandapo nshi profesa wa ku France acita pa lwa fisumino fya Kristendomu pa lwa kubuuka nga fintu fyalinganishiwa ku kusambilisha kwalengama ukwa Baibolo?
10 Mu citabo ca Immortality of the Soul or Resurrection of the Dead? profesa wa ku France uwa ciProtestanti Oscar Cullmann alembo kuti: “Kwabako ukupusana kukalamba pa kati ka kwenekela kwa Bwina Kristu ukwa kubuuka kwa bafwa ne cisumino ca ciGreek muli bumunshifwa bwa mweo. . . . Nangu cingati Ubwina Kristu pa numa bwaimike ukusuntinkana pa kati ka ifi fisumino fibili, kabili ilelo Umwina Kristu wa pa kati alafilufyanya umupwilapo, nshimona umulandu wa kufishila cintu ine ne cinabwingi ca basambilila tulanguluka ukuba e cine. . . . Ubumi ne tontonkanyo lya Cipingo Cipya fyatekwa ukwabulo kushako ne citetekelo mu kubuuka. . . . Umuntu onse, uwafwa mu cituntulu, alabweshiwa ku bumi ku mulimo upya uwa kubumba uwa kwa Lesa.”
Ukubuuka—Ukuya Kwi?
11, 12. (a) Mifwaile nshi iya kwa Lesa ku bantunse ne li sonde? (b) Ni shani fintu Yesu alangilile ukuti imifwaile ya kwa Lesa kwi sonde tayaaluka?
11 Lintu Lesa abumbile abantunse, abapeele isonde ngo mushi wabo uwa ciyayaya kabili afwaile ukwisusha iyi planeti no mushobo walungama uwa bantu. (Ukutendeka 1:26-28; Ilumbo 115:16) Baibolo ilanda ulwa kwa Yehova nga “uwabumbile icalo no kucicita, wene e wacipampamike, tacilengele cimfulumfulu, acibumbile ku kwikalwamo.”—Esaya 45:18.
12 Te mulandu na makana ya myaka ya kukanapwililika ne mfwa ukutula pa kupondoka kwa muntu, icili mifwaile ya kwa Lesa ukuti isonde libe mushi wa muntu uwa ciyayaya: “Abalungama bakapyaninine calo, no kwikalamo inshiku pe.” (Ilumbo 37:29) “Balishuka abafuuka; pantu bakakwate calo.” (Mateo 5:5) Muli ifyo, lintu Yesu abweseshe abafwa ku bumi, abemishe pano pene pe sonde, kabili baishibikwe ilyo line fye kuli bambi ngo muntu umo umo uwafwile. Ici cakoseshe ukuti pe samba lya kuteka kwa Bufumu abafwa bakabweshiwa ku bumi pe sonde ku kukwata ishuko lya mu nshita ukwikala kuli pe na pe pali lyene. (Ukusokolola 20:12, 13) Ico cikafikilisha imifwaile ya kwa Lesa ku bantunse na kwi sonde.—Esaya 46:9-11; 55:11; Tito 1:1, 2.
13. Mibele nshi iyayafya ukupingulapo ilolenkana na macalici ya Kristendomu, kabili ni shani fintu besha ukuipikulula?
13 Nangu cibe fyo, apantu amacalici ya Kristendomu yasumina muli bumunshifwa bwa mweo, ici cibapeela imibele yayafya ukupingulapo: Ni shani fintu bengawikisha ukubuuka kwa “muntu onse,” nga fintu calangililwa na Yesu, ne cisumino cabo mu mweo wa bumunshifwa ubwabako kale kale mu mulu nelyo muli helo? The Catholic Encyclopedia itungo kuti: “Icilye ca Lateran icalenga Bune cisambilisha ukuti abantu bonse, nampo nga bantu basalwa nelyo aba misango yabipa, ‘bakema na kabili ne mibili yabo iine intu bakwata pali nomba.’” Ilundako kuti: “Nga fintu umubili unankwe wa misoka ya mweo, kabili cibusa wa bulumba bwa uko, ubulungi bwa kwa Lesa bumoneka ukupinda ukuti umubili ube uwa kwakanako mu kukandwa kwa mweo ne cilambu.” Ukulingana ne ci cisumino, umubili ukekatanishiwa cipya cipya no mweo mu mulu nelyo muli helo. Pa butali bwaba shani? “Imibili yabuushiwa iya bonse abatakatifu na babembu bakapeelwa bumunshifwa,” e fitunga ico citabo.
14. Ni shani fintu kalemba umwina Jesuit esha ukulondolola mu kumfwika imimwene ya Kristendomu iya kubuuka kwa mubili?
14 Mu citabo ca The Future Life, ica mwina Jesuit J. C. Sasia, tubelenga ukuti: “Ubumi bwa mu mulu kanshi bukaba bumo ubwa buseko na kabili ukupitila mu mano yakatamikwa [aya mubili waikatanishiwa cipya cipya no mweo].” Ukukuma ku mibili yaikatanishiwa cipya cipya ne myeo ya iko muli helo, cilya citabo citungo kuti: “Muli helo, pa numa ya kubuuka [kwa mubili], amano ayali yonse aya mubili wa buntunse yakakwata ukukandwa kwa yako ukwaibela . . . Amano ya kuyumfwa nelyo ukutonya ukucilisha yakalungulushiwa, pantu maka maka ni ku membu sha mubili e ko aba misango yabipa babifishako Lesa. . . . Ukubishanya kwabo ne mibili yabo kukaba kuli bene ca kulenga ca kulungulusha kwalundwako na malanda.”
15. Mulandu nshi cili ica miponto ukusambilisha ukuti Lesa alalungulusha abantu muli helo kuli pe na pe?
15 Muli ifyo, ukupokelela imfundo ya cisenshi iya bumunshifwa bwa mweo kwakungwile nshila kuli Kristendomu ku kupokelela na kabili imfundo ya cisenshi iya kulungulusha kwatapata ukwa myeo—kabili nelyo fye mibili—muli helo kuli pe na pe. Nalyo line, ukukuma ku cibelesho ca pa kale ica koca abana nga malambo ku milungu ya bufi, Yehova alondolwele ukuti: “[Boca, NW] mu mulilo abana babo abaume ifya kuninika kuli Baali; icintu nshaebele kabili nshasosele, kabili tacaimine mu mutima wandi.” (Yeremia 19:5) E co cili ica miponto ukusambilisha ukuti Lesa alalungulusha abantu ku ciyayaya, lintu Icebo cakwe ciine cilanga mu kulengama ukuti incitatubi abashalapila bakonaulwa, ukufumishiwa mu kubako. “Umweo onse uushakakutike kuli Kasesema ulya [Yesu] ukonaulwa umupwilapo.”—Imilimo 3:23, NW; moneni na kabili Mateo 10:28; Luka 17:27; Yohane 3:16; 2 Petro 2:12; Yuda 5.
Bumunshifwa
16. Cinshi Baibolo isambilisha pa lwa bumunshifwa?
16 Nangu cibe fyo, bushe Baibolo taisambilisha ukuti abantunse bakasendwa ku mulu ku kwikala ubumi bwa bumunshifwa kulya? Ee, ilasambilishe fyo. Lelo ici tacikwete ica kucita ne myeo iili yonse iya bumunshifwa iya buntunse. Bumunshifwa bwisako ukufuma ku kubuushiwa kwa muntu nge cibumbwa ca mupashi (nge fyali Yesu) kabili te kukuba kwakwe umweo wa bumunshifwa uwapusunsuka imfwa. Icilambu ca nshita ya ku ntanshi ica bumunshifwa catambikwe ku bantunse bamo aba busumino, abapala Kristu kabili cali no kufikilishiwa lyeka fye lintu Kristu aishile mu maka ya Bufumu mu mulu, te mu kwangufyanya pa numa ya kunina kwa kwa Kristu ku mulu mu mwanda wa myaka wa kubalilapo.—Ilumbo 110:1; 1 Abena Korinti 15:53, 54.
17. Ni banga bakanonka bumunshifwa, kabili lubali nshi babomba mu mifwaile ya kwa Lesa kwi sonde?
17 Mu kulundapo, lilye subilo lyatambikwe ku banono mu kulinganishiwako aba lupwa lwa buntunse. Yesu aitile aba “umukuni unono.” (Luka 12:32) Ili bumba, ba 144,000 mu mpendwa, libuushiwa ku bumi bwa ku mulu nge fibumbwa fya mupashi ifya bumunshifwa ku kuteka pe sonde pamo na Kristu mu Bufumu bwakwe ubwa mu mulu. (2 Petro 3:13; Ukusokolola 7:4; 14:1, 4; 20:4) Isonde lintu batekapo likekalwamo, mu nshita, na bantunse bapwililika, ukwabulo kutwishika amakana ya mamilioni aya bene. Abengi aba muli abo abantunse bakaba ni bamo ababwela kwi sonde mu “kwima ku bafwa kwa balungama na ʼbashalungama.” (Imilimo 24:15) Nalyo line, kukabako bambi abakanonka ubumi mu calo cipya pa mbali ya abo ababuushiwa ukufuma ku bafwa. Ni bani aba bambi?
“Takafwe Umuyayaya”
18. Mu kulundako kwi subilo lya kubuuka kwa bantu bafwa, cintu nshi ica kutulumusha Yesu asobele?
18 Ilintu isubilo lyashininkishiwa ilya bantu bafwa lili kubuuka, kuliko isubilo na limbi ilya kupapusha mu nshita yesu. Lilebomba na cintu Yesu atwalilile ukweba Marita. Pa numa ya kusoso kuti: “Uuntetekela, nangu afwa, akaba no [bumi, NW] [mu kubuuka],” Yesu alundileko kuti, “na onse uuli no [bumi, “NW”] kabili antetekela, takafwe umuyayaya.” (Yohane 11:25, 26) Muli ubu bulondoloshi bwalekeleshako, Yesu asobele icintu cimo ica kutulumusha: Inshita yali no kwisa lintu abantu abali abomi tabaali na kukabila na kabili ukufwa! Lelo ni lilali ico cali no kubako?
19. (a) Ni mu kati ka ciputulwa nshi ica nshita umo isubilo lya kukanafwa lyali no kufikilishiwa? (b) Ni shani fintu Baibolo ilondolola abo abakwate subilo lya kukanafwa?
19 Nomba—akasuba kesu—ili e nshita ya kuti ico cilayo cifikilishiwe! Ubushininkisho bonse bulango kuti tuli mupepi nga nshi ku mpela ya ici calo cibifi. (Mateo 24:3-14; 2 Timote 3:1-5, 13) Muli ifyo, abantu ababelesha icitetekelo ilelo muli Lesa na mu Mwana wakwe nabakwata isubilo lya kucincimusha ilya kupusunsuka impela ya iyi micitile ya fintu no kutwalilila ukuba abomi ukwingila mu calo cipya ica kwa Lesa—te kufwa na kabili! Aba balandwa pa Ukusokolola 7:9, 14 nge “ibumba likalamba, ilishingapendwa ku muntu nangu umo, abafuma ku luko lonse ne mikowa ne misango ya bantu na [bantu] na ba ndimi . . . [abafuma] mu bucushi bukalamba,” ababakwa na Lesa pa mulandu wa kubelesha kwabo icitetekelo. Yesu alandile ulwa kusunguluka kuleisa ukwa iyi micitile ibifi iilipo ngo “bucushi bukalamba ubushatala abubako ukutula pa kutendeka kwa pano isonde ukufika kuli nomba, nangu takwakabeko.”—Mateo 24:21; moneni na kabili Amapinda 2:21, 22; Ilumbo 37:10, 11, 34.
20, 21. Ni shani fintu amamilioni ilelo balebelesha icitetekelo muli Lesa na Kristu, kabili cinshi abengi aba bene tabakakabile?
20 Ukupulinkane calo conse, amamilioni ye bumba likalamba abalefwaya ukwikala kuli pe na pe pe sonde kale kale balebelesha icitetekelo mu malayo ya kwa Lesa na muli umo untu apeela ubulashi bwa kuba “ukubuuka kabili ubumi,” Yesu Kristu. Kabili baliipeela abene kuli Lesa, ukulangilila ici ukupitila mu lubatisho lwa mu menshi. (Mateo 28:19, 20) Basumino kuti ipusukilo lyabo lyaba ukwabulo kushako kuli “Lesa . . . uwaikala pa cipuna ca bufumu, ne lya Mwana wa mpaanga,” Yesu Kristu.—Ukusokolola 7:10.
21 Abo abe bumba likalamba abapusunsuka impela ya ici calo tabakakabile ukubuuka ukufuma ku bafwa pantu ‘tabakafwe umuyayaya’! Bushe ulebuule ntampulo ku kuba umo uwa ili bumba? Nga ni fyo, mwandi lishuko lya kusungusha, ilyaibela ilili ilyaisuka kuli iwe—ilyo ilya kupusunsuka impela ya micitile ibifi iya kwa Satana no kwingishiwa mu nshita ipya iyalungama iikakuletela ubutuntulu bwapwililika no bumi bwa muyayaya pe sonde lya paradise! (Luka 23:43; Ukusokolola 21:4, 5) Pa kusambilila icili ukufwaya kwa kwa Lesa no kukwato mukoosha mu kucita kwene, kuti pambi walangilila ukuti ‘tauli uukwinda no konaika.’ Na iwe wine kuti pambi “[wakwate] citetekelo ku kubako mweo uumi.”—AbaHebere 10:39, NW; 1 Yohane 2:15-17; Ukusokolola 7:15.
Ifipusho fya Kupitulukamo
◻ Lisubilo nshi ilya cine ilya bafwa?
◻ Mulandu nshi icisumino ca Kristendomu mu kubuuka kwa mubili lusele kuli Lesa?
◻ Cinshi Baibolo isambilisha pa lwa bumunshifwa?
◻ Lisubilo nshi ilya kutulumusha lintu abantu bengakwata ilelo?