Bushe Ukulingila Libela Kulomfwana no Kutemwa kwa kwa Lesa?

“TULONDOLOLA ukulingila libela pamo nge pange lya ciyayaya ilya kwa Lesa, ilyo apimine ico alefwaya ukucita no muntu umo umo. Apantu tababumbile bonse mu mibele imo ine, lelo alingile libela ukuti bamo bali no kunonka ubumi bwa ciyayaya no kuti bambi bali no kuya ku kukandwa ku ciyayaya.”

Ifyo e fintu uwa Kwaluka kwa ciProtestanti John Calvin alondolwelelemo imfundo yakwe iya ukulingila libela mu citabo citila Institutes of the Christian Religion. Iyi mfundo yashimpwa pa mfundo ya kuti Lesa alishiba fyonse no kuti incitilo sha fibumbwa fyakwe te kuti shilenge imifwaile yakwe ukulangulukwa nge ishalinga nelyo ukumupatikisha ukuteuluka.

Lelo bushe ici mu cituntulu e co Baibolo ilangilila ukukuma kuli Lesa? Icacilanapo kucindama, bushe ubo bulondoloshi bulomfwana ne mibele ya kwa Lesa, ukucilisha imibele yakwe iyacilishapo iya kutemwa?

Lesa Uwingasobela Ifya ku Ntanshi

Lesa kuti asobela ifya ku ntanshi. Ailondolola umwine pamo ngo ‘ulongole mpelekesho ukutula pa kutendeka, ukutula ku kale ifishilacitwa, uutila, Ukupanda amano kwandi kukeminina, conse ico mpanga ndacita.’ (Esaya 46:10) Ukupulinkana ilyashi lya kale ilya buntunse, Lesa alilemba amasesemo yakwe ku kulanga ifyo kuti abomfya ukwishibila libela kwakwe no kusobela ifya kuponako pa ntanshi tafilacitika.

Muli fyo, mu nshiku sha kwa Belshasari, imfumu ya Babiloni, lintu kasesema Daniele alotele ifiswango fibili, cimo cilelwisha cimbi, Yehova amwebele ubulondoloshi bwa ciko ati: “Sukusuku uo umwene, cibinda wa nsengo shibili, insengo ni mfumu sha ku Madai na Persia. Sawe ni mfumu ya ku [Greece, NW].” (Daniele 8:20, 21) Ukwabulo kutwishika, Lesa abomfeshe ukwishibila libela kwakwe ku kusokolola ukukonkana kwa nko shakwatisha amaka. Ubuteko bwaliko pali ilya nshita ubwa Babiloni bwali no kukonkwapo kuli Madai na Persia kabili lyene na Greece.

Amasesemo na kabili kuti yakuma fye umuntu umo. Ku ca kumwenako, kasesema Mika abilishe ukuti Mesia aali no kufyalilwa mu Betlehemu. (Mika 5:2) Na kabili, muli kuno kuloshako Lesa abomfeshe ukwishibila libela kwakwe. Nangu cibe fyo, ici ica kuponako cabilishiwe mu kuba ne mifwaile yaibela—ukwishibikwa kwa kwa Mesia. Ici ca kucitika tacishinino kuti icifundisho ca kulingila libela cisanshamo umuntu onse fye.

Mu kupusanako, Amalembo yasokolola ukuti kwalibako imibele umo Lesa asalapo ukukanaishibila libela ifya kufumamo. Pa ntanshi fye ya bonaushi bwa Sodomu na Gomora, abilishe ukuti: “Ndetentemuka ndeyamona ngo kucita kwabo kwapelela pa nkuuta iyaisa kuli ine; kabili nga te ’fyo nkeshiba.” (Ukutendeka 18:21) Ili lembo mu kumonekesha lilangisha ukuti Lesa taishibile libela ubukulu bwa kubotelela muli ilya misumba pa ntanshi ya kufwailisha imilandu.

Ca cine, Lesa kuti amwena libela ifya kuponako fimo, lelo mu milandu iingi, alisalapo ukukanabomfya ukwishibila libela kwakwe. Apantu Lesa wa maka yonse, muntungwa ukubomfya amaka yakwe umo alefwaila, te kulingana no kufwaya kwa bantunse bashapwililika.

Lesa Uwingakalulula Imilandu

Nga fintu Calvin asosele, bamo batila Lesa alimwenene libela ukuwa kwa muntu pa ntanshi ya kubumbwa kwakwe no kuti alilingile libela ‘abasalwa’ pa ntanshi ya kulya kuwa. Lelo nga ca kuti ici cali ca cine, bushe nga tacali bumbimunda kuli Lesa ukutambika icilolelo ca bumi bwa ciyayaya kuli Adamu na Efa, ilyo eshibe bwino ukuti tabakabe na maka ya kufikilisha cene? Mu kulundapo, takwabako apo Amalembo yakaana ukuti abantunse babili aba kubalilapo tabapeelwe ukuisalila: atemwa ukukonka ukutungulula kwa bulesa no kwikala kuli pe na pe nelyo ukukaana kwene no kufwa.—Ukutendeka, icipandwa 2.

Lelo bushe ulubembu lwa kwa Adamu na Efa mu cituntulu lwalifulungenye imifwaile ya kwa Lesa? Iyo, apantu mu kwangufyanya fye pa numa ya kubembuka kwabo, Lesa abilishe ukuti aali no kuletako “ulubuto” ku konaula Satana ne fibombelo fyakwe no kuti na kabili aali no kukalulula imilandu pe sonde. Pamo fye nga fintu utushishi tunono tushingacilikila umulimi ku kukwata ubusomboshi busuma, e fyo no kubulwe cumfwila kwa kwa Adamu na Efa kushingacilikila Lesa ku kulenga lino isonde ukuba paradise.—Ukutendeka, icipandwa 3.

Lesa pa numa asokolwele ukuti kwali no kubako kamfulumende wa Bufumu uwali no kuseekeshiwa ku ntuntuko ya Mfumu Davidi no kuti bambi baali no kwakanako muli ubu Bufumu. Aba bambi betwa “abashila ba Wapulamo.”—Daniele 7:18; 2 Samwele 7:12; 1 Imilandu 17:11.a

Ukusobela te Cimo Cine no Kulingila Libela

Icishinka ca kuti Lesa tasalilepo ukwishiba inshila intu umutundu wa muntu wali no kuyamo tacamucilikile ku kusesema ifya kufumamo fya ncitilo sha muntu ishisuma nelyo ishabipa. Kalungisha wa bamotoka uwasoka namutekenya pa lwa mibele yalubana intu motoka wakwe abelelemo te kuti ashingamikwe umulandu nga ca kuti ubusanso bwacitika nelyo ukupeelwa umulandu wa kulingila libela. Mu kupalako, Lesa te kuti apeelwe umulandu wa kulingila libela ifya kufumamo fya bulanda ifya ncitilo sha bantu.

E fyo cali na ku ntuntuko sha bantunse babili aba kubalilapo. Ilyo Kaini talaipaya munyina, Yehova alimupeele ukusalapo. Bushe aali no kucimfya ulubembu, nelyo bushe ulubembu lwali no kumucimfya? Takwabako icili conse mu bulondoloshi icilangilila ukuti Yehova alilingile libela ukuti Kaini aali no kusalapo icalubana no kwipaya munyina.—Ukutendeka 4:3-7.

Pa numa, Ifunde lya kwa Mose lyasokele abena Israele pa lwa cali no kucitika nga ca kuti bafutatile Yehova, ku ca kumwenako, pa kuupa abakashi ukufuma mu nko sha cisenshi. Icasobelwe e cacitike. Ici kuti camonwa ukufuma ku ca kumwenako ca Mfumu Solomone, uyo mu myaka yakwe iya pa numa asongelwe na bakashi bakwe bambi bambi ku kupepo tulubi. (1 Ishamfumu 11:7, 8) Ee, Lesa asokele abantu bakwe, lelo talingile libela ico incitilo sha pa lwabo umo umo shali no kuba.

Abasalwa, bakoseleshiwa ukuba no mukoosha nga ca kuti tabalefwaya ukupusulwa icilambu calaiwa ica kuteka mu myulu pamo na Kristu. (2 Petro 1:10; Ukusokolola 2:5, 10, 16; 3:11) Pamo nga fintu abasoma ifya butotelo aba ku nshita ya ku numa baipusha, Mulandu nshi ifya kucinkulako fya musango yo fyapeelelwe nga ca kuti ukwitwa kwa basalwa kwalipwililike?

Ukulingila Libela no Kutemwa kwa kwa Lesa

Umuntu alipeelwe ukuisalila, apo alengelwe “mu cata ca kwa Lesa.” (Ukutendeka 1:27) Ukuisalila kwalekabilwa nga ca kuti abantunse baali no kucindika Lesa no kumubombela pa mulandu wa kutemwa, te pamo nga fimashini mu kuba no kuselasela ukuli konse ukupiminwa libela. Ukutemwa ukwali no kulangwa ne fibumbwa fyalamuka, ifyalubuka kwali no kulenga Lesa ukwasuka ukupeelwa imilandu ukwa lufyengo. Atila: “We mwana wandi, ube uwa mano, ulenge umutima wandi ukusamwa, ukuti njasuke ku ulenseebanya.”—Amapinda 27:11.

Nga ca kuti ababomfi ba kwa Lesa balilingilwe libela—nelyo ukutantikilwa libela—bushe bucine bwa kutemwa kwabo kuli Kabumba wabo te kuti butwishikwe? Na kabili, bushe te kuti cibe icapusanako no kubulwa akapaatulula kwa kwa Lesa pa kuti wene engalingila libela abantu abalingilwa ubukata ne nsansa ukwabula ukulanguluka pa lwa ncitilo shabo ishisuma? Mu kulundapo, nga ca kuti bamo basenaminwa muli uyo musango, ilintu bambi balingilwa ukukanda kwa ciyayaya, ici te kuti cileteko ukuyumfwa kwafumaluka ukwa kutasha mu “basalwa.”—Ukutendeka 1:27; Yobo 1:8; Imilimo 10:34, 35.

Mu kupelako, Kristu aebele abasambi bakwe ukushimikila imbila nsuma ku mutundu wa muntu onse. Nga ca kuti Lesa kale kale alisala abali no kupusuka, bushe ici te kuti cinashe ukupimpa uko Abena Kristu balanga pa kubile mbila nsuma? Bushe te kuti cilenge umulimo wa kushimikila ukuba uwabulwa imifwaile?

Ukutemwa kwabula akapaatulula ukufuma kuli Lesa e maka yakalamba ayo yengasesha abantu ukumutemwa mu kukonkapo. Inumbwilo yakulisha iya kutemwa kwa kwa Lesa yali kupeela Umwana wakwe ilambo pa mulandu wa mutundu wa muntu uushapwililika, uwa lubembu. Ukwishibila libela ukwa kwa Lesa ukukuma ku Mwana wakwe ca kumwenako caibela, lelo citwebekesho kuti amalayo ya kubwesha cipya cipya ayashimpwa muli Yesu mu cine cine yakafikilishiwa. E co shi natutetekele ulya Mwana no kupalamina kuli Lesa. Shi natulange ukutesekesha kwesu pa kupokelela ubwite bwa kwa Lesa ukwisa mu kwampana kushaiwamina na Kabumba wesu. Ilelo, Lesa alungatika ubu bwite kuli bonse abafwaya ukubomfya ukuisalila kwabo no kulangisha ukutemwa kwabo kuli wene.

[Futunoti]

[Akabokoshi pe bula 7]

UKULINGILWA LIBELA PAMO NGE BUMBA

“Abo Lesa aishibiile libela no kulinga abalingiile libela ukuti bakabe abapalana ne cipasho ca Mwana wakwe, ukuti wene akabe ibeli muli bamunyina abengi. Na abo alingiile libela, alibetile no kubeta; abo aitile, alibalungamike no kulungamika; abo alungamike, alibacindamike no kucindamika.” (Abena Roma 8:29, 30, New International Version) Ni shani fintu twingomfwikisha inumbwilo ya kuti ‘ukulingila libela’ iyabomfiwe na Paulo muli ifi fikomo?

Ukupelulula kwa kwa Paulo pano takuli e shinte lya kwafwilishishapo ukulingila libela ukwa muntu. Mu kubangilila kwa mwanda wesu uwa myaka, Dictionnaire de théologie catholique yalondolwele amashiwi ya kwa Paulo (Abena Roma, ifipandwa 9-11) muli iyi nshila: “Mu kwingilishiwako, imimwene yanene pa kati ka basoma aba ciKatolika ya kuti imfundo ine iyo iya kulingila libela ukuya ku bumi bwa muyayaya tayalondololwa.” Icitabo cimo cine lyene cambula M. Lagrange pamo ngo ulesosa ati: “Icipusho ico calandilwepo apakalamba kuli Paulo tacilanda pa lwa kulingila libela no kwishibila libela kwa kusenukwa nakalya lelo cilanda fye pa lwa bwite bwa Bena fyalo ukwisapokelela inkumbu sha buKristu, icapusanako ku kubulwa ubusumino kwa baYuda. . . . Cisanshamo amabumba, Abena fyalo, abaYuda, kabili te bantu umo umo mu kulungatika.”—Ifilembo fya cikulakula ni fwe kwabikamo.

Nomba line fye, The Jerusalem Bible yasondwelele mu nshila imo ine ukukuma kuli ifi fipandwa (9-11), ukulondolola ukuti: “Umulandu ifi fipandwa filandapo, kanshi, tauli wa kulingila libela ukwa muntu ku kukwata ubukata, nelyo fye icitetekelo, lelo pa lwa lubali lwa kwa Israele mu kulunduluka kwe pusukilo, umulandu fye weka uwalandwapo mu mashiwi ya mu [Cipingo ca Kale].”

Ifikomo fya kupelako ifya Abena Roma icipandwa 8 filanda pa cintu cimo cine. E ico, ifi fikomo kuti fyatucinkulako bwino ukuti Lesa alimwenene libela ukubako kwe bumba, ukufuma mu mutundu wa muntu ilyali no kwitwa ku kuteka pamo na Kristu, capamo ne fifwaikwa ifyo lyali no kukumanisha—kabili ifi fyena tafyabikilwe libela ukukuma ku bantu ba kulungatika abaali no kusalwa, apantu ico kuti capusana no kutemwa kwakwe no bulungi.