Watchtower LAIBRARE YA PA INTANETI
Watchtower
LAIBRARE YA PA INTANETI
Cibemba
  • BAIBOLO
  • IMPAPULO
  • UKULONGANA
  • w90 6/1 amabu. 21-25
  • Ukubombela Yehova mu Nshita Iyene ne Ishiyene

Vidio mulefwaya tamuli

Mukwai yafilwa ukutambika

  • Ukubombela Yehova mu Nshita Iyene ne Ishiyene
  • Ulupungu lwa kwa Kalinda—1990
  • Utumitwe utunono
  • Ifipalileko
  • Mulandu Nshi Twabelele mu Malawi?
  • Umunandi wa Bumi Bonse Ailunda kuli Ine
  • Ukutanununa Umulimo Wesu
  • Yehova Alananga Inshila
    Ulupungu lwa kwa Kalinda (Ulwa Kusambililamo)—2022
  • Lesa Aliba ni Kafwa Wesu
    Loleni!—1999
  • Yehova Alatusakamana Lyonse
    Ulupungu lwa kwa Kalinda—2003
  • Ukuipakisha nga Nshi ‘Ubumi Pali Nomba’!
    The Ulupungu lwa kwa Kalinda—2005
Moneni na Fimbi
Ulupungu lwa kwa Kalinda—1990
w90 6/1 amabu. 21-25

Ukubombela Yehova mu Nshita Iyene ne Ishiyene

Nga fintu cashimikwa na Hal Bentley

AMAPEKANYO yalicitilwe aya kulongana kwa muputule ukwa Nte sha kwa Yehova mu mushi unono uwa mu Nyasaland (nomba Malawi). Bakangalila wa muputule no wa citungu balecita ukubebeta kwabo ukwa kupeleko ukwa cisebele ca cani ne nsengu ne misakuta ya kusendamamo. Mu kupumikisha, balishingilwe ne bungwe ilyo lyabeleme mu mpanga yapalamineko. Lyasonteke umulilo ku misakuta ne cisebele no kupatikisha aba bamunyina babili ukwingila mu mayanda umo baleikala.

Umukashi wa kwa kangalila wa citungu, Joyce Bentley, aishile alebutuka ku kumona icalecitika. Na o wine bamupatikishe ukubwelelamo. Katungulula we bungwe apundile ukuti mzungu (umuntu wabuuta) afwile ukubwelelamo ukwabula ukushingashinga. Ibungwe talyali na kutusuminisha ukusenda ifikwatwa fyesu kabili lyatupatikishe ukwingila muli Land-Rover yesu. Balibungene ukushinguluka motoka—abaume, abanakashi, na bana—balepunda ukuti “Pitani mzungu” (Kabiye, we muntu wabuuta) na “Kwacha” (Ubuntungwa). Twaenekele bene ukupinuna Land-Rover, e co mu mutalalila twapepele kuli Yehova. Lelo ibumba lyalicepele, kabili twaile ku citesheni ca bakapokola icali mupepi, pa Mzimba, amakilomita 50 ukutaluka.

Pa numa twalibwelele, no mulashi wa bakapokola uwali eka. Pa mulandu wa mpika mu fifulo fimbi, aali fye eka uwali no kwaafwa. Pa kufika pa cifulo apo twashingilwe ne bungwe, twasangile imendela ya Malawi Congress Party naimikwa ku nse na makalata M.C.P. ayashilwa mu cibumba ce loba. Nangu cibe fyo, pa numa kapokola abe nalanda ku bantu ba cikaya, balitusuminishe ukulonga ifikwatwa fyesu muli Land-Rover.

Twasangile na kabili kangalila wa muputule, Rightwell Moses, pamo pene no mukashi wakwe. Abutukile mu mpanga mu kati ka kusansa kwe bungwe. Lelo Rightwell aali mupepi no kubunshiwa mu mumana wa mupepi. Ibungwe lyalisendele na kabili ifya kulya fyonse ifya kulongana. Lyene balekele bamunyina ukwenda mu ntunga imo kabili bankashi na bana mu ntunga yapusanako amamailoshi yafulilako ukufikila ibungwe lyanakile no kubasha.

Ici ica kucitika cali ni cimo ica fingi ifyafikile fye na mu kubinda umulimo mu Malawi, icatungulwile ku kupakasa kwatapata ukwa Nte sha kwa Yehova, ukusanshako ukwipaya, ukupuma kwabipisha, ubucende bwa kwikata kama ku banakashi, no kubikwa mu cifungo.

Mulandu Nshi Twabelele mu Malawi?

Pa June 28, 1916, nalifyelwe mu musumba wa Leeds, mu Yorkshire, England, umwaice pali bonse mu lupwa lwa bana basano. Tatwali ulupwa lwa butotelo kabili tatwasangilwe kwi calici.

Ukufika mu 1939, ilyo Inkondo ya Calo iya II yatendeke, abafyashi bandi bonse babili ninshi balifwa. Mu June 1940, ilyo nali fye ne myaka 24, nalifwele uniformu, kabili imyaka isano iyakonkelepo, nabombele mu mabumba yabomfya bamashini ayalekanalekana. Mu kati ka iyo imyaka, ilintu naikele pa fifulo fya mfuti sha ciwaya pa lulamba lwaba pa kati ka kapinda ka kuso na masamba ulwa England no kulolesha mu mulu umwaisula intanda, ilingi line nalekwata akashita ka kutontonkanya pa lwa kwa Lesa no kupapa umulandu Kapanga wa uku kuyemba kwa kupuutamo umwenso engasuminisha ulukakala lwa musango yo, ukusumyo mulopa, no kucula pa kati ka mutundu wa muntu. Cali ukufikila nalekelweko ukufuma mu bushilika e lyo nasangile icasuko ku fipusho ifingi ifyo ifyampelengenye pa nshita yaleepa.

Inshita ya mupepo imo icungulo bushiku uyo mwaka, umuntu umo akonkonseshe pa mwinshi wandi. Pa kwisula iciibi nasangile umwaume wa cikoloci uwatendeke ukulanda pa lwa Baibolo. Ici catungulwile kwi sambililo lya Baibolo kabili mu kwangufyanya ku lubatisho lwandi mu April 1946. Mu 1949 nalekele incito yandi no kuba painiya umutumikishi wa Nte sha kwa Yehova.

Lyene nabombele pa Bethel ya mu London ukucila pa myaka itatu, kabili mu 1953 nalilalikwe ukusangwa kwi kalasi lyalenga 23 ilya Watchtower Bible School of Gilead mu South Lansing, New York, ku kukanshiwa nga mishionari. Mu nshita yalinga, nabuulile umulimo wa bumishionari mu cali lilya Nyasaland. Pa numa natuminwe mu mulimo wa citungu. Pa myaka isano nacilingenye cilya calo cayemba ngo mwaume munono umushimbe. Nakulile uwatemwa abantu, abo abaali aba nsansa na ba cileela nangu cingati abengi balikwete ifikwatwa fya ku mubili ifinono pa mbali ya mabala ya mataba, inkoko ishinono, ne mbushi nelyo inkumba. Bamo baali balondo be sabi abasuma. Naikele na bo mu mekalo yabo aya mayanda ya maswa aya fimuti no kwenda na bo mu mulimo wa kushimikila ukufuma ku mushi no mushi. Naliipakishe na kabili ukulongana kwabo ukwa muputule ukwa palwalala, ilyo baali no kwikala ne ndupwa shabo ukupeelako ukusakamana kwa muntontonkanya onse kuli kalanda, nangu cingati pa nshita shimo imfula yaleloka!

Ilyo naikele mu mushi, uuli onse, umunono no mukalamba, baali no kwisa umo umo ukumposha, ukusoso kuti: “Moni, muli bwanji?” (Mwapoleni, muli shani?) Nangu fye lintu naendele ukufuma ku mushi no mushi, abantu baali no kuleka ukulima amabala yabo no kumposha.

Icilonganino cimo cimo ico natandalile pamo pene na kangalila wa muputule cali no kukuula iŋanda yandi fye. Inshita shimo yaleba iyakosa iyakuulilwa ne fimuti mu kuba no mutenge wa cani, ico natesekeshe apakalamba. Lelo nasangile ukuti cilasenda inshita imo ilyo umutenge upya uwa cani ushilaleka ukupusha amenshi!

Bamunyina pa nshita imo bankuulile iŋanda iyakulwa fye ne misanse. Yakwete imbali shitatu, mu kuba na Land-Rover yandi ngo lubali lwalenga bune. Ici cali mu mupokapoka wa Mumana wa Shire, uko kwaba ukwakaba ukupulinkana umwaka onse, kabili bamuŋwiŋwi babomba mu kukomboshanya, ukulandila muli iyo nshila, ukukanaleka umo ukutusha akasuba nelyo bushiku! Ukwabula icandaluwa no muti wa kutamfya, cali mupepi ne cishingacitika ukutwalilila.

Umunandi wa Bumi Bonse Ailunda kuli Ine

Mu 1960 nalilundilweko no mukashi, Joyce Shaw, uwalebomba nga mishionari mu Ecuador. Ee, pa numa ya kuipakisha ica bupe ica bushimbe pa myaka imo, nalipaalilwe mu kuba ne ca bupe cimbi—icupo—ico ncili ndatasha mu kushika pa numa ya myaka 30. Joyce na ine twalipaalwa mu kuba ne fyakukumanya fya kucincimusha ifingi capamo.

Pa kashita kamo, ukubomfya ifimuti ne cani, bamunyina bapangile ubulalo ukucilinganya umulonga. Ici calicitilwe pa kuti ningabuka ukuya ku mushi uko bafwaile ine ukulangisha ubunkolanya bwa Sosaite ubwa “The New World Society in Action.” Lelo trailer (ica kukulikako ica kusendelamo ifipe) ica Land-Rover caliketwe ku cimuti pa bulalo. Ababulwo kufuupulwa, bamunyina bakobolwele trailer, ukunenga ukwensha ukupita pa bulalo, lyene ukusesha trailer bushilya. Twalikwete ukulangisha kwa bunkolanya ukwatunguluka.

Inshita shimo imimana yali iyacishamo kusalala ica kuti te kuti ikwate ubulalo. Bamunyina lyene bali no kufumya fyonse pali Land-Rover—generator ya kusenda ku minwe, projekita, ifikope, ubusanshi—no kwabuka umumana, ilintu nasendelwe pa mabeya yakosa aya umo uwa bamunyina. Bankashi babili baali no kwabusha Joyce. Imimana imo yali iyacishamo ukushika. Iyi twayabwike pa cikwepe mu bukangalume icapangilwe ukufuma ku mbao pa mingolo ikalamba cinekonsekonse nelyo ikumi. Bacoba babili lyene baali no kututintila kwi shilya ne ntambo.

Bamunyina ba mu Malawi bali abacilapo ukuba aba kwaafwa na ba cikuku kabili batusungile no mucinshi ukalamba. Pa cifulo cimo abantu ba cikaya balitiinishe ukoca iŋanda umo twaleikala, e co bamunyina balolele ubushiku bonse ku kushininkisha ukubakwa kwesu. Nangu fye ni pa ntanshi ya cibindo pa Nte sha kwa Yehova tacilabikwapo mu 1967, kwaliko imibele ya busanso, ukusanshako imo iilondolwelwe pa kutendeka kwa ili lyashi. Abengi aba bamunyina ba mu Malawi ne nkashi nga balipeele ubumi bwabo pa mulandu wa ifwe.

Pa kashita kamo nabombele ukufuma ku ŋanda ne ŋanda na munyina uwakwete ulupompo lukalamba pa mpumi yakwe. Aali naumwa icabipisha inshiku shinono mu kubangililako. Pa ŋanda imo mu mutalalila acitile ubunte bwawamisha kuli mwine ŋanda. Pa numa ya kufumapo, munyina asosele ukuti: “Ulya e mwaume uwaŋumine icabipisha!” Naibukishe amashiwi ya kwa Paulo aya kuti: “Mwiba ababwesesho muntu nelyo umo ububi pa bubi . . . Ucimfishe ububi mu kucite cisuma.”—Abena Roma 12:17-21.

Ukutanununa Umulimo Wesu

Ilintu twali tucili mu Malawi, Joyce na ine twacitile ukutandala kwa libili libili ku Mozambique waba mupepi. Ukwishiba kwakwe ukwa ciSpanish, uko anonkele lintu alebombela mu Ecuador, kwali ukwa kwaafwa, apantu abena Portugal bali no kumumfwa. Mu kupita kwa nshita bonse bali twali no kulanda iciPortuguese. Twatwalilile ukutandalila Mozambique ukufuma ku cifulo cesu ica mulimo icakonkelepo, Zimbabwe. Icalici lya ciKatolika lyali ilya kukaanya icabipisha ku mulimo wa kushimikila kabili lyakumbilemo ubwafya. Lelo mu kati ka myaka ikumi iyakonkelepo, ilingi line twakumenye ukusakamana kwabamo ukutemwa ukwa kwa Yehova no kucingilila ilyo twasapike kulya abapale mpaanga.

Mu kati ka kumo ukwa kutandala kwesu ku Mozambique, twatandalile namayo walesekelela ku kapinda ka ku kuso aka cabu ca Beira. Nkashi mbiye mu Portugal aali namulembela no kumishimikilako fimo ifya fintu fya kupapusha ifyo aishibe pa kusambilila ne Nte sha kwa Yehova. Umwanakashi aali nabebeta ifi muli Baibolo yakwe kabili aali natendekako ukwebako abena mupalamano bakwe pa lwa fyene. Nalyo line, adresi fye intu twakwete yali fye lishina lya mwa kulungishisha imyotoka uko umulumwe wakwe alebomba.

Ilintu twapalamine ku bwingililo bwa cikuulwa ca kubombelamo, umwaume aipwishe nga kuti aali no kutwaafwa. Twaipwishe ukumona umulume wa kwa ulya namayo. Asontele ku wa kulungisha uwalebomba pali motoka no kutusha mu kwangufyanya. Twaliilondolwele ku wa kulungisha no kusosa ifyo kuti twatemwa ukutandalila umukashi wakwe. Aiketwe umwenso nga nshi. Ilintu aletushindika ku mwakwe, alondolwele ukuti umwaume twalandileko mu kubalilapo aali naya ku kucita lipoti ukufika kwesu ku mukalamba wa P.I.D.E. (bakapokola ba mu nkama). Twaingile mu lukose! Na kabili alondolwele ukuti umukashi wakwe, pa mulandu wa mibombele yakwe iya kushimikila, aliba pe samba lya kubebetwa kwa bakapokola pa nshita imo no kuti balikete kalata ya kumweba ukuti twali no kwisa mutandalila. Bapokele Baibolo yakwe, lelo mano mano alifisa Baibolo imbi kumbi! Balileta fye na shikofu wa ciKatolika ukwesha ukumunashanasha ukuleka ukulanda pa lwa kwa Yehova no Bufumu!

Lintu twakumenye namayo walesekelela, alicincimushiwe nga nshi kabili akumbatile Joyce. Apapete umulume wakwe ukutusuminisha ukwikala na bene, lelo alikeene no kubwelela ku ncito. Twacitile ifingi pa kutandala ukwipi, ukupeela ukukoselesha ukufuma muli Baibolo no kumutasha pa kubuula kwakwe ukwiminina kwa musango yo ukwashangila. Pa kusengauka ukulenga impika shalundwapo kuli wene, lyene twalifuminepo lelo twalaile ukubwela pa numa lintu imibele yawamineko. Ilintu twalefuma pa ŋanda no kunwensha motoka amafuta apo balungishishe imyotoka, twamwene ukuti twalebebetwa, lelo tatwaiketwe. Lyene twaile ku Beira no kutandalila icilonganino cinono kulya pa ntanshi ya kubwelela ku Zimbabwe. Imyeshi imo pa numa twalibwelele no kuba na maka ya kuipakisha ica kulya na namayo walesekelela pamo no mulume wakwe no mwana mwanakashi. Mu kupelako alibatishiwe mu kati ka kutandala ku Portugal no kuba kasabankanya wapimpa uwa Bufumu.

Ukutali sana ku kapinda ka ku kuso twacitile ukutandala kwa libili libili ku fifulo pamo nga Quelimane, Nampula, na Nacala, icabu cinono. Pa Nacala ilingi line twatandalile ulupwa lwa kwa Soares. Mr. Soares mu kubalilapo aumfwile icine mu Portugal. Lelo lintu akuukile ku Mozambique, bamunyina mu Lourenço Marques (nomba Maputo), umusumba ukalamba uwa Mozambique, basambilile na wene no lupwa lwakwe. Batashishe mu kushika pa kuti twali abaipekanya ukwenda imyanda ya mamailoshi ku kutandalila ulupwa lwaba lweka. Bacitile ukulunduluka kusuma. Pa numa baselele ku South Africa, uko umwana wabo umwanakashi, Manuela, alebomba mu Bethel pamo nga kapilibula wa ciPortuguese.

Twatandalile icilonganino ca Lourenço Marques imiku iingi. Ici cabimbilemo ulwendo lwa makilomita 1,100 ukufuma ku Blantyre pa misebo yabipa. Imiku ibili twalikwete mpika sha motoka ishabipisha kabili twali no kutintwa ukuya ku Salisbury (nomba Harare). Nalyo line, cali buseko bukalamba ukumona ibumba linono mu Lourenço Marques ukukula ukufika ku cilonganino cawama te mulandu no kubomba kwabo pe samba lya cibindo. Ukulongana kunono ukwa muputule kwalecitwa lyonse. Lelo kwali no kutungululwa mu mpanga kwati bamunyina bali fye libumba likalamba iileipakisha ukwangala kwa mu mpanga. Pa tushita twafulilako ukulongana kwatantikwe bushilya bwa mupaka pa Nelspruit mu South Africa. Ici caafwile bamunyina ba mu Maputo ukutesekesha ukuteyanya kwa kwa Yehova no kukula lwa ku mupashi.

Icilonganino ca Beira na co cabele icakosa. Pa mulandu wa cimfulumfulu ca mapolitiki mu Mozambique, bamunyina ukufuma kuli cilya calo nomba balisalanganina mu Portugal, South Africa, Canada, Brazil, United States, na mu fifulo fimbi. Ukutasha konse kuya kuli Yehova, ‘uwameseshe ulubuto.’ (1 Abena Korinti 3:6, 7) Ee, pa myaka ikumi twalikwete ishuko lya kwafwilisha bamunyina mu Mozambique pe samba lya mitekele ya ku Portugal. Ukulolesha ku numa, tulapapa pa nshila Yehova aiswililemo umwinshi kuli ifwe ukucite ci.

Pa kashita kamo, ilintu twaletandalila Nampula ku kapinda ka ku kuso, twaliketwe ku cilundwa ca P.I.D.E. Ifitabo fyesu fyonse, ukusanshako na maBaibolo, fyalisendelwe, kabili twaebelwe ukuti tatwakabale atusuminishiwa ukukwingila mu Mozambique. Te mulandu ne co, mu kuba no kwaafwa kwa kwa Yehova twali na maka ya kucita inyendo ishingi ukwingila muli cilya calo. Inshita iili yonse twafikile pa mupaka, twaleipusha ukwaafwa kwakwe no butungulushi pa kuti twingapwishishisha ukufwaya kwakwe no kupeela ukukoselesha kwakabilwe apakalamba no kukansha kuli bamunyinefwe muli cilya calo.

Mu 1979 twaseshiwe ku Botswana. Cakwata incende ikalamba iya mpanga, mupepi na citika wa bukulu wa South Africa. Apantu incende yakulisha yaba ciswebebe, Kalahari, kwabako abekashi bacepako pali milioni umo. Kuno twalikwata amashuko pamo nga ya kwaafwa ukukuula Iŋanda ya Bufumu ne ŋanda ya bamishionari mu Gaborone, umusumba ukalamba. Ishuko limbi lyaba kwaafwa imbutushi shilande ciPortuguese ukufuma ku Angola no kusambilila Baibolo na bene.

Na kabili twali na maka ya kwaafwa abacaice abengiko ukufuma ku Zimbabwe. Cimoneko kuti muli ici calo ca mu bwina mupalamano, Inte sha kwa Yehova, ku kutantika kwaibela, balisuminishiwe ukusambilisha Amalembo mu masukulu yamo. Ici cabalamwine ubuseko muli aba bacaice. Lintu pa numa baselele ku Botswana, twalibakumenye, kabili balombele isambililo lya Baibolo. Abafyashi babo, nangu cibe fyo, balibakeenye, e co bali no kwisa ku ŋanda ya bamishionari ku kusambilila. Bacitile ukulunduluka kwawama no kuba Inte shabatishiwa.

Ilyo nalolesha ku numa pa myaka 41 iya mulimo wa nshita yonse mu fyalo cinekonsekonse, njumfwa uwa kutasha mu kushika kuli Yehova pa mapaalo ayengi yapakishiwa. Tacabe icayanguka, lelo caliba buseko bukalamba kuli Joyce na ine ukwaafwa abengi ukubuula ukwiminina kwakosa ku Bufumu no kumona ukulunduluka kwawama te mulandu ne mpika ishingi no kukaanya kwakosa. Mu cine cine caliba mulandu wa ‘kubile cebo, no kucincila mu nshita iyene ne nshita ishiyene.’ Ee, umulimo wa nshita yonse waba cakukumanya cafumba kabili ishuko likalamba untu tutasha mu nsansa kuli abo abengateulula ubumi bwabo ku kuipakisha wene.—2 Timote 4:2.

[Mapu pe bula 21]

(Nga mulefwaya ukumona mapu, moneni muli magazini)

ANGOLA

ZAMBIA

MALAWI

Mzimba

Blantyre

MOZAMBIQUE

Nacala

Beira

Maputo

ZIMBABWE

Harare

NAMIBIA

BOTSWANA

Gabarone

SOUTH AFRICA

INDIAN OCEAN

600 km

400 mi

[Icikope pe bula 24, 25]

Lintu imimana yali yashikisha, bacoba babili baali no kututintila kwi shilya ne ntambo

    Impapulo sha mu Cibemba (1982-2025)
    Isaleni
    Isuleni
    • Cibemba
    • Peleniko Bambi
    • Ifyo Mwingasala
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ifya Kubomfya
    • Amafunde Yesu
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Isuleni
    Peleniko Bambi