Akula na Priskila—Abaupana Babili aba ca Kumwenako
“CELELENI Priska na Akula ababomfi banandi muli Kristu Yesu, abaitwele mu kapoosa mweo pa mulandu wa mweo wandi; ndebatootela, kabili te ine neka iyo, lelo ne nkuta shonse sha Bena fyalo.”—Abena Roma 16:3, 4.
Aya amashiwi ya mutumwa Paulo ku cilonganino ca Bwina Kristu mu Roma yalelangilila umucinshi ushaikulila no kutemwa kwa cikabilila akwatile aba baupana babili. Aleshininkisha ukuti tabalabileko lintu alelembela icilonganino baalimo. Lelo ni bani baali aba ‘ababomfi banankwe’ ba kwa Paulo, kabili mulandu nshi icilonganino na Paulo babatemenwe ifyo?—2 Timote 4:19.
Akula aali muYuda uwali pa kati ka baYuda basalanganiwe kabili umwina Ponti, icitungu ca ku kapinda ka ku kuso aka Asia Minor. Wene no mukashi wakwe Priskila (Priska) baikele mu Roma. Mwalimo abaYuda bafulilako muli ulya musumba ukufuma lintu Pompey acandile Yerusalemu mu 63 B.C.E., lintu impendwa ikalamba iya bafungwa batwelwe ku Roma ku kuba abasha. Na kuba, ifyalembwa fya ciRoma fisokolola ukuti kwaliko amasunagoge 12 nelyo ukucilapo muli ulya musumba wa pa kale. Ubwingi bwa baYuda ukufuma ku Roma e ko baali mu Yerusalemu pa Pentekoste 33 C.E., lintu baumfwile imbila nsuma. Napamo cali kupitila muli bene e muntu ubukombe bwa Bwina Kristu bwafikile mu musumba wa bwangalishi uwa Buteko bwa ciRoma pa muku wa kubalilapo.—Imilimo 2:10.
Nangu cibe fyo, abaYuda balitamfiwe ukufuma mu Roma mu mwaka wa 49 nelyo 50 C.E. kwi kambisho lya kwa Kateka Klaudi. E ico, cali ni mu musumba wa ku Greece uwa Korinti e mo umutumwa Paulo akumenye Akula na Priskila. Lintu Paulo afikile mu Korinti, Akula na Priskila mu cikuuku balimusekelele no kubombela pamo na wene, pantu bonse baali ba butukushi bumo bwine—baali bakacita wa mahema.—Imilimo 18:2, 3.
Bakacita wa Mahema
Uyu tawali mulimo wayanguka. Ukucita amahema kwasanshishemo ukuputula no kulundinkanya capamo ifiputulwa fya cikutulo cakosa nelyo impapa. Ukulingana na kalemba wa lyashi lya kale Fernando Bea, wali “mulimo walefwaya ukulamuka no kusakamanishisha” kuli bakacita wa mahema abalebomba ne “nsalu shakosa, ishishakondenkana, ishibomfiwa mu kucite nkambi lintu muli pa bulendo, ukupayanya umwa kuuba ukufuma ku kasuba ne mfula, nelyo umwa kulonga ifipe mu ncende ya mu kati iya ngalaba.”
Ici cileimyako icipusho. Bushe Paulo tasosele ifyo ‘afundilwe mu ceni ca kwa Gamaliele,’ muli fyo ukumupekanishisha inshila ya kusupilamo incito yalumbuka mu myaka ya ku ntanshi? (Imilimo 22:3) Ilintu ici ca cine, abaYuda ba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo balecimona icintu cakatama ukusambilisha kalume ubutukushi nangu cingati ali no kuya ku masomo ya pa muulu. E ico cimoneka kwati bonse babili Akula na Paulo basambilile ubutukushi bwa kucita amahema lintu baali abaice. Cilya bapitilemo caishileba ica mulimo nga nshi ku myaka ya ku ntanshi. Lelo apantu baali Bena Kristu, tabalemona ulya mulimo wa ku calo nge cintu cacindamisha. Paulo alondolwele ukuti umulimo alebomba mu Korinti capamo na Akula na Priskila wali fye ni nshila ya kwafwilamo umulimo wakwe uukalamba, uwa kubilisha imbila nsuma ukwabula ‘ukufinininapo uuli onse.’—2 Abena Tesalonika 3:8; 1 Abena Korinti 9:18; 2 Abena Korinti 11:7.
Cilemoneke fyo, Akula na Priskila baali aba nsansa ukucita pantu bengapesha ku kwaafwa Paulo mu mulimo wa bumishonari. Kuti twatila ilingi line ifi ifibusa fitatu fyalepeemwinako ku mulimo wabo pa kuti bengashimikilako ubunte bwa mu lyashi ku baleshita nelyo abapita nshila! Kabili nangu cingati umulimo wabo uwa kucita amahema wali wa pa nshi kabili uwa kulengo kufunshika, baali aba nsansa ukubomba wene, ukulabombo “bushiku na kasuba” pa kulundulula amabuseko ya kwa Lesa—nga fintu Abena Kristu ba muno nshiku abengi bayafwilisha abene mu ncito ya nshita lubali nelyo umulimo wa pa ciputulwa fye cimo ica nshita pa kuti bengapeelesha inshita ikalamba ku kwaafwa abantu ukumfwa imbila nsuma.—1 Abena Tesalonika 2:9; Mateo 24:14; 1 Timote 6:6.
Ifya Kumwenako fya Kusekelela Abeni
Cimoneka kwati Paulo abomfeshe iŋanda ya kwa Akula nga apa kufumina mu mulimo wakwe uwa bumishonari mu kati ka myeshi 18 iyo aikele mu Korinti. (Imilimo 18:3, 11) Kanshi, kuti twatila, Akula na Priskila baali aba nsansa ukupokelela Sila (Silvanus) na Timote nga abeni ilyo bafikile ukufuma ku Makedonia. (Imilimo 18:5) Bakalata babili aba kwa Paulo abo alembeele abena Tesalonika, abo pa numa baishileba ulubali lwa mutande wa Baibolo, pambi balembelwe lintu umutumwa aaleikala na Akula na Priskila.
Cintu cayanguka ukwelenganya ukuti pali iyi nshita iŋanda ya kwa Priskila na Akula yali cifulo cacindamisha mu cine cine ku mibombele ya teokrasi. Napamo bamunyina bambi abatemwikwa balefutaukapo fye—Stefana no lupwa lwakwe, Abena Kristu ba kubalilapo mu citungu ca Akaya, abo Paulo umwine abatishe; Tito Yusti, uwasuminishe Paulo ukubomfya iŋanda yakwe ku kulandilamo amalyashi; na Krispi, umukalamba we sunagoge, uwapokelele icine pamo na bonse aba mu ŋanda yakwe. (Imilimo 18:7, 8; 1 Abena Korinti 1:16) E lyo kwaliko na Fortunati na Akaiki; Gai, uyo napamo mu ŋanda mu mwakwe e mo ukulongana kwa cilonganino kwalebela; Erasti, kabaka wa musumba; Terti, kalemba uo Paulo aebele ukuti amulembeleko kalata wa ku bena Roma; na Foibe, nkashi wa busumino uwa mu cilonganino ca mu bwina mupalamano ica Kenkerea, uyo napamo e wasendele kalata ukufuma ku Korinti ukutwala ku Roma.—Abena Roma 16:1, 22, 23; 1 Abena Korinti 16:17.
Ababomfi ba kwa Yehova aba muno nshiku abaakwatapo ishuko lya kusekelela umutumikishi wenda balishiba fintu ico cingaba ica kukoselesha kabili icishingalabwa. Ifya kukumanya fya kukoselesha ifishimikwa pa tushita twa musango yo kuti fyaba ni ntulo ine ine iya kupembesula kwa ku mupashi kuli bonse. (Abena Roma 1:11, 12) Kabili, nga fintu Akula na Priskila bacitile, abapeela amayanda yabo ukulalonganinamo, napamo Isambililo lya Citabo pa Cilonganino, balakwata ubuseko no kwikushiwa kwa kuba na maka ya kusangwilako muli iyi nshila ku kulundulula ukupepa kwa cine.
Bucibusa bwabo na Paulo bwali ubwapalamisha nga nshi ica kuti Akula na Priskila baile capamo na wene lintu afumine ku Korinti muli shinde wa 52 C.E., ukwenda nankwe ukufika fye na ku Efese. (Imilimo 18:18-21) Baikele muli ulya musumba no kwimika apa kutendekela ukutandala kwakonkelepo ukwa mutumwa. Cali ni muno e mo aba bakasambilisha balamuka aba mbila nsuma babuulile Apolo inkolobwa “bamutwele ku mwabo” kabili balikwete ubuseko bwa kumwaafwa ukumfwikisha “Inshila ya kwa Lesa ukwa kushikimikisho kucilamo.” (Imilimo 18:24-26) Lintu Paulo atandalile Efese na kabili pa bulendo bwakwe ubwa bumishonari ubwalenga butatu, mupepi na pa mupepo wa 52/53 C.E., ibala ilyaliminwe na aba baupana babili aba mapiki lyali nalipya kale ku kulobololwa. Pa myaka mupepi na itatu, Paulo ashimikile no kusambilisha mulya pa lwa “Nshila,” ilintu icilonganino ca bena Efese calelonganina mu ŋanda ya kwa Akula.—Imilimo 19:1-20, 26; 20:31; 1 Abena Korinti 16:8, 19.
Pa numa, lintu babwelelemo ku Roma, ifi ifibusa fibili ifya kwa Paulo fyatwalilile “ukusekelela abeni,” ukuleka iŋanda yabo ukubomfiwa ngo mwa kulonganina ukulongana kwa Bwina Kristu.—Abena Roma 12:13; 16:3-5.
“Baitwele mu Kapoosa Mweo” pa Mulandu wa kwa Paulo
Napamo Paulo na kabili aleikala na Akula na Priskila lintu aali mu Efese. Bushe aleikala na bo pa nshita kwali icimpungili pa lwa bakafula wa silfere? Ukulingana no bulondoloshi bwalembwa pa Imilimo 19:23-31, lintu intukushi ishalecita imfuba shaimine ukulwisha ukushimikilwa kwa mbila nsuma, bamunyina baleseshe Paulo ukuti eitwala mu kapoosa mweo pa kwingila umwali ibungwe. Abasoma Baibolo bamo balitunganya abati cali fye mu kulungatika muli ilya mibele yaafya e mo Paulo ayumfwile ifyo ‘umwa kupokolwelo mweo mwalibulile’ lelo Akula na Priskila balinyantukilemo mu nshila imo, ‘ukuitwala mu kapoosa mweo’ pa mulandu wakwe.—2 Abena Korinti 1:8; Abena Roma 16:3, 4.
Ilyo “impokota yalekele,” mano mano Paulo alifumine mu musumba. (Imilimo 20:1) Ukwabulo kutwishika Akula na Priskila na bo balolenkene no kukaanya no kupumya. Bushe ifyo fyalibabombomanike? Mu kupusanako, Akula na Priskila mu kushipa batwalilile ukupikintika kwabo ukwa Bwina Kristu.
Ulupwa Lwapalamisha Kuli Umo no Munankwe
Ilyo ukuteka kwa kwa Klaudi kwapwile, Akula na Priskila babwelele ku Roma. (Abena Roma 16:3-15) Nangu cibe fyo, umuku wa kulekelesha uo balumbulwa mu Baibolo, tusanga ukuti nababwelela ku Efese. (2 Timote 4:19) Na kabili, nga fintu caba mu ncende shimbi shonse umo baloshiwako mu Malembo, uyu mulume no mukashi balumbwilwa capamo. Mwandi lupwa lwapalamisha kuli umo no munankwe kabili ulwaikatana! Lyonse ilyo Paulo aletontonkanya pa lwa kwa ulya munyina watemwikwa, Akula, aleibukisha no kubombela pamo mu busumino ukwa mukashi wakwe. Kabili mwandi ca kumwenako cishaiwamina ku ndupwa sha Bwina Kristu ilelo, apantu ukwafwilisha kwa bucishinka ukwa munankwe wa mu cupo uwaipeelesha kulenga umuntu ukucite fyafulilako “mu mulimo wa kwa Shikulu” kabili, inshita shimo, ifyacila fye na fintu ali no kucita ngo mushimbe.—1 Abena Korinti 15:58.
Akula na Priskila babombele mu filonganino fyafulilako ifyapusanapusana. Ukupala bene, Abena Kristu ba muno nshiku abengi abapimpa baliipeela abene ukukuukila ukwaba ukubulisha kukalamba. Na bo bene balakumanya ubuseko no kwikushiwa ififuma mu kumona amabuseko ya Bufumu ukukula no kulundulula ifibusa fya Bwina Kristu ifya cikabilila kabili ifyaumo mutengo.
Ukupitila mu ca kumwenako cabo icishaiwamina ica kutemwa kwa Bwina Kristu, Akula na Priskila balengele Paulo na bambi ukubatasha. Lelo icacilanapo kucindama, bapangile ishina lisuma na Yehova umwine. Amalembo yatwebekesho kuti: “Lesa tali uushalungama; takalabe umulimo wenu, no kutemwa uko mwalangile kwi shina lyakwe, apo mwalepyungila aba mushilo, kabili mucili mulebapyungila.”—AbaHebere 6:10.
Napamo te kuti tukwate amashuko ya mu nshita aya kuipeelesha mu nshila shapala shilya Akula na Priskila baipeelelemo, lelo nalyo line kuti twapashanya ica kumwenako cabo icishaiwamina. Tukaba abaikushiwa nga nshi ilyo tulepeelesha ulupikwe lwesu no bumi ku kubomba umulimo washila, ukukanalaba “ukucite cisuma ne fye senge . . . pantu amalambo ayabe fi e yo Lesa atemwinwamo.”—AbaHebere 13:15, 16.