Ifunde lya kwa Kristu

‘Ndi . . . wa mwi funde ukulola kuli Kristu.’—1 ABENA KORINTI 9:21, NW.

1, 2. (a) Ni shani fintu ubwingi bwa filubo fya mutundu wa muntu fyali no kuleshiwa? (b) Cinshi cintu Kristendomu afililwe ukusambilila ku fyalecitikila ubuYuda?

“ABANTU na bantu na mabuteko tabatala abasambilila icili conse ukufuma ku lyashi lya kale, nelyo ukubombela pa fishinte basambililamo.” E fyasosele uwa mano ya buntunse umo umwina Germany uwa mu mwanda wa myaka uwalenga 19. Mu cituntulu, inshila ya buntunse iya lyashi lya kale yalondololwa nga “ukwenda kwa kutena,” ukukonkana kwa filubo fyabipisha na mafya, ubwingi bwa fiko ifingaleshiwa nga ca kuti fye umutundu wa muntu waliitemenwe ukusambilila ku filubo fya ku numa.

² Uko kwine kufilwa ukusambilila ku filubo fya ku numa kwalamoneka muli kuno kulanshanya ukwe funde lya bulesa. Yehova Lesa apyanike pe Funde lya kwa Mose ifunde lyawaminako—ifunde lya kwa Kristu. Lelo, intungulushi sha mu Kristendomu, abaitunga ukusambilisha no kutungululwa ne li funde, balifilwa ukusambilila ku kutena kwabipisha ukwa baFarise. E co Kristendomu alipondamika no kuseebanya ifunde lya kwa Kristu kwati fye fintu ubuYuda bwasebeenye Ifunde lya kwa Mose. Ni shani cingabe fyo? Intanshi, natulanshanye pe funde line—cintu lyaba, bantu litungulula ne nshila libatungulwilamo, ne cililekanya ukufuma kwi Funde lya kwa Mose. Lyene twalalanguluka ifyo Kristendomu aalisebanya. Kanshi natusambilile ukufuma ku calecitika no kunonkelamo ukufuma kuli cene!

Icipingo Cipya

3. Bulayo nshi Yehova apeele ukukuma ku cipingo cipya?

³ Bushe kwabako uuli onse ukucila pali Yehova uwingasanshamo ifya kuwamyako Ifunde ilyafikapo? Icipingo ce Funde lya kwa Mose cali icafikapo. (Ilumbo 19:7) Nangu line lyali fyo, Yehova alaile ukuti: “Moneni, inshiku shileisa, . . . ilyo nkapinge cipingo cipya ku ba ŋanda ya kwa Israele: icishaba nge cipingo ico napingile kuli bashibo.” Amafunde Ikumi—apashimpilwe Ifunde lya kwa Mose—yalembelwe pa fipampa fya mabwe. Lelo ku lwa cipingo cipya, Yehova atile: “Nkabika amalango yandi mu nda shabo, na mu mitima yabo e mo nkayalemba.”—Yeremia 31:31-34.

4. (a) Ni Israele nshi abimbwamo mu cipingo cipya? (b) Pa mbali ya bena Israele ba ku mupashi ni bani bambi baba mwi funde lya kwa Kristu?

⁴ Ni bani bali no kwingila muli ici cipingo cipya? Kwena te “ba ŋanda ya kwa Israele,” abakeene Kawikishanya wa ici cipingo. (AbaHebere 9:15) Iyo, uyu “Israele” mupya ali no kuba ni “Israele wa kwa Lesa,” uluko lwa bena Israele ba ku mupashi. (Abena Galatia 6:16; Abena Roma 2:28, 29) Ili bumba linono, ilyasubwa no mupashi ilya Bena Kristu pa numa kwali no kulundwa “ibumba likalamba” ukufuma mu nko shonse abafwaya na bo ukupepa Yehova. (Ukusokolola 7:9, 10; Sekaria 8:23) Ilintu tababa lubali lwa cipingo cipya, aba na bo bali no kukakililwa kwi funde. (Linganyeniko Ubwina Lebi 24:22; Impendwa 15:15.) Pamo ngo “mukuni umo” pe samba lya “mucemi umo,” bonse bali no kuba “mwi funde ukulola kuli Kristu,” nga fintu umutumwa Paulo alembele. (Yohane 10:16; 1 Abena Korinti 9:21) Paulo ainike ici cipingo cipya ukuti “cipingo icawamisha ukucila.” Mulandu nshi? Umulandu umo wa kuti, cashimpwa pa malayo ayafikilishiwa ukucila pa finshingwa fya fintu ifili no kwisa.—AbaHebere 8:6; 9:11-14.

5. Cinshi caba imifwaile ya cipingo cipya, kabili mulandu nshi ikatungulukila?

⁵ Ici cipingo cali ca mifwaile nshi? Mifwaile ya kuletako uluko lwa shamfumu na bashimapepo ku kupaala umutundu wa muntu onse. (Ukufuma 19:6; 1 Petro 2:9; Ukusokolola 5:10) Icipingo ce Funde lya kwa Mose tacatalile aciletako ulu luko mu mano yakumanina, pantu Israele mu cinkumbawile alipondweke no kupusumune shuko. (Linganyeniko Abena Roma 11:17-21.) Icipingo cipya, nangu cibe fyo, calishininkishiwo kuti cikatunguluka, pantu calyampana ku musango we funde uwapusanininako nga nshi. Ukupusanako mu nshila nshi?

Ifunde lya Buntungwa

6, 7. Ni shani fintu ifunde lya kwa Kristu lipeela ubuntungwa bwakulilako ukucila pa bwapeele Ifunde lya kwa Mose?

⁶ Ifunde lya kwa Kristu libili libili lilundanishiwa ku buntungwa. (Yohane 8:31, 32) Lyaloshiwako nga ‘ifunde lya bantu ba buntungwa’ e lyo na ‘ifunde ilituntulu ilya buntungwa.’ (Yakobo 1:25; 2:12) Kwena, ubuntungwa bonse pa kati ka bantunse bwalikwato mwa kupelela. Nalyo line, ili funde litambika ubuntungwa bwacilapo bukulu ukucila pa lyatangilileko, Ifunde lya kwa Mose. Mu nshila nshi?

⁷ Umulandu umo uli wa kuti, takwaba nangu umo uufyalilwa pe samba lye funde lya kwa Kristu. Ifintu fimo pamo nga umushobo ne cifulo umo afyalilweko tafibomba. Abena Kristu ba cine baisalila fye mu kuitemenwa ku mitima yabo ukupokelela ikoli lya kumfwila ili funde. Ilyo bacite fyo, balasango kuti lyaba likoli ilyayanguka, icisendo capepuka. (Mateo 11:28-30) Na kuba, Ifunde lya kwa Mose nalyo lyapangilwe ukusambilisha umuntu ukuti mubembu kabili aaba mu kukabila kukalamba ukwe lambo lya cilubula ku kumulubula. (Abena Galatia 3:19) Ifunde lya kwa Kristu lisambilisho kuti Mesia aalisa, alilipila umutengo wa cilubula mu kuba no bumi bwakwe, kabili alitwiswile nshila ya kulubuka ku kutitikisha kwabipisha ukwa lubembu ne mfwa! (Abena Roma 5:20, 21) Pa kuti twinganonkelamo, tulekabila ‘ukubeleshe citetekelo’ muli lilya ilambo.—Yohane 3:16 NW.

8. Cinshi cintu ifunde lya kwa Kristu lisanshamo, lelo mulandu nshi uo ukwikala ukulingana na lyene kushifwaila ukusungila ku mutwe imyanda ya fipoope fye funde?

⁸ “Ukubeleshe citetekelo” kubimbamo ukwikala umwabele funde lya kwa Kristu. Ico cisanshamo ukumfwila amakambisho ya kwa Kristu yonse. Bushe ici cilepilibula ukusungila ku mutwe imyanda ya mafunde ne fipoope? Iyo. Ilintu Mose, kawikishanya wa cipingo ca kale, alilembele Ifunde lya kwa Mose, Yesu, Kawikishanya wa cipingo cipya, tatalile alembapo ifunde nangu limo. Mu cifulo ca ico, aikele ukulingana ne li funde. Ku nshila yakwe iya bumi bwapwililika, abikile icipasho ukuti bonse balekonka. (1 Petro 2:21) Nalimo e mulandu wine ukupepa kwa Bena Kristu ba mu kubangilila kwaleloshiwako nge “Nshila.” (Imilimo 9:2; 19:9, 23; 22:4; 24:22) Kuli bene, ifunde lya kwa Kristu lyalilangililwe mu bumi bwa kwa Kristu. Ukupashanya Yesu kwali kumfwila ili funde. Ukumutemwa kwabo mu kubilima kwapilibwile ukuti ili funde mu cituntulu lyalembelwe pa mitima yabo, nga fintu casobelwe. (Yeremia 31:33; 1 Petro 4:8) Kabili uuleumfwila pa mulandu wa kutemwa tengayumfwa uwatitikishiwa—uyu mulandu na umbi uo ifunde lya kwa Kristu lingetilwa ‘ifunde lya bantu ba buntungwa.’

9. Ni pi pashintilila ifunde lya kwa Kristu, kabili ni mu nshila nshi ili funde lisanshishamo ifunde lipya?

⁹ Nga ca kuti ukutemwa kwali ukwacindama mwi Funde lya kwa Mose, e pashintilila ne funde lya Bwina Kristu. Ifunde lya kwa Kristu muli fyo lisanshamo ifunde lipya—ilya kuti Abena Kristu bali no kuba no kutemwana kwa kuipeela bulilambo. Bali no kutemwa nge fyacitile Yesu; mu kuitemenwa atuuliile ababiye umweo wakwe. (Yohane 13:34, 35; 15:13) Kanshi kuti casoswa ukuti ifunde lya kwa Kristu lyaba kulumbulula kwacilanapo kusumbuka ukwa teokrasi ukucila pe funde lya kwa Mose. Nga fintu uno magazini alondololapo kale: “Teokrasi kuteka kwa kwa Lesa; Lesa kutemwa; muli fyo teokrasi kuteka kwa kutemwa.”

Yesu na BaFarise

10. Ni shani fintu ukusambilisha kwa kwa Yesu kwapusene no kwa baFarise?

¹⁰ Tacingatupapusha nangu panono, kanshi, ukuti Yesu alekansana ne ntungulushi sha mipepele isha ciYuda isha mu kasuba kakwe. ‘Ifunde ilituntulu ilya buntungwa’ talyapalemeko fye nangu panono ku mintontonkanya ya bakalemba na baFarise. Baeseshe ukulama abantu ukupitila mu fipoope fyapangilwe na bantu. Ukusambilisha kwabo kwasangwike ukwa kutitikisha, ukwa kusenuka, ukwa kufuupula. Mu kupusanako nga nshi, ukusambilisha kwa kwa Yesu kwali ukwa kukuulilila kabili ukwa kukoselesha! Alelanda pa fintu ifibomba kabili alekumya ku kukabila kwine kwine ukwa bantu ne fyalebasakamika. Asambilishe mu kwanguka no kukuntwa kwa cine cine, ukubomfya ifilangililo fya mu bumi bwa cila bushiku no kufumya mu bulashi bwa Cebo ca kwa Lesa. E co, “amabumba yapapile imisambilishishe yakwe.” (Mateo 7:28) Ee, imisambilishishe ya kwa Yesu yalefika pa mitima!

11. Ni shani fintu Yesu alangishe ukuti Ifunde lya kwa Mose lyalingile ukubomfiwa mu kuteuluka kabili mu nkumbu?

¹¹ Mu cifulo ca kulunda ifipoope fyafulilako kwi Funde lya kwa Mose, Yesu alangishe ifyo abaYuda baalingile ukubomfya lilye Ifunde ukufuma ku fya kale—mu kuba no kupelulula ne nkumbu. Ibukisheni, ku ca kumwenako, akashita lintu bamukumenye ku mwanakashi uwalecushiwa no kufumo mulopa. Ukulingana ne Funde lya kwa Mose, onse untu ali no kukumya aali no kuba uwakowela, e co mu cituntulu taalingile ukusaakana ne bumba lya bantu! (Ubwina Lebi 15:25-27) Lelo aali uwapelelwa nga nshi ukufwayo kundapwa ica kuti aishilepula mwi bumba no kuyakumya kwi laya lya kwa Yesu. Ukusumo mulopa kwalilekele apo pene fye. Bushe Yesu alimushimawile pa kutobe Funde? Iyo; mu cifulo ca ico, alyumfwikishe imibele yakwe iya kupelelwa kabili alangishe icishinte cakulisha ica lilye Funde—icali kutemwa. Mu kumulangulukilako atile: “We mwana, icitetekelo cobe nacikuposha; kabiye umutende, kabili ube umutuntulu ku cipumo cobe.”—Marko 5:25-34.

Bushe Ifunde lya kwa Kristu lya Mulekelesha?

12. (a) Mulandu nshi tushilingile ukutunganishisho kuti Kristu aaba no mulekelesha? (b) Cinshi cilango kuti ukupanga amafunde ayengi kutungulula ku kupangako inshila ishingi isha kuyatobelamo?

¹² Bushe tulingile ukusondwelela ukuti apantu ifunde lya kwa Kristu “lya buntungwa,” kanshi, lya mulekelesha, ilintu abaFarise, mu kuba ne fishilano fyabo ifya pa kanwa, eyefilyako balesungilila imyendele ya bantu ukukaanacile mipaka? Iyo. Imitande ya mafunde ilelo ilango kuti ilingi line ilyo kwaba amafunde yafulilako, e lyo abantu basanga apa kuyatobela.a Mu kasuba ka kwa Yesu ukufula kwa mafunde ya baFarise kwakoseleshe ukufwaya apa kuyatobela, ukubomba kwa kabepesho fye ukwa milimo iyabulamo kutemwa, no kulundulula ukuilungamika kwa ku nse pa kufimbilikisha ukubola kwa mu kati.—Mateo 23:23, 24.

13. Mulandu nshi ifunde lya kwa Kristu liletelako icipimo casumbukapo ica myendele ukucila pa mutande wa mafunde uuli onse uwalembwa?

¹³ Ifunde lya kwa Kristu, mu kucilanako, taliteesa imibele ya mutima iya musango yo. Na kuba, ukumfwila ifunde ilyashimpwa pa kutemwa Yehova kabili ilikonkwa pa kupashanya ukutemwa bambi ukwa kuipeela bulilambo ukwa kwa Kristu kuletako icipimo cacilapo kusumbuka ica myendele ukucila fintu ukukonka umutande wa mafunde yapampamikwa wingacita. Ukutemwa takufwaya inshila sha kutobelamo amafunde; kulatutalusha ku kucite fintu fya kucena fintu umutande wa mafunde ushingalesha mu kulungatika. (Moneni Mateo 5:27, 28.) Muli fyo, ifunde lya kwa Kristu likatusesha ku kucitila abantu bambi ifintu—ukulanga bukapekape, icileela, no kutemwa—mu nshila shintu amafunde yapampamikwa yashingatuseseshamo.—Imilimo 20:35; 2 Abena Korinti 9:7; AbaHebere 13:16.

14. Ni shani fintu ukwikala ukulingana ne funde lya kwa Kristu kwayambukile icilonganino ca Bwina Kristu ica mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo?

¹⁴ Ilyo lyonse lintu icilonganino ca mu kubangilila ica Bwina Kristu caikele ukulingana ne funde lya kwa Kristu, abaali muli cene baipakishe imibele ya cikabilila, iya kutemwana, mu nshila imo ukulubukako ku mibele ya mutima iyaumina, iya kuimikile mfundo, kabili iya bumbimunda iyayanene nga nshi mu masunagoge ya kalya kasuba. Abaali muli ifi filonganino fyaletendeka fye bafwile mu cituntulu baliyumfwile ukuti baleikalila kwi “funde lya buntungwa”!

15. Kwali kubombesha nshi kumo kumo ukwa kwa Satana ukwa mu kubangilila ukwa kubosha icilonganino ca Bwina Kristu?

¹⁵ Nangu cibe fyo, Satana alefwaisha ukubosha icilonganino ca Bwina Kristu mu kati na nkati mwine, nga fintu fye aboseshe uluko lwa Israele. Umutumwa Paulo alisokele ulwa bantu bapale mimbulu abaali no ‘kulalande fya kupuulula’ no kutitikisho mukuni wa kwa Lesa. (Imilimo 20:29, 30) Aalelwishanya na bapokelele ubuYuda, abafwaile ukulekelako ubuntungwa bwakwete umwa kupelela ubwa mwi funde lya kwa Kristu ukusalapo ubusha ubwe Funde lya kwa Mose, ilyali nalifikilishiwa muli Kristu. (Mateo 5:17; Imilimo 15:1; Abena Roma 10:4) Pa numa lintu uwa kulekelesha pa batumwa afwile, takwali na kabili icalecincintila ubusangu. E co ukubola kwaishileanana bubi bubi.—2 Abena Tesalonika 2:6, 7.

Kristendomu Akowesha Ifunde lya kwa Kristu

16, 17. (a) Ukubotelela kwa mu Kristendomu kwali mu nshila nshi? (b) Ni shani fintu amafunde ye Calici lya ciKatolika yasumbwile imimwene yanyongana iya kwampana kwa bwamba?

¹⁶ Nga fintu cali mu buYuda, ukubotelela kwa mibele ya mu Kristendomu kwakwete imisango iingi. Na o aali cinakabupalu ku fifundisho fya bufi ne mibele yasekemuka. Kabili ukubombesha kwakwe ukwa kucingilila umukuni wakwe ku kusonga kwa ku nse ilingi line kwaleshininkisha ukuti e kwalekubulula tonse utwasheleko ku kupepa kwasanguluka. Amafunde yaumina kabili ayashali ya mu malembo yalifulile.

¹⁷ Icalici lya ciKatolika e lyaba pa ntanshi mu kupanga imitande yalepesha iya mafunde ye calici. Aya mafunde yalinyonganikwe maka maka pa milandu ya kwampana kwa bwamba. Ukulingana ne citabo ca Sexuality and Catholicism, icalici lyalibimbilwemo mu kushika mu mano ya buntunse aya ku Greece aya bena Stoiki, ayaletwishika imisango fye yonse iya cimwemwe. Icalici lyaishilesambilisho kuti icimwemwe conse ica mu kwampana kwa bwamba, ukusanshako ne ca mu kwampana kwa mu cupo, caba lubembu. (Cilanyeniko Amapinda 5:18, 19.) Catungilwe ifyo ukwampana kwa bwamba kwabelako fye ku kufyala abana, epela. Muli fyo ifunde lye calici lyalisenwike umusango uuli onse uwa kucilikilo bufyashi pamo ngo lubembu lwabipisha, limo ulwalekabila fye ne myaka iingi iya kulapila. Ukulundapo, abaali muli bushimapepo balibindilwe ukuupa, icipoope ico calenga ukuti kubeko ukwampana kwa bwamba ukushili kwa mwi funde, ukusanshako no kucenda abana.—1 Timote 4:1-3.

18. Cinshi cafumine mu kufusha amafunde ye calici?

¹⁸ Ilyo amafunde ye calici yalefulilako, yalelonganikwa ukupanga ifitabo. Ifi fitabo fyatendeke ukufimbilikisha no kupyana pali Baibolo. (Linganyeniko Mateo 15:3, 9.) Ukupala ubuYuda, buKatolika bwalisuulile ifyalembwa fya ku calo no kumona ubwingi bwa fiko nge cingaleto busanso. Iyi mimwene mu kwangufyanya yacishishe fye na pa cintu Baibolo mu kubamo amano isoka pali uyu mulandu. (Lukala Milandu 12:12; Abena Kolose 2:8) Jerome, kalemba wa fyalecitika mwi calici uwa mu mwanda wa myaka uwalenga ine C.E., alondolwele ukuti: “Mwe Shikulu, nga nkatale nkakwatepo ifitabo fya ku calo nelyo ukufibelenga, ninshi nakaana imwe.” Mu kupita kwa nshita, icalici lyatendeke ukuceeceeta ifitabo—nangu fye ni fyo fyalelanda pa milandu ya ku calo. E fyo uwasambilile amaplaneti uwa mu mwanda wa myaka uwalenga 17 Galileo alilengulwilwe pa kulemba ukuti isonde lilashinguluka akasuba. Icalici ukupampamina pa kuti e lyali na maka pali fyonse—nangu fye ni pa fipusho fya pa lwa maplaneti—mu kupite nshita kwabombele ku kunasha ukucetekela muli Baibolo.

19. Ni shani fintu amayanda ya bashimbe abaume abaipeelesha ku fya mapepo yasumbwile ukupanga amafunde ya ku maka ayakosa?

¹⁹ Ukupanga amafunde ukwe calici kwalitemfwime mu mayanda ya bashimbe baume abaipeelesha ku fya mapepo, umo muntu abashimbe baume abaipeelesha ku fya mapepo baipaatwile abene ukufuma kuli cino calo no kwikala mu kuipusula. Amayanda ya ciKatolika ayengi aya bashimbe baume abaipeelesha ku fya mapepo yaikatilile kwi “Funde lya Mutakatifu Benedict.” Uyu abbot (inumbwilo iyafuma kwi shiwi lya ciAramaic ilipilibula “tata”) atekele na maka yakumanina. (Linganyeniko Mateo 23:9.) Nga umo umushimbe mwaume uwaipeelesha ku fya mapepo apokelele ica bupe ukufuma ku bafyashi bakwe, abbot e wali no kupingula nampo nga uyu mushimbe mwaume e walapoka nangu balapeela umbi. Pa mbali ya kusenuka imilandile ya cisenena, ifunde limo lyabindile utumalyashi tonse ne milangwe, ukusoso kuti: “Takuli umusambi uufwile ukulanda ifintu fya musango yo.”

20. Cinshi cilango kuti buProtestanti na bo bwabele ubwalamuka ku kupanga amafunde ya ku maka fye ayashili ya mu malembo?

²⁰ BuProtestanti, ubwafwaile ukwalula uku kucishamo kwa ciKatolika ukushili kwa mu malembo, mu kwangufyanya na ko kwaishileba ukwalamuka ku kupanga amafunde ya kubomfya fye amaka ayabula no kushintilila pe funde lya kwa Kristu. Ku ca kumwenako, uwali pa ntanshi mu kuletako kwaluka John Calvin aishileinikwa “kapanga wa mafunde uwe Calici lyabuukululwa.” Aali intungulushi mu Geneva na mafunde yakosa ayashaifulila ayaleafwilishiwa na “bakalamba” abo Calvin atile “icifulo” cabo, “kwangalila ubumi bwa uli onse.” (Cilanyeniko 2 Abena Korinti 1:24.) Icalici lyaletungulula ififikila beni no kupeele fipoope ukukuma ku malyashi ya kulanshanyapo ayasuminishiwe. Kwaleba ukukandwa icabipisha ku milandu imo pamo nga ukwimba inyimbo sha mipuulwe nelyo ukucinda.b

Ukusambilila ku Filubo fya kwa Kristendomu

21. Kwambukila nshi ukwa cinkumbawile ukwaletwako pa mulandu wa kwa Kristendomu ukukongamina ku ‘kucilamo mu fyalembwa’?

²¹ Bushe aya mafunde yonse yabomba ku kucingilila Kristendomu ku kuboshiwa? Awe nakalya! Ilelo Kristendomu alyakanikana mu myanda ya fyakaniko, ukutendekela fye kuli abo baakosha amafunde mu kucishamo ukufika ku ba mulekelesha wabipisha. Bonse bene, mu musango umo, ‘balicilamo mu fyalembwa,’ ukusuminisha ukutontonkanya kwa buntunse ukutungulula umukuni no kucilinganya ifunde lya bulesa.—1 Abena Korinti 4:6.

22. Mulandu nshi ukutanduka kwa kwa Kristendomu kushapilibwilo kuti ifunde lya kwa Kristu lyalipwa?

²² Nangu cibe fyo, icacitika kwi funde lya kwa Kristu tacafumamo ubusanso. Yehova Lesa takasuminishe abantunse fye ukufumyapo ifunde lya bulesa. Ifunde lya Bwina Kristu lilabomba nga nshi ilelo pa kati ka Bena Kristu ba cine, kabili aba Bena Kristu baliba ne shuko likalamba ilya kulikonka. Lelo pa numa ya kubebeta ifyo ubuYuda e lyo na Kristendomu baabomba ne funde lya bulesa, kuti pambi twaipusha atuti, ‘Ni shani fintu twingakonka ifunde lya kwa Kristu ilintu tulesengauka iciteyo ca kukowesha Icebo ca kwa Lesa no kupelulula kwa buntunse na mafunde ayanenuna imifwaile ye funde lya bulesa? Mimwene nshi iyashikatala intu ifunde lya kwa Kristu lilingile ukubika muli ifwe ilelo?’ Icipande cikonkelepo cili no kulanda pali ifi fipusho.

[Amafutunoti]

Ni Shani Fintu Mwingasuka?

Ni pi pashintilila ifunde lya kwa Kristu?

Ni shani fintu imisambilishishe ya kwa Yesu yapusene ku ya baFarise?

Ni shani fintu Satana abomfeshe ukukongama kwaumina, ukwa kupanga amafunde ku kubosha Kristendomu?

Fya kufumamo nshi ifya kukoselesha ifiisa pa kwikala ukulingana ne funde lya kwa Kristu?

[Icikope pe bula 16]

Yesu abomfeshe Ifunde lya kwa Mose mu nshila ya kuteuluka kabili iya nkumbu