Ubwangalishi bwa Teokrasi mu Nkulo ya Bwina Kristu

“Umwabelo kubekwa kwakwe . . . ku kulenga fyonse fya mu muulu ne fya pano nse [filonganikwe, NW] mu mutwe umo muli Kristu.”—ABENA EFESE 1:9, 10.

1, 2. (a) Ni shani fintu ukulonganika “ifya mu muulu” kwacitike, ukutendeka mu 33 C.E.? (b) Ni shani fintu Abena Kristu basubwa baalangisha umupashi wa kwa Mose no wa kwa Eliya ukutula 1914?

UKU kulonganika “ifya mu muulu” kwatendeke mu 33 C.E., lintu “Israele wa kwa Lesa” afyelwe. (Abena Galatia 6:16; Esaya 43:10; 1 Petro 2:9, 10) Ilyo umwanda wa myaka uwa kubalilapo C.E. wapwile, ukulonganika kwalishingilile ilyo Abena Kristu ba cine (abainikwe “ingano” kuli Yesu) batabililwe ku “mankumba” ayatandilwe kuli Satana. Lelo ilyo “inshita ya ku mpela” yapaleme, Israele wa kwa Lesa alimoneke na kabili kuli bonse na mu 1919 asontelwe pali fyonse ifyo Yesu akwata.a—Mateo 13:24-30, 36-43; 24:45-47; Daniele 12:4.

² Mu nkondo ya calo iya kubalilapo, Abena Kristu basubwa balibombele imilimo iikalamba, kwati fye ni fintu Mose na Eliya babombele.b (Ukusokolola 11:5, 6) Ukutula 1919 balishimikile mbila nsuma mu calo ca bukatu, ukuishimikila no bukose ubwakweteko Eliya. (Mateo 24:9-14) Kabili ukutula 1922 balibilisha amapingushi ya kwa Yehova pa bantu, kwati fye fintu Mose aletele ifinkunka fya kwa Lesa pali Egupti wa pa kale. (Ukusokolola 15:1; 16:2-17) Abashalapo aba muli aba Bena Kristu basubwa ilelo e bapanga icifulo ca pa kati ica sosaite wa calo cipya uwa Nte sha kwa Yehova.

Ibumba Litungulula Lyatendeka Ukubomba

3. Fya kucitika nshi filangililo kuti icilonganino ca Bwina Kristu ica mu kubangilila caliteyanishiwe bwino?

³ Ukufuma pa kutendeka, abakonshi basubwa aba kwa Yesu bali abateyanishiwa. Ilyo impendwa ya basambi yalekulilako, ifilonganino fya mu bwikashi fyalepangwa na baeluda baalesontwa. (Tito 1:5) Pa numa ya 33 C.E., abatumwa 12 babombele nge bumba litungulula ilyali e cishinte cakwete ubulashi. Apo cali ifyo, e baletungulula umulimo wa kucitilo bunte ukwabulo mwenso. (Imilimo 4:33, 35, 37; 5:18, 29) Bateyenye ukusalanganya ifya kulya ku bali ababulwa, kabili batumine Petro na Yohane ku Samaria ukukonkelela amalipoti ya kuti kwali abalesekelela kulya. (Imilimo 6:1-6; 8:6-8, 14-17) Barnaba atwele Paulo kuli bene pa kuti cishininkishiwe ukuti uyu uwali kale kapakasa nomba aali mukonshi wa kwa Yesu. (Imilimo 9:27; Abena Galatia 1:18, 19) Kabili pa numa Petro abe nashimikila kuli Korneli na ba mu ng’anda yakwe, abwelele ku Yerusalemu no kulondolwela abatumwa na bamunyina bambi aba mu Yudea fintu umupashi wa mushilo walangilile icali ukufwaya kwa kwa Lesa muli uyu mulandu.—Imilimo 11:1-18.

4. Kwesha nshi kwacitilwe ukwa kufwayo kwipaya Petro, lelo ni shani fintu ubumi bwakwe bwapusushiwe?

⁴ Lyene ibumba litungulula lyaishilesanswa icabipisha. Petro alipooselwe mu cifungo, kabili ubumi bwakwe bwapusushiwe fye pa kuti malaika alibombelepo. (Imilimo 12:3-11) Nomba pa muku wa kubalilapo, umo uushali mu batumwa 12 amoneke ukulumbuka mu Yerusalemu. Lintu Petro akakwilwe mu cifungo, aebele ibumba lya balongene mu ng’anda ya kwa nyina kwa Yohane Marko ati: “Kebeni Yakobo [munyina kwa Yesu] na ba bwananyina ifi fintu.”—Imilimo 12:17.

5. Ni shani fintu imipangilwe ye bumba litungulula yayalwike pa numa Yakobo afwilile icisumino?

⁵ Inshita yafumineko, pa numa ya kuyipaya kwa kwa Yuda Iskariote umutumwa wa bushikamfutu, calimwenwe ukuti kwali ukukabila kwa kupeela “Bucilolo bwakwe” pamo ngo mutumwa kuli umbi uwali na Yesu mu kati ka butumikishi bwakwe kabili uwali inte ku kufwa kwakwe no kubuuka kwakwe. Nangu cibe fyo, lintu Yakobo, munyina kwa Yohane aputunkanishiwe, takwali nangu umo uwamupyenepo nga umo uwa balya 12. (Imilimo 1:20-26; 12:1, 2) Mu cifulo ca ico, ukuloshako kumbi ukwa mu Malembo kwi bumba litungulula kulango kuti lyalikushiweko. Lintu ifikansa fyaimine pa kuti nampo nga Abena fyalo abaakonkele Yesu balingile ukunakila kwi Funde lya kwa Mose, pa kupingulapo, uyu mulandu watwelwe ku “batumwa na bakalamba ku Yerusalemu.” (Imilimo 15:2, 6, 20, 22, 23; 16:4) Mulandu nshi camonekele fyo “abakalamba” nomba bali mwi bumba litungulula? Baibolo tailanda, lelo kwaliko ukumwenamo mu kushininkisha. Imfwa ya kwa Yakobo no kupooswa kwa kwa Petro mu cifungo fyalangile ukuti kasuba kamo abatumwa pambi bakapooswa mu cifungo nelyo ukwipaiwa. Pa kwenekela icintu ca musango yo, ukubako kwa baeluda bambi abafikapo, abakwete ukubelesha mu nshila shalebombelamo ibumba litungulula, kuti cashininkishiwa ukuti ubwangalishi bwabamo muyano bukatwalilila ukubako.

6. Ni shani fintu ibumba litungulula lyatwalilile ukubomba mu Yerusalemu, nangu fye ni lintu abaalimo pa kutendekelako tabaali na kabili muli ulya musumba?

⁶ Lintu Paulo aishile ku Yerusalemu mupepi no mwaka wa 56 C.E., amonekele kuli Yakobo kabili Baibolo itila, “abakalamba bonse e ko bali.” (Imilimo 21:18) Mulandu nshi pali uku kukumana bashalumbwilapo abatumwa? Na kabili, Baibolo tailanda. Lelo kalemba wa lyashi lya kale Eusebius pa numa ashimike ukuti inshita imo ilyo cishilafika mu 66 C.E., “abatumwa basheleko, apo baali mu busanso lyonse fye ku kubapangila ukuti bengabepaya, balifumine mu Yudea. Lelo pa kuti bengalasambilisha ubukombe bwabo baleendauka mu calo icili conse mu maka ya kwa Kristu.” (Eusebius, Book III, V, v. 2) Kwena, amashiwi ya kwa Eusebius tayaba lubali lwa calembwa capuutwamo, lelo yalomfwana na fintu cilya calembwa capuutwamo cisosa. Ku ca kumwenako, ilyo calefika mu mwaka wa 62 C.E., Petro aali mu Babele—ukutali na Yerusalemu. (1 Petro 5:13) Nalyo line, mu 56 C.E., cimoneka kwati no kufika fye na mu 66 C.E., ibumba litungulula mu kumonekesha lyalebomba mu Yerusalemu.

Ubwangalishi Muno Nshiku

7. Ukulinganishiwa kwi bumba litungulula ilya mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, kupusana nshi ukukalamba kwabapo na fintu Ibumba Litungulula lyapangwa ilelo?

⁷ Ukutendeka mu 33 C.E., ukufika na pa bucushi bukalamba ubwaishile pa Yerusalemu, cilemoneke fyo mwali fye Abena Kristu ba ciYuda mwi bumba litungulula. Mu kutandala kwakwe mu 56 C.E., Paulo aishilesango kuti Abena Kristu ba ciYuda abengi mu Yerusalemu, te mulandu no ‘kwikatilila icitetekelo ca kwa Shikulwifwe Yesu Kristu,’ baali bacili “abasakamana Amalango [ya kwa Mose].”c (Yakobo 2:1; Imilimo 21:20-25) AbaYuda ba musango yo cifwile calibakosele ukwelenganya Umwina fyalo ukuba mwi bumba litungulula. Muno nshiku, nangu ni fyo, kwalibako ukwaluka na kumbi mu fyo ili bumba lyapangwa. Ilelo, bonse fye ababamo baba Bena Kristu Abena fyalo, kabili Yehova aalipaala ubwangalishi bwabo apakalamba nga nshi.—Abena Efese 2:11-15.

8, 9. Finshi fyacitika mwi Bumba Litungulula muno nshiku?

⁸ Ukutula fye pa kulembeshiwa mwi funde ukwa Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania mu 1884 ukufika mu 1972, presidenti wa Sosaite e wakwete amaka yakalamba mu kuteyanya kwa kwa Yehova, ilintu Ibumba Litungulula lyalundanishiwe ne bumba lya badairekita aba Sosaite. Ukuipakisha amapaalo ukwaliko muli ilya myaka kushininkisho kuti Yehova alipokelele kulya kutantika. Pa kati ka 1972 na 1975, Ibumba Litungulula lyalikushiiweko ukufika ku bantu 18. Ifintu fyapalile ku kutantika kwa mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo lintu ubulashi bwakulilako bwabikilwe muli ili bumba lyakushiiweko, bamo aba muli bene ababa na kabili ni badairekita aba Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania.

⁹ Ukutula 1975 abafulilako muli aba 18 balifwa. Balicimfya icalo no ‘kwikala pamo na Yesu pa cipuna cakwe ca bufumu ica mu muulu.’ (Ukusokolola 3:21) Pali uyu mulandu na pa milandu imbi, Ibumba Litungulula nomba lyabamo abantu 10, ukusanshako umo uwalundilweko mu 1994. Ubwingi bwabo nabatantalila sana mu mushinku. Nangu cibe fyo, aba bamunyina basubwa balafwiwa ilyo balebomba imilimo yabo iyacindama. Ni kwi kuntu uko kwaafwa kusangwa? Ukulolesha panono pa fyacitika muno nshiku pa kati ka bantu ba kwa Lesa e cingaasuka ico cipusho.

Ukwaafwa Israele wa kwa Lesa

10. Ni bani bailunda ku basubwa mu mulimo wa kwa Yehova muli shino nshiku sha kulekelesha, kabili ni shani fintu ici casesemwe?

¹⁰ Ukubwelela ku numa mu 1884 ni cikanga fye bonse abalebishanya na Israele wa kwa Lesa baali Bena Kristu basubwa. Panono panono, nangu cibe fyo, ibumba na limbi lyalitendeke ukumoneka, kabili mu 1935 ili bumba lyaishibikwe nga “ibumba likalamba” ilya pa Ukusokolola icipandwa 7. Pa kuba ne subilo lya pe sonde, aba bemininako “ifya pano nse” fintu Yehova afwaya ukulonganika capamo muli Kristu. (Abena Efese 1:10) Bemininako “impaanga shimbi” isha mu mulumbe wa kwa Yesu uwa macinka. (Yohane 10:16) Ukutula 1935, impaanga shimbi shalikonkomokela mu kuteyanya kwa kwa Yehova. “[Bapupuka] nge kumbi, nge nkunda ku miinshi ya shiko.” (Esaya 60:8) Pa mulandu wa kwingilishiwako kwe bumba likalamba no kucepelako kwa baba mwi bumba lya basubwa ilyo abengi balepwisha ubumi bwabo ubwa pe sonde mu mfwa, impaanga shimbi abafikapo balebombako imilimo yafulilako iya Bwina Kristu. Mu nshila nshi?

11. Mashuko nshi, pa kutendeka ayalepeleshiwa fye ku Bena Kristu basubwa ayapeelwa ku mpaanga shimbi?

¹¹ Ukubilisha ifya bulumba fya kwa Yehova lyonse kwaba e kukakililwako kwaibela ukwa “luko lwa mushilo” ulwa kwa Lesa. Paulo aloseshe kuli kwene nge lambo lya pe tempele, kabili kuli abo abaali no kuba “bushimapepo bwa bufumu,” Yesu aabatumine ku kushimikila no kusambilisha. (Ukufuma 19:5, 6; 1 Petro 2:4, 9; Mateo 24:14; 28:19, 20; AbaHebere 13:15, 16) Nangu ni fyo, Ulupungu lwa kwa Kalinda (ulwa ciNgeleshi) ulwa August 1, 1932 mu kulungatika lwakoseleshe abo baimininweko na Yonadabu ukubombako uyu mulimo. Na kuba, abengi aba mu mpaanga shimbi aba musango yo kale kale balebombako. Ilelo, ni cikanga umulimo onse fye uwa kushimikila ubombwa ne mpaanga shimbi pamo ngo lubali lwapulamo ulwa “kubombela [Lesa] umulimo washila akasuba no bushiku mwi tempele lyakwe.” (Ukusokolola 7:15, NW) Mu kupalako, mu lubali lwa kubangilila ulwa fyacitika muno nshiku pa bantu ba kwa Yehova, baeluda ba mu filonganino baali Bena Kristu basubwa, “intanda” mu lupi lwa ku kulyo ulwa kwa Yesu Kristu. (Ukusokolola 1:16, 20) Lelo Ulupungu lwa kwa Kalinda (ulwa ciNgeleshi) ulwa May 1, 1937 lwabilishe ukuti impaanga shimbi abafikapo kuti baba ababomfi ba filonganino (bakangalila wa kutangilila). Nangu fye nga abaume basubwa e po baali, impaanga shimbi kuti shabomfiwa nga ca kuti abaume basubwa tabaali na maka ya kubomba pali ici cishingamo. Ilelo, mupepi na baeluda ba mu filonganino bonse fye ba mu mpaanga shimbi.

12. Fya kucitika nshi ifya mu Malembo fyatangilileko ifilango kuti impaanga shimbi ishafikapo kuti shalapokelela umulimo ukalamba mu kuteyanya?

¹² Bushe calilubana ukupeela umulimo wakose fyo ku mpaanga shimbi? Iyo, cikonka fye mu fyalecitika ku numa. Insangu shimo ishafumine ku fyalo fimbi (abalebeshi) baali ne fifulo fikalamba muli Israele wa pa kale. (2 Samwele 23:37, 39; Yeremia 38:7-9) Pa numa ya bunkole bwa ku Babele, Abapeelwa (ababomfi ba pe tempele abashali bena Israele) abaali abafikapo balipeelwe amashuko ya kubombela pe tempele ayo ku numa yalepeelwa fye ku bena Lebi. (Esra 8:15-20; Nehemia 7:60) Ukulundapo, Mose, uwamoneke pamo na Yesu mu cimonwa ca kwaluka alipokelele ukufunda kusuma ukwapeelwe no mwina Midiani, Yetro. Pa numa, Mose alombele Hobabu, umwana mwaume wa kwa Yetro ukuti abe amenso yabo pa kupita mu matololo.—Ukufuma 18:5, 17-24; Impendwa 10:29.

13. Pa kupeelako icishingamo mu kuicefya ku mpaanga shimbi ishafikapo, abasubwa baapashanya umupashi ushaiwamina uwa kwa ani?

¹³ Lintu caletwala ku kupwa kwa myaka 40 iya kuba mu matololo, Mose, pa kwishibo kuti taali na kwingila mu Calo Calaiwe, apepele ukuti Yehova engapayanya impyani. (Impendwa 27:15-17) Yehova amwebele ukuti asonte Yoshua pa ntanshi ya bantu bonse, kabili Mose e fyo acitile, nangu line aali acili uwakosa lwa ku mubili kabili talekele ilyo line fye ukubombela Israele. (Amalango 3:28; 34:5-7, 9) Mu kuba no mupashi umo wine uwa kuicefya, abasubwa kale kale balatambulula amashuko yalundwako ku baume bafikapo pa kati ka mpaanga shimbi.

14. Masesemo nshi ayalosha ku lubali lulekula ulwa mpaanga shimbi mu kuteyanya?

¹⁴ Pa lubali lulekulilako ulo impaanga shimbi shilebomba mu kuteyanya, ubusesemo bwalilandapo. Sekaria asobele ukuti umuPelishiti uushali mwina Israele aali no kuba “[nga sheik, NW] muli Yuda.” (Sekaria 9:6, 7) Basheikh baali ni mfumu sha mikowa, e co Sekaria aalesoso kuti uwali kale umulwani wa kwa Israele aali no kupokelela ukupepa kwa cine no kwisaba imfumu ya mukowa mu Calo Calaiwe. Ukulundapo, lintu alelanda kuli Israele wa kwa Lesa, Yehova atile: “Abeni bakema no kuceme mikuni yenu, na bambi bambi bakaba aba kumulimino mushili, kabili aba kumulimine myangashi; lelo imwe muketwa ni Bashimapepo ba kwa Yehova, bakasosela imwe, abati, ni Bakapyunga ba kwa Lesa wesu.” (Esaya 61:5, 6) “Abeni” na “bambi bambi” baba ni mpaanga shimbi. Aba balipeelwa ifishingamo pa kuti bengalabombela pa mulimo wakulilako ilyo abashalapo basubwa abaleya balekota balepwisha ubumi bwabo bwa pe sonde no kuya ku kubomba mu nshila yakumanina pamo nga “bashimapepo ba kwa Yehova,” ukushinguluka icipuna ca bufumu ica bukata pamo nga “Bakapyunga ba kwa Lesa wesu.”—1 Abena Korinti 15:50-57; Ukusokolola 4:4, 9-11; 5:9, 10.

“Inkulo Iileisa”

15. Muli ino nshita ya ku mpela, libumba nshi ilya Bena Kristu ilifikile ku “bukote,” kabili libumba nshi lileimininako “inkulo iileisa”?

¹⁵ Abashalapo basubwa balifwaisha ukukanshisha impaanga shimbi ku fishingamo fyaingilishiwako. Ilumbo 71:18 litila: “Kabili ukufika ku bukote ne mfwi, mwe Lesa, mwindekelesha; nsuke nongole amaka yenu ku nkulo iileisa, na bumpalume bwenu kuli onse uukesabapo.” Pa kulanda pali ici cikomo, Ulupungu lwa kwa Kalinda (ulwa ciNgeleshi) ulwa December 15, 1948, lwalondolwele ukuti icilonganino ca Bena Kristu basubwa mu cine cine califikile ku bukote. Lwatwalilile no kulando kuti abasubwa mu kubamo insansa “benekela ukumona inkulo iipya ukulingana ne filanda amasesemo ya mu Baibolo.” Ni kuli bani maka maka kuntu ici cilelosha? Lulya Ulupungu lwa kwa Kalinda lwatile: “Yesu alandile ulwa bene pamo nga ‘impaanga shimbi.’” “Inkulo iileisa” ilosha ku bantu abakaba abomi pe samba lya bwangalishi bwa pano isonde ubukalatungululwa ku Bufumu bwa mu myulu.

16. Mapaalo nshi yantu aba “nkulo iileisa” benekela mu kuswatuka?

¹⁶ Baibolo tailumbula mu kulengama ilyo bonse Abena Kristu basubwa bakasha bamunyinabo ba iyi “nkulo iileisa” no kuyacindamikwa capamo na Yesu Kristu. Lelo aba basubwa balicetekela ukuti inshita naipalama lintu ico cikacitika. Ifya kuponako ifyasobelwe mu busesemo bukalamba ubwa kwa Yesu pa lwa “nshita ya ku mpela” fyalimoneka ukutula 1914, ukulangililo kuti ubonaushi bwa cino calo nabupalama. (Daniele 12:4; Mateo 24:3-14; Marko 13:4-20; Luka 21:7-24) Mu kwangufyanya, Yehova akaletako icalo cipya umo “inkulo iileisa” ‘ikapyana ubufumu [ubwikalo bwa pe sonde] ubwateyanishiwilwa bene ukufuma pa kulengwa kwa calo.’ (Mateo 25:34) Balacincimushiwa pa kwenekela ukubweshiwa kwa Paradise no kubuushiwa kwa mamilioni ya bafwa ukufuma ku Hades. (Ukusokolola 20:13) Bushe abasubwa bakabako ku kupokelela aba bakabuushiwa? Ku numa mu 1925, Watch Tower wa May 1 atile: “Tatulingile ukucipampamika ukulando kuti ici e cintu Lesa akacita nelyo cintu ashakacite. . . . [Lelo] tufika ku kusondwelelo kuti aba muli ili Calici [Abena Kristu basubwa] bakacindamikwa ilyo kushilaba ukubuuka kwa bawaminwa [inte sha pa ntanshi ya Bwina Kristu isha busumino].” Pa kulanda mu nshila yapalako pali nampo nga bamo aba mu basubwa bakabapo ku kupokelela abakabuushiwa, Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa September 1, 1989 lwatile: “Ici tacakabe icakabilwa.”d

17. Mashuko nshi ayashaiwamina yantu abasubwa, pamo nge bumba, bakakumako pamo ne Mfumu yabikwa pa cipuna Yesu Kristu?

¹⁷ Kwena, tatwaishiba icikacitika kuli umo umo uwa Bena Kristu basubwa. Lelo ukuba kwa kwa Mose na Eliya pamo na Yesu mu cimonwa ca kwaluka kulangilila ukuti Abena Kristu basubwa abakabuushiwa baleenekelwa ukuba na Yesu lintu akesa mu bukata ku “[kulambulo] muntu onse umwabele milimo yakwe” lintu akalapingula. Ukulundapo, tulebukisha ukulaya kwa kwa Yesu ukwa kuti Abena Kristu basubwa ‘abakacimfya’ bakabombako pamo nankwe umulimo wa ‘kucemene nko ku nkonto ya cela’ pa Armagedone. Lintu Yesu akesa mu bukata, bakekala pamo nankwe “ukupingule mikowa ikumi na ibili ya kwa Israele.” Pamo na Yesu, ‘bakashonawila Satana mwi samba lya makasa yabo.’—Mateo 16:27–17:9; 19:28; Ukusokolola 2:26, 27; 16:14, 16; Abena Roma 16:20; Ukutendeka 3:15; Ilumbo 2:9; 2 Abena Tesalonika 1:9, 10.

18. (a) Ifintu fileenda shani ukulosha ku ‘kulonganika ifintu fya mu muulu muli Kristu’? (b) Cinshi twingasosa pa lwa ‘kulonganika ifintu fya pe sonde muli Kristu’?

¹⁸ Mu kumfwana ne fyo angalila ifintu, Yehova panono panono aleselela ku ‘kulonganike fintu fyonse muli Kristu.’ Ukukuma ku fintu “fya mu muulu,” imifwaile yakwe ilepalamina ukupwa. Ukwikatana kwa kwa Yesu na bonse ba 144,000 mu muulu ku “bwinga bwa Mwana wa mpaanga” nakupalama. E ico, bamunyina bafulilako abakokole, abakosoka aba mu mpaanga shimbi, abemininako “ifya pano nse” baliseekeshiwa ifishingamo fyacilapo kukatama mu kwafwilisha bamunyinabo basubwa. Mwandi ni nshita sha kucincimusha shintu twikelemo! Fintu cili ica kucilimusha ukumona imifwaile ya kwa Yehova ilelola ku kufikilishiwa! (Abena Efese 1:9, 10; 3:10-12; Ukusokolola 14:1; 19:7, 9) Kabili mwandi impaanga shimbi shilasekelela pa kwafwilisha bamunyinabo basubwa ilyo amabumba yonse yabili yalebombela pamo ngo “mukuni umo” pe samba lya “mucemi umo” mu kunakila ku Mfumu, Yesu Kristu, no kutwalo bukata kuli Mulopwe wa mu Kubumbwa konse, Yehova Lesa!—Yohane 10:16; Abena Filipi 2:9-11.

[Amafutunoti]

Bushe Kuti Mwalondolola?

Ni shani fintu ukuteyanya kwa kwa Lesa kwalundulwike mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo?

Ni shani fintu Ibumba Litungulula lyalunduluka mu fyacitika pa Nte sha kwa Yehova muno nshiku?

Malembo nshi yasuminisha ukupeelo bulashi ku mpaanga shimbi mu kuteyanya kwa kwa Yehova?

Ni shani fintu “ifya mu muulu” ne “fya pano nse” fyalonganikwa muli Kristu?

[Icikope pe bula 16]

Nangu fye lintu abaalimo pa kutendeka bashali mu Yerusalemu, ibumba litungulula lyalitwalilile ukulabomba mulya

[Ifikope pe bula 18]

Abena Kristu basubwa abakosoka baliba lipaalo ku bantu ba kwa Yehova

C. T. Russell 1884-1916

J. F. Rutherford 1916-42

N. H. Knorr 1942-77

F. W. Franz 1977-92

M. G. Henschel 1992-