Epafroditi—Intumi ya Bena Filipi — Watchtower LAIBRARE YA PA INTANETI

Epafroditi—Intumi ya Bena Filipi

“MUPOKELELENI muli Shikulu, no kusekelela konse. Kabili cindikeni ababe fi,” e fyo Paulo alembeele abena Filipi. Ukwabulo kutwishika kuti twaba aba nsansa nga kangalila wa Bwina Kristu aali no kulanda pa lwa ifwe mu mashiwi ya musango yo aya cikabilila. (Abena Filipi 2:29) Lelo bushe nani untu Paulo alelandapo? Kabili cinshi cintu uyo muntu ali nacita pa kuwaminwa ukutasha kwa musango yo?

Icasuko ku cipusho ca kubalilapo cili ca kuti ni Epafroditi. Pa kwasuke cipusho ca bubili, natulanguluke imibele yalengele ukuti Paulo alembe aya mashiwi.

Mupepi na 58 C.E., abena Filipi baumfwile ukuti Paulo alikuliilwe ku nse ye tempele no kuumwa kwi bungwe ilyakaluka mu Yerusalemu, kabili abalashi balimwikete, e lyo, pa numa ya kumulindika pa kukanaishiba ifya kumucita, bamutwele ku Roma ninshi nakakwa mu minyololo. (Imilimo 21:27-33; 24:27; 27:1) Pa kuba abasakamikwa pa lwa bumi bwakwe, abena Filipi bafwile balelanguluka pa co bengamucitila. Baali ababusu kabili baali ukutali no kwali Paulo, e co ukwaafwa uko bali no kupeela kwali ukwapelebela. Lelo, ukuyumfwa kwa cikabilila ukwakuntile abena Filipi ukwa kutungilila ubutumikishi bwakwe inshita yafumineko kwali kucili kulebakunta; pali bufi, apo aali mu mibele yayafya.—2 Abena Korinti 8:1-4; Abena Filipi 4:16.

Abena Filipi bafwile balelanguluka nampo nga umo uwa muli bene engayatandalila Paulo pamo ne ca bupe ku kumwafwilisha nga engakabila icili conse. Lelo bwali bulendo bwalepa ubwa kulengo kufunshika, kabili ukumwafwilisha kuti pambi kwabamo busanso! Joachim Gnilka alandapo kuti: “Ubukose bwalekabilwa pa kuyatandalila umufungwa, no kucila, umufungwa uo ‘umulandu’ wakwe walemoneka uwabulo kulondoloka bwino bwino.” Kalemba Brian Rapske atila: “Kwaliko ubusanso na bumbi ubwa kulundanishiwa mu kupalamisha sana nelyo ukusuminisha cintu umufungwa acitile nelyo imimwene yakwe. . . . Ukulandapo cimo nelyo ukucitapo cimo ica kuti capusumuka fye kuti kwatungulula te kwi shamo fye lya uyo mufungwa lelo no yo wine uumutandalile.” Ni ani untu abena Filipi baali no kutuma?

Kuti twalungika ukwelenganyo kuti ubulendo bwa musango yu kuti bwabalamuna ukusakamikwa no kutwishika, lelo Epafroditi (tali na kufundawilwa na Epafra uwa ku Kolose) aaliitemenwe ukubomba uyo mulimo wayafya. Ukutontonkanya fye pe shina lyakwe, ilisanshamo ishina lya kwa Aphrodite, afwile pambi aali ni nsangu Mwina fyalo uwaishileba Umwina Kristu—umwana wa bafyashi abaipeeleeshe kuli ulya lesa mwanakashi wa baGriki uwa cintemwa no kusanda. Lintu Paulo alembeele abena Filipi ku kubatootela pali bukapekape bwabo, mu kulingisha aali no kulondolola Epafroditi pamo nge “nkombe yenu iilebombelo kukabila kwandi.”—Abena Filipi 2:25.

Ukufuma ku cintu Baibolo ilanda pali Epafroditi, tulaba na maka ya kumfwikisha ukuti te mulandu no kwangukililwa kwatashiwa ukwa kuibomfya umwine mu kubombela Paulo ne cilonganino cine cintu aalimo, Epafroditi alikwete amafya aya musango umo wine nga yantu pambi twingakwatako. Natulanguluke ica kumwenako cakwe.

‘Uulebombelo Kukabila Kwandi’

Tatwaishiba ifyebo fya kulonsha, lelo kuti twaelenganya ukuti Epafroditi afikile mu Roma uwanaka ku bulendo buntu aendele. Nakalimo aendele ukukonka Via Egnatia, umusebo wa bena Roma uwacilingenye mu Makedonia. Afwile alyabwike Adriatic kwi “samba” lya cisumbu ca Italy e lyo lyene ukuya mu Musebo wa Appian ukuya ku Roma. Bwali bulendo bwa kunasha (bakilomita 1,200 ukuya fye kweka) ubo mu kumonekesha bwasendele ukucila pa mweshi uutuntulu.—Moneni umukululo pe bula 29.

Cinshi cali mu mutima wa kwa Epafroditi ilyo aimine? Aali natumwa ku kubombela Paulo “umulimo wa pa mbali,” nelyo lei·tour·giʹa. (Abena Filipi 2:30, NW) Ili shiwi lya ciGriki mu kutendekelako fye lyalelosha ku mulimo wa Buteko uwalebombwa mu kuitemenwa ku mwikashi. Pa numa, lyaishilepilibula ulya musango wa mulimo untu Ubuteko bwaishilekakatisha abekashi ukucilisha abafikilepo ukubomba wene. Ukulondolola umulandu ili shiwi lyabomfiwilwe mu Amalembo ya ciGriki, uwasoma umo atila: “Umwina Kristu aba muntu uubombela Lesa na bantu, ica kubalilapo, ni pa kuti alafwaisha ukubabombela, no mutima wakwe onse, ne ca cibili, pa mulandu wa kuti alakuntwa ukubomba, pantu ukutemwa kwa kwa Kristu kulamupatikisha.” Ee, mwandi wali mupashi usuma untu Epafroditi alangishe!

‘Asukiliishe Umweo Wakwe ku Busanso’

Ukubomfya ishiwi ilya kwashima ukufuma ku milandile ya mu fyangalo fya cela mushuke, Paulo atila Epafroditi aali ‘nasukilisha [pa·ra·bo·leu·saʹme·nos] umweo wakwe ku busanso,’ nelyo ukukonke shiwi, “ashitiike” ubumi bwakwe ku mulimo wa kwa Kristu. (Abena Filipi 2:30) Tatulekabila ukutontonkanyo kuti Epafroditi abombele mu kubulwamo amano mu nshila iili yonse; mu cifulo ca ico, ukufikilisha umulimo wakwe uwashila kwasanshishemo ukuisansalika ukwine kwine. Bushe nakalimo aeseshe ukupeela ukukumbusuka pa nshita ya mwaka lintu imiceele ishali bwino? Bushe alikoselele mpaka no kuyafika pa numa ya kulwala uko alwele lintu aali mu nshila? Icishinka cili ca kuti, Epafroditi “alilwele, ali mupepi ne mfwa.” Nakalimo aali no kwikala na Paulo ukulamupyungilako, e co umutumwa cilemoneka kwati afwaile umwa kulondolwela umulandu abweleele bwangu ukucila pantu aleenekelwa.—Abena Filipi 2:27.

Nangu ni fyo, Epafroditi aali muntu uwa bukose uwaitemeenwe ukuisansalika ukwabula akaso pa kuti engaletela abaali mu kukabila ukwaafwa.

Kuti pambi twayipusha fwe bene atuti, ‘Ni kwi ningafika ku kuibikilishako mu kwafwilisha bamunyinane ba ku mupashi abali mu mibele yayafya?’ Uyo mupashi wa kuitemenwa waba cintu ico Mwina Kristu onse ali no kukwata. Yesu atile: “Ifunde lipya ndemupeela, lya kuti muletemwana: ifyo namutemenwe, na imwe mutemwane.” (Yohane 13:34) Epafroditi abombele umulimo wakwe “mupepi ne mfwa.” Epafroditi, kanshi, aali ca kumwenapo ca muntu uwali no “kwangwa” kuntu Paulo akoseleshe abena Filipi ukukwata. (Abena Filipi 2:5, 8, 30, Kingdom Interlinear) Bushe kuti twaitemenwa ukufika ukwalepe fyo?

Nangu cibe fyo, Epafroditi alipopomenwe. Mulandu nshi?

Ukupopomenwa Kwakwe

Ibikeni mwe bene mu cifulo ca kwa Epafroditi. Paulo alondolwele ati: “Alemufuluka bonse no kusakamikwa [“kupopomenwa,” NW] ico mwalyumfwile ukuti alilwele.” (Abena Filipi 2:26) Epafroditi alishibe ukuti bamunyina mu cilonganino ca ku mwabo balishibe ukuti aalilwele kabili taali na maka ya kwafwilisha Paulo mu nshila baenekele. Na kuba, kuti pambi camoneke ukuti Epafroditi alengele ukuti Paulo abe na masakamika yacishamo. Bushe shiŋanga Luka, cibusa wa kwa Paulo, aali no kulekelesha imilandu imbi pa kuti engasakamana Epafroditi?—Abena Filipi 2:27, 28; Abena Kolose 4:14.

Mu kupalishako pamo nge cafuminemo, Epafroditi alipopomenwe. Nakalimo aleelenganya ukuti bamunyina ba mu cilonganino ca ku mwabo balemumona ngo ushafikapo. Nalimo aleyumfwa uwa mulandu kabili “alefuluka” ukubamona ukubeebekesha ulwa busumino bwakwe. Paulo abomfeshe ishiwi lya ciGriki ilyakosa, a·de·mo·neʹo, “ukupopomenwa,” pa kulondolola imibele ya kwa Epafroditi. Ukulingana no wasoma J. B. Lightfoot, ili shiwi kuti lyalangilila “imibele ya kupelenganishiwa, iya kusukasuka, iya kusampauka, iilengwa no kupumfyanishiwa kwa mubili, nelyo ukumanama kwa ku muntontonkanya, pamo nga ubulanda, umuseebanya, ukulengwe nsoni, na fimbipo.” Pambi peka fye apo ili shiwi lyabomfiwa mu Amalembo ya ciGriki palosha ku kukalipwa kwa kwa Yesu ukwa kulengo kushikitika ukwa mwi bala lya Getsemane.—Mateo 26:37.

Paulo asondwelele ukuti icali no kuwamisha kutuma Epafroditi ukubwelela ku bena Filipi na kalata uwa kulondolola ukubwela kwa ntumi yabo uko bashaleenekela. Mu kulando kuti, “Nalingile ukuti cifwile ukutuma Epafroditi kuli imwe,” Paulo aleishingamika ukubwela kwa kwa Epafroditi, na muli fyo ukufumyapo umutunganya uuli onse uwingabako uwa kuti Epafroditi alifililwe umulimo. (Abena Filipi 2:25) Mu kupusanako, Epafroditi apeene alufye ubumi bwakwe pa kupwilikisha umulimo wakwe! Paulo mu kukaba atubulula ukuti ‘bamupokelele muli Shikulu, no kusekelela konse. Kabili balecindika ababe fi; pa kuti apalamine mupepi na ku mfwa pa mulandu wa mulimo wa kwa Kristu, pa kuisukilisha ku mfwa ukuti afishe umulimo wenu uo mulemombelako.’—Abena Filipi 2:29, 30.

“Cindikeni Ababe Fi”

Abaume na banakashi aba mibele imo ine iya muntontonkanya nge fyali Epafroditi mu kushininkisha bali no kutashiwa. Balaipusula pa kuti bengabombela bambi. Tontonkanyeni ulwa abo baipeela abene ukuyabombela ukutali ukufuma ku myabo pamo nga bamishonari, bakangalila benda, nelyo bakabomba ba pali limo ilya maofesi ya Watch Tower Society. Nga ca kuti umushinku nelyo ukulwalilila nomba filecilikila bamo ukukanacita cintu pa nshita imo baalebomba, baliwamina ukucindikwa no mucinshi pa mulandu wa myaka yabo iya mulimo wa busumino.

Nangu ni fyo, ubulwele ubupoka amaka kuti pambi bwaletako ukupopomenwa nelyo ukuyumfwa uwa mulandu. Umo kuti atemwa ukucite fyafulilako. Fintu ciba ica kupelenganya! Abali bonse abaisanga mu mibele ya musango yo kuti basambililako kuli Epafroditi. Na kuba, bushe ukulwala wali mulandu wakwe? Awe nakalya! (Ukutendeka 3:17-19; Abena Roma 5:12) Epafroditi afwaishe ukubombela Lesa na bamunyina, lelo ukulwala kwalemucilikila.

Paulo taebawile Epafroditi pa mulandu wa bulwele bwakwe lelo aebele abena Filipi ukulamutembatemba. Mu kupalako, tulingile ukulasansamusha bamunyinefwe lintu bali abakungumana. Ilingi line kuti twabatasha pa lwa ca kumwenako cabo ica busumino ica kubombela bambi. Icishinka ca kuti Paulo alitashishe Epafroditi, ukumulandilako bwino, cifwile calimusansamwishe, ukumwilululako ukupopomenwa. Na ifwe bene kuti twaba abashininkisho kuti ‘Lesa taba uushalungama; takalabe umulimo wesu, no kutemwa uko twalangile kwi shina lyakwe, apo twalepyungila aba mushilo, kabili tucili tulebapyungila.’—AbaHebere 6:10.

[Akabokoshi pe bula 29]

Amacushi ya pa Bulendo

Muno nshiku ubulendo pa kati ka misumba ibili ikalamba iya mu Bulaya, ukupala ubulendo ubo Epafroditi aendele, tabwingafwaya ukubombesha kukalamba. Ulwendo kuti lwapwishishiwa mu nshila yakookoloka mu ndeke ya jet mwi awala limo nelyo yabili. Mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo cali icapusanininako fye ukutoolo bulendo bwa musango yo. Ku numa kulya, ukufuma ku cifulo cimo ukuya ku cinankwe cali kucula. Umuyendo wa pa makasa aali no kwenda pa kati ka bakilomita 30 ukufika ku 35 akasuba kamo, ilyo aleisansalika ku miceele na ku masanso yalekanalekana, ukusanshako ne “fipondo.”—2 Abena Korinti 11:26.

Ni shani pa lwa fifulo fya kutubilishapo bushiku ne mpao?

Kalemba wa lyashi lya kale Michelangelo Cagiano de Azevedo alondololo kuti mu misebo ya bena Roma, “mwalebamo amamansione, ayaali mahotela ayene yene, ayakwete fipe, amatanga, no mwa kusendama abalebombamo; pa kati ka mamansione ayakonkana yabili, kwalebako amamutatione, nelyo ififulo fya kutubilishapo, apo umo engakakwila bakabalwe nelyo iŋoola no kufwayako impao.” Ifi fifikila beni fyaishibikwe mu nshila yabipa nga nshi apantu paleisa abantu abapiina nga nshi mu bwikashi. Pa mbali ya kwibila abayendo, abalebombela muli aya mayanda ilingi line baleongesha pa sho balefola ku fyo balepoka kuli bacilende. Kemba wa mishikakulo ya ciLatin Juvenal alandilepo kuti abashakwete kwa kuya abaikele mu cifikila beni ica musango yo baisangile ukuti “baleele mupepi ne cipondo, mwi bumba lya benda mu fyombo, abapuupu, abasha batanduka kuli bashikulwibo, ukulaala mupepi na baputunkanye ncitabubi na bakapanga wa mbokoshi sha kushiikamo abafwa . . . Pa kunwa kubomfya inkapu imo ine; takuli nangu umo ukuikwatila ubusanshi eka, nangu litebulo ilyabulapo abantu bambi.” Bakalemba bambi aba pa kale balilishiike pa mulandu wa kubipa kwa menshi ne miputule ya kusendamamo, umo abantu baletitikana, umwaleba ifiko, icipuki, ne mpantila.

[Mapu ne Cikope pe bula 27]

(Nga mulefwaya ukumona mapu moneni muli magazini)

Roma

[Icikope]

Umuyendo mu nshita sha bena Roma

[Abatusuminishe]