Timote—‘Umwana Wine Wine mu Citetekelo’

CIMONEKA kwati Timote aali umwaice sana lintu umutumwa wa Bwina Kristu Paulo amusalile ukuba uwa kwenda nankwe. Ici icibusa calitwalilile pa myaka mupepi na 15. Icibusa ca aba babili caishilefika ku cipimo ca kuti Paulo aitile Timote “umwana wandi uwatemwikwa kabili uwa cishinka muli Shikulu” kabili ukuti “umwana wandi wine wine mu citetekelo.”—1 Abena Korinti 4:17; 1 Timote 1:2.

Mibele nshi iya kwa Timote maka maka iyalengele Paulo ukumutemwe fyo? Ni shani fintu Timote aishileba cibusa waibela uwa musango yo? Ukulundapo masambililo nshi ayasuma ayaba mu malembo yapuutwamo pa lwa mibombele ya kwa Timote?

Paulo Amusala

Paulo asangile umusambi munono Timote lintu atandalile Lustra (pali nomba calo ca Turkey) ilyo aali pa bulendo bwakwe ubwa bumishonari mupepi na 50 C.E. Cimoneka kwati ilyo Timote aali ne myaka mupepi na 20 nelyo ukucilapo panono, aaleshimikwa icisuma ku Bena Kristu ba mu Lustra na ku Ikonia. (Imilimo 16:1-3) Abombele umwabelele ishina lyakwe, ilipilibula “Uucindika Lesa.” Ukufuma ku bwaice, Timote asambilishiwe Amalembo ya Mushilo kuli nakulu Loisi na nyina, Yunike. (2 Timote 1:5; 3:14, 15) Napamo bapokelele ubuKristu ilyo Paulo atandalile umushi wabo pa muku wa kubalilapo imyaka ya ku numa. Nomba, ukupitila mu mupashi wa mushilo, kwaliko ukusesema ukwalangilile ifyo Timote aali no kucita ku ntanshi. (1 Timote 1:18) Pa kukonka ubo butungulushi, Paulo na bakalamba ba cilonganino babikile iminwe pali uyu mulumendo, ukumupaatwila ku mulimo waibela, kabili umutumwa alimusalile ku kuba cibusa wakwe muli bumishonari.—1 Timote 4:14; 2 Timote 1:6.

Apantu wishi aali muGriki uushatetekela, Timote aali uushasembululwa. Kwena ici tacalefwaikwa ku Bena Kristu. Nangu cibe fyo, pa kukanafwaya ukupunwisha abaYuda baali no kulatandalila, Timote alisumine ukusembululwa nangu cingati ukucite ci cilakalipa nga nshi.—Imilimo 16:3.

Bushe Timote kale aalemonwa ngo muYuda? Abasoma bamo batila ukulingana ne ncenshi sha cirabi, “umukowa wa bana balefyalwa mu fyupo fya mitundu ushintilila pali nyina, te pali wishi iyo.” E kutila, “umwanakashi umuYuda afyala abana abaYuda.” Lelo, kalemba umo Shaye Cohen alatwishika nga ca kuti ilyo “ifunde lya cirabi e ko lyali mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo C.E.” kabili alatwishika nampo nga abaYuda ba ku Asia Minor balekonka lyene. Pa numa ya kubebeta ubushininkisho bwa fyalecitika kale, asondwelela ukuti ilyo Abena fyalo baupile abena Israele, “abana muli ifi fyupo balemonwa nga bena Israele lyeka fye lintu ulupwa lwaleikala na bena Israele. Abana bali ba ku canakashi ilyo fye lyeka lintu baaleikala kuli nyinabo. Ilyo umwina Israele aile ku calo cimbi ukukonka umulume wakwe Umwina fyalo, abana bakwe baalemonwa nga Bena fyalo.” Te mulandu na fintu cali kuli Timote, ukufyalilwa mu lupwa lwa bafyashi bapusana umushobo kufwile kwalimwafwile nga nshi mu mulimo wa kushimikila. Afwile taculile sana pa kubomba na baYuda nelyo na Bena fyalo, napamo alyafwile fye no kuleta aba bantu capamo.

Ukutandala uko Paulo atandalile Lustra e kwalengele ubumi bwa kwa Timote ukwaluka. Ukuitemenwa kwa uyu mulumendo ukukonka ubutungulushi bwa mupashi wa mushilo no kunakila baeluda ba Bwina Kristu mu kuicefya kwamuletele amapaalo ayengi ne milimo yalundwapo. Nampo nga alilwike nelyo iyo, ukupitila mu kubombela pamo na Paulo, Timote aali no kwisabomba imilimo ya bulesa iyacindamisha, ukumufisha fye no kwalepesha ku Roma, icifulo ca bwangalishi bwa buteko.

Timote Aalundulwile Ifya Bufumu

Ifyebo twakwata pa lwa mibombele ya kwa Timote fya patali patali fye, lelo alyendele sana ku kulundulula ifya Bufumu. Ulwendo lwa kubalilapo ulwa kwa Timote ilyo aali na Paulo na Sila mu 50 C.E. lwamulengele ukupita mu Asia Minor ukufika na ku Bulaya. Kulya alishimikileko mu Filipi, Tesalonika, na Berea. Ilyo ukulamata kwalengele Paulo ukuya ku Atena, Timote na Sila balishele mu Berea ku kusakamana abasambi abalonganikwe kulya. (Imilimo 16:6–17:14) Pa numa, Paulo atumine Timote ku Tesalonika ku kukosha icilonganino cipya. Timote aali nalundulula imbila nsuma lintu akumenye Paulo mu Korinti.—Imilimo 18:5; 1 Abena Tesalonika 3:1-7.

Amalembo tayalondolola ubutali bwa nshita Timote aikele na bena Korinti. (2 Abena Korinti 1:19) Nangu cibe fyo, napamo mupepi na 55 C.E., Paulo apingwilepo ukumubwekeshako pantu aalipokelele lipoti wabipa pa lwa mibele yabo. (1 Abena Korinti 4:17; 16:10) Pa numa, ilyo aali na Erasti, Timote alituminwe aye ku Makedonia ukufuma ku Efese. Kabili lintu Paulo alembeele abena Roma mu Korinti, aali pamo na Timote na kabili.—Imilimo 19:22; Abena Roma 16:21.

Timote na bambi bashile Korinti pamo na Paulo ilyo alungeme ku Yerusalemu, kabili cimoneka kwati bashindike umutumwa ukufika fye na ku Troa. Tacaishibikwa nga ca kuti Timote alikonkele ukuyafika na ku Yerusalemu. Lelo alilumbulwa mu mashiwi ya kutendeka fye aya bakalata batatu abo Paulo alembele mu cifungo ku Roma mupepi na 60-61 C.E.a (Imilimo 20:4; Abena Filipi 1:1; Abena Kolose 1:1; Filemone 1) Paulo alepekanya ukutuma Timote ukufuma ku Roma ukuya ku Filipi. (Abena Filipi 2:19) Kabili pa numa Paulo abe nakakulwa mu cifungo, Timote atwalilile ukuba mu Efese nga fintu umutumwa amwebele.—1 Timote 1:3.

Apantu mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo tacali icayanguka nelyo ica bwanalale ukuba pa bulendo, ukuitemenwa uko Timote aitemenwe ukuipoosa mu nyendo ishingi pa mulandu wa filonganino cine cine kwalitashiwe. (Moneni umukululo mu Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa August 15, 1996, ibula 29.) Moneni ulwendo lwakwe lumo ulo aali no kuipoosamo na cintu ici ciletulangilila pa lwa kwa Timote.

Ukusanikila pa Mibele ya kwa Timote

Timote aali na Paulo mu Roma ilyo umutumwa uwali mu cifungo alembeele Abena Kristu baalepakaswa mu Filipi no kusoso kuti: “Nacetekela muli Shikulu Yesu ukutuma Timote kuli imwe bwangu, ukuti na ine mpeme pa kwishibe fya kuli imwe. Pantu nshikwete muntu uwalingana nankwe umutima, untu engasakamane cine cine ifya kuli imwe. Pantu bonse bafwaye fyabo abene, te fya kwa Yesu Kristu; lelo mwaishibo kweshiwa kwakwe, ukuti abombele pamo na ine ku mbila nsuma, ngo mwana kuli wishi.”—Abena Filipi 1:1, 13, 28-30; 2:19-22.

Ayo mashiwi yakomaile pa kwangwako kwa kwa Timote ku basumina banankwe. Limo kwaleba ukubomfya ingalaba e lyo inshita shimbi pa makasa fye. Ulwendo lwa pa makasa lwalesenda inshiku 40 ukufuma ku Roma ukufika ku Filipi, ukuputwila pali bemba wa Adriatic, lyene ukwenda inshiku na shimbi 40 ukubwelela ku Roma. Timote aliitemenwe ukwenda muli uyu musango ku kupyungila bamunyina na bankashi.

Nangu cingati Timote alyendawike nga nshi, limo limo ubumi tabwaleba bwino. Cimoneka kwati mu mala mwalemucusha kabili ‘aalelwalilila.’ (1 Timote 5:23) Lelo aleibikilishako pa mulandu wa mbila nsuma. E mulandu wine kanshi Paulo amutemenwe nga nshi!

Pa kuba mu maboko ya mutumwa Paulo na fintu bonse babili bapitilemo, cimoneka ifyo Timote alangile imibele ya kwa Paulo. E mulandu wine Paulo amwebele ukuti: “Wakonke sambilisho lyandi, imibele yandi, ukupanga kwandi, icitetekelo candi, ukutekanya kwandi, ukutemwa kwandi, ukutwalilila kwandi, ukulamatwa kwandi, ukucula kwandi; ifintu ifyamponene mu Antioke, mu Ikonia, mu Lustra, ifya kulamata ifyo nashipikisheko.” Timote aleculila pamo na Paulo, aalemupepelako, kabili apyungile nankwe ku kulundulula ifya Bufumu.—2 Timote 1:3, 4; 3:10, 11.

Paulo akoseleshe Timote ‘ukukanaleka muntu nelyo umo ukusuula ubulumendo bwakwe.’ Ici cilangilila ukuti napamo Timote aali uwa nsoniko, uwaleshimunuka ukukambisha bambi. (1 Timote 4:12; 1 Abena Korinti 16:10, 11) Nangu cibe fyo, aleiminina umwine, kabili Paulo taletwishika na kutwishika pa kumutuma ku mulimo wacindama. (1 Abena Tesalonika 3:1, 2) Lintu Paulo amwene ukuti aba kwangalila icilonganino abacincila baalekabilwa mu Efese, aebele Timote ukwikala kulya ku ‘kukonkomesha bamo ukuleko kusambilishe cisambilisho icaibela.’ (1 Timote 1:3) Nangu cibe fyo, nangu ca kuti alipeelwe imilimo iingi, Timote aalishibe umwa kupelela. Kabili te mulandu ne nsoni ishili shonse aali na sho, aali uwashipa. Ku ca kumwenako, aile ku Roma ku kwaafwa Paulo, uo balelubulwisha pa mulandu wa citetekelo cakwe. Na kuba, Timote wine inshita imo alipooselweko mu cifungo, na o wine pa mulandu wa citetekelo cakwe.—AbaHebere 13:23.

Ukwabulo kutwishika, Timote alisambilile ifingi kuli Paulo. Umucinshi uo umutumwa acindike kabomba munankwe ulamonekesha nga nshi nga twaibukisha ukuti amulembeele bakalata bapuutwamo na Lesa babili abasangwa mu Malembo ya Bwina Kristu aya ciGriki. Mupepi na 65 C.E., lintu Paulo amwene ukuti alaswa epaiwe, na kabili aitile Timote. (2 Timote 4:6, 9) Amalembo tayalondolola nga ca kuti Timote alilemonana na Paulo ilyo umutumwa ashilaipaiwa.

Ipeelesheni ku Kubomfiwa!

Kuti twasambililako ifingi ku ca kumwenako cishaiwamina ica kwa Timote. Alinonkelemo nga nshi mu kwenda na Paulo, ukulunduluka ukufuma ku wacaice uwa nsoni ukufika ku kuba kangalila. Abena Kristu abalumendo na bakashana kuti banonkelamo sana na bo bene mu kubishanya kwa musango yo pali lelo. Bakaba abapikintika pe fye mu mulimo wabamo imifwaile nga balenga ukufwaisha ukubombela Yehova ukuba e buyo bwabo ubumi bonse. (1 Abena Korinti 15:58) Kuti baba bapainiya, nelyo aba kushimikila inshita yonse, mu cilonganino baba, nelyo kuti pambi babombela ukushaba sana bakabila ba Bufumu. Fimbi ifyo bengacita ni bumishonari mu calo cimbi nelyo ukubombela pa maofeshi yakalamba ya Watch Tower Society nelyo pa maofeshi yanono. Lelo kwena, Abena Kristu bonse kuti baba no mupashi umo wine uwali na Timote, ukupitila mu kubombela Yehova no mweo onse.

Bushe mulafwaisha ukutwalilila ukulakula lwa ku mupashi, ukubomfiwa no kuteyanya kwa kwa Yehova ukuli konse uko umwine atemenwe? Lyene citeni ifyacitile Timote. Esheni na maka ukuipeelesha ku kubomfiwa. Mukapapa nga nshi amashuko ya mulimo mukapokelela!

[Futunoti]

[Icikope pe bula 31]

“Nshikwete muntu uwalingana nankwe umutima”