Abafyashi Bali mu Bwafya

ABAFYASHI nga bakwata akanya balatemwe cibi. Cimoneka kwati mupepi na conse icacito mwana cilabasekesha. Ku bafyashi umwana nga amwentula umuku wa kubalilapo, alanda, atampula, ninshi ni nshita ya kusansamuka. Balashimikilako ifibusa na balupwa amalyashi no kubatambishako ifikope. Balatemwa umwana wabo icine cine.

Nangu ni fyo, mu ndupwa shimo kulemako ifya bulanda mu kupita kwa myaka. Imilandile ya bafyashi iya kucena no mwana no kushobaula na mashiwi ya kukalifya; ukukumbatila kwa citemwishi kupyanwapo no kupuma nelyo ukukanakumyamo mwana nangu panono, icilumba ca bafyashi cipyanwapo ne cipyu. Abengi batila, “Kanshi nga nshafyele.” Ubwafya bulabipilako mu ndupwa shimbi—abafyashi bafilwa ukutemwa umwana wabo nelyo fye lintu acili akanya! Muli yi mibele ibili, cinshi cacitika? Ngo kutemwa kuli kwi?

Kwena, abana tabengeshiba icilenga ifi. Lelo ico tacilepilibula ukuti tabakatontonkanyepo fimo ukuti e filenga. Mu mutima, umwana kuti pambi atontonkanya ukuti, ‘Abafyashi bandi ifi tabantemwa, ninshi pali ico naacita. Mfwile nshaba bwino.’ Kuti bakoselela fye ku kutontonkanya uku kwine—ukwingabonaula mu nshila shalekanalekana mu bumi bwabo bonse.

Nangu ni fyo, icishinka cili ca kuti pa milandu iyalekanalekana, abafyashi kuti bafilwa ukulangisha abana ukutemwa bakabila. Tufwile ukusumina ukuti ilelo abafyashi balolenkana na mafya yakalamba, yamo ayakulisha nga nshi. Ku bafyashi abashilaipekanya ukubombelapo bwino, aya mafya kuti yaambukila nga nshi inshila basungilamo abana. Insoselo imo iya kale iya mano itila: “Ulumanimani lulengo wa mano ukubo watumpa.”—Lukala Milandu 7:7.

“Inshita Ishayafya”

Abantu abengi baenekela ukumona icintu cimo icawamisha ukulunduluka muli uno mwanda wa myaka. Ne ci caba ni nkulo ya Utopia (Umwelenganya). Tontonkanyeni—ukwabula amafya ya fya ndalama, ifipowe, ifilala, ne nkondo! Lelo ayo masubilo tayafikilishiwa. Lelo, icalo muno nshiku caba fye nga fintu kalemba wa Baibolo aseseme ku numa mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo C.E. Alembele ati mu nshiku shesu twali no kulolenkana ne “nshita ishayafya.” (2 Timote 3:1-5) Abafyashi abengi e bengaba na batanshi ukusuminishanya na ya mashiwi.

Abafyashi abengi abatendeke fye ulupwa balasunguka pa kumona fye umutengo wabimbwamo mu kukusha abana muno nshiku. Ilingi line, abafyashi bonse babili bakabila ukusange ncito nga bengakumanisha. Kwaba ifya kulipila ifingi pamo nge fya ku cipatala, ifya kufwala, isukulu, ukusakamana cila bushiku, kabili nelyo fye ifya kulya ne ng’anda kuti fyalenga cila mweshi mulepokelela akapepala ka fya nkongole akalenga abafyashi abengi ukubongoteka. Imibele ya fya ndalama icinkulako abasambi ba Baibolo ulwa busesemo bwa mu Ukusokolola ubwasobele ukuti mu nshita shesu abantu baali no kupoosa indalama babombela ubushiku bumo ku kushita fye ififwaikwa fya bushiku bumo!—Ukusokolola 6:6.

Te kuti twenekele abana ukumfwikisha amafya yonse aya ayalolenkene na bafyashi babo. Pa kuba fye abana, baba ababulisha, abafwaisha ukutemwa no kusakamanwa. Kabili ifyo batitikishiwa ku fya kusabankanishishamo amalyashi na ku banabo ba ku sukulu ukuti bakwate ifya kwangasha, ifya kufwala, ne fya malaiti malaiti ilingi line kwisa mu kuba e kutitikisha batwala ku bafyashi babo ukuti babashitile ifi fintu fishikabilwa sana.

Ubwafya na bumbi pa bafyashi, ubulemoneka ukukulilako muno nshiku, bwaba kupondoka. Nelyo ni Baibolo ine, yaliseseme ukuti bucintomfwa ku bafyashi konse konse bwali no kuba cishibilo na cimbi ica nshita shesu ishayafya. (2 Timote 3:2) Ca cine, abana babulwa ukusalapulwa kale twatampa ukubamona. Kabili tapali umufyashi wingatila calilinga ukusunga umwana buluku buluku pa mulandu wa kuti tomfwa. Lelo bushe te kuti musumine fyo abafyashi lelo bafwile ukushomboka mu kukushisha abana mu calo caisulamo bucipondoka? Inyimbo shaseeka shilumbilisha icipyu, ukupondoka, no kupelelwa; amaprogramu ya pa TV ayalangisha abafyashi ukuti fiwelewele na bana ukuti balicenjela; amafilimu ayatasha ukububuka mu bukali—ifintu fya musango yo e fisonga abana ilelo. Abana abatamba ifi no kukonkamo mu mibele ya kupondoka kuti balenga abafyashi ukukanshika icine cine.

“Ababula Icitemwishi”

Nangu ni fyo, ubu busesemo bwa ku kale bwalikwatako ulubali na lumbi, ululangisha ukuti kuli no kuba amafya yafulilako ku ndupwa ilelo. Lulanga ukuti abantu abengi bali no kuba “ababula icitemwishi.” (2 Timote 3:3, NW) Icitemwishi e cikatilila ulupwa capamo. Kabili nelyo fye ni balya batwishika ubusesemo bwa mu Baibolo balasumina ukuti inshita shesu e mwafula ukubongoloka kwa ndupwa. Icalo conse fye, ifipimo fya kulekana nafinina. Mu mekashi ayengi, indupwa sha bafyashi abashimbe ne sha bana ba kusangamo shaliseeka ukucila indupwa shaikala pamo pa nshita ntali. Abafyashi abashimbe na ba bana ba kusangamo balolenkana na mafya yaibela no kutitikisha ifingabakosesha ukulangisha abana ukutemwa bakabila.

Nangu ni fyo, cilambukila apakalamba. Abafyashi abengi aba lelo abene bene bakulile mu mayanda umwa kuti nga mwali “icitemwishi” ninshi cali cinono nga nshi—amayanda yabongololwa ku bucende no kulekana; amayanda ayaonawilwe ku kubulwamo bucibusa no lupato; napamo umo umusaalula, ukucena inkuntu, ukupuma, nelyo ukucenda fyaseekele. Ukukulila mu mayanda ya musango yo kulonaula abana ukufika fye na ku bukalamba. Ifipendo filangilila icintu ca bulanda, ica kuti—abana abasungilwe bubi bubi ku bwaice na bo bene napamo kuti baisasunga abana babo bubi bubi. Mu nshita sha Baibolo abaYuda balikwete insoselo yaleti: “Bashibo balye myangashi iyasasamina, na meno ya bana babo yabe ngwishi.”—Esekiele 18:2.

Lelo, Lesa aebele abantu bakwe ukuti te fyo calingile ukuba. (Esekiele 18:3) Natulandepo icishinka cakatama pano. Bushe aya mafya yonse pa bafyashi cipilibula ukuti abana babo e bafwile ukupiilamo? Nakalya! Nga muli bafyashi kabili mwasanga ukuti mulashomboka na mafya yalumbwilwe pa muulu kabili namusakamikwa nampo nga kuti mwaba abafyashi basuma, shipeni! Imwe tamwaba nge cipendo ica kuti pantu kale cali mwa kuti, ninshi ku ntanshi cikaba mwa kuti.

Mu kumfwana no bulayo bwa mu Malembo ubwa kuti ifintu fikawamako, icitabo ca Healthy Parenting citila: “Ukwabula ukubombesha kwa kuti [mupusaneko] ku misungile ya bafyashi benu, ifyo mwasungilwe ku bwaice e fyo muli no kusunga abana nangu mulefwaya nangu tamulefwaya. Pa kusengauke fi, mulingile ukwiluka imibele yabipa iyo mulesungilamo abana kabili ishibeni ifya kuyalula.”

Ee, nga cilekabilwa, kuti mwayalula inshila sha kusungilamo abana isha musaalula! Kabili kuti mwabomba no kutitikisha ukulenga ukukusha abana ukwayafya nga nshi ilelo. Lelo mu nshila nshi? Ni kwi mwingasambilila ifipimo fyawamisha, ifyashintililwapo ifya kukushishamo abana? Icipande cikonkelepo cilelanda pali yi milandu.

[Icikope pe bula 6]

Abafyashi bamo ilyo bali mu mafya, balafilwa ukutemwa abana babo

[Icikope pe bula 7]

Abafyashi bafwile ukulangisha abana babo ukutemwa bakabila