Umulume Kabili Eluda—Ukulinganya Ifi Fishingamo
‘Cilolo ali no kubo mulume wa mukashi umo.’—1 TIMOTE 3:2.
1, 2. Mulandu nshi ubushimbe bwa bashimapepo bushabela bwa mu Malembo?
MU MWANDA wa myaka uwa kubalilapo, Abena Kristu ba busumino bali abayangwako ku kulinganya ifishingamo fyabo ifyalekanalekana. Lintu umutumwa Paulo asosele ukuti Umwina Kristu uwatwalilila ukuba umushimbe “acite cisuma ukucilamo,” bushe aloseshe mu kuti umuntu wa musango yo e ukacilapo kulinga ukubomba nga kangalila mu cilonganino ca Bwina Kristu? Bushe mu cituntulu aleimika ubushimbe nge cifwaikwa kuli bueluda? (1 Abena Korinti 7:38) Ubushimbe bulafwaikwa kuli bashimapepo ba ciKatolika. Lelo bushe ubushimbe bwa bushimapepo bwaba bwa mu Malembo? Amacalici ya Eastern Orthodox yalasuminisha bashimapepo babo aba mu minshoni ukuupa, lelo bashikofu babo tabasuminishiwa. Bushe ico cilomfwana na Baibolo?
2 Abatumwa 12 aba kwa Kristu, abaali e filundwa fya kutendekelako ifya cilonganino ca Bwina Kristu, baali baume baupa. (Mateo 8:14, 15; Abena Efese 2:20) Paulo alembele ati: “Bushe tatukwete buntungwa bwa kwenda na bakashi ba mu bwananyina, ificita abatumwa banensu, na bamunyina Shikulu, na Kefa [Petro]?” (1 Abena Korinti 9:5) New Catholic Encyclopedia ilasuminishako ukuti “ifunde lya ubushimbe bwa bashimapepo lyatendekwe ne calici” no kuti “abatumikishi ba mu Cipingo Cipya tabakakililweko ku bushimbe.” Inte sha kwa Yehova bakonka icipasho ca mu Malembo ukucila ukukonka ifunde lye calici.—1 Timote 4:1-3.
Eluda no Kuupa Kuti Aupa
3. Fishinka nshi ifya mu Malembo ifilango kuti bakangalila ba Bwina Kristu kuti baupa?
3 Mu cifulo ca kufwaya ukuti abaume abasontelwe nga bakangalila balingile ukuba abashaupa, Paulo alembeele Tito ukuti: “Nakushilile umulandu uyu mu Krete, uwa kuti ulondolole ifyabulapo, no kulaasa abakalamba [mu ciGriki, pre·sbyʹte·ros] mu mishi yonse ifyo nakwebele; abantu abashitungwa kabi, onse umulume wa mukashi umo, uwaba na bana abatetekela, abashaba na kushininwa kwa kuipoosaika nangu bucintomfwa. Pantu cilolo [iciGriki, e·piʹsko·pos, ukwafume shiwi lya “bishop” e mu kuti “shikofu”] ali no kubo ushitungwa kabi, pa kuti e kaangalila wa kwa Lesa.”—Tito 1:5-7.
4. (a) Twaishiba shani ukuti icupo tacaba icifwaikwa kuli bakangalila ba Bwina Kristu? (b) Busuma nshi ubwaba kuli munyina umushimbe uuli ni eluda?
4 Lubali lumbi, icupo tacaba icifwaikwa ca mu Malembo kuli bueluda. Yesu aikele ukwabulo kuupa. (Abena Efese 1:22) Paulo, kangalila walumbwike mu cilonganino ca Bwina Kristu ica mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, pali iyo nshita aali uushaupa. (1 Abena Korinti 7:7-9) Ilelo, kwalibako Abena Kristu abashimbe abengi ababomba nga baeluda. Ubushimbe bwabo nakalimo bulabashiilako inshita yakulilako ku kubombe milimo yabo iya bukangalila.
‘Umwaume Uwaupa Natangalikwa’
5. Cishinka nshi ica mu Malembo cintu bamunyina baupa balingile ukwishiba?
5 Lintu umwaume wa Bwina Kristu aupa, alingile ukwishibo kuti alepokelela icishingamo icipya icikalapinda inshita yakwe no kusakamana kwakwe. Baibolo ilondololo kuti: “Uushaupa asakamane fya kwa Shikulu, umo engatemwina Shikulu; lelo uwaupa asakamane fya pano isonde, umo engatemwino mukashi wakwe, kabili natangalikwa umwine.” (1 Abena Korinti 7:32-34) Ukutangalikwa mu nshila nshi?
6, 7. (a) Ni nshila nshi imo iyo umwaume waupa engabelamo ‘uwatangalikwa’? (b) Kufunda nshi Paulo apeela ku Bena Kristu ababa mu cupo? (c) Ni shani fintu ici cingambukila ukupingulapo kwa mwaume ku kupokelela umulimo umo?
6 Ica kubalilapo fye, umwaume uwaupa alaleka ukukwata amaka pa mubili wakwe wine. Paulo alengele ici ukumfwika ukuti: “Umukashi tali na maka pa mubili wakwe wine, kano mulume wakwe; no mulume ifyo fine tali na maka pa mubili wakwe wine, kano mukashi wakwe.” (1 Abena Korinti 7:4) Bamo abalelanguluka ukwingila mu cupo kuti bayumfwe fyo uyu tauli mulandu ukalamba pantu ukwampana kwa bwamba takwakabe e cacindamisha mu cupo cabo. Nangu cibe fyo, apantu umusangwela wa pa ntanshi ya cupo ulafwaikwa ukulingana na Malembo, Abena Kristu mu kushininkisha tabeshiba ukukabila kwapalamisha ukwa ukaba umunabo wa mu cupo.
7 Paulo alelangilila ukuti nangu fye bantu baupana ‘abangwa ifintu fya mupashi’ bafwile ukulanguluka pa kukabila kwa mu kwampana kwa bwamba ukwa bena myabo. Apandile amano Abena Kristu ba mu Korinti ukuti: “Umulume apeele umukashi icifwile ukumupeela, no mukashi na o apeele umulume wakwe ifyo fine. Mwitanana, kano pa kusuminishanya ukwikala fye akashita, ukuti mube mu kupepa. E lyo mube pamo kabili, epali Satana amutunka mu kukanatekanya kwenu.” (Abena Roma 8:5; 1 Abena Korinti 7:3, 5) Ku ca bulanda, kwalibako ubucende ubwacitika lintu uku kupanda amano kushakonkelwe. Pali uyu mulandu, Umwina Kristu uwaupa alingile ukupimunune fintu mu kusakamanisha ilyo ashilapokelela umulimo uukamupaatukanya ku mukashi wakwe pa ciputulwa ca nshita icalepa. Tali na kabili no buntungwa bumo bwine ubwa mayendele ubo aali na bo ilyo aali umushimbe.
8, 9. (a) Cinshi cintu Paulo apilibwile lintu asosele ukuti Abena Kristu baba mu cupo ‘basakamane fya pano isonde’? (b) Cinshi cintu Abena Kristu baba mu cupo balingile ukwangwako ukucita?
8 Ni mu nshila nshi cingasoselwa ukuti Abena Kristu baupa, ukusanshako na baeluda, “[basakamane] fya pano isonde [koʹsmos]”? (1 Abena Korinti 7:33) Cili icamonekesha ukuti Paulo taalelanda ulwa fintu fyabipa ifya pano isonde, ifyo Abena Kristu ba cine bonse bali no kusengauka. (2 Petro 1:4; 2:18-20; 1 Yohane 2:15-17) Icebo ca kwa Lesa citufunda “ukuti tube abakaana ukubulapepa ne fya lunkumbwa fya pano isonde [ko·smi·kosʹ], kabili tube no mweo wa kutekanya, kabili uwa bulungami, kabili umwabela bukapepa mu bwikashi buno bwa nomba.”—Tito 2:12.
9 Umwina Kristu uwaingila mu cupo kanshi, “asakamane fya pano isonde” mu nshila ya kuti ukulingana ne fyo ifintu fyaba alangwako pa lwa fintu fya ku mubili ifyaba lubali lwa bumi bwa lyonse ubwa mu cupo. Ici cisanshamo ukupayanya iŋanda, ifya kulya, ifya kufwala, ukukookoloka—ukubikapo fye na masakamika yambi nga bantu bakwete abana. Lelo nangu fye ni ku baupana abashakwatapo mwana, pa kuti icupo cibombe bwino, umulume no mukashi afwile ukwangwako “umo engatemwino” munankwe wa mu cupo. Ici cileta ubuseko bwaibela kuli baeluda ba Bwina Kristu ilyo balelinganya ifishingamo fyabo.
Abalume Basuma Kabili Baeluda Basuma
10. Pa kuti Umwina Kristu afikepo nga eluda, cinshi cintu bamunyina na bantu ba ku nse balingile ukuba na maka ya kumona?
10 Ilintu icupo tacaba icifwaikwa kuli bueluda, nga ca kuti umwaume wa Bwina Kristu alyupa, ilyo ashilatashiwa ku kusontwa nga eluda, mu kushininkisha alingile ukulango bushinino bwa kuti aletukuta ukuba umulume umusuma, uwakwato kutemwa, ilyo alebelesha bumutwe bwalinga. (Abena Efese 5:23-25, 28-31) Paulo alembele ukuti: “Umuntu nga atinamina bucilolo, mulimo usuma afwaya. E ico cilolo ali no kubo ushitungwa kabi, umulume wa mukashi umo.” (1 Timote 3:1, 2) Cilingile ukumoneka ukuti eluda aleesha apapela amaka yakwe ukubo mulume musuma, nampo nga umukashi wakwe Mwina Kristu munankwe nelyo iyo. Na kuba, nangu fye bantu ba ku nse ya cilonganino balingile ukuba na maka ya kumona ukuti alasakamana bwino umukashi wakwe ne fishingamo fyakwe fimbi. Paulo alundileko ukuti: “Ali no kukwato kushimikwa kusuma ku ba ku nse, epali awila mu kuseebana na mu lukose lwa kwa Kaseebanya.”—1 Timote 3:7.
11. Cinshi cintu amashiwi ya kuti “umulume wa mukashi umo” yatubulula, e co cinshi baeluda balingile ukucenjelako?
11 Kwena, amashiwi ya kuti “umulume wa mukashi umo” yalelesha impali, lelo na kabili yaletubulula ukuba na bucishinka bwa mu cupo. (AbaHebere 13:4) Baeluda maka maka balakabila ukusakamana sana lintu baleafwa bankashi mu cilonganino. Balingile ukusengauka ukuba beka lintu baletandalila nkashi uulekabila ukufunda ne cisansamushi. Kuti cawama nga bashindikwako na eluda umbi, umubomfi utumikila, nelyo fye abakashi babo nga ukutandala kuli fye kwa kukoselesha.—1 Timote 5:1, 2.
12. Bulondoloshi nshi buntu abakashi ba baeluda na babomfi batumikila balingile ukutukuta ukufikilisha?
12 Na kabushe, lintu aaletantika ififwaikwa kuli baeluda na babomfi batumikila, umutumwa Paulo na kabili afundileko na bakashi ba abo baalelangulukwa ku mashuko ya musango yo. Alembele ati: “Abakashi babo ifyo fine babe aba mushiye; te ba lwambo, kano abatekanya, aba cishinka muli fyonse.” (1 Timote 3:11) Umulume wa Bwina Kristu kuti aesha ukwaafwa umukashi wakwe ukufika pali ubo bulondoloshi.
Ukukakililwako Kwakwe Ukwa mu Malembo Ukwa ku Mukashi
13, 14. Nangu line umukashi wa kwa eluda tali ni Nte munankwe, mulandu nshi alingile ukwikalila nankwe no kuba umulume musuma?
13 Kwena, uku kufunda ukwapeelwe ku bakashi ba baeluda nelyo ababomfi batumikila kulelangilila ukuti abakashi ba musango yo abene baba Bena Kristu baipeela. Mu cinkumbawile, e fyo ciba pantu Abena Kristu bafwaikwa ukuupila “muli Shikulu epela.” (1 Abena Korinti 7:39) Lelo ni shani pa lwa kwa munyina uwaupile kale uushatetekela lintu apeele ubumi bwakwe kuli Yehova, nelyo uwa kuti umukashi wakwe apumbuka lelo te walengele?
14 Ici, mu cine ceka, tacingamulesha ukuba eluda. Kabili, nangu ni fyo, tacingamupeela insambu ya kupaatukana no mukashi wakwe pa mulandu fye wa kuti taasuminako ifisumino fimo fine. Paulo apandile amano ukuti: “Bushe naukakwa ku mukashi? Wifwaya kukakulwako.” (1 Abena Korinti 7:27) Atwalilile ukulondolola ukuti: “Ngo wa bwananyina ali no mukashi uushatetekela, kabili umukashi asumino kwikala nankwe, emuleka. Lelo uushatetekela nga alekana no mubiye, nalekane nankwe; uwa bwananyina umwaume atemwa umwanakashi tatekwo busha mu mulandu wa musango uyu. Awe ni mu miikalile ya mutende e mo Lesa atwitila. Pantu waishiba shani, we mwanakashi, nalimo ukapususho mulume obe? napamo, we mwaume, waishiba shani nalimo ukapususho mukashi obe?” (1 Abena Korinti 7:12, 15, 16) Nangu line umukashi wakwe tali ni Nte, eluda alingile ukuba umulume musuma.
15. Kufunda nshi kuntu umutumwa Petro apeela ku balume ba Bwina Kristu, kabili finshi fingafumamo nga ca kuti eluda ashininkishiwo kuba mulume wa mulekelesha?
15 Nampo nga umukashi wakwe untu atetekela munankwe nelyo iyo, eluda wa Bwina Kristu alingile ukwishibo kuti umukashi wakwe alakabila ukumusakamana mu kutemwa. Umutumwa Petro alembele ati: “Mwe balume, ikaleni ifyo fine na bakashi benu umwabelo kwishiba, nga ku cipe icishakosesha; mubapeele umucinshi, pa kuti muli bamo mu bupyani mu kusenaminwa kwa mweo, ku kuleka amapepo yenu yepelela.” (1 Petro 3:7) Umulume uufilwa ku mufulo ukusakamana ukukabila kwa mukashi wakwe abika mu busanso ukwampana kwakwe kwine na Yehova; kuti cacilikila ukutununuka kwakwe Yehova nge “kumbi, ukuti ipepo liipitamo.” (Inyimbo sha Bulanda 3:44) Ici kuti catungulula ku kukanafikapo kwakwe ukubomba nga kangalila wa Bwina Kristu.
16. Cishinka nshi cikalamba cintu Paulo alondolola, kabili ni shani fintu baeluda balingile ukuyumfwa pa lwa cene?
16 Nga fintu cilandilwepo, icishinka cikalamba ica kupaasha kwa kwa Paulo cili ca kuti lintu umuntu aupa, alaleka ukuba ne cipimo cimo ica buntungwa akwete ngo mushimbe ubwalemusuminisha “[ukupetama] kuli Shikulu ukwabulo kupusaulwa.” (1 Abena Korinti 7:35) Amalipoti yalangilila ukuti baeluda bamo abaupa tababa lyonse abashikatala mu kupelulula pali aya mashiwi yapuutwamo aya kwa Paulo. Ilyo balefwaisha ukucita cintu bayumfwa ukuti e fyo baeluda basuma balingile ukucita, kuti pambi balabako ukukakililwako kumo ukwa mulume. Bamo kuti bacisanga ukwafya ukukaana amashuko ya mu cilonganino, nangu fye nga ukuyapokelela kuti mu kumonekesha kwaonaula abakashi babo lwa ku mupashi. Balaipakisha amashuko ayendela pamo ne cupo, lelo bushe bali abaitemenwa ukufikilisha ifishingamo ifyendela pamo ne cupo?
17. Cinshi cacitika ku bakashi bamo aba bakangalila, kabili ni shani pambi ici cingasengaukwa?
17 Mu kushininkisha, ukupimpa kwalitashiwa pamo nga eluda. Lelo nalyo line, bushe Umwina Kristu ninshi ni eluda washikatala nga ca kuti, mu kubomba ukukakililwako kwakwe mu cilonganino, alekelesha ifishingamo fyakwe ifya mu Malembo ukulola ku mukashi wakwe? Ilintu alefwaisha ukwaafwa ababa mu cilonganino, eluda washikatala akaba na kabili uwayangwako kuli bumupashi bwa mukashi wakwe. Abakashi bamo aba baeluda balisanguka abanaka lwa ku mupashi, kabili bamo ‘balibunsho bwato’ bwa ku mupashi. (1 Timote 1:19) Ilintu umukashi alishingamwa ukubombele pusukilo lyakwe umwine, mu milandu imo imo amafya ya ku mupashi kuti yasengaukwa nga cali eluda ‘alelela no kuteesa’ umukashi wakwe, “ifyo na Kristu alela no kuteeso lukuta.” (Abena Efese 5:28, 29) Kwena, baeluda bafwile ‘ukuyangwa abene no mukuni onse.’ (Imilimo 20:28) Nga ca kuti balyupa, ici cilesanshamo na bakashi babo.
‘Ubucushi mu Mubili’
18. Ni mbali nshi shimo isha ‘bucushi’ shintu Abena Kristu baba mu cupo bapitamo, kabili ni shani fintu ubu bucushi bwingambukila imilimo ya kwa eluda?
18 Umutumwa Paulo na kabili alembele ati: “Uushatala opwa nga aupwa, tabembwike. Awe ababe fi bakaba no kupamfiwa [“ubucushi,” NW] mu mubili: lelo ine nati imulameko.” (1 Abena Korinti 7:28) Paulo aalefwaisha abo bali na maka ya kukonka ica kumwenako cakwe ica bushimbe ukuti abalameko ku masakamika ayo icupo ciletako nangu cibe shani. Nangu fye ni ku baupana abashaba na bana, aya masakamika kuti pambi yabimbamo ukulwalilila nelyo ukubulishe ndalama pamo pene ne fishingamo fya mu Malembo ukulola ku bafyashi abakote aba mwina mwabo. (1 Timote 5:4, 8) Eluda afwile, mu nshila ya ca kumwenako, ukulolenkana ne fi fishingamo, kabili ici limo limo kuti cayambukila imibombele yakwe nga kangalila wa Bwina Kristu. Ku ca buseko, baeluda abengi balecita bwino sana mu kufishapo ukubomba pa fishingamo fyabo ifya mu lupwa ne fya mu cilonganino.
19. Ni mwi Paulo aloseshe lintu atile: “Abali na bakashi babe nga bashaba na bo”?
19 Paulo alundilepo kuti: “Naipipe nshita iyashalako; abali na bakashi babe nga bashaba na bo.” (1 Abena Korinti 7:29) Kwena, ukulolesha pa cintu aalembele muli cino cipandwa ku bena Korinti, cili icamonekesha ukuti talelosha mu kuti Abena Kristu baupa balingile mu nshila imo ukusuulililako fye ku bakashi babo. (1 Abena Korinti 7:2, 3, 33) Alangilile muntu aloseshe, lintu alembele ukuti: “[Lekeni] ababombelako ku fya pano isonde babe nga bashibombelako; pantu imibele ya pano isonde ilepita.” (1 Abena Korinti 7:31) Maka maka nomba ukucila pa fyo cali mu kasuba ka kwa Paulo nelyo fintu cali mu kasuba ka mutumwa Yohane, “pano isonde paleya.” (1 Yohane 2:15-17) E ico, Abena Kristu baba mu cupo abaleyumfwa ukukabila kwa kuipusula mu kukonka Kristu tabengalayangwa fye ku mabuseko na mashuko ya mu cupo.—1 Abena Korinti 7:5.
Abakashi Abaipeela Bulilambo
20, 21. (a) Malambo nshi yantu abakashi abengi aba Bwina Kristu baba abaitemenwa ukupeela? (b) Cinshi cintu mu kulinga umukashi engenekela ku mulume wakwe, te mulandu no kuba eluda?
20 Pamo fye nga fintu baeluda baipusula abene pa kuti benganonsha bambi, abakashi abengi aba baeluda balitukuta ukulinganya ifishingamo fyabo ifya mu cupo na mabuseko ya Bufumu. Amakana ya banakashi ba Bwina Kristu baliba aba nsansa ukubombela pamo ku kulenga ukuti abalume babo babombe ukukakililwako kwabo nga bakangalila. Yehova alibatemenwapo pali ici, kabili alapaala umupashi ushaiwamina untu balangisha. (Filemone 25) Nangu ni fyo, ukufunda kwa kwa Paulo ukwashikatala kulange fyo abakashi ba bakangalila kuti mu kulinga baenekela icipimo calinga ica nshita no kusakamana ukufuma ku balume babo. Caba kukakililwako kwa mu Malembo ukwa baeluda baupa ukupeelako inshita yalinga ku bakashi babo pa kuti bengalinganya ifishingamo fyabo pamo nga abalume kabili bakangalila.
21 Lelo ni shani nga ca kuti mu kulunda pa kuba umulume, eluda wa Bwina Kristu aba ni wishi? Ici cilalundako ifishingamo fyakwe no kumwiswila ulubali lwalundwapo ulwa bwangalishi, nga fintu tuli no kumona mu cipande cikonkelepo.
Mu Kupitulukamo
Fishinka nshi ifya mu Malembo filango kuti kangalila wa Bwina Kristu kuti aba mwaume waupa?
Nga ca kuti eluda umushimbe aupa, alingile ukwangwa kuli cinshi?
Umwina Kristu waba mu cupo “asakamane fya pano isonde” mu nshila nshi?
Ni shani fintu abakashi abengi aba bakangalila balanga umupashi ushaiwamina uwa kuipeela bulilambo?
[Icikope pe bula 17]
Nangu fye engaba uwapamfiwa ne milimo ya teokrasi, eluda alingile ukusakamana umukashi wakwe mu nshila ya kutemwa