Ukufunda Kwa Mano Ku Baupana
“Abakashi banakile abalume babo nga kuli Shikulu. Mwe balume, twalilileni ukutemwa abakashi benu.”—Abena Efese 5:22, 25.
1. Bushe tufwile ukumona shani icupo?
YESU atile icupo kwampana kwa mwaume no mwanakashi abo Lesa alundanya, na bo baba “umubili umo.” (Mateo 19:5, 6) Abopana bantu babili abashaba ne cifyalilwa cimo cine, lelo balatendeka ukusambilila ifyo umunankwe atemwa, ukwishibana no kucitila ifintu pamo. Icupo cipangano ca kwikala pamo mpake mfwa, tacilingile ukumonwa nge cingapwa inshita iili yonse. Mu fyalo ifingi, amafunde ya cupo tayakosa, abantu kuti balekana cikulu fye abene balefwaya, lelo Abena Kristu bamona icupo ukuti ca mushilo. Apalepwila icupo, ninshi pali umulandu uukalamba sana.—Mateo 19:9.
2. (a) Kufuma kwi abaupana bengapandwa amano? (b) Mulandu nshi cacindamina ukutwalilila fye ukuba pamo mu cupo?
2 Umuntu umo uufunda ifya cupo atile: “Abantu nga balyupana bwino, lyonse ilyo kulecitika fimo mu cupo cabo, balaya baleishibana, balabombela pa bwafya ilyo bwaisa, no kubomfya ifyo bakwete cila nshita mu mikalile yabo.” Ku Bena Kristu abaupana, pa fintu bakwata, paba no kufunda kwa mu Baibolo, ubwafwilisho bwa Bena Kristu banabo, na bucibusa bwakosa na Yehova mwi pepo. Aba cishinka mu cupo, balatwalilila ukuba pamo nangu bapite mu bwafya bwa musango shani, kabili mu kupita kwa myaka, icupo cabo cilaleta insansa no kusekelela ku balume na ku bakashi. Ne cacindama sana, icupo cabo cilacindika Yehova Lesa, Uwabikileko icupo.—Ukutendeka 2:18, 21-24; 1 Abena Korinti 10:31; Abena Efese 3:15; 1 Abena Tesalonika 5:17.
Pashanyeni Yesu ne Cilonganino Cakwe
3. (a) Fishinka nshi fyaba mu kufunda kwa kwa Paulo ku baupana? (b) Ca kumwenako nshi Yesu atulangile?
3 Imyaka 2,000 iyapita, umutumwa Paulo afundile Abena Kristu baupana ilyo alembele ukuti: “Filya icilonganino cinakila Kristu, e fyo na bakashi banakile abalume babo muli fyonse. Mwe balume, twalilileni ukutemwa abakashi benu, filya na Kristu atemenwe icilonganino no kuipeela pali cene.” (Abena Efese 5:24, 25) Mwandini Paulo pano atantawila bwino sana ifyo ukunakila kufwile ukuba! Abanakashi Abena Kristu nga balenakila abalume babo, ninshi balepashanya icilonganino filya cinakila Yesu. Abaume Abena Kristu na bo nga batwalilila ukutemwa abakashi babo, nampo ifintu fili bwino nangu tafili bwino, ninshi balepashanya Kristu, filya na o aatemwa no kusakamana icilonganino.
4. Bushe abalume kuti bapashanya shani Yesu?
4 Umulume Umwina Kristu e mutwe wa ng’anda, lelo na o alikwata Yesu, uo afwile ukunakila. (1 Abena Korinti 11:3) E ico kanshi, filya Yesu asakamana icilonganino, e fyo na balume bafwile ukusakamana aba mu ng’anda yabo mutembo mutembo, mu fya kwa Lesa na mu mikalile, nangu ca kutila kwena bafwile babombesha pa kucite co. Balasakamana aba mu ng’anda, tabaisakamana fye abene iyo. Tabaicitila fye ifyo abene balefwaya. Yesu atile: “Fyonse ifyo mufwaya abantu bacite kuli imwe, e fyo na imwe mucite kuli bene.” (Mateo 7:12) Mu cupo e mo umuntu afwile ukucita sana ico Yesu alandile muli ili lembo. Paulo na o alandile pa cintu cimo cine ilyo atile: ‘Abalume bafwile ukulatemwa abakashi babo nge mibili yabo iine. . . . Takwaba umuntu nangu umo uwatala apata umubili wakwe wine; lelo alauliisha no ku-utentemba.’ (Abena Efese 5:28, 29) Umwaume afwile ukuliisha no kutentemba umukashi wakwe, nga filya fine umwine afwaya ukulya bwino no kuisakamana bwino.
5. Bushe abakashi kuti bapashanya shani icilonganino ca Bena Kristu?
5 Abanakashi abapepa Lesa bafwile ukupashanya icilonganino. Ilyo Yesu aali pano calo, abakonshi bakwe ukwabula no kuilishanya bashiile fyonse no kumukonka. Ilyo afwile no kubuuka, batwalilile ukumunakila, napapita ne myaka nakalimo 2,000, icilonganino ca Bena Kristu ba cine catwalilila fye ukunakila ku kutungulula kwa kwa Yesu muli fyonse. Abanakashi Abena Kristu na bo bene tabasuula abalume babo. Balicindika filya Amalembo yalanda ukuti bafwile ukunakila abalume babo mu cupo. Kanshi, balakoselesha abalume kabili balanakila no kubombela pamo na bo, ne co cilalenga na balume ukukosa. Ilyo abalume na bakashi batemwana muli uyo musango, icupo cabo cikatwalilila, bonse babili bakaba ne nsansa mu mikalile yabo.
Ikaleni na bo Ifyo Fine
6. Cinshi Petro afundile abalume, kabili mulandu nshi ukufunda kwakwe kwacindamina?
6 Umutumwa Petro na o alifundile abaupana, kabili ukufunda kwakwe ku balume takwali kwa kupita na mu mbali. Atile: “Ikaleni na bo ifyo fine [abakashi benu] umwabela ukwishiba, mulebacindika nge cipe icanaka, umwanakashi, apo na imwe muli mpyani pamo na bo isha kusenamina kwa bupe fye ukwa bumi, pa kuti amapepo yenu yecilimwa.” (1 Petro 3:7) Amashiwi ya kulekelesha ayalandile Petro muli uku kufunda, e yatulanga ifyo cacindama ukukonka filya alandile. Umulume nga tacindika mukashi wakwe, bucibusa bwakwe na Yehova bulonaika. Yehova takomfwe amapepo yakwe.
7. Bushe umulume kuti acindika shani umukashi wakwe?
7 Lelo, bushe abalume kuti bacindika shani abakashi babo? Ukucindika umukashi calola mu kutila, ukumusunga mu kutemwa, ukumupeela umucinshi. Abengi abaumfwile ukufunda kwa kwa Petro pali ilya nshita, bafwile balipapile sana ukumfwa ukuti bafwile ukusunga umwanakashi muli uyo musango. UmuGriki umo uwasambilila atile: “Mu mafunde ya bena Roma umwanakashi takwete nsambu nangu shimo. Alemonwa fye kwati mwana. . . . Abalume bakwe e balepingula fyonse, nga bapingula ninshi capwa, tapali nangu cimo ico engacita.” Mwandini ico calipusene sana na mafunde ya buKristu! Umulume Umwina Kristu alecindika umukashi wakwe. Aalemusunga ukukonka amafunde ya buKristu, te kumusunga fye umo alefwaila umwine awe. Na kabili, alelangulukila umukashi, “umwabela ukwishiba,” ukuti cipe canaka.
Bushe Umwanakashi aba Shani ‘Icipe Canaka’?
8, 9. Bushe abanakashi balingana shani na baume?
8 Ilyo Petro atile umwanakashi “cipe icanaka,” taloseshe mu kutila amano ya banakashi yanono nelyo ukuti bumupashi bwabo tabwafikapo sana. Ca cine ukuti abaume abengi Abena Kristu balabomba imilimo ya mu cilonganino iyo abanakashi bashibombako, kabili ca cine no kuti mu ng’anda, abanakashi balanakila abalume babo. (1 Abena Korinti 14:35; 1 Timote 2:12) Na lyo line, abaume na banakashi, bafwile ukuba ne citetekelo cimo cine no kushipikisha kumo kwine, kabili bafwile no kukonka amafunde yamo yene aya mu Baibolo. Kabili nga filya Petro alandile, bonse babili, abalume na bakashi, bali no kuba ‘impyani sha kusenamina kwa bupe fye ukwa bumi.’ Pa kupusuka pena, Yehova Lesa abamona fye cimo cine. (Abena Galatia 3:28) Petro alembeele Abena Kristu ba kubalilapo abasubwa. Kanshi, acinkwileko Abena Kristu baupa ukuti apo bena, pamo na bakashi babo, bakaba “impyani shinankwe isha kwa Kristu,” bakwete fye isubilo limo line ilya ku muulu. (Abena Roma 8:17) Kasuba kamo, bonse bakaba bashimapepo kabili ishamfumu mu Bufumu bwa kwa Lesa ku muulu!—Ukusokolola 5:10.
9 Abena Kristu basubwa abaume tabacilile Abena Kristu basubwa abanakashi. E fyo caba na ku baba ne subilo lya pano isonde. Abaume na banakashi aba mwi ‘bumba likalamba,’ bonse basamba imingila yabo no kuibuutusha mu mulopa wa Mwana wa mpaanga. Bonse babomba umulimo umo wine uwa kulumbanya Yehova mwi sonde lyonse, “akasuba no bushiku.” (Ukusokolola 7:9, 10, 14, 15) Abaume na banakashi bonse pamo, balolela ‘ukulubulwa ku busha bwa kubola no kukwata ubuntungwa bwa bukata ubwa bana ba kwa Lesa,’ ilyo bakasekelela pa kuba no “bumi ubwine bwine.” (Abena Roma 8:21; 1 Timote 6:19) Nangu babe mwi bumba lya basubwa nelyo mwi bumba lya mpaanga shimbi, Abena Kristu bonse, babombela Yehova capamo, “umukuni umo, na kacema umo.” (Yohane 10:16) Pali uyu mulandu kanshi, Abena Kristu baupana bafwile ukucindikana fye!
10. Ni mu musango nshi abanakashi babela ‘ifipe fyanaka’?
10 Lelo bushe abanakashi baba shani ‘ifipe fyanaka’? Nga kulinganya abanakashi ku baume, Petro nakalimo alelanda pali filya abanakashi abengi bamoneka abanono imibili pa baume, na filya ilingi line amaka ya banakashi yacepako pa maka ya baume. Na kabili, shino nshiku ilyo umubili wa buntunse waba no lubembu, ukufyala abana kulanasha sana abanakashi. Abanakashi abali mu nshiku sha kufyala abana ilingi line balapita mu bucushi ubwingi. Kanshi cisuma ukubasakamana sana no kubalangulukilako ilyo baleshipikisha muli ubu bucushi bwa kwimita no kufyala abana. Umulume uupeela umukashi umucinshi kabili uubika amano kuli ena mu nshita ya musango yu, alakosha icupo.
Abalume na Bakashi nga Tabapepa Kumo
11. Cinshi twingasosela ukutila icupo kuti catunguluka nangu abalume na bakashi tabapepa kumo?
11 Lelo, kuti caba shani nga ca kutila abaupana tabapepa kumo pa mulandu wa kuti umo asambilile cine ca Bwina Kristu ninshi balyupana kale, e lyo mwina mwakwe akaana ukusambilila icine? Bushe icupo cabo kuti catwalilila? Abengi ababa mu fyupo fya musango yo batila icupo cabo cilatwalilila fye bwino. Abalume na bakashi abashipepa kumo na bo bene kuti baba ne nsansa mu cupo pantu kuti batwalilila ukuba pamo mu cupo kabili kuti baleikala fye bwino. Na kuba, Yehova na o wine abamona ukuti bacili balume na bakashi; bacili ‘mubili umo.’ E ico kanshi, Abena Kristu ababa no mwina mwabo uo bashipepa nankwe, bafundwa ukuti bekale ifyo fine, nga ca kutila umwina mwabo alefwaya. Nga balikwata abana, kuti basambililako ne fya mu Baibolo ku mufyashi uwasumina.—1 Abena Korinti 7:12-14.
12, 13. Ukukonka filya Petro afundile, abakashi Abena Kristu kuti bayafwa shani abalume babo abashipepa?
12 Petro mu cikuuku afundile abanakashi Abena Kristu ababa na balume abashasumina. Ukufunda kwakwe kuti kwabomba na ku balume Abena Kristu ababa na bakashi abashasumina. Petro atile: “Ifyo fine, mwe bakashi, nakileni abalume benu bene, pa kuti, nga kuli abakaana ukuumfwila icebo, bakolopekwe ukwabula icebo ku myendele ya bakashi babo, pa kuimwena abene imyendele yenu iya musangwela pamo na katiina.”—1 Petro 3:1, 2.
13 Umukashi kuti ashimikilako abalume ifyo asuminamo uko apepa mu musango uwa kuti takalifye abalume. Ni shani nga balekaana? Ninshi abene tabalefwaya. Na lyo line, kuti basambililako ku mibele ya mukashi, pantu imibele ya Mwina Kristu yalikwata sana amaka ya kusambilisha umuntu. Abalume bamo abashalefwaya kusambilila pa kubala, abalekaanya na bakashi babo ukupepa Yehova, pa numa baishileba ‘abalemenena ku bumi bwa muyayaya,’ pa mulandu wa mibele isuma iya bakashi babo. (Imilimo 13:48) Nangu fye abalume tabasumine ubuKristu, kuti baletasha imibele ya mukashi wabo, kabili icupo cabo kuti cakosa. Umwaume umo uwaupa umukashi uupepa ku Nte sha kwa Yehova atile umwine alifilwa ukukonka amafunde ya mu Baibolo nga filya Inte sha kwa Yehova bayakonka. Na lyo line, umwine aitile ati, “mwaume wa nsansa uwakwata umukashi umusuma.” Kabili, muli kalata atumine ku balemba ipepala lye lyashi, alumbenye umukashi wakwe pamo na bapepa nankwe.
14. Bushe abalume kuti bayafwa shani abakashi babo abashasumina?
14 Abalume Abena Kristu abakonka ukufunda kwa kwa Petro na bo bene balyafwa abakashi babo ukuba Abena Kristu pa mulandu wa mibele yabo. Abakashi abashasumina balamona ifyo abalume babo batendeka ukubika amano ku fintu, balaleka ukupoosaika indalama kuli fwaka, ku bwalwa, na ku fyangalo fya kushitikapo indalama, kabili balaleka ne miponto. Bamo abaupwa kuli bakapepa baleshibana na banakashi bambi ababa mu cilonganino ca Bena Kristu. Balatemwa ukumona ifyo Abena Kristu bomfwana, kabili ico cilalenga batendeka ukupepa Yehova.—Yohane 13:34, 35.
‘Umuntu Wabelama uwa mu Mutima’
15, 16. Bushe umukashi Umwina Kristu afwile ukuba ne mibele ya musango nshi pa kuti anashanashe abalume bakwe abashasumina?
15 Mibele ya musango nshi iinganashanasha abalume ica kuti na bo baba Abena Kristu? Kwena, ni ilya ine iyo abanakashi bonse Abena Kristu bafwile ukuba na yo. Petro atile: “Ukusaama kwenu kwiba ukwa kuluka umushishi ukwa ku nse no kwa kufwala ifisaamo fya golde atemwa ukufwala imingila, lelo kube ukwa muntu wabelama uwa mu mutima ne ca kufwala cishingabola ica mutima uwatalala kabili uwafuuka, uwaumo mutengo mu menso ya kwa Lesa. Pantu e fyo na ku kale abanakashi ba mushilo abalesubila muli Lesa baleisaamika, no kunakila abalume babo bene, ifyo na Sara alenakila Abrahamu, no kumwita ‘shikulu.’ Na imwe muli bana bakwe, kulila fye mwatwalilila ukucita icisuma no kukanatiina ica kulenga umwenso.”—1 Petro 3:3-6.
16 Petro afundile umwanakashi Umwina Kristu ukuti tafwile ukumona kwati ukumoneka kwakwe ukwa ku nse e kwacindama sana. Lelo afwile aishiba ukuti icacindama sana ca kutila abalume bakwe bafwile bamona umutima wakwe uusuma pa mulandu wa kuti alasambilila Baibolo. Bafwile baimwena abene ubuntu bupya mu mukashi wabo. Nakalimo abene kuti bamona ubupusano pa mibele ya kale iya mukashi, kabili kuti balinganya ne mibele akwete pali nomba. (Abena Efese 4:22-24) Abalume bakwe bakatemwa nga nshi ukumona ukuti umutima wa mukashi wabo untu ‘watalala kabili uwafuuka.’ Umutima wa musango yo ulateemuna abalume kabili ‘walyumo mutengo mu menso ya kwa Lesa.’—Abena Kolose 3:12.
17. Cinshi Sara abela ica kumwenako ku banakashi Abena Kristu?
17 Nangu fye abalume balapepa nangu tabapepa, Sara ca kumwenako ico abakashi Abena Kristu bafwile ukupashanya. Ukwabula no kutwishika, Sara aalemona Abrahamu ukuti e mutwe wa ng’anda. Na mu mutima wakwe, aitile Abrahamu ati, “shikulu.” (Ukutendeka 18:12) Na lyo line, ukwita Abrahamu ati shikulu, takwalengele Sara ukusaaluka. Aali mwanakashi wafikapo muli bukapepa bwakwe pantu aali ne citetekelo ca maka muli Yehova. Na endi, Sara alilumbulwa mwi “kumbi lya nte,” sha ku kale abakwete icitetekelo ca kutucincisha ‘ukubutuka no kushipikisha ulubilo ulwabikwa pa ntanshi yesu.’ (AbaHebere 11:11; 12:1) Umwanakashi Umwina Kristu uwaba nga filya fyali Sara te kutila ninshi asaaluka awe.
18. Finshi fifwile ukukonkwa mu ng’anda umwa kuti abalume na bakashi tabapepa kumo?
18 Na mu ng’anda umo abaupana tabapepa kumo, umulume e mutwe wa ng’anda. Umulume nga e wasumina, takulalengulula ifyo umukashi asambilila uko apepa, lelo umulume na o tafwile ukusuula ifyo asuminamo pa mulandu wa kutiina ukupusana no mukashi wakwe. Umukashi na o wine nga e wasumina, tafwile kufilwa ukucita ico asuminamo pa mulandu wa kutiina abalume. (Imilimo 5:29) Lelo kwena, tafwile ukusuula umulume wakwe pantu e mutwe wa ng’anda. Akacindika icifulo cakwe no kuumfwila ‘ifunde lya mulume wakwe.’—Abena Roma 7:2.
Ukufunda kwa Mano Ukwa mu Baibolo
19. Finshi fimo fimo ifileta ubwafya mu cupo, kabili cinshi cingafwa abaupana ukushipikisha fyonse?
19 Muno nshiku, ifingaleta ubwafya mu cupo nafifula. Abaume bamo tababika mano ku mulimo wabo uwa kusunga abakashi na bana. Abakashi bamo na bo tabafwaya kunakila abalume babo. Mu fyupo fimo, abalume balapontela abakashi no kubapuma nelyo abakashi balacusha abalume babo. Ku Bena Kristu na ko, ubwafya bwa mikalile, ulubembu twafyalwa na lo, umupashi wa cino calo uwa bumpulamafunde na mano ya ciko aya kufilwa ukwishiba bwino bwino ifyacindama mu mikalile, fyonse filaleta ubwafya mu fyupo. Na lyo line, Abena Kristu abaupana abakonka amafunde ya mu Baibolo, balapaalwa na Yehova nangu bapite mu bwafya bwa musango shani. Nangu pali fye umo pa baupana uulecita ifyo Baibolo yalanda, ifintu filabako eyefilya mu cupo. Na kabili, Yehova alitemwa kabili alatungilila ababomfi bakwe abatwalilila ukusunga imilapo yabo iya cupo nangu kwise ubwafya bwa musango shani. Talaba bucishinka bwabo.—Amalumbo 18:25; AbaHebere 6:10; 1 Petro 3:12.
20. Cinshi Petro afundile Abena Kristu bonse?
20 Ilyo umutumwa Petro afundile abalume na bakashi, asondwelele na mashiwi yasuma aya kukoselesha. Atile: “Ica kulekelesha, bonse mube aba mutima umo, abalangulukilana, abatemwa aba bwananyina, aba nkumbu, aba mitima ya kuiceefya, abashibwesesha bubi pa bubi atemwa icituko pa cituko, lelo, mulepaala, pantu mwaitiilwe kuli iyi mibele, pa kuti mukapyane ipaalo.” (1 Petro 3:8, 9) Mwandini uku kufunda kwa mano kuli bonse, sana sana ku baupana!
Bushe Muleibukisha?
• Bushe abalume Abena Kristu bapashanya shani Yesu?
• Bushe abakashi Abena Kristu bapashanya shani icilonganino?
• Bushe abalume kuti bacindika shani abakashi babo?
• Bushe uwaupwa ku mulume uushipepa afwile ukuba ne mibele ya musango nshi?
[Icikope pe bula 16]
Umulume Umwina Kristu alatemwa umukashi wakwe no kumusakamana
Umukashi Umwina Kristu alaba na katiina ku mulume wakwe no kumucindika
[Icikope pe bula 17]
Amafunde ya Bena Kristu yalipusene na ya bena Roma, abalume Abena Kristu baebelwe ukucindika abakashi babo
[Icikope pe bula 18]
Abaume na banakashi aba mwi ‘bumba likalamba,’ bonse balolela umweo wa muyayaya mu Paradaise
[Icikope pe bula 20]
Sara aitile Abrahamu ati shikulu