Twalilileni Ukulakula mu Kwishiba

“Ku citetekelo cenu lundeniko . . . ukwishiba.”—2 PETRO 1:5.

1, 2. (a) Cinshi mwingasambilila pa kulolesha mu myulu? (Abena Roma 1:20) (b) Cipimo nshi ica cine cine ica kufusha ukwishiba ukwa muntu?

CINSHI mwingasambilila lintu mwafumina pa nse pa bushiku bwalengama, ubwafiita no kulolesha umweshi wabengeshima ne minshipendwa ya ntanda? Kuti mwasambilila icintu cimo pa lwa Umo uwalengele ifi fyonse.—Ilumbo 19:1-6; 69:34.

² Nga mwalefwaya ukufusha uko kwishiba, bushe kuti mwanina pa mutenge wa ŋanda yenu no kutambila palya? Napamo iyo. Albert Einstein inshita imo abomfeshe icilangililo ca musango yo ku kulondolola icishinka ca kuti basayantisti mu cituntulu tabafusha nga nshi ukwishiba kwa kubumbwa konse kabili mu kushininkisha balundako ifinono nga nshi pa lwa Umo uwalengele kwene.a Dr. Lewis Thomas alembele ukuti: “Ukutunguluka ukwaba kweka ukwa sayansi ukwakulisha muli uno mwanda wa myaka uwacilapo kusandulula pali yonse mu fya sayansi kwaba kusanga kwa kuti twaliba abambuulu apakalamba; twaishiba ifinono nga nshi pa lwa bubumbo kabili ifyo tumfwikisha fyalicilanapo ukucepesha.”

3. Ni mu mano nshi ukufula kwa mano kufusha ukufiitwa?

³ Nelyo nga ca kuti mwapoosele imyaka yonse iisheleko iya cipimo ca bumi ica muntu ku kufwaya ukwishiba kwa musango yo, kuti mwaba fye abacilapo ukwibukila fintu ubumi bwaba ubwipi no kumona mu kucilapo ukulengama ukuti ukubomfya kwa muntu ukwa kwishiba kwalipelela pa mulandu wa kukanapwililika no ‘kupondama’ kwa ici calo. Solomone asosele ici cishinka, ukulembo kuti: “Mu kufula kwa mano mwabo kufula kwa kufiitwa; kabili uulundako ku kwishiba, alundako ubulanda.” (Lukala Milandu 1:15, 18) Ee, ukunonka ukwishiba na mano ifishabamo ukusuntikana ukuli konse ne mifwaile ya kwa Lesa ilingi line kusanshamo ubulanda no kufiitwa.—Lukala Milandu 1:13, 14; 12:12; 1 Timote 6:20.

4. Kwishiba nshi tulingile ukufwaya ukunonka?

⁴ Bushe Baibolo iletasha ukuti twiba aba buseko mu kufusha ukwishiba kwesu? Umutumwa Petro alembele ati: “Lelo kulileni mu kusenamina no kwishiba kwa kwa Shikulwifwe kabili Umupusushi wesu Yesu Kristu. Kuli wene kube ubukata nomba na ku bushiku bwa muyayaya.” (2 Petro 3:18) Kuti twapokelela kabili tulingile ukupokelela uko kukonkomesha ngo kubomba kuli ifwe, ukutucincisha ukukula mu kwishiba. Lelo musango nshi uwa kwishiba? Ni shani fintu twingafusha kwene? Kabili bushe mu cituntulu tulecite fyo?

5, 6. Ni shani fintu Petro akomaile pa kuti tukabila ukunonka ukwishiba?

⁵ Ukufusha ukwishiba kwalungikwa ukwa kwa Kabumba wa kubumbwa konse no kwa kwa Yesu yali ni mfundo yakatama muli kalata wa cibili uwa kwa Petro. Mu kwiswila kwa iko alembele ati: “Ukusenamina no mutende fifushiwe kuli imwe mu kwishiba Shikulwifwe. Ifyo amaka yakwe ya bulesa yaba aya kutufumpile fintu fyonse ifyalola ku mweo na kuli bukapepa, mu kwishibo watwitile ukuti twise mu bukata bwakwe no bulumba bwakwe.” (2 Petro 1:2, 3) E co asuntinkanya ukusenaminwa no mutende ku kunonka kwesu ukwishiba Lesa no Mwana wakwe. Ico cilimo ukupelulula, apantu Kabumba, Yehova, e waba pa kati ka kwishiba kwine kwine. Umo uutiina Lesa aba na maka ya kumona imilandu mu lubuuto lwalungama ku kufika pa nsondwelelo shacetekelwa.—Amapinda 1:7.

⁶ Lyene Petro acincishe ukuti: “Ku citetekelo cenu lundeniko ubulumba, na ku bulumba lundeniko ukwishiba, na ku kwishiba lundeniko [ukuilama, NW], na ku [kuilama, NW] lundeniko ukushipikisha, na ku kushipikisha lundeniko bukapepa, na kuli bukapepa lundeniko ukutemwa aba bwananyina, na ku kutemwa aba bwananyina lundeniko ukutemwa. Pantu ifintu ifi nga fyaba muli imwe no kufulisha, kuti fyamucita abapilikita, kabili abatwale fisabo mu kwishiba Shikulwifwe Yesu Kristu.” (2 Petro 1:5-8)b Mu cipandwa cakonkapo, tubelenga ukuti ukunonka ukwishiba kulaafwa abantu ukufyuka ukukowesha kwa fya pano isonde. (2 Petro 2:20) Petro muli ifyo acilengele ukumfwika ukuti abo abalesanguka Abena Kristu balakabila ukwishiba, nga fintu fye na abo kale kale abalebombela Yehova bacita. Bushe waba muli limo ilya aya mabumba?

Sambilileni, Bwekeshenipo, Bomfyeni

7. Ni mu nshila nshi abengi banonkelamo ukwishiba kwalungikwa ukwa cine ca kutendekelako ica Baibolo?

⁷ Kuti pambi ulesambilila Baibolo ne Nte sha kwa Yehova pantu walimona icine mu bukombe bwabo. Umuku umo mu mulungu, mupepi ne awala limo, mulalanguluka umutwe wa mu Baibolo ukubomfya ica kwaafwa pamo nga Kuti Waikala Kuli Pe na pe muli Paradise Pe Sonde. Cawamisha! Abengi abakwatapo isambililo lya musango yo ne Nte sha kwa Yehova balinonka ukwishiba kwalungikwa. Cinshi mwingacita, nangula ni fyo, ku kufusha ubwingi bwa fintu musambilila pa lwenu? Pano pali imitubululo imo.c

8. Ilintu alepekanishisha isambililo, cinshi umusambi engacita ku kusambilila ifyafulilako?

⁸ Mu kubangilila, ilyo mulepekanishisha isambililo lyenu, bebeteni ifyebo fili no kufimbwa. Ici cilepilibula ukuceba pa mutwe wa cipandwa, utumitwe tunono, ne fikope ifili fyonse ifibomfiwe ku kulangilila ifyebo. Lyene, ilyo mulebelenga paragrafu nelyo iciputulwa ca lupapulo, fwailisheni imfundo sha mpikwe na malembo yaletungilila shene, ukushila fyene. Ku kumona nga namusambilila icine cifimbilwe, esheni ukwasuka ifipusho mu maparagrafu yalekanalekana. Mu kucite co, esheni ukumumunga ifyasuko mu mashiwi yenu. Mu kulekelesha, pitulukeni mwi sambililo, ukwesha ukwibukisha ifishinka fikalamba no kupaasha kwa kutungilila.

9. Ni shani fintu ukubomfya imitubululo pa lwa kusambilila kukaafwa umo ukusambilila?

⁹ Kuti mwaenekela ukufusha ukwishiba nga ca kuti mwabomfya iyi mitubululo. Mulandu nshi ifyo? Umulandu umo wa kuti mukaba na maka ya kutendeka ukusambilila ifyebo mu kuba no kufwaisha kwaswatuka ukwa kusambilila, ukupekanya umushili, ukucilandila muli iyo nshila. Pa kukwata imimwene ya pa bwelu kabili lyene ukufwaya ifishinka fikalamba ne nshila sha kupelulwilamo, mukamona ifyo ifishinka fya kulonsha filundana no mutwe nelyo insondwelelo. Ukupitulukamo kwa kulekelesha kukamwaafwa ukwibukisha ifyo musambilile. Ni shani pa numa, mu kati ke sambililo lya Baibolo?

10. (a) Mulandu nshi ukubwekeshapo fye ifishinka nelyo ifyebo fipya kwabela kwa bucindami bwapeleela? (b) Cinshi cabimbwamo mu “kwibukisha ifishinka fya pa fiputulwa fya nshita ifyalepa”? (c) Ni shani abana baume ba bena Israele pambi banonkelemo ukufuma mu kubwekeshabwekeshapo?

¹⁰ Incenshi mu lubali lwa masomo shalishiba ubucindami bwa kubwekeshabwekeshapo kwalingana ne nshita kabili ukwabamo ubupilibulo. Uku takwaba fye kubwekeshapo amashiwi kwabulamo ubupilibulo, uko pambi mwaesesheko ku sukulu ilintu mwalesambilila ishina limo, icishinka, nelyo imfundo ukupitila mu kusungila ku mutwe. Nangu ni fyo, bushe mwasangile ukuti mwalilabile ifyo mwasungile ku mutwe, ukuti mu kwangufyanya fyalilubile ukufuma mu mutwe? Mulandu nshi? Ukubwekeshapo fye ishiwi lipya nelyo icishinka ukwabulamo ubupilibulo kuti kwaba ukwa kutendusha, kabili ifya kufumamo tafikokola. Cinshi cingalule fyo? Ukufwaisha kwenu ukwa cine cine ukwa kusambilila kuti kwaafwa. Ulufungulo na lumbi lwaba kubwekeshabwekeshapo kwabamo ubupilibulo. Inshita inono pa numa mwasambilila icishinka, ilyo tacilafuma mu mutwe, esheni ukwibukisha ico musambilile. Ici cainikwa “ukwibukisha ifishinka fya pa fiputulwa fya nshita ifyalepa.” Ukupitila mu kubukulula ukwibukisha kwenu ilyo tafilaanduluka, mulatanununa icipimo ca kwibukisha. Mu Israele, bashibo baali no kufundisha no mukoosha amakambisho ya kwa Lesa ku bana baume babo. (Amalango 6:6, 7) “Ukufundisha no mukoosha” cipilibula ukusambilisha ukupitila mu kubwekeshabwekeshapo. Mu kupalishako, abengi aba abo bashibo mu kubalilapo bapeele ifunde ku bana baume babo; pa numa babwekeshepo ifyebo; kabili lyene baipwishe abana baume babo ifipusho pa lwa fyasambililwe.

11. Cinshi cingacitwa mu kati ke sambililo lya Baibolo ku kwingilishako ukusambilila?

¹¹ Nga ca kuti Nte aletungulula isambililo lya Baibolo kuli imwe, kuti pambi amwaafwa ukusambilila pa kukwata ukusupawila kwalundulukilako pa fiputulwa fya nshita mu kati ke sambililo. Ici te ca bwaice. Ni nshila ibomfiwa iyo iwamyako ukusambilila, e co mu nsansa akaneni mu kupituluka kwa mu tushita mu tushita. Lyene, pa mpela ye sambililo, akanenimo mu kupitulukamo kwa kulekelesha umo muli no kwasuka ukufuma ku fyo muleibukisha. Kuti pambi mwalondolola, mu mashiwi yenu ifishinka mu nshila mwingafilondolwelamo ilyo mulesambilisha umuntu umbi. (1 Petro 3:15) Ici cikamwaafwa ukupanga ico musambilile ulubali lwa kwibukisha kwenu ukwa nshita ntali.—Linganyeniko Ilumbo 119:1, 2, 125; 2 Petro 3:1.

12. Cinshi umusambi umwine engacita ku kuwamyako ukwibukisha kwakwe?

¹² Ulutampulo na lumbi ulwa kwaafwa kuti lwaba kuli imwe, mu kati ka bushiku bumo nelyo shibili, ukwebako umuntu umbi ico mwasambilile, napamo cibusa wa ku sukulu, kabomba munenu, nelyo umwina mupalamano. Kuti mwalumbula umutwe kabili lyene ukusosa ukuti mwacilafwaya fye ukumona nga kuti mwaibukisha imipelulwile ya mpikwe nelyo amalembo ya kutungilila ukufuma muli Baibolo. Ico kuti pambi cabalamuna ubuseko muli uyo muntu umbi. Nelyo fye nga ca kuti tacibalamwine, ukubwekeshapo fye kwenu ukwa fyebo fipya pa numa ya kupitapo ubushiku bumo nelyo shibili kukapampamika cene mu kwibukisha kwenu. Lyene mukaba namucisambilila mu cine cine, ukucita cintu 2 Petro 3:18 acincisha.

Ukusambilila mu Kucincila

13, 14. Mulandu nshi twingafwaila ukucila pa kunonka fye no kwibukisha ifyebo?

¹³ Ukusambilila kwalicila pa kumfwikisha ifishinka nelyo ukuba na maka ya kwibukisha ifyebo. Abantu ba butotelo mu kasuba ka kwa Yesu balicitile co mu kuba na mapepo yabo aya kubwekeshabwekeshapo. (Mateo 6:5-7) Lelo ni shani fintu bayambukilweko ku fyebo? Bushe baletwala ifisabo fya bulungami? Napacepa. (Mateo 7:15-17; Luka 3:7, 8) Ulubali lwa mpika lwali lwa kuti ukwishiba takwapekele mu mitima yabo ku kubambukila ku busuma.

¹⁴ Ukulingana na Petro, cilingile ukuba icapusanako ku Bena Kristu, ku numa lilya na lelo. Atucincisha ukulunda ku citetekelo cesu ukwishiba uko kwingatwaafwa ukusengauka ukuba abashipilikita nelyo abashitwale fisabo. (2 Petro 1:5, 8) Pa kuti ici cishininkishe ica cine kuli ifwe, tufwile ukufwaya ukukula mu kwishiba no kufwaya ukukwata kwene ukutwambukila mu kushika, ukukuma inkuntu shesu. Ico pambi te kuti cicitike lyonse.

15. Ni mpika nshi yalundulwike mu Bena Kristu bamo abaHebere?

¹⁵ Mu kasuba ka kwa Paulo Abena Kristu abaHebere balikwete impika muli uku kuloshako. Pa kuba abaYuda, balikwete ukwishiba kumo ukwa Malembo. Balishibe ulwa kwa Yehova na fimo ifya fifwaikwa fyakwe. Pa numa balundileko ukwishiba pa lwa kwa Mesia, babeleshe icitetekelo, kabili babatishiwe nga Bena Kristu. (Imilimo 2:22, 37-41; 8:26-36) Mu kupita kwa myeshi ne myaka, bafwile balisangilwe ku kulongana kwa Bwina Kristu, uko baali no kwakana mu kubelenga amalembo na mu kulandapo. Nalyo line, bamo tabakulile mu kwishiba. Paulo alembele ukuti: “Pantu na po mufwile ukuba bakasambilisha pa mulandu wa kupite nshita, mucili mulekabila umo ukumusambilishe mitande ya kubangilila iya fyebo fya kwa Lesa. Kabili mwaba abakabile shiba, ifilyo ifyakosa te fyo.” (AbaHebere 5:12) Ni shani fintu ico cingacitika? Bushe kuti cacitika na kuli ifwe?

16. Cinshi caba amenshi makaasa, kabili ni shani yambukila ifimenwa?

¹⁶ Nge cilangililo, langulukeni amenshi makaasa, umushili watalala uwakambantana mu ncende ya Arctic ne ncende shimbi uko avareji wa kutalala aba pe samba lya cipimo ca lyonse ica kutalala. Umushili, amabwe, na menshi ya pa nshi yalatalala no kukosa, inshita shimo ukushika ukufika ku mamita 900. Mu lusuba, umushili wa pa muulu (uwitwa umutika uumesha) kuti pambi wasunguluka. Nangu cibe fyo, uyu mutika uwe loba lyasungululwa ilingi line uba uwa matipa pantu umutonshi te kuti wingile ku menshi makaasa pe samba. Ifimenwa ifimena mu mutika wacepesha uwa pa muulu ilingi line fiba ifinono nelyo ifyatusa; imishila ya fiko te kuti ipeke mu menshi makaasa. Kuti pambi mwapapa amuti ‘Ni mu nshila nshi icilangililo ca menshi makaasa campana no kukula kwandi mu kwishiba icine ca Baibolo?’

17, 18. Ni shani fintu pambi amenshi makaasa no mutika wa yako uumesha fingabomfiwa ku kulangilila icafuminemo ku Bena Kristu bamo abaHebere?

¹⁷ Amenshi makaasa yalangilila bwino imibele ya umo uo amaka yakwe aya muntontonkanya tayabimbwamo mu kucincila mu kupokelela, ukwibukisha, no kubomfya ukwishiba kwalungikwa. (Linganyeniko Mateo 13:5, 20, 21.) Uyo muntu mu kupalishako alikwata amaka ya muntontonkanya ku kusambilila imitwe yalekanalekana, ukusanshako icine ca Baibolo. Asambilile “mitande ya kubangilila iya fyebo fya kwa Lesa” kabili kuti pambi alifikilepo ku lubatisho, nge fyacitile Abena Kristu abaHebere. Nangula ni fyo, te kuti pambi ‘alole ku bukalamba,’ ku fintu fyacila pa “masambililo ya kutendeka ya kwa Kristu.”—AbaHebere 5:12; 6:1.

¹⁸ Bikeni mu cikope bamo aba balya Abena Kristu ku numa kulya pa kulongana. E po baali kabili abalola, lelo bushe imintontonkanya yabo yalibimbilwemo mu kusambilila? Bushe mu kucincila na mu kuswatuka balekula mu kwishiba? Nakalimo iyo. Ku bashakosoka, ukubimbwamo mu kulongana kwalecitikila mu mutima umesha uwacepesha, ukucilandila muli iyo nshila, ilintu pe samba pali apatalala apakambantana. Imishila ya cine cakosa nelyo icapikana tayali na kupeka ukwingila muli ulu lubali lwa menshi makaasa ulwa mu muntontonkanya.—Linganyeniko Esaya 40:24.

19. Ni mu nshila nshi pambi Umwina Kristu wabelesha ilelo engaba nga Bena Kristu abaHebere?

¹⁹ Kuti caba icapalako ku Mwina Kristu ilelo. Ilintu engabapo pa kulongana pambi te kuti abomfye uto tushita ku kukula mu kwishiba. Ni shani pa lwa kwakanamo mu kucincila muli kwene? Ku mupya nelyo uwacaice ukuitemenwa ukubelenga ilembo nelyo ukulandapo mu mashiwi ya muli paragrafu kuti pambi kwasendako ukubombesha kukalamba, ukubelebesha icibelesho cisuma kabili icatashiwa ica maka yakwe. Lelo Paulo alangile ukuti kuli bambi, mu cilolwa ca nshita baali Abena Kristu, balingile ukuya pa ntanshi ukucila pali ico cipimo ca kutendekelako ica kwakanamo nga ca kuti balefwaya ukutwalilila ukukula mu kwishiba.—AbaHebere 5:14.

20. Kuilingulula nshi ukwa pa lwesu umo umo tulingile ukucita?

²⁰ Nga ca kuti Umwina Kristu wabelesha talundulwike ukucila pa kubelenga fye icikomo ca mu Baibolo nelyo ukucita ukulandapo kwayanguka ukulungatika ukufuma muli paragrafu, mu kupalishako ukwakanamo kwakwe kwafumine fye mu “mutika umesha” uwa pa muulu uwa muntontonkanya wakwe. Ukulongana ukwingi kuti kwapita mu kuba no kushika kwa maka yakwe aya muntontonkanya mu mibele yaikalilila pamo pene, ku kutwalilila icilangililo cesu ica menshi makaasa. Tulingile ukuipusha fwe bene ukuti: ‘Bushe e fyo naba? Bushe nalileka umusango wa menshi makaasa ukwingila muli ine? Bushe naba shani uwaibukila lwa ku muntontonkanya kabili uwasekelela mu kusambilila?’ Nelyo fye nga ca kuti tuli ababipilwa ne fyasuko fyesu, kuti twatendeka nomba ukubuula intampulo ku kukula mu kwishiba.

21. Ni ntampulo nshi shifimbilwe mu kubangilila mwingabomfya mu kupekanishisha nelyo ukusangwa ku kulongana?

²¹ Ngo muntu umo umo kuti twabomfya imitubululo muli paragrafu 8. Te mulandu no butali bwa nshita twabishanya ne cilonganino, kuti twapampamina pa kulola ku bukalamba na ku kwishiba kwakulilako. Kuli bamo ico cikapilibula ukupekanishisha ukulongana mu mukoosha wacilamo, nakalimo ukubukulula ifibelesho ifyo fyalekonkwa imyaka yapitapo lelo ifyo panono panono ifyalubile. Ilyo mulepekanya, esheni ukupima ifishinka fya mpikwe no kumfwikisha amalembo ayeni ayabomfiwe ku kulundulula inshila sha kupelulwilamo. Fwayeni imimwene ipya nelyo imbali mu fyebo fya kusambililapo. Mu musango umo wine, mu kati ka kulongana, esheni ukubomfya kuli mwe bene imitubululo iilumbwilwe mu maparagrafu 10 na 11. Tukuteni ukuba abaibukila lwa ku muntontonkanya, kwati mulesunga icipimo ca muntontonkanya wenu icakaba. Ico cikacilikila ukukongama ukuli konse ukwa “menshi makaasa” ukwisamo; uku kubombesha kwalola na kabili kukasungulula imibele ya “menshi yakambantana” iyo pambi iyalundulwike kale.—Amapinda 8:12, 32-34.

Ukwishiba, Ica Kwaafwa Ukulola ku Kusandulula

22. Ni shani tukanonkelamo nga ca kuti twabombela pa kufusha ukwishiba kwesu?

²² Ni shani tukanonkelamo ngo muntu umo umo nga ca kuti twabombela pali uyu mulandu wa kukula mu cikuuku ca kutemwa no kwishiba ifya kwa Shikulwifwe kabili Umupusushi Yesu Kristu? Pa kubombesha kwesu ukwaibukila ku kusungilila amaka yesu aya muntontonkanya ayaibukila, ayaipekanya ukupokelela ukwishiba, imbuto sha cine cipya kabili icapikana ica Baibolo shilalimba imishila mu kushika, kabili ukumfwikisha kwesu kukafula kabili kukaba ukubelelela. Kukalinganishiwa ku cintu Yesu asosele mu cilangililo capusanako pa lwa mitima. (Luka 8:5-12) Imbuto shaponena pa mushili usuma kuti shamesha imishila yakosa ku kwafwilisha ifimenwa ifisandulula no kutwale fisabo.—Mateo 13:8, 23.

23. Fya kufumamo nshi fingesa nga ca kuti twaumfwila 2 Petro 3:18? (Abena Kolose 1:9-12)

²³ Icilangililo ca kwa Yesu calipuseneko panono, lelo nalyo line ifya kufumamo fisuma fyali ifyapala ku cintu Petro alaile: “Awe, na pali ici cine lundeniko ukucincila konse, ku citetekelo cenu lundeniko ubulumba, na ku bulumba lundeniko ukwishiba . . . Pantu ifintu ifi nga fyaba muli imwe no kufulisha, kuti fyamucita abapilikita, kabili abatwale fisabo mu kwishiba Shikulwifwe Yesu Kristu.” (2 Petro 1:5-8) Ee, ukukula kwesu mu kwishiba kukatwaafwa ukuba abatwale fisabo. Tukasanga ukuti ukupokelela nelyo fye ukwishiba kwafulilako kukaba lyonse ukwakulengo buseko. (Amapinda 2:2-5) Ico musambilila cikalaibukishiwa mu kucilapo kwanguka no kuba icibomba ilyo mulesambilisha bambi ukuba abasambi. E co muli iyi nshila namo mwine, mukaba abacilapo ukutwala ifisabo no kuleta ubukata kuli Lesa no Mwana wakwe. Petro aisele kalata wakwe uwa cibili ukuti: “Kulileni mu kusenamina no kwishiba kwa kwa Shikulwifwe kabili Umupusushi wesu Yesu Kristu. Kuli wene kube ubukata nomba na ku bushiku bwa muyayaya.”—2 Petro 3:18.

[Amafutunoti]

Bushe Kuti Mwaibukisha?

◻ Mulandu nshi mulingile ukubela abasekelela mu kufusha ukwishiba kwenu?

◻ Ni shani fintu umusambi mupya uwa Baibolo engakwatilamo ifyafula ukufuma mwi sambililo lyakwe?

◻ Busanso nshi mulefwaya ukusengauka, nga fintu calangililwa ku menshi makaasa?

◻ Mulandu nshi mulingile ukubela abapampamina pa kuwamyako amaka yenu ku kufusha ukwishiba?

[Icikope pe bula 15]

Bushe nalikwata impika na menshi makaasa ya mu muntontonkanya?