Inshita Shawamisha Shili ku Ntanshi

“TUCITA wanu-noti-wanu,” e fyasosa umwanakashi.

“Ine cacilamo,” e fyaasuka cibusa wakwe. “Naba pa noti-noti-wanu.”

Mu fifulo fimo ifya ku West Africa, ukulanshanya kwa kwankulana kwa musango yu takukabila bulondoloshi. Mu cifulo ca kulya litatu akasuba kamo (wanu-wanu-wanu), umuntu uulya wanu-noti-wanu ninshi alya fye libili akasuba kamo—limo ulucelo na limo icungulo. Umulumendo uwaba pa noti-noti-wanu alondolola imibele yakwe ati: “Ndya limo akasuba kamo. Njisusha friji wandi na menshi. Ndya gari [tute] ubushiku ilyo nshilaya mu kusendama. Iyo e nshila naikalilamo.”

E fili impendwa ilekulilako iya bantu bali mu mibele ya musango yo iya bulanda ilelo. Imitengo ileya pa mulu, kabili amaka ya ndalama aya kushita yalebwelela pa nshi.

Ukucepelwa kwa ca Kulya Kwalisobelwe

Mu fimonwa fyakonkana ifyapeelwe ku mutumwa Yohane, Lesa asobele imibele yaafya iyo abengi balolenkana na yo ilelo. Pa kati ka yene pali no kuba ukucepelwa kwa fya kulya. Yohane ashimiko kuti: “Naliloleshe, kabili moneni, e kwali kabalwe wafiita; no waikelepo ali ne ca kulingo kufina mu minwe yakwe.” (Ukusokolola 6:5) Uyu kabalwe wa kutiinya no waninapo ficite cikope icipowe—ica kulya cikabe cinono ica kuti cikapiminwa pa fya kulingo kufina.

Mu kukonkapo umutumwa Yohane asoso kuti: “E lyo naumfwile kwati lishiwi . . . liletila, Umulingo wa ngano mu ndalama imo, ne milingo itatu ya barle mu ndalama imo.” Mu kasuba ka kwa Yohane, umulingo wa ngano cali e cipimo ca mushilika ica cila kasuba, kabili indalama imo e malipilo yalepeelwa ku mulimo wa kasuba kamo. Muli ifyo, ubupilibulo bwa kwa Richard Weymouth bulondolola ici cikomo ukuti: “Amalipilo ya kasuba konse ku mukate umo, amalipilo ya kasuba konse ku milingo ya makeke yatatu aya barle.”—Ukusokolola 6:6.

Cinshi caba amalipilo ya kasuba konse ilelo? Lipoti ya State of World Population, 1994 ilandapo ukuti: “Abantu amabilioni 1.1 [amamilioni 1,100], mupepi na maperesenti 30 aya bantu mu fyalo filelunduluka, baliila muli $1 cila kasuba.” Muli ifyo, ku mupiina walekeleshako, amalipilo ya kasuba kamo mu cine cine kuti nakalimo yashita fye umukate umo.

Ici, kwena, tacili ca kupapusha kuli abo ababa abapiina nga nshi. “Umukate!” e fyalilishike umwaume umo. “Nani alya umukate? Shino nshiku umukate ca kulya ca busambashi!”

Icilemoneka ukupusanako ca kuti, takwaba ukucepelwa kwa ca kulya. Ukulingana ne fyebo fya UN, mu kati ka myaka yapita 10, ifya kulya fya mu calo fyaingilishiweko na maperesenti 24, icacilile pa bwingi bwa bantu mu calo. Nangu cibe fyo, uku kwingilishiwako mu ca kulya te bonse baipakishe. Mu Africa, ku ca kumwenako, ubwingi bwa ca kulya bwabwelele pa nshi mu maperesenti 5, ilintu ubwingi bwa bantu bwaingilishiweko na maperesenti 34. E co te mulandu no kufula kwa ca kulya mu cibulungwa ca calo, ukucepelwa kwa ca kulya kulatwalilila mu fyalo ifingi.

Ukucepelwa kwa ca kulya kupilibula imitengo ya pa muulu. Ukubulwe ncito, amalipilo yanono, no kusumbana kwa mitengo kucilenga ukuba icacilapo kwafya ukusange ndalama sha kushita ifilipo. E filondolola Human Development Report 1994 ukuti: “Abantu bafwe nsala te pa mulandu wa kubulisha ica kulya—lelo ni pa mulandu wa kukanakwata ndalama sha kushitamo.”

Ukubulwe subilo, ukukalifiwa, no kupelelwa fileingilishiwako. “Abantu bakwata imimwene ya kuti ubwa lelo nabubipa, lelo ubwa mailo bukabipisha,” e fyasosele Glory, uwikala ku West Africa. Umwanakashi umbi asosele ati: “Abantu baleyumfwa ukuti balepalamina ku kayofi. Bayumfwa ukuti inshita ikafika ilyo kushakabe icili conse mu mushiika.”

Yehova Alisakamene Ababomfi Bakwe mu Nshita ya ku Numa

Ababomfi ba kwa Lesa balishiba ukuti Yehova alalambula aba citetekelo bakwe pa kubapayanishisha ifikabilwa fyabo na pa kubapeela ubukose bwa kubomba ne mibele yaafya mu kutunguluka. Ukushininwa kwa musango yo mu maka ya kwa Lesa aya kupayanya kwaba, na kuba, lubali lwacindama ulwa citetekelo cabo. Umutumwa Paulo alembele ati: “Uupalamina kuli Lesa ali no kutetekelo kuti e ko ali, no kuti aba kalambula wa bamufwayafwaya.”—AbaHebere 11:6.

Lyonse Yehova alasakamana ababomfi bakwe aba citetekelo. Pa nshita ya cilala ca myaka itatu na citika, Yehova apayanishishe kasesema Eliya ica kulya. Mu kutendekelako, Lesa akambishe bamwankole ukuletela Eliya umukate ne nama. (1 Ishamfumu 17:2-6) Pa numa, mu cisungusho Yehova abakilile impakwilo ya bunga na mafuta ya kwa mukamfwilwa uwapayanishishe Eliya ica kulya. (1 Ishamfumu 17:8-16) Mu kati ka nshita imo ine iya cipowe, te mulandu no kupakaswa kwabipisha ukwa mipepele ukwaletelwe pali bene kuli Namfumu Yesebele uwabipisha, Yehova na kabili ashininkishe ukuti bakasesema bakwe bapayanishiwa umukate na menshi.—1 Ishamfumu 18:13.

Pa numa, lintu imfumu ya Babiloni yacandile Yerusalemu umusangu, abantu “[baliile] cilyo ica mu kulingwa kwa kufina, na mu kusakamikwa.” (Esekiele 4:16) Imibele yalibipishe ica kuti abanakashi bamo baliile imibili ya bana babo bene. (Inyimbo sha Bulanda 2:20) Lelo, nangu cingati kasesema Yeremia aali mu cifungo pa mulandu wa kushimikila kwakwe, Yehova ashininkishe ukuti aali “no kupeela kuli wene ubushiku no bushiku umupusa wa mukate wa mu musebo wa bakafumbika, ukufika na ku kupwililila kwa mukate onse wa mu musumba.”—Yeremia 37:21.

Bushe Yehova alilabile Yeremia lintu umukate wapwile? Nakalya, pantu ilyo umusumba wawile ku bena Babiloni, Yeremia apeelwe “impao ne ca bupe, no kumuleka aye.”—Yeremia 40:5, 6; mona na kabili Ilumbo 37:25.

Lesa Alatungilila Ababomfi Bakwe Ilelo

Pamo fye nge fyo Yehova atungilile ababomfi bakwe mu nkulo shapita, e fyo acita na lelo, ukubasakamana lwa ku mubili na lwa ku mupashi. Languluka, ku ca kumwenako, ica kukumanya ca kwa Lamitunde, uwikala ku West Africa. Ashimika ukuti: “Nakwete icitele ca nkoko icikulu nga nshi. Kasuba kamo, ifipondo abenda ne mfuti baishile pa farmu no kwibe nkoko ishingi, mashini uubomfiwa nga malaiti yaya, ne ndalama isho twakwete. Mu kwipipa pa numa ya ico, inkoko shinono ishasheleko shalifwile ku bulwele. Ico e caonawile ubukwebo bwandi ubwa nkoko. Pa myaka ibili nalyeseshe ukufwaye ncito lelo nalifililwe. Ifintu fyalikoseleko, lelo Yehova alitutungilile.

“Icangafwile ukushipikisha inshita shayafya cali kwishiba kwandi ukwa kuti Yehova alasuminisha ifintu fimo ukucitika ku kutulopolola. Ine no mukashi wandi twatwalilile isambililo lyesu ilya Baibolo ilya lupwa, kabili ici calitwafwile mu cine cine. Ipepo na lyo lyali ni ntulo ya kukoselesha. Inshita shimo nshafwaile fye no kupepa, lelo lintu napepele, naleyumfwa bwino.

“Mu kati ka iyo nshita yaafya, nasambilile ubucindami bwa kwetetula pa Malembo. Nalelanguluka sana pe Ilumbo 23, ililondolola Yehova ngo Mucemi wesu. Ilembo na limbi ilyankoseleshe lyali Abena Filipi 4:6, 7, ililosha ku ‘mutende wa kwa Lesa uulinda amapange yonse.’ Iciputulwa ca malembo cimbi icankoseleshe cali ni 1 Petro 5:6, 7 icisoso kuti: ‘Ipetamikeni mwi samba lya kuboko kwa maka kwa kwa Lesa, ukuti amusansabike mu nshita iyene; amasakamika yenu yonse bikeni pali wene, pa kuti asakamana imwe.’ Ifi fikomo fyonse fyalingafwile mu kati ka isho nshita shaafya. Lintu waetetula, uba na maka ya kupyanika pa malangulushi yobe ayo yalenga ukupopomenwa.

“Nomba ndabomba na kabili, lelo mu cishinka, tacilepilibula ukuti ifintu nafyanguka. Nge fyo Baibolo yasobele pali 2 Timote 3:1-5, tuleikala mu ‘nshiku sha kulekelesha,’ ishaishibikilwa ku ‘nshita shayafya nga nshi.’ Te kuti twalule cintu ilembo lisosa. E co nshenekela ubumi ukuba ubwayanguka. Nalyo line, ndayumfwa ukuti umupashi wa kwa Yehova ulangafwilisha ukushipikisha.”

Te mulandu no kukakala kwa nshita isho tuleikalamo, abo abacetekela Yehova no Mwana wakwe Imfumu, Kristu Yesu, tabakalengwe insoni. (Abena Roma 10:11) Yesu umwine alatwebekesha ukuti: “E ico ndemweba, nati, mwilasakamikilwe myeo yenu ico mwingalya ne co mwinganwa, nangu mibili yenu ico mwingafwala; bushe umweo taucilile ifilyo, no mubili bushe taucilile ifya kufwala? Lolesheni pa fyuni fya mu lwelele; tafitanda nangu kuseepa, nangu kututila ku matala, kabili Shinwe wa mu muulu alafilela. Bushe imwe tamwaficilako apakalamba? Bushe n’ ani pali imwe uwingalundapo umukono umo pa ciimo cakwe pa kusakamikwa? Kabili cinshi ico mulesakamikilwe fya kufwala?”—Mateo 6:25-28.

Ifyo mu cine cine fili fipusho fya kulingululo mutima muli shino nshita shakakala. Lelo Yesu atwalilile na aya mashiwi ya kwebekesha ati: “Lolekesheni bacananika ba mu mpanga ifyo bamena; tabacucutika nangu kupikula, lelo ndemweba, nati, nangu ni Solomone mu bukata bwakwe bonse tasaamikwe nga umo wa muli aba. Awe nga Lesa afwike fi icani ca mu mpanga icilipo lelo na mailo cikapooswa mwi buku, bushe takacileko apakalamba ukufwika imwe, mwe ba citetekelo cinono? E ico mwisakamikwa, amuti, Tulelya nshi? nalimo, Tulenwa nshi? nalimo, Tulefwala nshi? (Pantu ifi fyonse e fyo Abena fyalo bafwaya.) Pantu Shinwe wa mu muulu aishibo kuti mukabile fi fyonse. Lelo mubale mufwaye ubufumu bwa kwa Lesa no bulungami bwakwe, ne fi fyonse fikalundwako kuli imwe.”—Mateo 6:28-33.

Inshita Shawamisha Shili ku Ntanshi

Imisango iili yonse ilangilila ukuti mu mbali ishingi isha calo, imibele yaboteleshiwa iya fya makwebo ne ya kwangalila pamo ikatwalilila ukubipilako. Nalyo line, abantu ba kwa Lesa balishiba ukuti iyi mibele ya pa kashita kanono. Ubuteko bwayemba ubwa Mfumu Solomone bwacitile cikope ubuteko bwalungama ubwa Mfumu yacila pali Solomone uukateka icalo conse. (Mateo 12:42) Iyo Mfumu ni Kristu Yesu, “Imfumu ya Shamfumu kabili Shikulu wa Bashikulu.”—Ukusokolola 19:16.

Ilumbo 72, ilyakwete ukufikilishiwa kwa kubalilapo pa Mfumu Solomone, lilondolola ubuteko bwa lulumbi ubwa kwa Yesu Kristu. Languluka fimo ifya fintu fyawamisha ifyo lisobela ukukuma ku nshita ya ku ntanshi iye sonde pe samba lya kwa Kristu nge Mfumu.

Imibele ya Mutende iya mu Kusaalala kwa Calo: “Lekeni ubulungami bupuuke mu nshiku sha iko, no bwingi bwa mutende ukasuke aubulapo umweshi. Lekeni ibe no bufumu ukutula kuli bemba no kufika kuli bemba, kabili ukutula ku Mumana no kufika ku mpela sha calo.”—Ilumbo 72:7, 8.

Ukwangwako ku Balanda: “Pantu ipokololo mubusu uwakuuta, no mulanda, no ushikwete wa kumwafwa; ilililo bulanda umulanda no mubusu, ne myeo ya babusu ilapususha: ilubule myeo yabo mu kunyanyantilwa na mu kufyengwa; no mulopa wabo walifinisha mu menso ya iko.”—Ilumbo 72:12-14.

Ifya Kulya Fikafula: “Mube ukupaka kwa ngano mu calo, na pa muulu wa mpili, fifukile.”—Ilumbo 72:16.

Ubukata bwa kwa Yehova Bukesula mwi Sonde: “Abe uwacindikwa Yehova Lesa, Lesa wa kwa Israele, uucita eka ifipesha amano! Libe ilyacindikwa umuyayaya ishina lyakwe ilyacindama; pano isonde ponse pesulepo ubukata bwakwe.”—Ilumbo 72:18, 19.

E co inshita shawamisha shili mu cine cine ku ntanshi.