Bushe Imyaka 2,000 Ikakumana Lilali?

BUSHE mwalyumfwapo uko bamo balelanda ukuti imyaka 2,000 ukutula apo Yesu afyalilwe tayakakumane mu 2000 lelo ni mu 2001? Kuti twatila bali fye bwino kwena. Nga twatila Yesu Kristu afyelwe mu 1 B.C.E., nga fintu bamo basosele inshita imo, ninshi pa December 31, 2000 (te mu 1999), e po imyaka 2,000 ikakumana, e lyo pa January 1, 2001, e pakatendekela iciputulwa ca myake kana cimbi.a Nangu cibe fyo, pali lelo mupepi na basoma bonse batila Yesu Kristu tafyelwe mu 1 B.C.E. Ni lilali kanshi aafyelwe?

Ni Lilali Yesu Afyelwe?

Baibolo taitweba ubushiku bwa kulungatika Yesu afyelwe. Lelo, ilatweba ukuti afyelwe “mu nshiku sha kwa Herode imfumu.” (Mateo 2:1) Abasoma Baibolo abengi balishininkisha ukuti Herode afwile mu 4 B.C.E. kabili batila Yesu afyelwe ilyo uyu mwaka ushilafika napamo ku kutampa kwa mwaka walenga 5 nelyo 6 B.C.E. Icibaafwa ukwishiba ilyo Herode aafwile mashiwi yalandile Flavius Josephus, kalemba wa lyashi lya kale ilya ciYuda uwa mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo.b

Josephus atila, ilyo fye Imfumu Herode ishilafwa, umweshi walililwe. Abasoma Baibolo balanda pa nshita umweshi waililweko panono pa March 11, 4 B.C.E., ukuti e mwaka Herode afwile. Lelo, mu 1 B.C.E., umweshi onse walililwe pa January 8 kabili walishileililwako panono na pa December 27. Takuli uwaishiba nga Josephus aalelanda pa lwa kwililwa kwa mu 1 B.C.E. nelyo ukwa mu 4 B.C.E. E co, tatwingakonka amashiwi ya kwa Josephus pa kusanga umwaka wine wine uo Herode afwililemo. Nangu line twali no kukonka ayo mashiwi, apo tapayanya ifyebo fimbi te kuti twishibe ilyo Yesu afyelwe.

Ubushininkisho bwine bwine pa lwa mwaka Yesu aafyelwe tubusanga muli Baibolo. Amalembo yapuutwamo yalondolola ukuti Yohane Kabatisha, munyina kwa Yesu, atendeke bukasesema mu mwaka walenga 15 ku kuteka kwa kwa Tiberi Kaisare, Kateka wa ciRoma. (Luka 3:1, 2) Ilyashi lya kale lilangilila ukuti Tiberi abele kateka pa September 15, mu 14 C.E., kanshi umwaka wakwe uwalenga 15 wali no kutendeka ku kupwa kwa 28 C.E., no kufika ku kupwa kwa 29 C.E. Yohane atendeke ukushimikila pali ilya ine nshita, kabili cimoneka kwati Yesu atampile ubutumikishi bwakwe pa numa ya myeshi 6. (Luka 1:24-31) Nga twakonka ifi fyebo, no bushininkisho bumbi ubwabako, ninshi Yesu atendeke ubutumikishi bwakwe pa mibundo ya mu 29 C.E.c Baibolo ilondolola ukuti Yesu aali ne “myaka nalimo amakumi yatatu [30]” ilyo atendeke ubutumikishi bwakwe. (Luka 3:23) Nga ca kuti pa mibundo ya mu 29 C.E., aali ne myaka 30, kanshi afwile aafyelwe pa mibundo ya mu 2 B.C.E. Nomba nga twapenda imyaka 2,000 ukufuma pa mibundo ya mu 2 B.C.E. (twibukishe ukuti takwali umwaka 0; e co ukufuma mu 2 B.C.E. ukufika mu 1 C.E. pali fye imyaka ibili), twalasanga ukuti imyaka 2,000 yalipwa kabili iciputulwa cimbi ica myake kana calitendeke pa mibundo ya mu 1999!

Nomba bushe ico nacicindama? Ku ca kumwenako, bushe ilyo imyaka 2,000 ukutula apo Yesu afyalilwe ikakumana e lintu Ukuteka kwa Myaka Ikana Limo ukwa kwa Yesu Kristu, ukwalandwapo mwi buuku lya Ukusokolola kukatendeka? Iyo. Baibolo tailanda nangu panono ukuti ilyo imyaka 2,000 yakumana e lintu Ukuteka kwa Myaka Ikana Limo Ukwa kwa Kristu kukatendeka.

Yesu asokele abakonshi bakwe ukukanatunganya inshiku. Aebele abasambi bakwe ukuti: “Te cenu ukwishibe nshita nangu myaka ifyo Tata abikile mu maka yakwe.” (Imilimo 1:7) Ilyo ashilalande fi, Yesu atalile asokolola ukuti nangu fye ni wene pali ilya nshita taishibe ilyo Lesa aali no kupingula buno bwikashi bwabipa, pa kuti Ukuteka kwa kwa Kristu Ukwa Myaka Ikana kutendeke. Atile: “Ulwa bushiku bulya na kashita kalya takuli uwaishiba, nangu ni bamalaika ba mu muulu, nangu Mwana, kano Tata.”—Mateo 24:36.

Bushe kwena muli amano ukulaenekela ukuti Kristu akabwela cilya fye imyaka 2,000 yakumana ukutula apo aafyalilwe mu buntunse? Iyo. Ukwabulo kutwishika Yesu alishibe ubushiku aafyelwe. Kabili alishibe no kupenda imyaka 2,000 ukutula lilya. Lelo, taishibe ubushiku na kashita ilyo aali no kwisa. Kwena, tacali na kumwangukila ukusosa ubushiku aali no kubwela pantu ‘inshita ne myaka’ fyali mu maka ya kwa Wishi uwaishibe fye eka.

Ukulundapo, Yesu taebele abakonshi bakwe ukumupembelela pa ncende imo. Abebele ukukanabungana pamo, lelo ukusalanganina “ku mpela ya pano nse” no kulenga aba nko shonse ukuba abasambi. Na lelo line bafwile ukukonka ayo mashiwi.—Imilimo 1:8; Mateo 28:19, 20.

Bushe Ifyo Balesubila Ukucitika Umwaka Uleisa Fikapasangana?

Nangu ni fyo, ababa mu mipepele yaumina kumo baleenekela ifingi sana mu mwaka wa 2000. Basumina ukuti mu myeshi iyi iyalakonkapo, amalembo yamo aya mu Ukusokolola yakafikilishiwa icine cine. Kabili batila na bo bakafikilishako amalembo yamo yamo. Ku ca kumwenako, ukusesema kumo uko batila bakafikilisha ni kulya kusangwa pa Ukusokolola 11:3, 7, 8, apalanda ulwa nte shibili ishalesesema mu “musumba ukalamba, uwitwa ku manshoko Sodomu kabili Egupti, uko na Shikulwibo [apoopelwe, NW].” Ilyo inte shibili shapwishishe ukushimikila, shalipaiwe ku ciswango icafumine ku cilindi ca ku mbo.

The New York Times Magazine iya pa December 27, 1998, yasosele ukuti intungulushi ya mipepele imo “yalyeba abakonshi ba iko ukuti e nte imo pali shilya shibili no kuti ili no kubilisha ukonaulwa kwa calo no kwisa kwa kwa Shikulu e lyo Satana akaipaya mu misebo ya ku Yerusalemu.” Cileumfwika ukuti intungulushi ku Israel nashisakamikwa sana. Icibasakamike ca kuti abaumina ku mipepele bamo kuti bafwaya “ukufikilisha” ukusesema abene icingabalamuna ne nkondo! Lelo, Lesa takabila umuntu “ukumwafwako” ukufikilisha imifwaile yakwe. Ukusesema konse ukwaba muli Baibolo kukafikilishiwa pa nshita Lesa umwine atantika na mu nshila afwailamo.

Mwi buuku lya Ukusokolola mwaba ‘ifilangililo’ ifingi. Ukusokolola 1:1 kutila, Yesu alefwaya ukulanga “ababomfi bakwe” (te bantu bonse iyo) ifyali apepi no kucitika. Pa kumfwikisha ibuuku lya Ukusokolola, ababomfi ba kwa Kristu nelyo abakonshi bakwe, balekabila umupashi wa mushilo, uo Yehova apeela abamuteemuna. Nga twasosa atuti ifisangwa mwi buuku lya Ukusokolola kufyumfwila fye mulya mwine fyabela, kanshi na bashatetekela na bo kuti babelenga no kulyumfwa. Ninshi Abena Kristu te kuti bakabile ukulapepela umupashi wa mushilo pa kuti bengalyumfwikisha.—Mateo 13:10-15.

Twamona kanshi ukuti ukulingana no bushininkisho bwa mu Baibolo, imyaka 2,000 ukutula apo Yesu afyalilwe yakumene pa mibundo ya mu 1999 no kuti uyu mwaka nelyo January 1, 2000, nangu January 1, 2001, tafili ifyaibela nangu panono. Lelo kuliko imyaka ikana limo iyo Abena Kristu bafwaisha. Nga ca kuti te ici ciputulwa ca nshita twalaingilamo, ninshi ciputulwa nshi ico cine? Icipande ca kulekelesha pali uno mulandu calayasuka ici cipusho.

[Amafutunoti]

[Akabokoshi pe bula 5]

Bushe ni mu 2000 Nelyo mu 2001?

Pa kumfwikisha umulandu bamo batontonkanishisha ukuti imyaka 2,000 ukutula apo Yesu afyalilwe ikakumana pa January 1, 2001, moneni ici cilangililo. Tutile mulebelenga icitabo icili na mabula 200. Ilyo mwafika pe bula 200, ninshi kale kale namubelenga amabula 199, kabili kwashala fye ibula limo. Tamulati mupwe ukufikila mwafika ku lutwe lwe bula 200. Ukupalako, pa December 31, 1999, e lyo imyaka 999 ikakumana, nga fintu abengi baishiba, kabili kukashala umwaka na umbi umo pa kuti ikumane 2,000. Kanshi nga kukonka ici cilangililo, imyaka 2,000 ikakumana pa December 31, 2000. Nomba nga fintu tumfwile muli cino cipande tacilepilibula ukuti pali bulya bushiku ninshi imyaka 2,000 ikaba naipitapo ukutula apo Yesu afyalilwe.

[Akabokoshi pe bula 6]

Ifyo Basangile Imipendele ya Kubomfya B.C. na A.D.

Ku kwamba fye kwa mwanda wa myaka uwalenga 6, C.E., Papa John 1 aebele umushimbe mwaume uwaipeeleshe ku fya mapepo uwe shina lya Dionysius Exiguus ukuti asangeko imipendele iyali no kulenga amacalici ukwishiba ubushiku baali no kulasefeshapo Isita.

Dionysius alitendekeko umulimo. Atendekele ku numa sana, ukucila pa nshita Yesu afwililepo, ukufika ku nshita atontonkenye ukuti e yo Yesu afyelwemo; e lyo atendeke ukupenda ukwisa ku ntanshi. Dionysius ainike inshita ukufuma pantu Yesu afyalilwe ukuti “A.D.” (Anno Domini e kutila “mu mwaka wa kwa Shikulwifwe.”) Ilintu kwena ico Dionysius alefwaya fye kusangako ubushiku bwashininkishiwa ubwa kusefeshamo Isita cila mwaka, mu kukanaishiba aleteleko ne mipendele ya myaka ukufuma pa kufyalwa kwa kwa Kristu ukwisa na kuno.

Nangu cingati abasoma abengi balakaana ati Yesu tafyelwe mu mwaka Dionysius abomfeshe, imipendele yakwe ilatwaafwa ukwishiba ilyo ifintu fyacitike ne fyo fyayampana ku fintu fimbi.