Bushe Imfwa—E Mpela ya Muntu?
MU 1987, mu mweshi wa February, bashikulubantu aba myaka 85 basalilepo ukuleka ukulabomfya mashini iyalebafwa ukufumya ifiko mu mfyo. Iyi mashini e yalebafwa ukuti batwalilile aba mweo. Papitile fye imilungu ibili pa numa ya kuleka ukubomfya mashini, e lintu bafwile mu mutalalila, umwana wabo umwaume e wasangilwepo.
Iyi nshita bashilafwa iyo bali pamo no mwana wabo, e nshita bashukile iya kuti balanshanye pa cipusho ico balanshenyepo na kale ica kuti: Bushe umuntu kuti aba uwa mweo na kabili? Aba bashikulubantu bali abasambilila nga nshi, kabili baletwishika sana ifyo abantu bambi basuminemo. Ne calengele ukuti baletwishika, ni co balisumine ukuti ifintu fyonse fyasangwike fye, takwali uwa fipangile, kabili ubumbimunda ubwaba mu filonganino fya mapepo nabo bwalengele bapata ukupepa. Baletila umuntu te kuti eshibe Lesa nakalya.
Apo umwana alefwaisha sana ukubasansamusha, e lyo no kubapeela isubilo, aebele ba wishi umulandu ashaletwishikila ukuti ukubuuka kukabako. Ilyo bali mupepi no kufwa bashikulubantu batile nga bafwa, kuti bafwaya ukuba aba mweo na kabili pa kuti bakaipakishe ubumi busuma ubwabula ukulwala.
Ifingatusansamusha Ilyo Imfwa Yapalama
Abantu abengi, nalimo tutile fye bonse, kuti batemwa ukuba aba mweo na kabili nga ca kutila kuti baisaba no bumi busuma, ubwabula ukulwala, no kwikala fye mu mutende. Abantu balipusanako ne nama, mu Baibolo inama bashilondolola ukutila “tashaba na mano” nelyo ‘tashaishiba ifyo shicita.’ (2 Petro 2:12; ukulingana na Baibolo ya Icipangano Cipya) Fwe bantu tulashiika abantu besu nga bafwa, kabili tulatontonkanya pa fyo cikaba ku ntanshi. E lyo kabili tatufwaya kukota, ukulwala, e lyo no kufwa. Lelo ifi fintu, e ficitika fye lyonse.
Tulomfwa ubulanda nga nshi ilyo twaishiba ukuti twalafwa nelyo ilyo twaishiba ukuti uo twatemwa alafwa. Lelo Baibolo itukoselesha ukuba abashipa ilyo twamona ukuti twalafwa, itila: “Cawama ukuya ku ng’anda ya kuloosha ukucila ukuya ku ng’anda ya mutebeto.” Kabili itila: “Uwa mweo afwile ukutontonkanyapo sana,” pa mfwa. (Lukala Milandu 7:2) Mulandu nshi tufwile ukutontonkanishisha sana pa mfwa?
Umulandu umo wa kutila, ca cifyalilwa fye ukufwaisha ukwikala bwino mu mutende na mu cibote. Ukufwa kupilibula ukukanabako, takwaba umuntu nangu umo uufwaya ukufwa. Calyafya, ukusumina ukuti tukaleka ukubako. Baibolo ilondolola umulandu cabele fyo, itila: “[Lesa] abika ne nshita ya muyayaya mu matontokanyo ya bantu,” nelyo “mu mitima yabo.” (Lukala Milandu 3:11 ukulingana na Baibolo ya Revised Standard Version) Tufwaya umweo, te kufwa iyo. Nomba tontonkanyeni pali ici: Bushe kuti tulefwaisha ukuba no mweo nga ca kutila Kabumba wesu taalefwaya pa kubalilapo fye ukuti tuleikala umuyayaya? Bushe kuti cacitika ukwikala umuyayaya mu nsansa?
Ifingatulenga Ukucetekela Ukuti Kukaba Ukubuuka
Uyu mwaka wapwile magazini ya AARP iyasabankanishiwe na ba American Association of Retired Persons yakwete icipande icaletila “Life After Death,” (“Ukuba no Mweo na Kabili”). Ilyo baipwishe abantu abacilile pa myaka 50, basangile ukutila abengi balisumina ukuti umuntu nga afwa akaba uwa mweo na kabili. Na kabili magazini yatile banono fye e basumine ukuti “ine nacetekela ukuti nga nafwa ninshi e mpela yandi.” Bushe ifi e fyo abantu bafwaya ukucetekela ukuti imfwa e mpela yabo?
Icipande cimo cine catile ba Tom abapepa ku Katolika mu New York balandile ukuti: “Bashimapepo bashimikila ukutila umuntu nga afwa kuti aba no mweo na kabili. Nomba ine ntila fye abantu balasambilisha ifyalekanalekana. Kanshi umuntu umwine e ufwile fye ukusalapo ifyo alefwaya ukusuminamo. Ndaya ku mapepo. Ifyo ncita kuti fyalenga bambi ukulatontonkanya ukuti nalisumina mu kuti umuntu kuti aba no mweo na kabili, lelo kwena te fyo ine nasuminamo. Lelo nga ca kuti ca cine kwaliba ukubuuka, ninshi cawama nga nshi pantu nshenekela ukuti kukaba ukubuuka.”
Abantu abengi balatwishika nga filya fine ba Tom batwishika nga ca kutila umuntu kuti aba no mweo na kabili. E fyo na bashikulubantu tulandilepo mu kubangilila kwa cino cipande baletwishika. Batemenwe ilingi line ukweba umwana wabo ukutila, “Ukuba umwina Lesa kusuma kuli abo bonse abo imfwa yapesha amano.” Nomba ukucetekela muli Kabumba uwakwatisha amaka, kuti kwalenga abantu baumfwikisha ukuti ifipapwa filacitika nge fyo aba bashikulubantu na bantu bambi abaletwishika baishilecetekela.
Ica kumwenako, umwanakashi nga aimita, papita fye imilungu itatu, insandesande sha bongobongo ya kamwana akalepangwa shilatendeka ukupangwa. Ishi nsandesande shilasandana bwangu sana, ica kuti pali mineti umo shilafika kuli 250,000! Nga papita imyeshi 9, umwana alafyalwa na bongobongo iyakwatisha amaka ya kusambilila ifintu. Uwasambilila sana pa fya bumi James Watson, alondolwele ukuti bongobongo ya muntu “e cintu icapesha sana amano ico twatala atumonapo.”
Nga mwatontonkanya pa fipapwa fya musango yu, bushe na imwe tamupapa nge fyo abengi bapapa? Nga mwatontonkanya pa fintu fya musango yu, bushe filamulenga ukusanga icasuko ku cipusho umuntu wa ku kale aipwishe ilyo atile: “Umuntu nga afwa bushe kuti aba no mweo na kabili?” Ulya mwaume ayaswike Lesa ukwabula ukutwishika, atile: “Muketa, na ine nkaasuka. Pantu mukafuluka umulimo wa minwe yenu.”—Yobo 14:14, 15.
Kanshi cili icacindama ukuti tumone ifingalenga twasumina ukuti abafwa bakaba aba mweo na kabili.