?Ol Faswan Kristin Oli Yusum Nem Blong God?

NEM blong God i kamaot plante taosen taem long Hibru haf blong Baebol, we ol fo leta ya יהוה (YHWH, Fo Leta long Hibru hanraet) oli soem. Ol samting we ol man oli faenem aninit long graon oli soem se long taem ya bifo ol man Isrel oli go kalabus long Babilon, hemia bifo long 607 B.K.T., ol man oli stap yusum nem ya nomo, mo long Baebol buk blong Esra, Nehemaea, Daniel, mo Malakae, we oli raetem afta we oli man Jyu oli go kalabus long Babilon, nem ya i kamaot plante taem. Be, sloslou biaen taem kolosap Mesaea i kam, ol man Jyu oli fraet blong yusum nem ya from gyaman bilif.

?Ol disaepol blong Jisas oli yusum nem blong God (we oli tanem i kam “Jehovah,” no “Yahweh” long Engglis)? Pruf i soemaot se yes oli yusum. Jisas i tijim ol man blong hem blong prea long God se: ‘Yu mekem nem blong yu i tabu.’ (Matyu 6:9) Mo long en blong minista wok blong hem long wol ya, hem wan i prea long Papa blong hem long heven se: ‘Mi mi talemaot nem blong yu finis long ol man ya we yu yu tekemaot olgeta long wol blong givim long mi.’ (Jon 17:6) Mo tu, ol faswan kopi blong Septuagint, hemia Grik translesen blong Hibru haf blong Baebol we ol disaepol blong Jisas oli yusum, i karem nem blong God long ol Fo Leta long Hibru hanraet.

?Olsem wanem long ol Gospel mo ol narafala Kristin Grik haf blong Baebol (“Nyutestaman”)? Oli ting se from we nem blong God i kamaot long Septuagint, hem i mas kamaot tu long ol faswan kopi blong haf ya blong Baebol​—long ples we Septuagint i talem nem ya. Taswe, nem blong Jeova i kamaot moa long 200 taem long New World Translation of the Christian Greek Scriptures. Sam man oli tok agens long fasin ya se i no stret. Be, i luk olsem se New World Translation i gat sapot long wan defren buk: ‘Babylonian Talmud.’

Fas haf blong buk ya blong skul blong ol man Jyu, nem blong hem Shabbath (Sabat) mo insaed, i gat plante rul long saed blong fasin we oli mas mekem long Sabat. Long wan haf, i gat wan toktok we i blong luk sipos i stret blong bonem ol hanraet blong Baebol long Sabat, mo toktok we i kam biaen i talem se: “Oli talem long buk ya se: Long ol emti ples we i no gat raeting long hem [gil·yoh·nimʹ] mo ol buk blong Minim, yumi save bonem olgeta long wan faea. R. Jose i talem se: Long ol dei blong wik, man i mas katemaot ol Nem blong God we oli stap insaed long ol hanraet, haedem olgeta, mo bonem ol narafala samting we i stap. R. Tarfon i talem se: Sipos mi no bonem ol hanraet ya wantaem wetem ol Nem blong God we i stap long olgeta, sipos oli givim long mi i gud mi kasem trabol olsem boe blong mi i ded.”​—Dokta H. Freedman i transletem.

?Hu ya ol mi·nimʹ? Wod ya i minim “ol memba blong wan skul” mo i save minim ol Sadusi no ol man Sameria. Be olsem Dokta Freedman i talem, i luk olsem haf ya i stap tokbaot ol Kristin man Jyu. Nao, ?wanem ya ol gil·yoh·nimʹ we Dokta Freedman i transletem i kam “ol emti ples we i no gat raeting long hem”? I save gat tu mining. Oli save minim wan emti ples long wan skrol no ating ol skrol we i no gat raeting long olgeta. No​—long wan defren mining blong tok ya​—maet hemia ol raeting blong mi·nimʹ, i olsem se ol raeting ya oli nating nomo, oli olsem ol skrol we i no gat raeting long olgeta. Long ol diksonari, oli givim namba tu mining ya olsem “ol Gospel.” Folem samting ya, ol tok we i kamaot long Talmud bifo long haf blong tok ya antap se: “Ol Buk blong Minim oli olsem ol emti ples we i no gat raeting long hem [gil·yoh·nimʹ].”

Olsemia nao, insaed long buk ya (who Was a Jew?) blong Lawrence H. Schiffman, oli transletem tok ya antap we i stap long Talmud olsem: “Mifala i bonem ol Gospel mo ol buk blong minim (‘heretics’) long wan faea (long Sabat). Be, oli bon long stret ples blong olgeta, oli bon long faea tugeta wetem nem blong God we oli raetem long fo leta we oli stap insaed long ol buk ya. Rabbi Yose Ha-Gelili i talem se: Long ol dei blong wik, man i mas katemaot ol nem blong God we oli raetem long Fo Leta mo haedem olgeta mo bonem ol narafala samting we oli stap. Rabbi Tarfon i talem se: Sipos oli givim (ol buk ya) long mi, bambae mi bonem olgeta wetem ol nem blong God we oli raetem long Fo Leta, i gud mi kasem trabol olsem boe blong mi i ded.” Dokta Schiffman i gohed blong talem se minimʹ long ples ya, hem i ol Kristin man Jyu.

?Haf ya blong Talmud i rili stap tokbaot ol faswan Kristin we oli man Jyu? Sipos i olsem, ale i gat strong pruf se ol Kristin ol stap raetem nem blong God, hemia ol Fo Leta, long ol Gospel mo ol buk we oli stap raetem. Mo i stret nomo se buk ya Talmud i stap tokbaot ol Kristin man Jyu long ples ya. I gat ol man blong stadi we oli sapotem tingting ya, mo long buk ya Talmud, ol tok we oli stap raonabaot long haf ya antap, oli givim moa sapot. Haf we i kam biaen long tok ya antap long Shabbath i talem wan store we i tokbaot Gameliel mo wan Kristin jaj we tufala i toktok long saed blong Bigfala Toktok antap long Hil.

Hemia afta nomo, long taem ya we Kristianiti i tanem baksaed long ol klia tijing blong Jisas, nao ol man we oli talem se oli Kristin oli no moa yusum nem blong God mo tu oli tekemaot nem ya long ol kopi blong Septuagint mo long ol Gospel mo ol narafala buk blong Baebol.

[Tok Blong Pija Long Pej 31]

Long taem blong Jisas, nem blong God i stap long “Septuagint”

[Credit Line]

Israel Antiquities Authority