Wok Blong “Pulum Fis” Long Solwora Blong Fiji
FIJI—nem ya i pulum yumi blong tingbaot wan paradaes long Saot Pasifik. Solwora we i blu mo i grin, ol korel rif, ol han blong kokonas we win i stap blu long olgeta, ol hil we oli grin, ol fis blong hot ples, ol frut mo flaoa we oli defren olgeta. Yu yu save faenem plante blong ol samting ya long grup blong ol 300 aelan we oli stap samples 1,800 kilomita not blong Nyu Silan long Saot Pasifik. From samting ya, maet yu agri se evriwan oli save drim long Fiji olsem paradaes long Tropiks.a
Be, i no ol naesfala samting blong Fiji nomo we i pulum ol man blong laekem ples ya. Yes, olsem we i gat plante defren kaen fis tumas long ol korel rif, i gat plante defren kaen man tu long kantri ya. Maet ol man we oli meks long Fiji oli defdefren moa bitim ol narafala aelan long Saot Pasifik. Tu bigfala grup blong ol man we oli mekemap kolosap 750,000 man we oli laef long Fiji, hemia ol stret man Fiji, we oli man Melanesia, mo ol man India we oli bon long Fiji, oli ol pikinini blong ol man India we long taem ya we Fiji i stap aninit long rul blong Engglan, oli karem olgeta oli kam blong wok long Fiji. Be i gat ol man Banaba, Jaenis, ol man Yurop, Kiribati, Rotuma, Tuvalu, mo ol man narafala ples tu.
Long medel blong ol defren kaen man ya wetem ol kastom blong olgeta, ol Wetnes blong Jeova oli stap bisi long wok blong “pulum fis.” (Mak 1:17) I no isi blong talemaot gud nyus blong Kingdom blong God long ol defren grup olsem. Faswan samting, i gat ol lanwis mo kastom blong winim. Nating se Engglis i lanwis we evriwan oli yusum, plante taem oli mas yusum lanwis blong Fiji, Hindi, Rotuma, no ol narafala lanwis.[3]
Mo tu oli mas yusum ol defren rod blong statem wan storeyan wetem olgeta we oli blong ol defren skul. Plante stret man Fiji mo ol narafala man aelan oli blong ol defren Kristin skul. Long ol man India i gat ol Hindu, ol Muslim, mo ol Sikh, be ol Hindu oli plante moa long evriwan. Ol jyos oli plante long ol taon mo ol velej, be i defren long tufala bigfala aelan blong Fiji, we i gat plante haos prea blong ol man Hindu mo Muslim.
Plante lokol Wetnes oli gruap wetem fasin blong toktok long tri bigfala lanwis ya—Engglis, lanwis blong Fiji, mo Hindi. Fasin blong gat gudhan blong toktok olsem i nambawan long saed blong mekem wok blong pulum “fis.” Samtaem ol man oli sapraes blong harem wan man Fiji we i toktokgud long lanwis Hindi mo wan man Hindu i toktokgud long lanwis blong Fiji. From ol defren kastom, skul, mo lanwis, i nidim we ol man oli yusum ol defren rod ‘blong bambae oli save seremaot gud nyus ya long ol narafala man.’—1 Korin 9:23, NW.
“Pulum Fis” Long Wan Velej Blong Fiji
Ol stret man Fiji oli frengud long ol man, oli soemaot kaen fasin long ol man. I had blong tingbaot se bitim wan handred yia bifo, i gat plante faet i kamaot bitwin ol defren laen blong ol man. Yes, i tru, taem faswan man Yurop i kasem ples ya, ol man oli kolem Fiji olsem ol Kanibal Aelan (ol aelan we ol man blong hem oli stap kakae man). Biaen, taem wan jif i kasem bigfala paoa blong rul long ol man mo hem i kam wan Kristin, faet mo fasin ya blong kakae man i stop. Ol defren fasin blong ol laen oli stap nomo long plante lanwis blong ol defren eria, nating se plante man oli kasem save long lanwis blong Bauan.
Antap long Suva, bigfala taon blong Fiji, i gat plante narafala taon long Fiji. Bighaf blong ol man Fiji oli laef long ol komuniti blong velej we turaga ni koro i kontrolem, no wan jif i lukaot long hem. Taem wan man i go insaed long wan velej blong mekem wok blong “pulum fis,” i wan kastom we hem i mas mitim jif ya blong askem sipos hem i save visitim ol defren bure no ol lokol haos. Samtaem nomo, jif i no letem ol Wetnes blong Jeova from we pasta blong sam velej oli agensem olgeta. ?Olsem wanem taem yu go long haos blong ol man Fiji?
Taem mifala i go insaed long wan bure, mifala i sidaon long floa krosem leg blong mifala. Wan gudfala fastok wetem ol stret wod, olsem oli yusum long ol kantri blong Wes, blong winim intres blong ol man we oli bisi, oli no nidim long ples ya. Eniman we i kam blong tokbaot God, ol man oli glad blong tekem hem i kam long haos. Taem mifala i askem man blong haos blong karem Baebol blong hem, hem i girap kwik mo, wetem tok ya “tulou” (blong talem skyusmi), i pusum han blong hem long wan kabod blong karem Baebol long lanwis blong ol man Fiji mo hem i glad blong ridim ol vas we man blong God we i visitim hem i talem. Be, kaen fasin mo fasin blong ol man Fiji blong soem ful respek i wan traem long wan defren rod. I nidim fasin luksave mo waes fasin blong toktok, blong pulum ol man blong haos blong toktok, blong leftemap tingting blong olgeta blong folem bigfala tingting we mifala i traem blong talemaot, mo blong halpem olgeta blong luksave we oli nidim blong skelem prapa bilif blong olgeta wetem ol tijing blong Baebol.
Kolosap olgeta man Fiji we yu faenem olgeta long haos oli intres moa blong tokbaot ol stampa tijing blong Baebol bitim we oli wantem tokbaot fasin blong laef blong ol man mo ol kwestin we oli stap kamaot long saed ya. Yes, plante long bitim 1,400 strong Wetnes blong Jeova long Fiji, oli stat blong intres long trutok blong Baebol from wan storeyan long ol kwestin olsem, ?Hel i wanem kaen ples? ?Hu bambae i go long heven? mo ?Wol ya bambae i lus? Be blong gobak blong mekem intres blong man i gru moa, i nidim blong jenisim fasin blong toktok mo blong gat strong tingting blong gobak oltaem. Sipos mifala wetem man blong haos i putum wan stret taem blong kambak, plante taem mifala i faenem se man blong haos i go finis long teitei (plantesin) no sam narafala ples. I no from we oli no glad long man we i mekem visit be i jes from we tingting blong olgeta long saed blong taem i defren. Yes, ol lokol Wetnes, oli no ting se fasin ya i narakaen. Oli no slak blong gobak long wan narafala taem. I no gat nem blong ol rod no namba long ol haos blong raetemdaon, taswe man we i mekem visit bakegen i mas gat gudfala memori.
“Pulum Fis” Long Fasin Blong Polynesia
Naoia, yumi go “pulum fis” wetem wan Kristin minista we i stap visitim ol kongregesen wanwan, no wan seket elda, taem hem i visitim smol kongregesen long Rotuma. Grup ya blong ol aelan we oli gat volkeno long hem oli stap 500 kilomita long not blong Fiji. Blong kasem olgeta, mifala i flae long plen we i gat 19 jea long hem. Longfala blong bigfala aelan long grup ya i 50 skwea kilomita nomo, wetem kolosap 3,000 man long hem. Wan rod we i sanbij nomo i stap kolosap long solwora, mo i joenem 20 velej. Fiji i stap rul long Rotuma, be i gat prapa kastom mo lanwis blong hem. From we ol man blong hem oli man Polynesia, lukluk blong olgeta i defren long ol man Fiji we oli man Melanesia. Long saed blong skul, plante blong olgeta oli man Katolik no Metodis.
Taem plen i stap kamdaon, mifala i luk ol naesfala grin tri mo gras blong aelan ya. Mifala i save luk ol bigfala lif blong kokonas olbaot. Bigfala hif blong ol man oli kam mekem welkam long plen we i kam wan taem nomo long evri wik. Long medel blong olgeta ya i gat wan grup blong ol Wetnes. Oli talem halo long mifala wetem kaen fasin, mo oli givim sam bigfala grin kokonas we oli openem “ae” blong olgeta finis, blong mifala i dring blong mekem tosta blong mifala i godaon.
Afta long wan sotfala trep, mifala i kasem ples we bambae mifala i slip long hem. Oli bin rere sam kakae finis we oli kukum long ston. Pig mo faol we oli rusum, fis we oli fraenem, naura, mo ol lokol kakae olsem taro, oli putum long fored blong mifala. !Hemia wan lafet mo i olsem wan paradaes aninit long ol yangfala tri blong kokonas!
Long nekis dei, mifala i visitim ol man long ol velej, we long lanwis blong Rotuma oli kolem ho’aga. Taem mifala i kasem faswan haos, wan smol pig i brekem fenis blong yad blong hem i kam bitim mifala, i mekem bigfala noes taem i stap go. Man blong haos i luk mifala finis taem mifala i stap kam mo wetem bigfala smael hem i openem doa, hem i talem “!Noya!” long lanwis blong Rotuma blong talem halo long mifala, mo biaen hem i askem mifala blong sidaon. Hem i putum wan plet blong raep banana long fored blong mifala, mo hem i askem mifala blong dring grin kokonas. Long Rotuma oli soemaot kaen fasin fastaem.
I no gat ol man long ples ya we oli ting se i no gat God no ol man we oli bilif long evolusen.b Evriwan oli bilif long Baebol. I isi nomo blong pulum olgeta blong lesin long ol poen olsem stampa tingting blong God long saed blong wol ya. Wan man blong haos i sapraes blong lanem se wol ya bambae i no lus be bambae i blong ol stret man we bambae oli laef long hem blong olwe. (Ol Sam 37:29) Hem i folem ol poen we i stap long ol vas blong Baebol taem mifala i ridim, mo hem i glad blong karem buk we i eksplenem Baebol, we mifala i givim long hem. Taem we mifala i rere blong aot, hem i talem tangkyu long mifala we mifala i go long haos blong hem mo i givim wan plastik we i fulap long ol raep banana, blong mifala i kakae long rod taem mifala i gobak. !I isi nomo blong wan i kam fatfat taem i stap prij long ples ya!
Jenisim Toktok Blong i Stret Long Ol Man India
Nating se plante narafala aelan blong Saot Pasifik tu oli gat plante man blong narafala kantri oli stap, Fiji i bigwan long fasin ya. Wetem kastom blong ol man Melanesia, Maekronesia, mo Polynesia i gat wan we i kam long Esia. Long medel blong 1879 mo 1916, oli karem ol wokman blong India oli kam blong wok long sugaken plantesin. Plan ya, we oli kolem girmit (kontrak), i mekem se plante taosen man India oli kam long Fiji. Laen blong ol wokman ya oli wan bigfala haf blong ol man long kantri ya. Oli stap folem yet kastom, lanwis, mo skul blong olgeta.
Long bigfala aelan blong Fiji long saed we i fesem win i gat bigfala taon ya blong Lautoka. Hemia stret ples blong sugaken long Fiji, mo bigfala haf blong ol man India long kantri ya oli stap long eria ya. Ol memba blong trifala kongregesen blong ol Wetnes blong Jeova long ples ya oli nidim blong jenisim toktok blong olgeta oltaem long wok blong “pulum fis.” Taem oli stap go long ol haos wanwan, oli mas rere blong jenisim ol samting we oli wantem tokbaot, i dipen long laen blong man mo skul we man blong haos i stap long hem. Yumi joenem wan grup blong ol lokol Wetnes taem oli go long ol haos we oli stap olbaot long ol plantesin blong sugaken jes afsaed long Lautoka.
Taem mifala i kasem faswan haos, mifala i luk sam longfala bambu we oli fasem top blong hem long red kaliko, oli stap long kona long fored blong yad. Samting ya i soemaot se famle ya i Hindu. Plante haos blong ol man Hindu oli flasem wetem ol pija blong ol god blong olgeta. Plante oli gat wan god we oli laekem tumas, olsem Krishna, mo plante taem i gat wan spesel ples long haos blong mekem wosip long wan aedol.c
Bighaf blong ol man Hindu oli bilif se olgeta skul oli gud mo oli olsem ol defren rod blong wosip nomo. From samting ya, wan man blong haos i save lesingud, i karem sam buk, i givim kol dring, nao i harem se hem i mekem wok blong hem finis. Blong putumap ol stret kwestin blong pulum ol man blong haos blong toktok long ol impoten samting, plante taem i gud blong save sam long ol store we oli joen wetem ol bilif blong olgeta. Eksampel, mifala i save se plante store blong olgeta oli tokbaot ol god blong olgeta we oli stap haremgud long ol fasin we plante man oli no save agri long olgeta, taswe mifala i save askem se: “?Bambae yu glad sipos waef (hasban) blong yu i mekem fasin olsem?” Kolosap oltaem oli ansa se: “No, !no wantem nating!” Biaen, mifala i save askem kwestin ya long man ya: “Oraet, ?i stret blong wan god i mas mekem fasin olsem?” Plante taem ol toktok olsem oli openem rod blong soemaot olsem wanem Baebol i gud tumas.
Narafala samting we ol Hindu oli bilif long hem, hemia se taem man i ded, bodi blong hem i laef bakegen long wan narafala bodi no wan samting, hemia nao wan gudfala samting blong tokbaot. Oli askem wan woman Hindu we i skul gud, mo we papa blong hem i ded i no longtaem, se: “?Bambae yu laekem blong luk papa blong yu bakegen olsem we hem i stap bifo?” Hem i ansa se: “Yes, bambae i gud tumas.” From ansa blong hem mo fasin blong hem blong toktok biaen, i klia se hem i no haremgud long bilif ya se papa blong hem i stap laef naoia long wan narafala bodi mo hem bambae i neva save hem bakegen. Be nambawan tijing blong Baebol long saed blong laef bakegen i tajemgud hat blong hem.
Sam man Hindu oli gat ol kwestin mo oli stap lukaot ol stret ansa blong ol kwestin ya. Taem wan Wetnes i go long haos blong wan Hindu, man ya i askem se: “?Wanem nem blong god blong yu?” Wetnes ya i ridim Ol Sam 83:18 long hem mo i eksplenem se nem blong God i Jeova mo se Rom 10:13 i talem se blong kasem laef yumi mas singaotem nem blong hem. Man ya i laekem samting ya mo i wantem blong save moa. I tru, hem i wantem tumas blong save. Hem i eksplenem se papa blong hem, we hem i bilif strong long aedol blong famle blong olgeta, hem i sik afta we i go wosip long aedol ya, mo i ded i no longtaem biaen. Semfala samting ya i kamaot long brata blong hem. Biaen hem i ademap se: “Aedol ya i givim ded long mifala, i no laef. Taswe i mas gat wan samting i rong wetem fasin ya blong wosipim aedol ya. Ating God ya, Jeova, i save halpem mifala blong faenemaot rod blong laef.” Ale man ya i stat stadi Baebol, wetem waef blong hem, mo tufala pikinini. Oli gohed kwiktaem mo i no longtaem oli baptaes. Oli lego ol aedol blong olgeta mo naoia oli stap wokbaot long rod blong Jeova, God blong laef.
Biaen mifala i go long haos blong wan famle we oli Muslim. Oli soemaot semfala fasin kaen long mifala, mo i no longtaem mifala i stap sidaon wetem ol kol dring long han blong mifala. Mifala i no luk eni pija blong skul long ol wol, be wan vas blong Arabik Baebol nomo. Mifala i talem se i gat wan samting we i sem mak long Baebol mo Koran, hemia olfala Ebraham, mo we God i promes long Ebraham se tru long laen blong hem, olgeta nesen bambae oli kasem blesing. Jisas Kraes, Pikinini blong Hem nao bambae i fulumap promes ya. Sam Muslim bambae oli agensem tingting ya se God i gat wan pikinini. Taswe, mifala i eksplenem se olsem we faswan man Adam i pikinini blong God from God i wokem hem, long sem fasin, Jisas i Pikinini blong God. God i no nidim wan prapa waef blong mekem ol pikinini olsem. From we ol Muslim oli no bilif long tijing ya blong Triniti, mifala i yusum poen ya we mifala evriwan i agri long hem blong soemaot se God Jeova i antap olgeta.
Naoia i medel dei, mo ol memba blong grup blong mifala oli kambak long rod, oli kamaot long ol plantesin blong sugaken, blong wet long bas blong gobak long taon. Nating se oli taed smol, evriwan oli glad long wok we oli mekem long moning ya blong “pulum fis.” I no blong nating nomo we oli traehad blong jenisim ol fasin mo toktok blong olgeta blong storeyan wetem ol man we oli gat ol defren bilif mo laef.
Solwora mo ol rif blong Fiji oli fulap long plante kaen fis. Blong kasem plante fis, ol gonedau blong Fiji (ol man blong pulum fis) oli mas gat gudhan long wok ya. Sem samting ya i tru long wok blong “pulum fis” we Jisas Kraes i talem long ol disaepol blong hem blong mekem. Ol Kristin “man blong pulum man” oli mas gat gudhan, oli mas rere blong jenisim fasin blong olgeta blong toktok mo ol poen we oli wantem soemaot blong pulum intres blong ol man ya we oli gat ol defren bilif. (Matyu 4:19) I tru i nidim samting ya long Fiji. Mo ol frut blong samting ya oli stap long klia ples long asembli blong ol Wetnes blong Jeova evri yia, we i gat ol man Fiji, India, Rotuma, mo ol narafala meks grup we oli kamaot long ol defren ples oli joengud blong wosip long Jeova God. Yes, hem i blesem wok blong “pulum fis” long solwora blong Fiji.
[Ol futnot]
a Ol hot ples long wol.
b Bilif se laef i stat long wan smosmol samting mo i stap jenis gogo i kam man.
c Lukluk buk ya Mankind’s Search for God, we Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. i wokem, pej 115-117.
[Map blong pija long pej 23]
(Lukluk niuspepa)
Viti Levu
Vanua Levu
Suva
Lautoka
Nandi
0 100 kilomita
0 100 mi
18°
180°
[Tok blong pija long pej 24]
Bure, no lokol haos
[Tok blong pija long pej 24]
Haos wosip blong Hindu long Fiji
[Tok blong pija long pej 25]
Nambawan wok blong pulum man “olsem fis” i karem frut long Fiji
[Foto Credit Line blong pija long pej 24]
Fiji Visitors Bureau